1լարռղ
Համամողովրդս,1լա%
Հայ լեզուի
Լսովեաա֊֊ .
Հայ լեզուի)
Հարսաացման
ազբիլր
Հանզիսանալ
,
V
^Րէ^^
ւ՚ԿՊէ՛՛ աոացինք,
նրանից ալե -
չր, Ս– Գբիգորեանբ
առարկոլմ
են միայն
րար - \
բառնե րի ել գրաբարեան
արտա յայաութիւնների
*
չափազանցուած
ել անաեղփ զոբծածոլթեան
գէմ։
« Ի հարկէ մենք ի սպաււ չենք
հրաժարսռւմ I
աեղական րարբաււների տիպով
արտայայսաւ.– յ
թի ւ նն ե րի ց ե ւ սեղմ ո ւ իմաստուն ասացուածքքնե– ^
Բ Ից յ ինչպէս նաեւ որււշ բաււերից,
զրում է %.
Զաբեանբ,
ր ա յ ց րարբաււային աարրէրի գոոծա–
ծութ-իւնր պիաի ունենայ ի բ չափն ու սահմս11ր» ;
Մօաաւորապէս
նոյնպիսի աեսակէա է
յայանում
Ն– Զարեանր
նաեւ գրաբարի
մասին։
Օ՚^ր ոլզզոէթետմբ
կր լուծուի
դրաբարի եւ
բարբառների
օգաագործման
Հարցր
գորՆևականի
մէչ, առայժմ
դմուար է ասել :
՝
Եբրորղ
ել վերըն
Հարցբ, որ քնֆուել է Հա–
բագումարում
կենակոմի
ներկա յացուց իչ1 երի
կողմից, օաար ել նորակազմ
բաոհբի
ու արաա -
յա յաո ւթիւննե
րի Հարցն է ։
,
Զ– ՚հրիղորեանր
այդ Հարցին
անցնե լոփ,
յայ–
աարաբում է , որ
«սոփեաական
իշխանութեան
աարինեբում
, ել մանաւանղ
վերքին
աար ինե րում
մեզանում
Հսկայական
աշիատանք է
կաաարոլել
^"՚յ՚՚Ց
լեգ"էքւ՛ ազգային
նոբ
տերմինոլողիա^ռւՀ
(եղբաբանութեամր)
Հարստացնելու
ուղղու -
թեամբ» , ինչսլէս
նաեւ
«Հնա րան ո ւթիւննե րից եւ
բարբառների
աւևլդբգ
աղդեցութ
իւնից
մաքրելու
ուզզութետմ
ր» : ի
^Օ
^յց ա յ գ աշթատանքր նա Հա -
մ աբում է անզ ոՀ ացո լցիչ ել առաք ա րկո ւմ է ումե~–
դա ցնե լ պա յքարր
րնդդէմ դրական
լեղուն աղճա~
աող
մե ո ա ծ ցրարարի, Հ ^ յ ո ց լեցուին ա11ւհարա,–
ցատ դիալեկտների ե ւ օտար բ ա ռ երի ցործ ա դլաւ–
թե ան հւ յանոնն ցրական լեցուի մաք ր ո ւ թ ե ա ն ։
Եւ
իր աս ածնե րին աւե լի կշի՛ռ աա լու Համ աբ
բերում
է մի շարք օրինակներ
«մեբ ականաւոր
ել
Հասռւն
ղրադէաներից՝
Գ. Գէմիրճեանից
եւ Ն՛ Զօրեա -
նից, որոնց գրոլածների
մէք, ասում է նա, ղրմ -
բաիաարար
կարելի է Հանգիպի
լ Հայ գրական
լեզուի
ազաւաղմ ան որո չ նմ ոյշների» :
\քՈ յն նաիսանձաի/նդ
րութիւնր
լեղուի
մ աքրոլ–
թեան
Համար
մենք դանում
ենք նաեւ Ա • կաբա -
սլետեանի
մօա, ոբ առաքարկոլմ է, բացի
րար -
բառներից
ել ՚լբաբաբից,
խուսափել
նաեւ ա ^պի
սի բառա կաղմ ու թի ւննե րից , որոնք ան յարիր են
մեր լեղուի
ողուն ։
Այս րնդՀանուբ
գատողութիւննեբբ
անառար
կելի են , իսկ Հայոց
լեղուի մաքրութեան
մասին
յա յտնաբերած
նախանձափէնդբո
ւթիւնր
ովքռ^
նելի :
Աակայն
այս Հարցի մէք կայ մի «.բայց» եւ
՜ ա յդ «բա յցր»
կա յանում է «չափի
ել սաՀմ անի»ն
մ ասին եղած
րմբռնումների
ա յն տաբբե
րութեան
մէք^, որ կայ այնտեղ ել
այսաեղ։
Աոնե լոփ միայն օաաբ բառերի
գործածու -
թեան
եւ կամ նոր բառեր
կազմելու
Հարցբ եւ
յայտ՛նելով աո ա յ դ մեր անհատական
կ արծիքը,
պիտի ասենք , որ կենտկոմ ի նեբկա
յացուցիչների
վերոյիշեալ
յայտարարոլթիւնների
մէք որոչ
չափի
ճշմ արտութիւն
կա
յ : Հա յաստանի
«լեզուա շինա -
րաբական ճակատի» աշփսատուներր
միշա չէ որ
լ^թացե
լ են դիւրին՛ ճամբայով
եւ լա յնօրէն բացե
լ
Հայոց
լեգուի
գռներր օտար բառերի
առքեւ։
Նր ~
րանք չատ նկատելի ճիգ են թափել
ստեղծելու
նոր բառեր
ու արտայայտոլթիլննեբ
, ոբ պաՀան–
քում էր սովետաՀայ
լեղուն,
իր ղարղացման
նոր
պայմաններոլմ ;
Բայց կայ նաեւ մետաղի
՛միւս երեսր։
Կայ ա–
ռատ
դո րծածո
ւթի ւձն օտաբ այնպիսի
բառերի ,
որոնց թաբղմ անո ւթիւնր
վաղուց կատա բուե
լ է
եւ որոնք մտել են մեր լեղուի մէք ու զարձել
նրա
Հաբազատ
մէկ մասնիկր : Այդ կարդի
Հայացած
բառերի
վերստին
թա րդմանո լթ իւն ր օտար
ր՛ս։ւե
րով եւ նբանց գործածութիւնր,
ոբ
պարտադիր
դ արձաւ
Հայաստանոլմ
« սովետական
իշխանու -
թեան
վերքին
տտրիներում » անբացատրելի է ու
քննադատ
ելի։
Ց եղա վ այս ո ւթիւն ^ա/ւշ ,
որ
Հանղի–
սանում է թա րդմանո
լթ իւն ր
^^Vօ1սէ1օՈ
բառի եւ
մեբ ա չիսա բՀ արարի սկզ^աւո
բութ իւնից
մինչեւ
այսօր դարձել է աբտայայտիչր այգ ղաղափաբի
,
վերստին
թարգմանել
ռուսական
ձեւով ել գար -
ձնել
ո ե վ ոլուցիա ,
անՀասկնալի է ու
անմարոելի։
Նոյնր պիտի ասել
կո1նոտիտուցիայի,
էվակւլլա–
ՏԻ՚^յԻ՛ ւՒԿՎՒ"^՚"9Ւ^յԻ՛
պարտիայի
եւ այս կարգի
բազմաթիւ
այլ բառերի
մասին, ոբոնց
գործածու
թիւնր
կիրառուել է «սովետական
իչխանութեան
վերքին տարինեբում» :
կայ աւելին,
ոբի մասին, որքան մենք գի -
աենք, որեւէ մասնաւոր
գփտողոլթիւն չէ տրուած
գաղութաՀայ
մամուլի
մէք : Այդ՝ օաաբ
գոյական–
նեբից բայեր
կազմելու
նո րամ ո ւծութիւնն է, որ
կատարել
են Հայ բոլչեւիկնեբը
վերքին
շրքանում :
Եթէ "Ր"է ^չմաբտոլթիւն
կայ այն Հաստատում -
նեբի մէք, թէ օտտր բառերի
լայն գո րծածութիւն
բ
միչտ էլ տարածուած է եղել Արե ւե լաՀա յե րի մօտ,
ղրա Հետ մէկտեզ պիտի ճչդել , որ ԱրեւելաՀայե -
բր
ե րբ ե ք բ ա յ ե րի ձեւով չեն գ ո բ ծ ածել օտար րա
ո ե րր ,
երբեք չեն ասել օրինակ,
լիկվիտացՈել,,
այլ
լիկվիտացիայի
ենթարկել,
էվակսւացնել ,
այլ է–
վակուացիտյի
ենթարկել , եւայյն : կրկնում
ենք ,
էվակուացնել, լիկվիտացնել
եւ ուրիչ
այս
կարդի
բառեր
ա րեւե լաՀա յերէն ից չէ որ մառանգել են
Հայ բոլչեւիկներր,
այլ ստեգ ծել են իրենք եւ եթէ
չենք սխալլում , այս պատերազմի
րնթացքին ,
ուստի եւ իրենք էլ պիտի ստանձնեն
այս
խիգախ
նո րամ ուծութեան
պա աա սխանատո լութիւն
ր :
Երկրորղ
ճշզումր,
որ պիտի անենք
Օտաբ
բա
ռերի
զո րծած ութ եան Հարցի վերա րե րեա
լ ,
զուտ
ււո ւսա կան բառե րի գործածութիւնն
է , որ
նորից
բոլշեւիկների
մամանակ է լծւգՀան բացե
լ , իսկ նեբ
կա յումս, կարծէք,
նոյնիսկ
խրախուսւում է կոմ
կուսի կողմից է
Նա խաս ովետական
շբք անում
Արեւե լաՀա յեբ ր
ռուսերէնից
բ1ւդօբինակում
էին միայն
Օտար,
կամ
ինչպէս
այն մամանակ
էին
ասում՝
եւրոպական
բառեր։
քհուս արմատներից
կաղմուած
բառեբբ
սակայն,
թարդմանւում
էի
՛ն
կամ փոխարինւո
ւմ
նո րասաեզծ
Հա յերէն բառե րոփ : Անգամ ռուսա -
կան կեանքին
ու կենցաղին
յատուկ
ինքնատիպ
բառեր , որ մինչել
իսկ եւրոպական
ազգերր
փոխ
էին առնում
Իք՚ուսնեբից շատ գիւրոլթեամբ
, արե
ւե լաՀա
յ լեգւում
թաբգմ անւում
է ին
Հա յերէնի :
Իբրել
օրի
՛նակ
յիշենք Համբտլալոր
ՍամովարՀւ ,
որ մեր գրական
լեզուի
մէք թարգմանուած
էր
ի1ււքՅա եռ :
Նոյն ձեւոփ
սովետՀւ
եւ
ոովետականՀւ
թարգմանուեցին
խորհուրդ
ել ^ռ^\գգ^^^^ ^մին չ–
գեռ Ֆրանսաց իք ասում են
ՏՕ\՚16է
ել
Տ0\՚16է1ցԱՇ Տ
Հա
յ բո լչե լի կն երր , մանաւանդ
իբենց
«իչխա
նութեան
վերքին տարինեբում»., մեբ լեզուի
մաք–
րռլթիււնր
խաթարել
են ,
խց կ ելո վ
նրա մէք
զուտ
ռուսական
րաղմաթիւ
բառեր եւ արտայայտու -
թիւններ,
որոնց թա րգմ անութ իլն ր գիւրին է եւ
լեզուի
մաքր ութ եան տեսակէտից
անՀ բամեչտ :
«Աով. Հայաստան»
օրաթերթի
վերքի՛ն
թիւերից
տեղեկանոլմ
ենք, օրինակ,
ոբ Հայաստանում
նոր
«կամ՛պանիա» է սկսել
մետաղի
լոմ
Հաւաքելու
Համար : Այս «լոմ
»բ
զոյականն է ռուսեբ էն
լոմաա
րայի, որ նշանակում է պարզապէս
կոտրել , կՈէ–
աբտել,
որով
«լոմ»ր
ոչ տյ, ինչ է,
րայց եթէ
«կոտրաուած
մետաղ» , կամ «մետազի
կտորներ)
(ք^^^^^I16) ;
Պէտք կա՞՛յ առնել մեր լեզուի
մէք այս
շատ սովս րական
ռուսերէն
բառր եւ չի^
վնասում
•այս
լոմր
դ ա յ կ ա յի
Լպտուտակ)
եւ նման
ուրիչ
բազմաթիւ
բառերի
Հետ մեբ լեղուի մաքբութեա -
նր։
ճիչգ է որ Հայ լեզուի
մաքր ութ իւնր ազար -
տող երկու ազդակներր
(գրաբտր
եւ
բարբառ)
մատնանչելուց
յետոյ , կենտկոմի
նեբկա յացոլ -
ցիներր
թողում
են նաեւ, երբո րդր օտար
բառերի
գործածութիւնր,
բայց նրանք այղ անում են այն
պիսի
մի ձեւով , որ կարծես
թէ ռուսերէնր
գուբս
է մնում օտտր լեգուներ ի չաբքից։ Ոչ մէկ
օրինակ
նրտնց
ե՜լոյթնեբում
ոուսերէն բաոերի
ա
(ն1ոեղի
գռրծածութ–եա19:
Գրա ՚իոխաբէն Զ՛
Գբիդորեանի
ճառի մէք մենք գանում
ենք մտքեբում
շփո թու -
թիւն առաքացնող
այսսլիսի
մի յա յատ րաբո ւթ իւն ,
թէ «Հայ մողովուրգր
ունի մէկ իսկական
Հասա -
րակաց
լեզու , բո լո բի Համ ար
Հ ա ս կանա լի աշփսաբ–
Հաբարր
(արեւելաՀայ՝
Ա. Ի/ •) ,
Որ ոերտՕրէն
կապուած է Ռուսաց լեցուի եւ ռուս կուլտւււբայի
(մշակոյթի)
Հեա,
որոնք
յսսւաջդիմական հսկա)–
յական դեր են կատարել հայ լեգաւի եւ հայ կուլ–
տուրայի գարգացմա1ն՛ մ է ջ » ։
Մենք ի վիճակի
չենք րստ էութեան
քննութեան
ենթարկելու
Հայ եւ ռուս լեղուների
աղերսի Հաբ—
ցր, չունենալով գրա Համար պաՀանքուոգ
մասնա–
դիտական
պա ա րաստո ւթ իւն ր։ կարծում
ենք, որ
լալ կր լինէր Հայ (կամ սովետաՀայ)
գիտութեան
Համար,
եթէ այգ ղործով
չղրազուէր
նաեւ կոլ —
սակց. կենտկոմ՛ի
«իգէոլոգիական
գծուի»
քարտու–
՚լարր ել այգ աչիսաաանքր
յանձնուէբ
իր իսկական
տիրոքր
Հռչակաւոր
լեգո լա բան - դիտնական
Հր •
Աճառեանին,
որ բնաւ չա րտա յա յտո լեց ֊—
նոյնիսկ
Ատալինի
ելո յթից
յետո
յ
լեղուական
Հարցերի
մասին , երեւի
ծան բա բե ռն ո
լած
լինե լով
իիէթէռս
Պէրպէրեանի
կենսա գրա կանր կաղմ ելու շտապ ու
ի՚իստ կարեւոր աչխատանքով :
Հարցր, սակայն,
այն չէ թէ արդի
աշխաբՀա–
բա րրկա պո ւա՞ ծ է թէ կապուած չէ Ռուսաց լեղ -
ուին ել թէ ա յս վեբ քինի ս գերր մեր լեզուի
զար–
ղացման
գործում
եզե՛՛՛լ է յառաքգիմական
(պբոգ–
րեսիվ) : Գլխաւոր
խնգիրր օտար բառերի
եւ մաս–
նաւոբապէս
ռուսերէն
բառերի
փո խառութիւննե
բի
«չափի
ու սաՀմանի»
Հաբցն է, ոբի
նկատմամբ
կենտկոմի
՛եերկա յացուց ի^ե րի պա րզած տեսա -
կէտներր
Հեռու են յստակ
լինելոլց
եւ այղ պատ
ճառով
էլ կարող
են խո-ովիչ մտաՀոդութեանց
ու
տա րակո յսնե բի տեղի տալ, մեր լեղուի
ապագայ
զարգացման
կապակցութեամ բ :
Ա.
հյՈՆԳԿԱՐԵԱՆ
ՀԱՑԵՐԸ
ԵԻ ՓԱՐԻԶԻ
2000«^ծԱ՛//^
Մեղի կր Հաղորդեն, թէ Հտմաձայն
Փարիզի
շՕՕՕտմեակի տօնա կատա րո ւթեանց Ա անձն ա իս ո ւմ–
բին Հետ կատա բուած
թղթակցութեանց
, Փարիզի
Հայ. Եկեղեցւոյ
մէք տեղի ունեցաւ
Հանդիսաւոր
քառաձայն պատարաղ,
ի ներկայութեան
Հալա -
տացեալներոլ
Հոծ բազմութեան
: ժամր
11/5՛,
ե -
^լե գեց լոյ ղա1դակնե րր սկսան
Հնչել։
Արարողոլ -
թեան
ներկայ
էին
Փարիղի
քաղաքապետական
խորՀուրդի
կողմէ
1\1ա6. ՏշՇՕԱքէ
քօշե,
Աէնի Նա -
Հանգասլետոլթետն
կողմէ
ԸհօսեՁք<1
,
Ոստիկա -
նական
Տեսչութեան
ներկայացուցի՛չր
, ԱգԳ՚.
Պաշտ՚զան . Նտ խա րա ր ո ւթե ան կողմէ
Օօ1օՈտ1 ՕօԱՏ–
Տ€է ,
Փարիղի Առեւտրական
Աենեակի՚ն
կողմէ ^.
IVI^Ո^ո :
Այս առթիւ
խօսք առին
Աբտաւազգ
արք՛
ս իւբմէեան՝
Հայերէն,
իսկ Պ– Ա– Բարեան՝
ֆր -
րանսերէն
լեղուով
ել զրուատեցին
Փարիղր , անոբ
կատարած
գերր դիտութեան
, արուեստի
եւ մշա
կոյթի
մարղեբուն
մէք, ինչպէս նաեւ Հայ եւ ֆր -
բանսական
մ ո ղո վո ւրդնե բո լ եւլբա յր ա կց ո ւթ ի ւն ր :
Պատա բա
՛ւ
էն
՛քե րքր
ւ
^
իւրերուն
ի պատիւ
մ ասնաւո ր րնգունե լութիւն կատարուե ցաւ
խորՀր
դարանին
մէք, ուր վ՛ո իսանա կուե ցան սիրալիր
եւ
խանզ ավառ իսօսքեբ :
Կէսօրէն
՚/երք,
Պ– Պ– Ա– Բարեան
եւՆ
Ֆրէնկ
եան ներկայ
եզան Փարիզի 2000տմեակի
տօնակա
տարութեան
Հանդէսներուն
, ուր, սլատուոյ ամ -
պիոնին վբայ երկոլ տեղեր վերապաՀուած
էին ա–
նոնց \
ՋԱՏՏԱՐ
ԳՕԻԱՕ՚ԷՆ
ՆՈՐ ԵԿԵՀԵՑԻ
ՎԱԼԱՆԱԻ ՄԷՋ
I՛
-
- -
ԱՏԱՏԱՆ–^
ԱՈՒՐՐ
ՓՐԿԻԶ Տեղեկատու
Աղգ.
Հիւանդա
նոցի, Տուլիս,
1 9 5 1 ,
Կ– Պոլիս։
ՏԵ%ԱՓՈԽԱԿԱՆ
ԱԼՊՈՄ (թիլ
I I ) ։
Տպարան
Նայիրի,
Հալէպ :
ԼՈՒԱԱԲԵՐ Մանկական - սլաաանե1լսՌ ամ -
ՎԱԼԱՆԱ ,
(Յաոաջ)
Պատեբաղմի
ընթաց -
քին Վալանսի
ռմ բակոծ ում էն վւլած Հայկական ե–
կեզեցւո
յն տեղը նոր մ
ր
չինելու
Համ ար , տեղւո
յս
Համայնքը
րնտրած
է ր՝ Պ ՛Պ • Տ– Անտոնեանէ , Լ.
Տէր Աարդսեանէ , Մաքսուտեանէ
եւ
Հէքիմեանէ
բաղկացած
յանձնաիսում բ մր։
կառավարութեան
ել քաղաքապետարանի
ճարտարապետին
մօտ այս
յանձնախումբին
րբած
դիմում՛ներուն
շնորՀիլ կա–
ր՚-չի եղաւ վեբքապէս
տարիներէ
ի վեր սպաս -
ուած աբտօնութիւնր
ստանալ : Շէնքին
շի՛նութեան
ել կո րսուած
դո յքերուն
Համ ար
նախատեսոլած
ղումարր կառավարութեան
կողմէ տրամագրուե -
ցաւ
ղւյս յանձնախում
բին :
Այմմ
շինութիւնր
աճուրդի
գրուած
Րլլալով ,
ա յս շարթու
իսկ պիտի
յանձնուի
յանձնառուին :
Տառա քիկայ կիրակի առաւօտ , պատարագէն
վերք,
մողովուրգը
պի՛տի
Հ րալիրոլի
ներկա
յ
Բլլալու
Հիմնաքարի
օրՀնութեան
:
Հիւէնաքարին
մէք ,
մաւ/նալո
ր
տուփի մը մէք պիտի զետեղուի մագա -
գաթեայ
յիշատակարան
մր :
Ա յս Հրկիզեալ
եկեղեցիին
կո րծանման
Օրը ,
քանի
մ
ր
փողոց անգին^2Հա
յե
ր
վ՛ լա տա կն ե
ր
ո ւտ ա կ
մաՀացած
էին։
Անոնց յիշատակին
Համար , այմ -
մէն կը խոբՀոլի
մարմարեայ տախտակի
մը
վրաք
փորագրել տալ ս/նուննեբը
այղ
նաՀատակնեբուն
ել զետեղել
նորաշէն
եկեղեցւոյ
դալիթր–
Հոն ՛գի՜
տի բարձրացուի
նաեւ յիշատակարանբ
Վալանսի
եւ շրքականերոլ
Հա յերէն , անոնց , որոնք
ինկան
ֆրանսական
բանակին
մէք , պատերազմի
գաչտին
վ բ " ՚ յ ••
Շինութեան
յատակագիծը
պատրաստ է աբ -
գէն ել վաւերացուած
քաղաքա պետո ւթեն էն :
Կ՝րսոլի թէ շինուելիք
եկեղեց
ին
նախորդէն
աւելի փոքր պիտի
ըլլայ
եւ ոչ բաւարար :
Բաղաքին
մէք աւելի
մեծ եկեղեցի
մը
չինելու
Համ ար՝ յատկացուած
ղում արը անբաւական է :
Փորձ մը եղաւ Հասկնալու
Համար , թէ
Համայնքը
ի փիէճակի՞ է աւելի մեծ եկեղեցիի
մը Համաբ ղո -
Հողոլթիւննե
ր
լզելու : Բա յց աեսանք , որ րնղար–
ձակ
Հողի մր գինն անդամ կարելի պիտի
ԼՐլէայ
սպասել
Համայնքէն
, տինպէս
որ գոՀացանք կա -
ռավարութեան
սաՀմանած
դումարի/ն չափով փո —
ՔՐՐ մատուռ
մր ունենալու
ծրադբոփ։
Տաքորգոփ
պիտի գրեմ Հա յ մանուկին
Հա
յերէն
սորվեցնելու
քանքե բուն
մասին :
Ամ ենա կարեւոր
Հարցն է այս ոբ պէտք է մեզ զբաղեցնէ :
ԹԳԹԱԿԻՑ
սագիր, գ. տարի, Տունիս ի թիւը։
թէՀրան :
ԱՐՓԻ, Աանկական
բամին Ա. տաբի,
Աայիսի
թիլը,
թէՀրան :
ԵՎԵՌՆԻ ՕՐԵՐԻՑ,
Գրեց
ԱրմենուՀի։
ԹէՀրան։
ՓԱՐՈԱ, երգիծական
չաբաթտթերթ
, թիլ 2\
Պէյրութ։
ԿԱՐԳԱՏԷ-Բ ԵՒ ՏԱՐա^ԵՑհԲ
է6
ԱՌԱԶ^
Fonds A.R.A.M
