ՆԻՒԹԵՐ
ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
Ն"՚֊րէ
փաշայի
րանակը
եբկրորղ
անգամ՛
սչարաուելէն
եւ թբքական
փաանգքլ
առժամաւգէււՀ
Հեռացուելէն
փեբք
,
մ եր
գաղթականո
ւթիւնբ Յր–\
ուեցաւ
Ուրմիոյ եւ շբքակայ
գիււլԼբուև
մէք
Մօ՛"
եբեք
շաբաթ
Հաբկագբուեցանք
կերակ–
բուիլ
միայն
^քիշմիշ»
կոչուած՛
չ՚^միչոփ,
ոբուն
Համ
աբ
զանաղան
Հ իւանգո
ւթե անց
մ աան
ուե
ցան
ք :
Տունիս
2,0ին սկսաւ
Հունձքը,
թէեւ գ ե ռ քանի
մբ
օբեբ
սլէաք էին ո բսլէսղփ
ցոբեննեբբ
բալաբաբ
չափոփ
Հասուննան
:
Անկէ
փեբքք
Հբասլա
բակնե
բու
փբայ ալ
սկսան
հ՜աիսուիլ
ցոբենի
եւ զաբիէ
Հացեը
:
քՍանութները
փե բա բացուե
ցան
ե լ սկսան
ծախ–
ուիլ
նաեւ
զանաղան
սննգեղէննեբ
:
Րայց եւ այնսլէս,
սլա բենաւո
բմ
ան
աաւլնասլը
կը սսլառնաը
մեղի եւ ունէինք
նաեւ
ուրիշ Հո -
գեր :
Զինեալ
ումերու
փե րակազմ
ո ւթիւն
,
Ուրմիոյ
աե
ղա
ց ինե
ր ո
լ
սլա
շա սլան ո ւթ իւն
բ եւ փո խազ բա -
կան
մ իքո
ցնե
ր ո
լ
կազմ ա կե ր սլո ւթ ի ւն ը
ա յմմ էա -
կան
խնգի բնե
բ էին :
Տունիս 20ի կէսօրին
Կուշչիի
մ օա
բռնուեցաւ
ռուսական
Համազգեստոփ
եւ զինուած
երիաա -
"՛ՐԳ
^ Ր ՚ ւ "V հ.Ը. "է՛՛գէՐ ք^է Ր՚"դեշցի
է եւ
Անգբա–
նիկի
ղինուո
րներէն
Տ ղ՛ոն
սլաամեց
Անգբա
-
^էԿէ Խ" յի փր՛"
յ յարձակում
ի
մ անրամ
ասնութիւն–
նե
րբ
իրենց
յիսնեակէն
երկու
Հոգի
մ իա
յն
ազաա–
ուած
է ին ե լ լեռնա
յին
ճամ բանե րէն
գ/՚ձերնեբր
.միա
յն քալելոփ
, Հասած
է ի ն Ա ալմ ասա
,
ուր կոբ
սնցուցած
էբ իր
լնկերբէ
Եր կարա աեւ ե լ ն ե ղա
ց ո լց ի չ Հաբցաքննո
ւթենէ
Ր ՚Լ^Ր^^
՚^"Ր^հ.Ր
կասկածելի
Համ արուե
լոփ
արգե–
լաւիակուեցալ
Տաքորգ օբբ եկաւ
նաեւ
անո
բ մ
իլս
րնկերր
,
ոբ
աղղ ականներ
եւ Հա յրենա
կիցներ
ունէր
մեր
խումրերուն
մէք :
Երկուքն
ալ աղատ
արձակուեցան
:
՚իաբձեալ
մոզոփնե
բու
շբքան
մ բ :
« Տաբձակիլ
Հարաւէն
առա
քացող
թրքա -
կան
ուժերու
լիրայ,
ճամբան
բանալ
ե լ
Հասնիլ
Անղլիս՚ցիներուն
, որոնք
Զէն
քան կր գանուէին
։
«Վեր
առ առ1ւա
է
ԳՐ՛
ւեւ Աա/մ ա ւժ աստ ՛բ» :
« Մնալ
Ո՚-բմիոյ
մէք եւ ասլալինիլ
Պար ֊–
ս իկնե րո
լ
սլաշա սլան ութ եան ՝»
I
Այգ
օրերուն՝
կազմուեցաւ
<(.Զօբ՚"Հաւաք
մարմինր » որ կարճ ժաժանակի
մր մէք եւ մեծ
գժ ուս։ րո ւթեամ ր յաքողեցաւ
կատարել իր սլաբ–
աա1լսնութիւնր %
Ո րո շուած էր որ՝ Ո՚֊րմ
իո
յ
Հա
յկ
. փաշտր ու
նենա
յ
450
ղինուոր
, Հ րամ անատա րութեամ
բ Ար -
տաշէս Աաեփանեանի
:
Վանի
Հա յկ
. զունզեբբ՝
) 500
սուինաւորներ
Հ
րամ անատար
Լեւոն
Շազո յեան , ՚ յատուկ
օգնա–
կաննե րոփ
I
Ա ալմ աստի
Հայկ • փաշտր՝
750
Հոգի , Հրա -
մանատարբ՝
Համբարձում
Մեչքռւմեան
;
Ա ալմ աստէն եկած
ասորի
Ջ լօներր՝
500
Հո -
գի
, Հ րամ անատար Ազա ՚իալութբ
( Մ աբշիմ օնի
եղբայրը)։
Ուրմիոյ
ասորական
գունգբ՝
Հազար
զինուոր,
Հ րամ անատարր՝
Ազա Պետրուս ։
Ա սլա յակո յտին կբ մ ասնակցէ
ին Անելնիկոփ ,
Տ բաւ ին , կոստի
Համ
բարձում
եան , Ա ամ սոն խան
ել
ուրիշներ :
Մեր այս փոքրաթիւ
ղինուորներր
ւղիտի կր"–—
ուէին
թրքական
Տրգ, \2,րգ եւ Տ\րգ
ղօբաբաժին—
ներոլ
, Ամ կո յի
2000
ձիաւորնեբու
,
սաՀմ անա -
մերձ
քիւրտ
աշիրէթնեբու
եւ բազմաՀազաբ
լեռ —
նականներոլ
գէմ :
« քՕաչասլաշտ»
մեր Հգօր գաշնակիցներոլ
զ րլ–
խաւոբ
ներկա յացուցիչր՝
տօքթ • Շէօտր կր շա -
րունակէ
ր իր առաքարկներբ
ել պաՀանքնե
ր բ յար–
մ արե
ցնե
լ
մ իշտ ի նպաստ
իրենց
շաՀե բուն : Ո՚-ր՜
մի կր գտնուէին
նաեւ անղլիական
եւ
ֆրանսական
ներկայացուցիչներր
; Յէրանսականր
Հանրի
Պիրք՜
սլն
անուն
էլ նգապետ
մ լն էր :
Տունիս
շ^ին՝
Ուրմ ի եկաւ
անւլ լիական
օղա– ^
նաւ մր , բերելով
Զէնքանի
անէլլիական
Հրամա– \
նատաբի
նամ ակ - Հ րամ անաւլիբբ
;
յ
Անգլիացիք
մեղի կը խոստանա
լին
Լե բե լ
Հրացանի
40
Հազար
վւամվւոլշտ
ել գրամ,
եթէ
Համաձա
լնէ ինք
մնալ
Ուրմի եւ պաշտպանենք
այգ
շբքանր։
Անոնց նպատակն էր ժաժանակ
շաՀիլ
ժեր
արեան գնով , եւ իրենց յագթանակն
ապաՀովել
նաեւ ա յգ ճակատին
վրա
յ :
Տունիս
27ին , Հաբկագբուեցանք
ւՐեր ուժե -
րէն ժաս էքր զրկել
թիկունքր
, ՚Րարեւքաբագ
,
Հ լ ս –
սած
թնաժին
կասեցնե
լու եւ ժաս ժ րն ալ
գէպի
Հէյտարաբագ
, նաՀանքի
ճաժ բան
բանալու
Հտ -
մ ար :
Աոաքին
օրերուն
, երկու
ճակատներու
վրա
յ
ալ
յաքողութիւնր
մեր կոզմն
էր։
Տունիս
29ին, ասորական
Հրաման
իլԱ՚բ
— Ռամկավար վ եթեր աններէն Մ • Նա -
թանեան աաենէ մը ի վեր իր յ ո ւ ^ ե րը
հրատա -
րակէ Կիլիկեան անցոՆւլարձի մասին, իբր ե ւ ակա
նատես վկայ : Ալքերիկայի ււամկավար պաշսլօնա–
թ ե ր թ ի ն
Պայքար\ւ
3օւն • 9ի թ ի ւ է ն կ՝արաատպենք
հետեւեալ յօ դ ո ւ ա ծ ը , ուր կը նեըկայացնէ
ուրիշ
վասաակաւոբի մը . հանգուցեալ Միհբ ան Տամատ–
եանի նաոը՝ Մայիս 28ի մ ա սին։ Կ՚արաաապենք իբ
նախաբանով
« Այգ յոյոերու
տակ է աՀա, որ Ատանայի
մէք
եւս,
1920
Աայիս
շՏին , տեղի
կ՚ունենար
Հայաս
տանի պատերազմ
է ն ետք բարե փոխե ալ
անկախու-
թեան
երկբոբգ
տարեգարձբ
Հրապաբակային
Հանղէսոփ, ի ներկայութեան
Ֆրանսայի
Կիլիկիոյ
փարչական
Հակակշիռի
պետ
էչնւլ . Պ բէմ
ոնի
եւ
կարեւոր
գիրքեր
ունեցող
այլ
Ֆրանսացիներրլ
,
Անղ լիաց ինե
բու , իտալացիներու
, Ամերիկացի
-
ներոլ
, եւն. առիթ
լ^ւծայելով
Աղէլային
ղ"յ՛է
պատուիրակութեանց
Կ իլէկի"
.ք
ներկա յացուց
ի չ
Մ իՀրան
Տամ ատե
էէն ի՝ խօսե լու իր
ն չան ակա լի ղ
ճառր, վեր որեւէ նկատումէ
տրուած
Րէլալով
անոր կուէէակցական
Հանզամանքր
ռր
երեւան
կր րե րէ , մ իանղ ամա
յն , Տամ ատեանի
անխաււն եւ
անէիե բւսպաՀ
Հտ յ բենաս
ի րո ւթ իւնբ , որ Րէէալու եւ
մնալու
է ր նաեւ
ուղեւլիծր մեբ մ իւս
բո լո բ Հատ
ուածներուն
եւ յարանուանութեանց
:
Ատոբեւ
կուտանք այգ ճառին
ամէնէն
էտկսւն
մ ասերուն
թարւք մ ան ութ
իւնր
, ողքամ իտ
րնթե բ -
ցողներուն
13ոէլելով
անոր
արժանի
ղնաՀատու
-
թիւնր :
Այսպէս
.
« ^աոր , խօսուած
Աժ րռղքական
Հա
յաստանի
սլէս
տուի րակո
ւթե ան Կ իէէկիո
յ
նե րկա յացո
ւէլի չ Պ ՝
Տէէոքէստեանի
կողւքկ ,
28
Մ ա
քիէէ
ասն,
Հ ա ւաս
տանի անկախու
թե ան աղգա
լին տօնին
առթիւ»
:
« Գնդապետս , տիկիններ եւ պաբոններ ,
«
Մ թին
աւք ՛ղե րբ , որոնք
ղ եո կբ ծածկեն
ւլ ա–
գաթր մեր անմաՀ Արարատ
ին ,
անՀաւատալի
,
շփոթ եւ անստոյգ
վերաբեբմ
ո։ նքր
քաղթական
մեծ
պետու.թեանց
, որոնք ծիծաղե
լի կբ
գաււն՚սն
երբ
լրքօրէն կբ ւքիճա րանին
Հա քկական նկարա -
ղրին
ւիբայ
, նո յնիսկ
կարնո
յ
շբքանին
Ր"1"Բ
Հ՛ս յ նաՀանգներէն
ամէնէն
աւելի
Հայկականին
,
եւ.
Հոս իոկ, Կէւիկիոյ
մէք, երբ կր տիրեն ու կր
շա րււ ւնա կուին
կացու թեան
յո ււ ե ւի
էէ
խո ւթ
ի ւն ր եւ \
ծէէէնբ էսնձկո ւթ իւննե
ր բ , աւոոնք
մ եւչ ա րգե
լք չեն \
սակա
յն սլանծացնե
լու ա յսօր
յո յսերու ա յս խառ– \
ն՛ս րանին ել ենթարկուած
գառն
յուս ախտ
բու -
,ւ|
ռւ
5
ք1
–9
երկրոբգ
աարեգարձբ
պատմական
մեծ
^ լ
1 մ ^ ^ Դ Ա հ Գ Ե Ր Ո Ի
ՀՐԱէԲԻՆ,
ՀԱՏԱԱ^
ա ք ի
ՏԱՐՈՒ Ր-ԵԱՆ-. Յարութեան
այն
Հայաս ,
տանին, որ աշխարՀր
մեռած կր կարծէր
բոլորո
վին
մեռած եւ րնգմիչա
անյայտացած
ել որ րն.^
1ոստ
վերաձնած՝
բեմին
վրայ կր ՚լերեբելի
, ա ,
ւելի քան երբեք
երիա՚սսարզ
եւ աւելի քան եր -
րեք գեզեցիկ •
Մինչ
ՀամաշխարՀային
սլաաեր՚ողմբ
իր ա
ստա. միքոցին
մէք էր, մինչ
թնգանօթբ
կը
մ ենա
գոռար ա նէն\ողմ
, եւ երբ մ՜իլիռնաւոբ
Հայ մար–
իբռսացածներէն
մնացած
Հաղարաւոբնեբ
եւս
իրենց
մաբտիրոսութի՚^նր
աւաբէոելու
փբայ
է խ,
\փ իքազետքի
անապատներուն
մէք՝
բաբելոնական
ռետին
եղերքներր,
արեւմուտքէն
ձայն
մը Հըն -
չեց
Համայն
աշխարՀի
մէք,
Ոտքի՛
մեււելներ ,
Լե..
Հաստան,
Զե խոս լոփաքիա
, Եուկոսլաւիա
, Արա
բիա եւ բոլոր
ճնշուած
ժողոփո ւրգնե
ր բ ի լուր տլգ
ձայնին
արթնցան
իրենց
թմբածոլթենէն
ել ոտքի
կանգնեցան
Հանգո
յն ազատ
աւլ,լ.երու։
Բայց
Հը -
րաշքներռւն
Հրաշագոյնը
տեզի
ունեցաւ
ստորոտը
Արարատի, ուր Հայկի
ղալակնեբր,
ցնցուած
այգ
կանչէն
, գերեզմաններու
խորերէն
Հերոսներու
պէո
զէնք փերցուցին՝
փեբէն փար աւերեալ
երկրի
մբ
մէք։ Այո, ժողոփրգեան
ժր ժէքէն
ժոռցուած
,
լքուած եւ աժէնէն
աՀռելի եւ աՀաւոր
թշուառու
թեան
մէք մխրճուած
, կոտորակուած
, քարգուած
,
անէացած
քաքորգինեբ
դուրս
եկան եւ գիլթա -
կաԿւ
Հմայքով
մր
րանա1լներ
կազմուեցան
: Աւ
մինչ
Մռսկովեան
պետութիւնբ՝
թուրքին
այգ մեծ մզ–
ձաւանքր
կ՝էյնար եւ Թուրքեբր
՚սյզ անսպասե
լի
անկում
ին
Հրճուանքէն
ւլինովցած
յաղթութիւն
կ՚երդէին
եւ յետ ա յնու
ճամ բան
այլեւս բաց կբ
կարծէին
, ուրկէ
յաղթականօբէն
պիտի
կրնային
անցնիլ
դէպի Անգրկովկաս
եւ
Հոնկէ
մինչեւ
Գանէէէս
ի ավւերբ
իրականացած
տեսնե
լով
իրենյ
Հաւք ա թուր անա կան
ե բաղնե
րբ
,
ո՜ ՛է
էՏ ո
բՀոլրդ
ԻյոբՀուբգներու,
ան ինքզինք գտաւ
Հանդէպ
իր
արկամւսբՀած
Հայուն
,
կեավոնր//յ# ,
ոբ կբ
պո ֊
ոար
իր եբեսն ի վեր,
չեն անցնիր :
Ամբողջ վեց
ամիս հայ ՛քաջորդիները, ր-իւով մե ծ եւ գերա ֊
ցանցօրէն լաւ զինուած թշնամիի մը դ է մ
իրենց
անվախ կուրծքերը բարձրացուցա ծ եւ դ է մ դ է մի ,
տուին առինէւրցնկան,Վանր,կարինր,կարսը պայքա–
րեյով հողի ամէն մէկ մատնաչափին
համաբ ֊
մինչեւ Գարագիփսէ, հագիլ քարփ մր մզոն հեոու
իրենց վերջին դիմա դրա վ այրր եղող Երեւանէն—
անոր պատքւաոելով արիւնոտ պ ար տ ութիւն մ ր , որ
զիրենք ստիպեց եկած ^]ամբայէն եա դաոնալ եւ
պաաերազմէն ետքն իբ գոոոզ դաշնակից Գերմա
նիոյ հետ ալ ճանչնալ անկաիաւթիւնը ա յ դ փոք -
րիկ ժողովուրդին
Փոքբ
Ասիոյ
Պելճիքան
:
Այս ֊
պիսով Հայաստանբ կր վ երա ծնէր իբ մոխիրներէն՝
ատա
րոլ -
թիւնը կը Հ րաՀանդէ
ր որ Ր"էո է՛ դէնքի
լնգունակ
ասորի ագամարդիկ
ութ օրուան
պաշարով
եւ
զէնքե բով
նե րկա յանան
էլփն ուո րական
մ արմնին :
1918
Տ ուլին
1
ին , թուրք
Հրամանատէո
ր ը նա–
մակոփ
մը առաքաբկեց
մեւլի անձնատուր
ՐԷՐ^Է՝
Մինչ
երկու
ճակատներու
փբայ
տեզի
ունեցուլ
կռ իւներր
մերթ
ուժեղ եւ ժ երթ
թո
յլ բնթացք կը
ստանային
:
Տ ՚ ՚ ւ լ ի ս
7ին , թուրք Հբաժանատաբբ,
երկրորգ
նամ ակով կր յա յտնէր
թէ ՝
«Հա
յեբր
պ է յ լիք
ու
նեցած են» (ակնարկելով
Հա յաստանի
Հանրա -
պետութեան
Հռչակում
ին) եւ կբ թե լագրէ բ՝ ղփ–
նաթավւ
բլլալ,
յ՚ւնեակնեբով
երթալ Աալմաստ եւ
իրենց պաշտպանոլթեամ
բ անցնիլ կովկաս :
Լուրր
ուրախալի
էր , րայց
անՀաւատալի
:
Թուբքերր
իրենք ալ վստաՀ
չէին թէ Հաւատ պի
տի րնծա յենք
իրենց
ւլ րածին
, բա յց կր
լիոբձէին
ա յգ
մ իքոց Ոէէ ղինա թավւե
լ ել բնա քնքե լ մեղ :
Տուլիս
9ին կատազի
կռիւներ
տեզի
ունեցան
գէպի
Հարաւ
տանող
ճամբուն
սկիզրր
,
Տաշակիլ
գիւղին մօտ , ուրզոՀ տուինք մեր աննման Հա -
բիւրապետներէն
Գանձակից
ի Ալէ քսան
ր , տաս -
նեակ մրՎասպուբականցի
եւ քանի
մր
տասնեակ
ասորի
ղինուոբներ
է
Թ^՚աւքին
խուճասլաՀաբ
նաՀանքեց
,
ձւլելով
երկու
լեոնային
թնգանօթներ
եւ
300 ասկեարյ(4Հ( :
Տ ՚ ՚ ւ լ ի "
13
/՚5/
Վանի ել Ա ալմ աստի
Հա յկ • ու -
մերբ
ւլբաւեղին
Հէյտար՚սպատր
:
Նպաստաւո
ր
չէին , սակա
յն , Հ իւս
ի սէն Հա -
սած
էո՚-է՚երր :
Յուլիս
1
5
/ ՚ 5 ՛ ,
Թուրքեբր
գրաւեց
ին ՛Բա րիմ ա -
պատր ել կր սպաո^ւային
Հասնիլ
մեր
ղաէլթական—
նեբու
կարաւանին
:
Աքդ ճակատաւլրական
օրին , Ուրմիո
յ
Հա յկ •
վաշտբ
ղրկուեցաւ
կամ ուրք
, Բա
րիմ ապատէն յա–
1էաքաւյւէւլ
Թուրքերուն
գիմագրե
լու
Համսէր :
Զորս
Հաբիւրէ
աւելի
Հ՛՛՛յ երիտասարդներ
,
զիտակցաբէսբ
դէպի մաՀ գացին,
իրենց
արիւնով
փրկելու
Համար
75
Հազաբ
Հայ եւ ասորի
կեան
քեր :
Գացին
ե րգե լով
, բարձրագլուխ
եւ
անյոզ -
գողդ :
Գացին ել չվերադարձան
է
Նոյն օբր մենք գրաւեց
ինք
նաեւ
Աոլլ
Տուզը։
Տուլիս \7ր մեր պարտութեան
եւ
փրկութեան
օրն
եղաւ :
Հիւսիսէն,
մեր թիկունքէն
սլա բտուե ցանք
,
Ուրմիոյ
Հայկ
. վաշտին
բնաքԿւքոէմով
, իսկ Հա -
բաւէն
րացուեցաւ
մեր նաՀանքի
ճամբան :
Տուլիս
18/
առաւօտեան
, Ուրմին
պարպուած
էր Հայ եւ ասորի
զանգուածներէն
:
Փ ս ՚ թ ՚ ՚ ՚ բ խ ա ն
Կէօլի մեր ղ բասենեակին
մէք
տեզի
կ՚ունենար
Աալմասաի
Ուժերու
զեկավա
րնե–
րուն
մոզովր
, երբ թուրք
ձիաւորներր
ք"՚ղ"՛՝^
մ տան ;
Հարկադրուեցանք
կռուելով
գուբս գալ քա -
ղաքէն
: Բնիկնեբր
, որ մինչ այգ բարեկամ կբ ձե
ւանային
մեղի,
տանիքներէն
քարնր,
երկաթի
կտորներ
նետեցին մեր վրայ ու եռացած
ք
՚՚՚՜Ր
թաւիեցին,
այբուցքնեբ
պատճառելով
մեր երկու
էլինո ւո րնե բուն :
Երեսուն
ձիաւորներով
գիրք
բոնեց
ինք քա -
՛լ՛ոքէն
գուբս,
այգիներուն
պատերուն
ետեւը։
կռիւը տեւեց
մինչեւ
երեկոյ :
Նոյն
դիշերբ
Հասանք
Գիղէ , ուր՝
բնղարձակ
ղաշաի
մր մէք իքեւանած
էր մեբ էէաւլթտկանու
-
թիւնբ :
Բարեբախտաբար
թշնամին
չՀետապնգեց
,
մեղ :
Ուրմիէն
նաՀանքելոլ
եբկրոբգ
գիչեբր Հա -
Աանք Մամետիաբ
գիւղը ;
Մեր
ուժերբ
նորէն
կազժ ա լուծուեցան
տ
Շաաեր
ժիացան
իրենց
ր^ւտւսն իքնե րո ւն , սա–
կաւաթիւներ
միայն
մնացին
իրենց
.էլարս՚ակա -
նոլթիւններբ
կատարող,
որոնց
երբեմն
կ՝օգնէին
մաս
մր ամուրի
ղինուորներր
;
Հացէն
աւելի կարօտ
էինք
քուրի
է
Կր
խմէինք
Հոտած եւ որզնոաած
քուրերր )
ցեխն ու տիզմբ
քամելոէէ կր քանայինք
յագեցնել
երախաներու
ծարաւր •
Մամէտիարի
մէք Հազիլ
երկու ԺաԺ ոպասելէ
բաժան
տրուեցաւ
շարունակել
ճաժբան :
Մեր անմաՀ
կոստին
լուր ստացած էր թէ
թուրք
ձիաւո
բնե
րու
զունզ
մր մօտեցած
է եւ
նոյն
ԳԻԺՐՐ
պիտի
յարձակի մեր վրայ :
ՆաՀանքի
անծայրածիր
կարալտնր
կէս
գիչե
բէն առաք ճամբայ
ինկաւ
։
ԱԶԳԻ՚ե
Fonds A.R.A.M
