HARATCH, du 1er juillet au 31 décembre 1950 - page 107

« Ց Ա/Ւ ԱՋ »
այսօրուան պաակերր իր վաթսուն ուսանէ.ւյնեչւՎ,
որոնք ըսա իրենց կոչումին պիաի ՐԱ"՛^ Կ՛"՛՛՛
կուսա կըօն եկեղեցականներ , քաՀանաներ եւ կէւմ
ուսուցիչներ , բոլորն Ա՛Լ աոգորուաէէ Հայ ժողո -
վուրգին ծ–աո.այելու խոր Հաւաաքով։ «.Անթիւ
նամակներ կը ստանանք գագթաչիարՀի ամկն
կոգմերէն , անոնք մենկ կը խնգրեն պատրաս -
սւուաձ՜ աււա ջնորգներ Հովուելու իրենց թեմերը,
կամ ուսուցիչկւեր մայրենի լեզուի ուսուցման եւ
մեր ժ ո ղովուրղ ին մ շակո յ թ ի ն աարաՆմ ան Հա, -
մար • ՚հպրեվանքը պիտի քանայ լրացնել այգ սւոի–
պոզական պաՀանքը, պիտի տայ մեղի երիտա. -
սարգ մտաւո րականնե լալ սլատրաստուահ՜ սերուֆզ.
մր, լ"յ"ք՛ ել յ ո յ ս ի քաՀր փոխանցելու Համ^ր
քյերունգէ սերունգ» ;
Տիկին Տ • Մ իսաքեան ( ՅառՍւջ ) , նո յնսլէս
բարի ղալուսա մաղթելով Մեծի Տանն Կէլ(՚կի"յ
Լայրաոլեաին ել մշակոյթի անխոնք վաստակաւ^ո–
րին , րսաւ. «թէեւ թալիալլական Կիլիկի"յ մո ~
՛լ՛՛՛ւ ՛՛՛՜Ր ԴՒ^՛ ^՚մ "՛ն ել ապաստանած Հիւրրնկալ
երկր1՛ մր Հողին վրայ, ր՚սյց մենք ձեզ մեր երե–
լսւկա յութեամ ր միշա կր տեսնենք Կք ՚ւ/՚Կ1՚ք՛ /
ք,,ատ մական վեՀարանին մէք, Շնո րՀ ՛ս լինե րո լ ֆլ
Լարրոնաց ինե րոլ աթոոին ՚քյյայ % Թուրքր վ՚չրեց
ւս քղ Աթո՚՚^ր Հ՚սյ մոզովուրգին Հետ, բայց մոխիրդ
ներկն ծնած Փիւնիկր ղնաց ծաղկեցալ Լիրանանի
մէք– ււ^թիւի՚՚՚՚՚ր այսօր միացուցած է Կ1՚է1՚Կ1"՚ձ
կաթողիկոսութեան Արմա շի զպրեվանքր, ՛Օր -
մ անե աննե րոլ ել ՚իուր եանն երու աւանգո ւթե ամբ :
Լ՚ւնկէ կր սպասենք Հա յ ոգիով եւ բարձր ՛լար -
ղաղ ում ով պաարասաուած ա յն աո աքնորզ նե րր ո֊
սոնք իրրեւ ւղաշտպանր ւլաղթաշիսարՀի մհր աղ -
ղային եւ եկեղեցական աւանգո ւթ իւննե րո ւն , միշտ
բսւրձր պիտի ոլաՀեն է^ա յուն բարո յական գիմ ա–
.լիծր ֊»։
Պ– Ջ ի թ ՚ ՚ ւ ն ի Հբ՚սւիբուեցալ խօսիլ բանասէր­
ներու անունով : Պատմեց իր առաքին Հանգիսլոլմբ
աբեղայ Գարեղին Տ"վսէ՚իեանի Հետ ոբ այնքան
երի՚ուսսարգ արգէն ունէր իր բանասիրական Հա­
սա բբ :
Շ • Նարղունի , ղրաղէտներոլ յարւլանքի աուր–
քր բերաւ Գարեգին Ա. կաթողիկոսին ղիտական
վաստակին , սիրուն Հէքեաթ մ ր պատմ ելով , իր
գիւղէն, ուր աիրամայրր կ՚օրօրէր իր մանուկ"
Աիսւ՚ւսր ցօղերով կաւլմուած օրօրոցի մր մէք :
\ւմսնւլնելով " ՛ յ զ ցօղէ Օրօրոցբ մեր մշակոյթին ,
Նարղունին զայն օրօբողներր նկատեց մեր գէրէ
՚ւիրքի , մտքի։ ա շխատաւո րնե ր ր ; Մ աղթեէք Կիլի -
կի" ք Գաբեղ ին Ա • կաթող իզկոս ին ո բ երկար ժա–
մանակ ունենայ օրօրելու զայն
ՀԱՒԱՏ-Ր ԵՒ ԵՂԲԱՅՐՈՒԹԻԻՆ
Վերքին խօսքր կբ պատկանէ բ ծերունազարգ
Հայրասլետին •
« Աէրելփք, Ր՚՚Լ"ՐԳ խոսեցիք ալերակնեբի
մասին , բա լց դիտէք ոբ բնութեան մէք Աստուած
կարզ աղ րած է ւս յնպէս որ կացնաՀ ար ծաո ի կոճ–
ղ ից ^ւ՚էեր ու ճիւղեբ ծաղկին եւ զ աոնան մ ա էր
ծառի նման Հաստատուն •. Մեր մ–ուլովուբդր մեծ
Հարուած է ստացել : Ոչ միայն մէկ միլիոն՜ ժողո­
վուրդ ենք կորցբել այլեւ ժեր ամ բողք պատմ ու­
թեան , մ շակո յթին , մ ՛ոքի աննմ ան ղ անձերու մ բ–
նաղոբգներն են առ յաւէտ կո ր ե լ : Ա յզ թանկա -
գին վ կաներր ալ լեւս մենք չենք կարող ձեռք րե -
բել% Հաղաբաւոբ ձեոագիրներ , զեզա րուեստական
գլուխ գոբծոցնեբ , մեր ժոզովուրգի ստեղծած
Հրաշակեբտներր , թանկարժէք ձեռագործներ գա­
ցին Որոնք եա չեն բերուիր այլեւս Հ
« Նոյնքան թանկաղին է , ինչպէ՚^ս ասեմ , այն
աւլղաղբական փճացումր Մոկացուն, Աասուն -
ցո՚-ն , ա յգ ստեղծազ ո րծ ժոզոփոլրզ ին : Մեր կո -
րուստր աՀաւոբ է, անկշռելի, սնչա՚իելի : Այս ա–
մէնոփ սակա յն իմ Հ ալա աքն է որ մե րժողոփուրզչւ
ժեծ ապաղ ա յ ունի , պա յժ անաւ որ ան կապուած
մնայ իր բունին , որպէսղի ղառնայ ժեծ ու պբա -
զարեր ծաո : Ո՞վ է թափանցել Հայ ժողոփուրզ ի
որ՛ոի ի՚որքր, "՛փ թափանցել է Մեսբռսլի, Աա -
Հակի , Նարեկացոլ Հոգուն : ՇնոբՀալին իր «Լսւ–
ւատով խսստովանիմ»ով , միայն ցոյց է աալի՚ւ
՛ոյ՛ւ Հոդոլ խոբքբ։ Որքան ալ Համրանքր ունենայ
իր ն շանակութ իւն ր , որակբ եւս մեծ դեր է կ՚ս–
տարում : Տոյներր Պերեկլեսի զարոլ իրենց փայ–
լուն իմ ացական ուժով տ ի րա սլե տ ե ց ին իրենց գա­
րուն ել պ՛որս կական Հղօր րանա կնե րին յաղթե -
ցին I Մեր եկեղեցին եւս մեր ուժն է , որովՀետեւ
նա մեր արիւնով ստեղծուած է : կան անշուշտ
քրիս աոնե ա յ ուրիշ եկե զեց իներ , . բա յց մեբ ազգ •
Ե կեզեցւո յն նմ անր չկա յ , որովՀետեւ Հայ ժողո­
վուրղին ողին է այն։ Միութե՛սն, սիրոյ, եղրա/–ւ
րւթեան ղազաւիարր սլէտք է թաղալորէ : Ջղաստ \
եղէք , խոՀեմ եղէք , չնչին բաներ չդարձնէք
զորտեան Հանղոյց, .ոբովՀետեւ ժիշտ կարելի է
իրար Հասկնալ, երբ եղրայրաբար մօտենաք ի -
բարու » :
կաթողիկոսր յետոյ օրՀնեց ներկաներր , ո -
լ՛ոնք յոտնկայս բաժակ պարպեցին իր արեւշա -
տութեան Հաժար։ Օր– Փելթէկեան երդեց «Տան–
կամ տեոնեժ»ր եւ երկրորզ Հտյրենաշունչ մեղեդի
մ բ ։ Կիլիկեան Մ իութիւնր իր Հի՛ւրեբր պտտուեց
շամփանեայոփ , թկյ՚ւվ–, կաբկանգակով եւ սլր -
տուոնե րով :
ՇՐՋՈԻՆ ԹՎԹԱԿԻՑ
ՕՐ ՄԸ ՄԵՐ ԿԵԱՆ՛ԲԷՆ
ԱԼՖՈՐՎԻԼ– Հազարաւոր էքեր , գրագա -
րաննեբ , րանաստեզծներ ու երգիչներ պէտք են
Հայ կինր , մ ա յրր փառաբանելու Համ ար ;
Տեղափոխութեան չրքանին , Հա յուՀ ին ան -
ւէ ասն չմնաց թշնամ իին դէմ մ զուած պա յքարէն ,
յանուն ազատութեան : Տուաւ իբ անթիւ զոՀերբ
անձնուիրաբար : Աասնակցեցաւ արիւնաՀեզ կբ -
ո.իւնե բու , ա րՀամա բՀե լոփ րոլոր տրՀալիրքնեբր :
Երբ Հարկ եղաւ , իբ ձեռքերոփ փւորեց Հողր , փոսի
մ էք իքեցուց զոՀերբ , եւ աղօթելէ փերք , շարու -
նակեց կռիւբ :
Երկիրր պէտք ունէր րոլորի ուժին, ՀայոլՀին
կրնա^ր ձեռնպաՀ մնալ :
Այս մտածումներով եկայ կապոյտ Խտչի գաշ–
տաՀանդէսին :
Ալֆորվիլի մասնաճիւզր, ուր Համախմբուած
են Հա յբենասէ ր Հա յուՀ ինե ր , ա յս տարի եւս ,
աարաւ մեզ Մէօտոնի անտառի թաւուտներոլմէք,
ուր արթնցան Հայրենի յիշատակներբ : Առտուն
կանուխ Հոծ բաղմ ութիւն մ բ ճամ բա յ ելաւ երեք
Հանբակ՚սոքերոփ։ կարծես ամէն ճիւղ, ամէն տե­
րեւ մտիկ կ՚րնէր Հայկեան րա րրառր, որ կր թն—
գացնէր լուռ Հա1ւդիսավա յ ր բ ։ Պաղ աղբիւրի գլ—
գլակն իսկ զուարթացաւ երբ մ եզ լսեց : Շուտով
կանա չո ւթ ե ան վրա յ , երեւցան ճե րւ ւսկ ծածկո ց–
ներ , ու սեղաններբ պատրաստոլեցա^ւ : Ա,յսպէս ,
պազ քուրի շուրք սկսաւ խնքո յքր : Ու յի^եցի բա­
նաստեղծին խօսքե բ բ ;
կ ա ն ս ւ չ ւ11ւթ1սարի ը ն կ ւ ւ ւ զ ե ն ի ի տ ա կ • - •
Նոյն պատկերբ կբ ներկայացնէր անտառր :
Երգեր բարձրացան , մ էկր մ իւսին պատասխանող
եզանա կնե րբ բնութեան Համանուագ ին Հէտ կր
կորսուէ ին մ թնո լոր տին մէք, ղա յն ֊,ա յացնելով :
Կէ սօրէն ՚իերք , բարձրախօսին շուրք , ւլեղար–
ուեստական ճոխ րաժին ժր սկաւ, որուն ժասնակ–
ցեցան Շավիլի , Պէլվիլի եւ իսիի քոյր մասնա -
ճիւղերր , իրենց երգե րով եւ ա րտա սանո ւթ իւննե­
րով : Չմոոցուեղան նաեւ կովկասեան պարերը ,
ս պենզ իա րեանի «Հիճազ»ով :
Տետոյ խօսք տրուեցաւ
Պ– Խ– Վ շտունիի , որ
պարղեւյ կասլոյտ իյաչի ն շանա կո ւթ իւն ր : Գիտեմ
թէ ^ասլոյտ հ)աչր խօսքէն աւելի գործն է որ կբ
զնաՀատէ , ել իր բեղնաւռր իրականութիւնր ա -
տոբ ապացո յցն է ; կապո յտ Խ տ չր կ՝արգա րացնէ
ժոզովուրգին յո յսերբ , իբ րաղժ աթիւ Հանրօ -
ւլուտ ձե ոնա բէլկւե րո փ : Ան կ՝Օղնէ ոչ ժիայն Հիւան­
դին ՚ եւ չքաւո րին , այլ եւ իր փրկարար թեւերբ կր
տարածէ ուս անո ղնե բուն եւ գաս րնթա ցքնե բուն
վրայ։ Աենքճ վստաՀ ենք թէ այս կաղժակեբպու -
թիւնբ կո չուած է նպաստելու մեբ քտղաքակրբ–
թութեան յ Ամ է ն անՀատ պարտաւո րութիւնբ
սլէտք է զղայ բոլորուելու այս Ա իութեան չուրք ,
"Ր ՚գէսղի տն կարենայ լրիւ կատաըել իր առաքե­
լութիւնր :
Իրիկուն էբ արդէն , երբ Տիկին ՊարդեւուՀի
Պետրոսեան երգեց Ամար իյայամի իմաստալից
ղործէն քանի մ ր տուներ , խորապէս յուզե լով
ունկնգրողներր : Վերքին անղամ մր մ տիկ րրինք
աղդա յին երգերր ու կամ աց կամ աց լռութիւնր
վերստին տիրեց խորՀրգաւռր անտառին մէք :
ՇնորՀակալ ենք կապոյտ Խաչի մեր քոյրե­
րուն , որոնց շնորՀիւ ապրեցանք «երկրի» օրերէն
մ ին : կբ մ ադթենք նմ անօրինակ ուրիշ բազմ աթիւ
Հաւաքո յթնեբ , լեցուած նո յն աղղա յին ոդիով :
Ս՚իշէւ Պ ե տ ր ո ս ե ա ն
« ՓԱՐԻԶԵԱՆ ԳԻՇԵՐ»ի ձախոզման առթիլ,
կաղմ ակե րպիւ շնեբր գատ րաց ին մ ասնաղէ անե -
րուն դէմ , 80 միլիոն ֆրանք Հատուցում սլաՀ՚ոն -
քելով :
3600 ԿՐՕՆԱՒՈՐՆԵՐ բանտարկուած են եր -
կաթեայ վարագոյրէն անդին, Համաձայն Վա -
աիկանի ստացած տեղեկութեանց : Այժմ պայքար
կբ մղուի կաթոլիկ վանքերու գէմ :
ԲԱՐՈՋԻԶԸ Այսօր սուտի մասին պիտի
խօսիմ : Բայց նախ քան այդ, ձեգմէ իւրաքանչիւ­
րր պէաք է կարգացած րլլա յ Մ արկոսի Աւետա -
րանին 1 7րդ ԳԷՈ՚-թր ՚ Արդ 1 ձեզմէ ով որ կարղա–
ցած է Մ արկոսի 1 1ր գ Գէո՚-թրԼ ^"Դ Հաճի մ ատր
բտ րձ րացնե լ :
ՈՒՆԿՆԳԻՐՆԵՐԸ (Բոլորն ալ իրենց մատ–
ներր կբ վերցնեն );
ԲԱՐՈԶԻԶԸ Լաւ ուրեմն , կր տեսնեմ որնիւ–
թր շ՛ոտ լալ լնտրեր եմ , որովՀետեւ Մաբկոսի Ա–
ւետարանր^ 16 ՚էլու֊խ միայն ունի . . . ւ
<ՏԱՌԱՋ»Ի ԹԵՐԹՕՆԸ (145)
ԵՐԿՐՈՐԳ ՄԱԱ
Ա–
Նրանց տակ, չոր Հողի վբայ, երեւում էին մի
քանի Հատ կապերտներ միայն, քրի Հողէ կուժր
գրած է ր պատի մ օտ : Եւ ա յլեւս ոչինչ ՚ . • Ա յսքան
մ արգիկ աս/րուժ է ին ժ իա յն օքախի օգնութեաժ բ
եւ բացի ղէնքե բից "ւբիշ Ժի բան չէին ճանաչուժ :
Նրանք թափուած էին յատակի փրայ , բնգունելով
գանաղան գիրքեր :
Բրգոտ , գզգղուած ժ արդիկ էին . նրանց գէմ -
քերր սեւացել էին արեւի , ձիւնի եւ անձրեւի աղ–
՚լեցոլթիլնից ^ նրանց ձեոքերր կո չտ էին, փայ -
տացած : Աաբսափելի ազքատութիւնբ լնդՀանոլ֊
րի բաժինն էբ : Այստեղ է լ , այս ձիւնակոյտի տակ ,
ղրանք ղիւղացիներ էին. չկար մի Հատ Հպարտ
գէմք, մէկր միւսին չէ՛ր Հրամայում , տմէնքր եղ–
րայրներ էին :
ԱՀտ աք կողմի պաաի տակ լսուեց մի տքոց :
Մի մարդ է պաո կած այղ տեղ , եբեսր դարձ րել է
դէպի պաար։ Հիւանգ է, րնկերնեբր ծածկել են
նրան մի քանի Հաւո դատարկ քուալների տակ : Նա
քուր ուզեց– եւ իսկոյն ոտի՝ կանղնեց խոժոռ դէմ-
քոփ ժի տղամարդ , քուր տուեց : Ապա շօշափեց
Հիւանգի ձեռքերն ու կուրծքը ել յայտնեց ամէն­
քին, որ տաքութիւնն անցնում է ։ Մամասը պատ­
մում է, որ սարսափւելի քեբմ ու տենդբ ամառ -
ուանից չէ թոզնում ա յգ մ աբգուն : Բա յց ել ա յ ն ­
պէս , նա իր լնկերներից չէ րաժանւում , չէ գր -
նում գիւղը , ուր ունի Հա յբ , մ ա յր , կին , երեխա–
նեբ։ Աիւլէյման Բէկր տանքում է նրանց , պաՀան­
քում է ռբ այս ւողամաբդը թողնէ դժերին, բայց
նա չէ ուզում : Շատերն են այդպէս չատերն են
թողել տուն ու տեղ եւ այժմ բոլորոփին մոռացել
են իբանց սիրելինեբին ;
կրակր ուրախ ճրթճրթոլմ էր : Որր իսօսում էր
իր լնկերների Հետ , որբ կարկատում էր իր տր -
րեխնեբբ. իսկ մի քանիսբ նստել էին կք՚ս՚կի մօտ
ե լ նոր լուրեր էին Հտ րցնում Աս լանի ց : Ի՞նչ կ՛ո ք
ս։ չխաբՀոլմ , ի նչպէս են ապրում մ արդիկ , ո փ է
մեռել, ո^՛ւ է կենգանի :
ԱնՀրասլոյր , վտիտ գէմքեր , զրկանքնեբի ,
չարքաչ կեանքի զաւակներ :
Ասլանր պատմում է ինչ Որ գիտէ, թէեւ ին,քն
էլ շատ տեգե կութիւննե բ ի տէր չէր : Նրա խօսքր
քաղցր էբ , ախորժելի : Նա այս ժարգկանց տես -
նելու Հաժար էր եկել այսաեզ– իր ՚իիրաւորոլած
սրտի Հաժար նա այստեզ, դլուխներից ձեռք վեբ–
ցբած այս ժարգկանց ժէք էր մխիթարութիւն ո–
րինում :
Եւ որքան խեդճ , բաբի մաբգիկ էին Աանասի
զմերր, նրանք, որոնցից վախում են Օսմանեսն
ղինուորներր։ Ոչ ոք չէ խօսում իր մասին, ոչ ոք
չէ յիշում թէ եբէկ , անցեալ օրբ ինչ քաքոլթիլն–
ներ է գործել ինքր։ Գժուար էր Հաւատալ թէ դբ–
րանք էին այն մարդիկր , որոնք ձեռնունայն ետ
գարձրին գաղան Ա իւլէյժան Բէկին եւ որոնց
պատճառով Վարանգան տակն ու վրտյ եղաւ :
կարծես խաղաղ երկրագործներ են , Հալաքուել են
կրակի շուրքր , մ իասին տաքանում են , մ իասին
օրեր են Համրում թէ երբ ձիւնր կբ Հալուի եւ ի—
րանք կը վերցնեն խոփը ու կը գնան Հողը վա -
րեէու :
Այսպիսի մ արգկանց չէր սպասում Ասլանր :
Շեղւելով իր ճանապարՀից , Գիղակի եւ Վարան -
գայի սաբերի ձիւներբ պատռելով,նա ոգեւորուած
էր այն մտքով թէ Մանասի որ քում կբ տեսնէ
« սրբած թրեր» , կր խօսէ այնպիսի քաքերի Հետ ,
որոնց շնչառոլթիւնից կրակ է կաթում : Ամաչում
էր Ասլանր. ի՚^նչպէս ինքր պիտի նստէր այե
մ արգկանց շարքում , որոնցից իւրաքանչիւրը կա—
րող է րաց անել իր ճակատր ել մի ամ բողք գիշեր
պատմ ել իր ձեռքի գոբծերր ;
Ի՚^նչ պիտի ասէր ինքր։ Ոչինչ։ Աելիք Ա–
լանին այնպիսի գրութեան մէք թողնելուց քետո յ
երիտասաբղբ չէր կարողանում պաՀուել թամբի
վրա յ , ա յնքան էբ ա յբւում դժգոՀոլթիլնից . եւ
մինչեւ սարի գլուխր Հասնելբ Հաստատապէս
դիտէր որ այգպիսի սրտով չէ կաբոզ գնալ Պարս—
կաստան ;
Արանք Գիղակի Մ ե լիքի պէս չպիտի լինէին–
սրանք նոյնքան Հբաչալի պիտի լինէին, որքան
Հ րաշա լի է անկախութիւնր :
Եկաւ, եւ ի՞նչ է տեսնում : Հասարակ մաբ­
դիկ , պատռտուած չուխաներ , գղգղուած փա -
փախնեբ :
ԼԷ9
Fonds A.R.A.M