HARATCH, du 1er juillet au 31 décembre 1950 - page 79

ՀայաստաԱ1ւ վկ
(՚յ^աղռւած Սովետական ԳրականութիՆն նւ
Արուեստ ամսագրի 1950 Յունիսի թ ի ՚ ֊ է ն )
Գէաոլթիլննհրոլ Ավաղեմիայէ « Մ • Աբեղ -
եան » դրականութեան վաձաո ի 1950/ .չիաահե–
աաղօաական աշի,աաանքի թեմաաէւլ պլանր (րքլ–
ներղային ^(""ւչիրր) կր րաժնուի վեց հիմնական
մասերոլ . Աովե տական Հա յ գրականութեան
պատմութիւնն ու տեսութիւնր, 2, Հայ նոր
գրականութեան պատմութիւնն ու. տեսութիւնը ,
3. Հ՛՛՛յ Հին ել միքնագարեան գրականութեան
պատմութիւնն ու տեսութիւնը, 4. Հ " ՛ / գասա–
կաննե րու ժառանգութեան գիտական Հրատարա -
կոլթիլններր, 5. Հո՛յ ժոգովրգական ստեղեա–
գո րծո ւթեան ուոուժնա սիրո ւթի ւնն ու գրաւում ր
Լնաիւասովեաական եւ սովետական չրքանի) , 6.
Գիւանաթուղթերոլ եւ ժառանգութեան նիւթերու
մ չակուժր:
Հ,այ գրականութեան պատմութեան վեցե -
րորգ Հատորը նուիրուած է սովետական չրքո՚նի
գրականութեան : Այգ Հատորր վերքացած է եւ կր
խմ րագրուի : Ասկէ ղատ կը պատրաստուի Հայաս­
տանի մ էք սովետական կա րգե րու Հաստատմ ան
ՅՕամեակին նուիրուած գիտական աչխատութիւն—
ներու ժողովածու :
Աովետական ղրականութեան սլատմութեան էւ
տեսութեան մ՝ասին կը մչակոլին տասերկու նիւ­
թե ր , որոնց աոաքինր կը պարունակէ սովետա -
Հայ ւլ րականութեան եւ գրականութեան տեսու ~
թեան մ աս ին կարգ մ ր յօգո լածներ , ուր ցոյց
կր տրուի Ա աալինեան Հնգամ եակներու տա -
ր ինե րուն ձեւով աղգա յին եւ րո վան գա կո ւ թ ե ամ ր
լնկե րվա րական ղ րականութեան ՛թ՛ րե լքր : ՝ք՝ սա -
նրՀինգ տպաղ րական պրակի ծաւալ ունեցող գի­
տակ, այգ աչիւատութեան ժէք ժեծ տեղ պիտ ի յատ­
կացուի այն վիթի՚՚սրի գերին, որ ունեցած է րոլ­
չեւիկեան կուսակցութիւնր, մեր ղրականութեան
՛Լ՛՛՛է՛՛ւ "՚Տ՛^ ՚ " ^ ՛ք է^՝՛ Ա/ս աչխա տոլ թեամ ր արղէն կր
ղբաղին Ա . Ա՝ կրեան , Հ • Ա ե լիքեան , Ա - կարին–
եան, է՛ թովւչեաԿւ , Ա. Ասաարեան , Գ– Ատեփան­
եան, Հ. Աուրատեան , Գ. Տովնան , քի • ՚Լյանում–
եան եւ ուրիչներ : է ՚ թոփչեան կր գրէ « Աոցիա–
լիստական ռէալիղմ ի սաղմն ալո րումը Հայ ղրա -
կանութեան մ էք » ա չխա տութ իւն ր նպատակ ու­
նենա լով ցո լց տալ լ^ւկե րվա րական իրա սլա չտու­
թեան մեթոտի արմ ատա ւո րում ր Հաք դր ակ անո ւ–
թեան ժէք։ է. Թոփչեան միաժաժանակ Լլր գրէ
<Տ. ԱոփետաՀայ ղրականութեան սլատմութեան ակ­
նարկ » Հինղ սլրակնոց գիրքր « Ա . Գորքի » Հա–
մաչխարՀային ղրականութեան կաճառին Համար։
Կ՛ Այփաղեան կր գրէ « Կոնֆլիկտի պրորլեմր
սոփետ. ղ րամատուրղիա յում » ա չխատո ւթ իւնր։
Հեղինակի րուն նպատակը ոչ մ իա յն սո փե տա կան
դրամ ատո ւրգիա յ ի ղարղացման ւիուլերոլ ր1։ու —
թագրումն է , ա լլ եւ սովետական դրամատուր -
գիս՛ յի պա յքարի որակական տարրե րութեան նր–
չումր անցեալի դրամատռւրղիայի կոնֆլիկտից ;
Կ՝ Աքվաղեան միաժամանակ կր ղ րէ « Աովետա -
կան էսթէտիկտյի մի քանի պրոբլէմներ » աչխա–
տութիւնր ;
Մ • Մկրեան ձեռնարկած է ՛Տ Մ ՚ Խորենացին »
մենադրոլթիլնը գրել։ Հեղինակի նպատակն է Հե–
տաղօտել ՀւՍյ Հին նչանաւոր պաամարանի կեանքն
ու ստեղծագո րծութիւնր, րացա յայտել անոր դե­
րր Հայ Հին պատմութեան չարադրման ել Հայ
պատմագրութեան գարդացման մէք։
Գ ՚ Գրիգորեան աւելի քան փաթսուն տարրե–
րակներու ուսումնասիրութեան Հիման վրայ կը
գրէ « Հ,այ ժողովյւգի Հերոսական էպոսր » ժե–
նագրութիլնր, ուր չեչտր պիտի գրուի գիլցաղ -
ներգոլթեան լնկերային - քաղաքական նչանա -
կութեան րացա յա յտժ ան եւ անո ր րարձր արուես–
աի լուսարանժան վրայ։
Հ . Մելիքեան , Ա. Բ ազեան , Գ • Ա տե փանեան ,
Վ. Պարտիղունի , Ա. կարինեան կր դրեն յիսուն
"էրակի ծաւալ ունեցող Հայ նոր դրականութեան
պատմութիւնր սկիղրէն մինչեւ փաթսունական
թո լականներ ր ներառեալ ԼՀայ գրականութեան
պատւէ ութեան փեցՀատորեակի երրորգ Հատորր) ։
Ա. կարինեան միեւնոյն ատեն կ՝աչխատի « Ակ­
նարկ Հայ ժուռնալիստիկայի » փյւայ, որ կ՝րնգ–
գրկէ անցեալ դարու յ ի ս ո ւնա կան - վաթսունա­
կան թո ւականնե ր ր տ
Ն– Թումանեան կր գրէ « ՏովՀաննէս Թու -
մ անեան ի կեանքի եւ ստեղծագո րծո լթեան տարե–
գրութիւնր; Աչխաաանքր պիտի րնդգրկէ մեծ
բանաստեղծի կեանքի եւ ստեղծադո րծո ւթեան լր–
րիւ– նկարագրռւթիէնր :
է ՚ Պ իվազեան եւ Ա • Ա րապեան կ՛ ա չխատ ին
« Հայ միքնագարեան աչիւաբՀիկ պոէմներին » վր–
րայ։ Անոնք պիտի Հաւաքեն եւ Հետաղօտեն միք­
նագարեան Հա յ րանասաեղծութիւններբ , ցոյց
պիտի տան բանաստեղծութեան տեսակի գոյու —
թեան փաստբ ա յ դ գարերուն մ էք ։
ԳիաաՀեաազօտական աչխաաանքի ծբագրին
ժ էք մ ասնաւոր տեղ յատկացուած է Հայ գրակա­
նութեան - դասականներու ուսո ւմնաս իրո ւթե աե
ել Հրատարակութեան :
Հրատ արա կութեան Համ ար կր պատրաստուին
Խաչատուր Աբովեանի երկերի ժոդովածոլի եօթե–
րորգ եւ ութեբորգ Հատորները , որոնք պիտի
րնդգրկեն ռուս եւ Հա յ լեղուեեբոլ նոբ քե րակա­
նութեան տեսականն ու գոբծնականր։ Ցոյց պիտի
արուի իլ. Աբովեանի պայքարը ժամանակի սխո—
լաստիկ ( մ ի քնա դա բ եան ) քերականութեան սկրղ–
բունքի դէմ : Հատոբնեբր պիտի բովանդակեն նաեւ
Խ • Աբովեանի օրագիրր :
Ռ • Զ՛որեան կը պատրաստէ Գ • Ա ունգուկեանի
երկերու ակադեմ ական Հ րատարակութեան առա­
քին ել երկբոբգ Հատոբնեբր , որոնք կ՝լնգգբկեն
տպադբուած ել անտիպ գործեբը , անոնց տաբբե–
րակներր , ձեռադրերր , նամ ակնեբն ու Գ • Ա ուն–
ղոլկեանի կեանքի եւ ստեղծագործութեան վրայ
լոյս սփււող այլ նիւթեր : Այդ Հատորներուն մէք
պիտի արտացոլա յ նաեւ ողբերգակի գրական -
Հասարակական գո րծունէոլթ իլն ր :
կաճառի գիտաՀետաղօտա կան ա չխա տանքին
մէք աեգ է յատկաղոլած նաեւ Հայ ժողովրդական
ստեղծագործութեան գրառմ ան , որու վրա յ կ՚աշ­
խատի Ա՛ ՛Լան ա լան ե ան ։ Պիտի գրուին մինչսովե–
տական ել սովետական չրքանի գոբծեբր, սակայն
Հիմնական տեղր պիտի տրուի սովետական չրքա­
նի ստեղծագործութեան՝ առանձին ուչագրոլթիլն
դարձնելով մեծ առաքնորդնեբ Վ. Ի ՚ Լենինի եւ
Ւ • Վ • Ատալինին նուիրուած ստեղծադոբծոլթիւն–
ներուն : Հ– Ջնգփն կը Հաւաքէ նաեւ քրաական
ֆոկլորր :
կաճառը ա յս տարի փե բքնականապէ ս պիտի
մ չակէ Հտյ գբո գնե բու ել գրա կանա գէ տնե բո ւ
բաղմաթիլ դիւանա թոլղթե ր ը Լաըխիւ) :
- - . ֊ . –.\
աՏՆԵՐ ԳԱՒԱՌԷՆ
ԽԱաՍՈՐԻ ՏԱՐԵԴԱՐՁԸ
Լիոն. - Անցեալ կիր՛ Օրուան կապ. Խաչի յաքող
դաչաաՀանդէսէն ՚էերք, աՀա Խ՚սնասորը, կաղմա–
կերպուած վա ր անդե ան կոմ իտէի , եւ մասնակ -
ցութեամբ Փօն—տ բ—Հ^ է րիլի « Անգրանիկ » խում–
բին։
ԳաչտաՀանգէսէն մէկ օր առաք. Նոր Ա երուն­
գէն խում ր. մ ր տղաք արդէն Փօն—տր—^էրիւ գտ­
ցած ու դա չտ ին փրա յ իրենց վրանր լարած էին
Հայկական եռագոյնով։ Ւսկ կէրտկի առաւօտ
մ ասնաւո ր օթօքարեբր լե ց ո լած կր մ եԼ^էին ծա­
նօթ վայրր։ կէս օրէ վերք բազմոլթիւնբ ՀեաղՀե­
տէ ստուարացաւ Տէսինէն ու չրքաննեբէն եկած
Հանգիսականնե բով : Ընդարձակ դա չտբ լե ց ռ ւած
էր ել բարձրախօսր չատ աւելփ Հեռոլներր կր տա­
նե ր գեղ քկական եւ յեղափոխական եբգեբու ձա յ–
ներր :
Նոր Ա երունգէն երկսեռ խոլյքբերու, փաղ ՜–
քի , ղնգակա խագի ու ղանաղան ղո լա րճ ո ւթ ի ւննե—
րր, կիներու իբարանցում ր, կերակուր պատրաս —
տելու Հոգր, ասդին անգին Հին ու նոբ ծանօթներ ,
ՂՐ"յ3^^է՛ ՝ յիչատակներ Հայրենիքէն : Ալ ռաղմիկ–
ներ , կիլիկեան կամ աւորնեբ , որոնք այդ պաՀուն
ժէկ երկու բառերով, աչքի ա րտա յա յտութիւննե -
բով չատ րաներ րսել կ՛ուղէ ին իրարու : Հեռուէն
եկողբ կր տեսնէ ղո յգ եռագո յննե րբ որոնք բարձ–
րէն կբ ծածանէ ին րաղմութեան վրայ։
Բարձրախօսին առքեւ ՀետզՀեաէ սկսան եր -
դեր ել աբտասանութիւննե բ Լթոզ ներուի եթէ
անո ւննե ր բ զանց 1^ առնեմ ) : Պ իւֆէն խմ ելիքներր
առատ , կարգադիր յանձնախումրր , մ անաւանգ
մեր Փօն—տր—^էրիւի րնկերնեբր իրենց կարելին
կ՚րնէին ժոգովուբդբ գոՀ ձգելու Համար :
Օրուան տօնին առթիւ բնկ • Մ • Միրգէ յեաա–
գաբձ ակնարկ մր նետեց : « Խանասորր մեր պատ­
մութեան փառաւոր էքեբէն մէկբ կր կազմէ։ ՛շա­
ռաչուն ապտակ մբ Աաղբիկ ցեղին ոբ կատարեալ
պաաուՀաււ մբ գարձած էբ այգ չրքտնի Հայու—
թեան » :
Խորոված Հաւ մ ր ու չիչ մը գինի աճուրդի
գրուած էր : կնքաՀայրռւթիւնր ստանձնեց , Պ •
էքմ աւոն թերզեան Հազար ֆրանքով , եւ ի վեր քո յ
ինք չաՀեցտլ :
ԳաչտտՀանգէսը ղնաՀատելի յաքողութիւ^ւ մր
եզաւ բարո յական տեսակէտով : Ա րեկո յեան չաա
ուչ ատեն միեւնոյն օթօքաբերով ել լաւաղոյն յի–
չատակնեբով վերադարձանք Հանգիսավայրէն ։
Այո առթիլ ^ո րՀակա լութիւն մ եր անՀամ ար
բարեկամներուն եւ Համ ակի րնե բուն որոնք ամէն
առթիլ կր քաքալեբեն Գա էակցութեան ձեռ -
նարկնեբր։
Մ– Տ– Պ–
ԿԸ ԽՆԳՐՈՒԻ ԳՐԵԼ ՄԷԿ ԷՋՒ ՎՐԱՏ. ՄԵ -
ԼԱՆՈՎ։ ԿՏՈՐՆԵՐՈՒ ՋԲԱԺՆԵԼ ԶԵՌԱԳԻՐԸ :
«ՑԱՌԱՋ»Ւ ԹԵՐԹՕՆԸ (138)
ՄԵԼԻ# ԱլՏԻ1ւէ
ԵՐԿՐՈՐԳ ՄԱԱ I
Ա– I
Եւ ես չեմ խօսում . ի՛՛նչ կարող եմ ասել։ Մի՜
այն քեզ եմ յայտնում ամէն ինչ– դու իմ խոստո–
վանաՀա յրն ես : Լսի՛ բ , ԹաՀմ ազր • . .
Նա յանկարծ լ՚՚-եց • գուռր բացուեց եւ չէմ–
քում երեւաց մի ծերունի վարղապեա , ոբ ժպտում
էր։ Մելիքր նրան ներս կանչեց, բայց այլեւս ^ո–
րոգեց խօսակցոլթիլնր ԹաՀմաղի մ ասին :
ԹաՀմաղր Նադիրի ե րկրո րգ անունն էր : Գի–
գակի տէրը վաղուց բանակցութիւն ունէր պարսիկ
ա ւազա կա պեա ի Հետ , որ տ յմ մ Ւ րանի մ իաՀեծան
Հրամանատարն էբ : Րանակցո ւթ իւն ր , ինչպէս տե­
սանք , կատաբււում էր Աս լանի մ ի քոցով : Ասլանր
Մ ելիքի մ օտիկ ազզ ականն է ր ել փա յլուն կեբպոփ
էր տանում իբ պաչտօնր։ Ամենաղլիսաւոր րանր
սաստիկ գաղտնիք սլաՀե^ էր : Օսժանցիներր խիստ
Հսկռւժ ՜էին, որ Արաքսի երկու ափերի ժէք րա–
րեկաժութիւն չՀաստատուի , բտյց Ասլանի Հա -
մար դա արղելք չէր՝ նրա ճանապարՀնեբբ ան -
ծանօթ էին Օսմանցինեբին • ժիայն Աելիք Աւանր
ել նա դիտէին թէ ինչ են անուժ : Նոյն իսկ Աս–
լանի Հաւատարիմ ծառան , Պօղոսը, որ չուքի պէս
Հետեւում էր իր տիբոքբ , չատ բան չը գիտէր :
Այսպիսի եգանակին տանից գուբս չեն դը–
նում , Մելիք, ասաց փարղապետը։ Մեր փանքբ,
փառք Աստուծու, աւերակ չէ եւ կաբոզ է տաք
անկիւն ու մ ի ամ ան կերակուր պատ բաստե լ ձե զ
նման Հիւրերի Համար : Այս րանը ես չեմ կարո -
զանում Հ ասկացնե լ Պօղոսին ու Հա յ րապետ ին , ո–
րոնք առաւօտեանից մ ի քանի անդամ Հանել են
ձեր ձիերր ախոռից , ասելոփ թէ դուք զնում էք ,
եւ էլի ներս են տարել , տեսնելով որ չէք գուրս
գալփս :
Նրանք դիտեն , Հայր Աուբբ, որ մենք չեն ^
կարող Լ՚/նալ, ասաց Աելիքր։
Մեղք է գնալբ.՛՛ Աարերում այնպիսի
բուք է , որ Աստուած ազատէ • ՚ •
Բուքր մեզ չ ի սպանի • ՚ •
~ Գոնէ սպասեցէք մինչեւ երեկոյ՛ քամին
աբեւելքից է , երկար չի մնայ : Աս միայն եղանա­
կի պաաճաո ով չեմ ասում : ժոզովուբգր ուզում է
քեղ տեսնել, Աելի՛ք։ Արղէն գիտեն , որ զու ա յ ս ­
տեզ ես եւ չտտ մ արգիկ են ղ ալիս Թաղասեռից ,
Հադրութից , Վանքից , նոյն իսկ Որզնաչատից :
Մեր ձորի զիւգերում մարգ չկայ, որ ասելիք չու­
նենա յ • • •
Ւ՛՛՛նչ են ուզում :
Բոլոր այրուած սբտերր իբանց ցալ^ւ ու
ղ անգա ան ե րն են ուղում յա յտնե լ : կան չաաե բ ր ,
որոնք մի քանի անգամ զնացել են Տոզ, բայց քեղ
չեն տեսել : Վերքին մամանակնեբր ՚ ղու տանր
չէիր՝ Մենք էլ ունենք չատ բան, Ապիտակ իյաչի
ցաւերն էլ չատ են :
Մ ելիքը կախ արեց գլո ւխ ը • նա աբգէն Հաս–
կանում էր թէ ինչ պիտի ասեն գանգատաւոբնե–
րը։ Ւսկ վաբդապետր աւելի եւս պարզեց այդ
Հանգամ անքը:
Մ եծ մ ասբ , որքան ես գիտեմ , դանգա -
տլում է ՛Օսմ անց իների ձեռքից : Բո լոր զր կո ւած­
նե րր իսկո յն վաղում են վանք , յա յտնում են , ոբ
այլ եւս ապրել անկարելի է : Բայց մենք ի՛՛նչ ա—
նենք, մենք ինքներս է լ գանգատաւո ր ենք։ Աեր
ձորի ժողովուրգը Հանգարտ է, դիմացող, բայց
նրան է լ յուսաՀ ատեց րել են ։ Վանքի թոնը ատան ը
ա յժմ ապրում է մի ամ րողք լնտանիք : Աս էեգու
չունեմ , որ նկաբագրեմ նրանց թչուառութիւնր ։
Երեք ե րե խանե ր կան , բոլորովին մերկ : Ա էկին
մայրր երեք օր պաՀել է մոխրի մէք թաղած , ոբ­
պէս ղի ցրտատաբ չլինի։ Խեղճ Բ արսեգ. ճանա—
չում էի նբան. ամառը լաւ էը, երկու լուծ եղ^ւ
ունէր , ա չխաաում է բ ։ Մի չաբաթուա յ մ էք Օս­
մանցի զինուո րներր նբան պլոկեցին եւ այժմ նա
լնկած է կիսամեռ, վիրաւոր : Մի գատաբկ բանի
Համար լնգգիմացել է Թիւրքին , որ առանց տք ու
ձախ նայելու Հանել է իր սուրբ եւ խփել նրա ու­
սին • նա այլ եւս աք թեւ չունի • • .
Մելիք Աւանր միայն մի « Հբ՚մ » արաւ եւ
սկսեց մատներր քսել իր պեխերին։ Ւսկ վարգա–
պետր պատմում էր մէկբ միւսից քստմնելի դէպ­
քեր։ Ո՛չ, ղանակր Հասել է ոսկորին : Աաբսափելի
բաներ են պատմ ում Վարանդա յի մ ասին , րա յղ
Գիզակբ Վարանգա յից ետ չէ մնում:
Ասլանր չկարողացաւ երկար նայել այն քլոտ ,
պինդ մ աբգուն , որի Հետ քիչ առաք խօսում էր
ԹաՀմազփ օգնութեան մասին։
Լկ9
Fonds A.R.A.M