ՍԵՐՈՒՆԳԻ ՓՐԿՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
«ԴՈՒՔ աէՔ.
- « Տ Ա ք հ Ա Տ ւ ՝ »
ԸՆԿԵՐՎԱՐԱԿԱՆ
ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆԸ
խՄԲ
Այս շահեկան յօդւււ-ածը հրաաարա ֊
կոՆթ֊եՂս1ս
կոՆտանք
իբբեՆ «Ազատ
Ր՚եՍ՛»
Երկ
՛՛է–
ասյրիէ ի ՛Լեր՝ Ավւիւռքէ Հայ
մամուլը
1քրկարօրէն կր ղբ՚՚՚ղէ
աղգասչաՀպանման
կենսա
կան Հարցով
է
Զանազան
գրէչներ
կարղ մր միքոցներ
ցոյց
աուին
, որոնք աւելի կամ նուաղ չավւով
Էչի՚՚-Ք
ունէին։
Ամ՛ենէն կարեւոր եւ ազղու
միքոցներն
էին
Հայկ.
՚չ՚ղր՚՚ցւլ
եւ Հայկ. մչակոյթր,
որոնք
ձեոք ձեռքի աուած՝
սլիաի կարենան
օաար
ասա
ղերու աակ ծնած Հայ մանուկր
Հոզուով
ու մ րա -
ք՛՛՛ի
Հա
յ սչաՀե լ :
Հա
յկ . ղպրոցի
իմ^դիւ՚քԼ
թարմ ացնելով^
Պ *
Շաւարչ Ա իսաքեան
, «Յառաիի
իսմրազրապեար
,
իրեն յաաուկ
կարձ ու կարուկ
ղրչով
ոլշաղրսււ
յօղո ւածա չա րք
մ ր
լո յս լնծա
յեց :
Երկու
սլաաՏառներ
աուն
աուեր
էին այղ
յօգ–
ուածաչարքին
. Նովս՝ ԱմերիկաՀայոց
ղիմ
ումր
Վենեաիկի Ա խիթարեան Ա իարանութեան
Արրա -
Հօր,
երկրորզական
վարմարան
մր Հիմնւելոլ
Հիւ
սիսա յին Աձ՚ե րիկա
յի
Հա յաչաա
կեղրոնի
մր մէք ։
^ւ՚ևէ՚՚՚ւ՚Գ՝
՚Իարիզի
ձ՛էք
լրաղրական
առաքարկ մր
Վիէննայի Ա խիթարեան Ա իարանութեան
Արրա -
Հօրր
երկրորղական
վարմարան
մ ր
Հ իմնւե լու
Մարսիլիոյ
ձ՛էք։ Երկու
ղիմումներռւն
միացած
էր
իսոստում
ձ՛ր.
«Գուք րացէք,
մենք կ՝օղնենք» ։
Հարցր ա յսպէս
Հրապա րակի
վր՚ո
յ
դրուած
,
«Յառաքգի
խմրաղրասլետր
արդար
ցասուձ՜ռվ
մ՛
ր
կր Հարցնէր
.
ինչո՞ւ
անոնք, ոչ թէ
մենք»։
Այս
խօսքին միաք րանին սա էր :
ինչո՞ւ
ավւ
մ ր Ա խ
իթարեանկէե
րու
՚ի՚ւին
կ ա սլ ե
լ րա
րձրա -
զո յն
վարմարաններ
բանա լոլ
Հողր :
Եւ կ՝առա քարկէ ր ռր ա չխար^ ականնե րր բա —
նան այգ վարմաբաններր
, ել Ա խ ի թա րեաննե
րէն
իսնղր են
Հա յերէ ն լեղո լի ուսււ լց ի չնե ր , գիա՚Լա
րւվ
որ
Հայկ . վա
րմա րանւնե ր ր ոտքի պաՀե լու
Համար
կբ պաՀան,քուին
անձն ուի րում ,
ձեռն Հաս ութ
իւն
եւ ւիորձաււութիւն
;
«Յառաք »ի այգ խմրազրականներբ չաա յար–
մար
առիթ
մ ր կ՝ րհծա յեն
ինծի
, իմ կարգէն ,
յօգո ւածա չարք
մ ր
Հրաաարակե
լու
,
Հ իմն ուե
լով
անձնական
վ,ո րձաււո ւթիւննե
րու վ րա յ :
Նախ ՛՛ւէաք է ցոյց աամ , թէ ի՛նչ
արմէք
կբ
նե րկա
յացնէ
« գուք
բացէք
, մ ենք
կ
*Օգնենք
ծ
խօսքր ։
Գեռ թարմ է յի չո զո ւթ ե անս
մ էք ա յդ
խօսքին
ամ էնէն յատկանչական
արտա յա յաոլթիւնր
:
Բսաներկռւ
տարի առաք , // . Վաղարի
վանքբ
եկան
, յատուկ պատդամ աւո րութեամ
ր
մ ր, Գաբ
րիէլ
էֆէն՚ո
ի Նորասւունկեան
, ել բմիչկ
ՎաՀ
բամ
Թ՚՚րդոմեան։
Ասոնց ս^գումին
վրայ, Հ. 3"վ -
Հաննէս վրգ • Թորոսեան
, Ա խիթարեան
Միաբա -
նութեան
րնգՀանուր
մեծալորբ,
վանական
մողով
մր գումարեց
, որուն ես ալ ներկայ էի : Երկու
աչ–
խարՀիկ
պաաղամալորներր
• սեւ գռյներռվ
նկա–
րազրեցին
Հայ ղաղութին
մտաւորական
վիճակր :
Եւ իբր գա
բմ ան կ՝ աււա քա րկէ էն Ա ուրատեան վար
մա բանի վերարացումբ
Փարիզի մէք :
Անոնք չատ լալ գիտէ ին , թէ, Մ իարանութ
իւեբ
նիւթապէս
ի վիճակի
չէր նոր ծախքերու
րեռան
մր տակ մտնել, մանալանգ
որ առաքին
ԱչխարՀա–
մ արտին՝ Ա ուբատե ան
կալո լածնե րր
մ եծապէս
տումեր էին, եւ երկբորղ
, Աիլանոյի
մէք որբանոց
մ բ բանալով՝ Ա ուրատեան
կա լո լածն
ե
ր ր
ա
յլեւս
չէին Հասն
/ե
բ նոբ զոՀողութիւններ
րնե լու :
Րա յց երկու պատուիրակներն
արղէն
իբենց
սլատասխանւբ պատրաստեր
էին : « Գուք բացէք ,
Փարիղի
Հայ Հարուստներր
ձեզի կ*օգնեն» : Վար–
մարանին
վերաբացում
ր դիւրացնե
լոլ
Համ ար ,
Թուրքիո
յ արտաքին
գռ րծե րու նախկին
նախաբա–
րր,
էրրեւ նախազաՀ Աանասարեան
Խանի, կբ
յայտարաբէ
, թէ նոյն կտակէն
25
թոչակալոր ա–
չակեբանեբ
պիտի պաՀ ո լին նոբ բացուելիք վար -
մարանէն
մէք։ Եւ ասիկա
մինչեւ
՚իեբքբ,
ո ր է բ–
"ել,
ցորչ՚ոփ Աոլրաաեան
վարմարանր
գոյութիւն
ունենայ
Փս՚բիղի
մէք :
Գեռ այս խոստումնե
րւււն աբձաւլանդր
չմ ա -
րած, վանական պատերուն, մէք , Հոն կր Հասնէր
ոաւՈլավար
կո ւսւոկց ո ւթե
,ռհ
պաչտօնաթերթր
,
«Ապագան»,
ուր Պ– Արչակ Ջօպա՜ւեսւն, ունւէր գե^
Ղ^Յէև
՚՛*–
"րաապնգիչ
յօդուած
մբ,
Հետեւեալ
եղ–
րակացոլթեամբ
« Հաղիլ թէ
Մխիթարեան
վարգապե,ոնեբր ոտք կոխեն Փարիզի
Հողին
վրայ,
Հայերր
սլիէոի փութան
օղ
՚Լութեան
» :
Երկու
պատուիրակներուն
մուաքն ի Վենե -
յ
տիկ, եւ Պ՛ Զօպանեանի
յօդուածն
ենթադրել
կու–
՛ք տային, թէ նախասլէս
Փարիղի մէք տեղի
ունեցած
Ը1.1"՚Լ"՛–
էր խոբ^րղ"՛կցական,
մողով
մբ,
ուր որոչ–
ոլ
,,։ծ էբ ղիմում կաաարել Ա– Վագարի
վանքբ,
խնղ
րե, լով աղդա յին
ղ պր ո ց ին վե րարացոլմ
ր \
Հայոց
կղղփն , որ երկար աարիներէ
ի վեր կր
վւավւտքէր
վերաբանալ
Փարիղի
մէք
Մուրատեան
ՐԱՑՄԱՆ
ՃԱՌԵՐԸ
Համազում՚աբի
բացումր կատարեց
Յունիս
30/
շաբաթ առաւօտ
Աորկբն
Ֆիլիփ"
•, Անգլիոյ Աչխա–
աաւորական
կուսակցութեան
քարտուղարր,
որ
աարիներէ
ի վեր նախագաՀն էբ
ՕօաւտՇՕ/ :
Անմիքապէո
վերք՝ բաբի ,լալ,ււստէ ճառ մր
խօսեցաւ
զերմ ան սոցէալ ~ գեմ ոկրատ կուսակ -
ցութեան
նաիսաղաՀ Տր– Բուրթ
Շ՚՚ւմախրր,
որ
պարղե լէ վեբք րնկե րվարռւթեան
նուաճումներր
քառասուն
աարիէ ի վեր, րսալ •
« Համայնավարական
գիկտատորութեանց
մէք
րանուո րներն ու զիւղաց
ինե
ր բ չեն օգտուիր ար -
տագբութեան
աճումէն։
Որքան
ճնչող
գառնայ
բռնասլետական
գրութիւնր
, ա յնքան կր վատթա
րանա յ անոնց վիճակր։
ճամբան
, որ կ^առաքնո րգէ
ցարէն, ղէսլի
Լէնին ու Ատալին,
ցոյց կուտայ
թէ
իքն չպէս
ղանղ ո լածն, ե բ ր աստիճանարար
ազքատ -
ցած
են :
« ԱչխարՀ
ի մէ9 լէ"՛
/
որեւէ
ղրամատիրական
երկիր
, որ աՀարեկչական
մ ի քոցներով
կեւլեքէ ու
չաՀ ա գո րծ է ղանղ ուածներր
ա յնպէս՝
ինչպէս
ա
յգ
աեղ ի կ՝ ունենա
յ ա յսօր Ռուսիո
յ
մէք։
Վ.ե րքին
,ււասնւաձ՚եա1լ1,երոլ
բնթացքին
,
Հ ամ ա յնավարու -
թիւնր
ղարձած է յե,ոա չբքո ւթեան ել չաՀաւլո
բ
—
ծ ում
ի ամ ենա կատա բեալ
ձեւր ։
« Յետ պատերազմեան վեց տարիներու
փորձր
ցո
լց ,ո,ււալ թէ քա,լաքական
ազատութիւն
ել լն–
կերա յէն յառաքւլէէք՛ ութ
էւն, անբամանելէ
կե բ պ,ւ ւէ
կապուած
են էւրաբււլ : Աքա կո ղմ եան կուսակցու -
թէւննւեբր
անկարող
են։ այս երկու էտէա^եբր
ի -
րաւլ ոբծելու : Պայքարր
ազատութեան
եւ սւորկռւ—
թեան
միքեւ է։ Ընկերվարական
Աիքաղղ,սյինին
ղլիւս,ւոբ պաբտականւռւթիւնր
պիտի րէէայ Հաս -
տատել
լ^ւկեբայի
՚էլ
աբղար
կաբւլռւսարք
մր եւ
ի—
ծե, մոռռվուբգներու
աղատութիւնր,
ազ -
՚^՚^՚՚՚^ի՚՚մէ վերէ նոիպէ"
բարիգալռւսաի
խօսքեր
Լ՛. \ոանոֆոբթի
լնկե րվա րական
քաղաքասլետ
^ ԹեանԴարչապեա
Գէորգ Աուգուստ
6էն,որոնք
՛ ՛ ՛ ՛ ք նա, վեբ Հանեցին
միքազգային
զործակ -
՚^Թեան
ԼնՀբամեչաութիւնր
եւ
Ընկերվարական
Աիքաոգայինին
վեբասլաՀռւած
կարեւոր
գերբ ,
Ֆրանսական
պատուիրակութեան
անոլնով
բնդՀանուր
քաբառւղարբ
Կի ֊ Մ ո լ է
առաքարկեց
Համագումարին
նաէսագաՀութիւնր աալ Հիլրրն -
եա, գերման սոցիալ - դեմոկբատ
կո ւսակց, լթես/ն ;
հւ որովՀեաեւ
Տր– Շումախրր անդամաՀատեալ
է,
նախաղաՀ րնարուեցաւ
իր փոխանռրգր
Տր - էբիխ
ՕււրնՀաուրբ •
Համագռւմարին
մէք րնգունուած
էին
երեք
տա՚աօնական
լեղուներ,
գերմաներէն,
անգլիերէն
եւ ֆրանսերէն : Բոլոբ ճառերր յաքորգաբար
կբ
թարգմանռ^էին
: Ամէնէն չատ գերմաներէն
լե -
ղուով կր խօսէին պատգամաւորնեբր ;
Առաքին անգամ
լսուեցան
ղեկուցարեբնեբբ ,
որոնք ղրաւոր ..լտարասաած էին իրենց
ղեկոյցնե
բր եւ բերանացի
բա ցատրո ւթիւնն
եբ կուտային :
Բանաձեւեբբ
նոյնսլէս
գրաւոր
պատրաս -
տուած
էին նախապէս
ԸօաւտՇՕ/
կոզմէ նչանակ ~
ուած յանձնախումբի
մբ կողմէ։
Այնպէս, որ վի -
ճաբանութիւննեբր
կր դիւրանային
ել
մամանակ
կր չաՀուէր :
ՆՈՐ –ՄՐԱԳԻՐԸ
Ընկերվարական
Աիքազգայէնէ
նոր
ծրաղիրր
րնդունռւեցաւ՝ չատ չն չէն փոփոխումներով :
Ըստ ծրագրէն,
Ընկերվարական
Մէքաղ,լայէ -
նր րնկերակցութէւնն՜ է այն
կուսակցռւթեանց
,
որոնք կր քանան էրազոբծել
Տ-ողովրդական
Ըն -
կերվաբութէւնր՝
րս՛ո այգ առթէւ
խմբա,լրուած
բանաձեւէն
: Նպատակն է
ամրապնդել
կապերր
անգամ կուսակցութեանց
մէքեւ եւ
միատեսակ
վարմարանբ
, րա յց նէւթական
մ էքոցներու պա -
կասէ ն* փաւիաքր մնացած էբ «էղձ
րղձացեալ » ,
չուղեց փարէ,ղեան
պաաուիրակռւթիլնր
պարապ
ձեււքերռվ եա ւլարձնել, ել որոչեց,
քուէներու
մ եծամ ասնութեամ
ր , վարմարանր
վերաբանալ ,
ղոՀացում
տալու
Համ ար
փարիղաՀա յութեան
յ
բաղձանքին :
՚,
Ա • Վաղար ի վանքն անմիքապէո
ղործի անցնե–
\
լով, երկու լիաւլօր վարդապետներ
Փարիղ ղրկեց
I •
Ասոնք
Հաղիւ ոտք դրած ֆրանսական ^"ղէ
վբայ՝
յուսախաբ
եղան։ Տեսան որ «Գուք
բացէք,
մ ենք կ՝ օդնենք»
ի մ ա րգիկր ծակամ ուտ
եղե
բ է ին :
Ա իա յն Պ • Զ • հյանղատեանն էբ ոբ քանք
չխը–
նա յե ց վարմա րանին վե բա բացում
բ
դիւրացնե
լու
Համար :
Մխիթարեան
Մ իարանութեան
երկու
լիազօր–
ներբ, Հ. ՅովՀան
Աւղեբեան
ել Հ. Բերովբէ
Ջր–
րաքեան վարգապետներր
, Հասկնա
լով
Հանգերձ
որ չարաչար
խաբուեր
էէն , չուղեցին
,
ան
չուչտ
միարանութեան
կեգբ • վ ա բ չո լթ եան
Հրամ անով ,
գմռլարոլթեան
առքեւ
քնկբկիլ,
որովՀետեւ Ա
խի
թա րեան Միաբանութե-ան
գարաւ,,ր
սկզբունքն ե–
ղեր էբ ձեռնարկուած
գործբ կէս ճամրան
չթո -
գուլ
-.
Այս տեսակէտէն
մեկնելով,
ստիպուեցաւ
Ա .
Վաղարի
Հս, յոց
կ՚լղին մեծամ
եծ
զոՀոզռւթ
էւննե -•
բով եւ տոկոս աւոր փոխաււռ ւթեամր
դնել
Բոմ
բա–
տուրեան
գղե ակր
, էբրեւ
յարմ ա բաւլո յն չէնք ,
Որ
ունէր րհդա րձակ ու ղո լա ր ճա տ ե ս է լ պարտէզներ
,
անՀ րամեչտ
աչակե րտնե բուն
մար
մնա
կրթ անքէ
Համաբ ;
Այս
չէնքին Հետ կապուած կր ւքնայ Պ–
Օթոն
Հէքէւմ եանէ
ան։ ունր , էբրեւ
անո ր գաէչր :
Շէնքր
ղնուած
, րայց կաՀաւոբուած
չէբ։ Ա -
սոր
Համ աբ մողով
մ ր ղում արուե ցաւ Բարե ՛լո ր -
ծականտէ սրաՀէն։ մէք, նա խաղաՀո ւթեամ
բ Վռամ -
չապոլՀ
սրբաղտնէն
, չրքապատուած
Գաբրիէլ
է֊.
ֆէնտի
Նոբասւ,։։նկեանէ
, բմիչկ
Թոբդոմեանէ
,
Բարե։լո բծական։
է։ քոք երէն։ , Պ– Արչակ
Ջօպան,եանէ
եւ
Ոէ
-րիչ աչքի զարնող
ւլէմքերէ։
Ներկայ էէն
Ա խիթարեան
երկու լիազօր պատուիրակ վարգտ -
պետնւեբր եւ այս տողերր գրողր, "բ նոր Հասած էբ
Փար՚՚՚լ :
Տեղի ունեցան եբկար - րարակ
։/էճեր
, ինչ որ
սովորական
են մեր աղղային
կեանքի
մէք։ կաՀա -
ւորման
խնգիրն, ալ անլոլծանելէ
ւԲնաց ։
Հանզուց֊
եալ
ՎռամչապուՀ
սրբաղանր
, որ Անկեղծօրէն
կր
ւէավւաքէր
յաքոզ արղիււնքի մր, ՃարաՀատ
բսաւ
.
« Աիրելի վարգապետներ
, մեբ աղգր
տոլով
ազդ է, բայց նախ էլուղէ ղործր Հաստատուն
Հի -
մեբու վրայ տեսնել, ել ապա պիտի տեսնէք որ
ամէն տեսակ աքակցութիւն
պիտի
րնէ»։ Ապա ա^
ւելցուց
«Աքլեւս առաքուան
Հայութիւնր
չկայ,
որ
լիուլի ղաղափար
ունէր
Միսիթարեանւներոլ
գոբծռւնւէոլթեսէն
՚էրայ : Արդի
Հայերէն
չատերր
եւ ոչ իսկ
Մ խիթարեան
անունբ գիտեն
» է
իւոբՀրգամողովր
ցրուեցաւ։ Եւ Ա իսիթարեան
վա
լ.
դա պետն երն անդամ մբ եւս Համոզուեցան թէ
աղղասիրութիւնր
լեւլուի
վրայ բան չաբմեր,
եթէ
սիրտր գատա
րկ է :
Մխիթաբեաննեբր
փոխանակ
վՀատելու
, ի -
րենց սիրտր ամրապնդեցին
, եւ գարձեալ
փոխա -
ռութեան
դիմելով,
շէնքբ կաՀաւորեցէն
I
իսկ Պ– Ն՚ւբատունկետնփ
խոստացած
25 ՚ " -
չակերտնեբբ գեռ Փարէղ Հասած չեն ։ Վարմարանբ
բա^ցուեցաւ տասր ա չակե րսէնե բով,
որւէնք
կոչուե
ցան
«կէւլսլէնկեան
սաներ»
։ Արգաբութէւնբ
կր
պաՀանքէ բսել, որ առաքփն ել գլխաւոր սատարէ–
չշն եղաւ Ա ուրատեան
վարմարանին՝
Պ • Գալուստ
Կիւլպէնկեան :
Ախէթարեան
Մէաբանոլթեան
նէւթակսէն
ղ"–
Հողոլթէւններր
կանդ չառէն
։ Տասբ տարէ
չարու
նակ Ա էաբան
ութ էւնր խոչոր գում արներ յատ կա
ցո ւց Հաւասաբակչռե
լու Համար վարմարանէն
ել–
քրն ու մուտքր :
Գեռ կա
յ ղաւեչտական
պարագայ
մր
լ
որ
հ էտք է ամ էն
Հա
յ դէանայ ;
Երբ Մխէթարեան
վաբգապետներբ
տենգագէն
աշխատան։քէ
լծուած
էէն, բոմբատոլբեան
գղեա–
կր դպբոց է վերածելու,
ինծի ներկայացան
երկու
Հոգէ, գրաղէտ
մբ եւ րանա,,տեղծ
մր, առաքաբ -
կե լո,ի
, որ
ա շիսարՀականնե րէ
էսնւամակա
լական
մարմին
մր կաւլմոլի՝
վարմարանի
՛էրա յ
Հսկելու
Համար։
Այս մարգիկր,
որ ռչ մէկ ւէա,լավւաբ ու
նէին գիչերօթիկ
վարմաբանի
մր
պաՀանքներուն
Վբ՚"յ
է
եկեր էին խնամակալ
րլլալու
գործի մր, ո–
բուն մէք իրենք կաթիլ մր քրաինք թափած
չէէն։
Զոր պատասխանով
մբ ղանոնք ճամրու գրէ. Հրա
մեչտ
առնելու
պաՀուն րանա ստե
ղծբ
գրագէտէն
րսաւ
« Ես քեղէ չէէ՛՛ րսեր
, թէ մեբ
խնգէրԱ
պէտէ
մեբմոլի»։
Եբկրորգ
անւլամ եւս խնամակալութեան
Հաբ
ցր ծեծո, եցաւ։
Այս անգամ Պ–
Ն" բաաուն
կեանի
բնակարանին
մէք։ Ներկայ
էին քանի մր կարկա -
ռոլն գէւԲքեր : Ասոնւցմ է մէկր
, որ ուսուց չապետ է
տէտզոսր
կր կրէր, բայց ծթռած
գաղափարներով
աողո րոլած , յամառօրէն կր պնդէր խնամակա -
լութեան
անՀրամեչտռւթետն
՛վրայ, թ է ե ւ գպրոցէ
մբ, մանաւանգ
Մ խիթարեան
գպրոցէ
մր
ներքէն
կազմէն
վրայ որեւէ ւլաղափաբ
չոլ՚հէբ։
Յայանա^
"էէ" էր ՚^"՚"Կդ՛
՚^էր % թէ ոլատբուակներ կր վ՚րն ՜
առուէէն
«ղուք բացէք,
մենք կ\,ղ^,են,ք»է
դրմումբ
չքմեդացնւելոլ
Համար։
Արէլնս
ղլուիսս ղարկաւ »
ստիպուեցայ
իսիստ ,ղատասի,անւ մր տալ։ Նորա -
տռւնկեան, էֆէն,տին, իրաւունք տուաւ իմ ղփտո -
ղոլթէւններուս
եւ խնամակալութեան
սնամէք ՛էէ՛՜
ճերր մէանղամ
րնդ միչտ վերք
զ տո։ն ••
ԱՀա «դուք բացէք,
մեն։ք կ՝օղն,ենք»ի
ողբեր–
գա - ղաւեչտական, դրուաղ
ին, իրականո
լթ իլնր իր
Հարազատ
ձեւին մէք :
Հ.
ԱԱՀԱԿ ՏԷՐ ՄՈՎԱԼ՚ք^ԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
