( Ր– • եւ վեյւջին մաս)
ՀԱՐՑՈՒՄ
Շիաա՞կ վարւեց « Պրսււդան »
բանալով ազատ քննադաաութիւն լեզուաբանա -
կան հաբւյեբի շուբջ :
ՊԱՏԱՍԽԱՆ
-
Շիաակ վաբուեց :
Ւ՞նչ
ուզղութԼամր
լռւծ-ում
կը սաւււնւււն լեղ -
Ոէ ա գի տ ա կան խնգիընե
րը
,
գա
կը սլարղոսի
քրն -
՚ նաղաաոլթեան
վերքում
: Աակայն
այժմեանից
կարելի
է ասել
, որ նա
մ եծ օգաա կա րո ւթ իւն
ու
նեցաւ
:
Ամէնից
աււաք քննադաո
ո ւթ իւն ը երեւան
Հա
նեց , որ
լեղոլաղի աական
Հ ասաաաո
ւթ իւննե ր
ի
՚ւէք
կենարոնական
եւ Հանրասլեաական
աի
րում
է
ղ իտութեան
եւ
գի տնա կանն ե ր ին անՀա
-
՛րաղատ
վարչակարգ
Ամենավաքրիկ
գիտո
ղո ւթ իւննե ր ը թորՀրգա
-
յին լեղոլագիաութեան
անմխիթար
վիճակի
, Հա
մեստ
ցոլցմ ունքնե
ր ը նրա
այսւղէս
կոչուած
Հ նռր
ուսմ ոլնքի
»
թեր ո ւթ իւննե րի
մ ասին , Հ
ալածւում
եւ րռնա գատ
լում
էին լեղոլագիաո
ւթեան
վարիչ–
ների
կողմից
յ
Եթէ
մ էկն
Համ արձակւում
էր
ամ րողքու
-
թեամր
Հընգունիլ
Մ առի
վա րգապետութ
իւն ը ,
իւսկոյն
Հանւում
էր սլաշաօնից
կամ
աւելի
ստորա–
գաս
պա շտօնի
նշանա կւում , որքան
է լ արմէ քա
-
ւո ր ա շխատող
եւ Հետախո
յղ լինէր
նա
լեգուաղի–
տութեան
ասպարէղում
% Եւ լնգՀակառակն
,
լեղ -
ոլագէաներ
պատասխանատու
գիրքե
րի է ին
Հ աս–
նում ոչ թէ շԿարՀ իլ իրենց
պա տ ր ա ս տ ո ւթ ե ան ,
այլ
ամբողքովին
մառիսա
լինելու
պատճառով։
ԸնգՀանրացած
կարծիք
է , որ որեւէ
գիտու
թիւն
չի կարող
ղա րղանա
լ ու յաոաքագիմել
ա
-
ռանց տեսակէտների
պայքարի,
առանց
աղատ
քննագատոլթեան
: Ա յս րնգՀանրացած
^"՚րծիքը
մ ոռաց ւում
ե լ
ոտնակոխ
էր արւում
ամ ենա
բիրտ
կե րպով :
Աաեղծուել
է անսխալական
գեկավարների
մի
ինքնամվւոփ
խմբակ,
որ ապաՀովելով
իրեն
գրոի
քննագատութիւնից
, սեսել
է կամա
յականութիւն
եւ անկարգութիւն
անել
:
Մի
օրինակ։
Րաղւում
կաբղացած
գասախօ
-
սոլթիւնների
մողովածուն
Ն • Մ առ
յետագա
յում
անպէտ
Համարեց
եւ արգիլեց
վերաՀրւստարա
-
կել : Հեղինակի
մ աՀից յետո
յ խմ բակի
ղեկավարր–
ների
Հլնկ. Մեշչանինով
նրանց
անուանում
է Ն՛
Մառի
խաչակերտներ՝»)
Հրամանով
Բագուի
՛՛ժո՛՛-
ղովածուն
ոչ միսւյն
Հրատա րակուե ց , այլեւ
յան՛ձ–
նարաբուեց
•Ոլստնողներին
իրրեւ
՚՛
առաքնակսՀրգ
գասագիրք
•՝՝•
--,
՚ I • ՝
\
ես
րնկեբ
Մեշչանինհւ^ի
%՝լ
նբա
ուղեկից
լեղո ւադէ տնե ր ի պատուաւորութեան
Համ
ոզոլ
-
մր
չունենայի
^ կ՝ասէի,
որ նման վարմունքը
Հա
ւասար
է վնասարարութեան
:
^
Ւ՞նչպէս
պատաՀեց
այգ։
ՊատաՀեց
այն
պատճառով
, ոբ լեզուագիտութեան
մէք
ստեղ
-
ծուած
արակչելական
(ԽՄԲ–— Համիտեան)
կար–
գուսարքր
սնոլցանում
է անպաա աս խանատ ո ւո
լ -
թիւ^ւ
ե լ
խրախուսում
նման խաոնակչոլթիւն
:
Բննագատութիւնբ
«Պբալդա
յո ւմ»
չափազանց
օգտակար
եղաւ
նախ
ե լ
առաք
Հենց նրա
Համար,
որ
լո յս ա շխու րՀ
Հանեց
ա քգ
արակշե
լական
կարղուսարքր
ե լ
քարղոււիշուր
արեց
նրան
:
Բայց
^Անազատութեան
օգտակա
րութիւնր
ղրանոփ
չի սպառլում
: Նա ոչ միայն
քարգուփշոլբ
արեց Հին կարգ ու սարքր,
այլեւ
մեր
առքեւր
փռեց
անՀաւատալի
խառնաշփոթութիւն
տեսա —
կէտնե
րի
քեղուա
զի տութեան
կարեւո բ
Հարցերի
մասին
:
Մ ին չեւ
քննաղ աաո
լթեան
բացում
ր , ամ
էնքր
լռում
է ին եւ թագցնոլմ
լե ղո լագիտո
ւթե ան Հի -
լանգաղին
վ իճակր : Բացում
ից յետո
յ
անկարելի
էր
Լոել։
Մեր
կարեւոբաղոյն
լեղուաղ էտնե ր բ
ստիսլուած
էխ^ւ Հրասլարակ
ղալ մամուլի
էքերում։
Եւ
ի՚^նչ : Գուբս
եկաւ
որ
Մ առի վարղապե
-
տոլ թեան
մ էք կան
րազմ աթիլ
սխալներ
, բացեր
,
չստուգուած
խնգիրներ
, ղ եռ
ուսումնասիբոլ
-
թեան կարօտ
գրութիւննեբ
: Հարց
է ծագում
, ին-
չո՞ւ
Ն • Մ առի «աշակերտնեբր»
այժմ
են
խօսում
գքլանց
մասին։
Ւ՞նչ
էին անում
առաք։
Ւն չո՛"
ւ
ժաժ
անակին
չլա յտարարեց
ին Ն • Մ առի
լեզուա
-
գիտութեան
բացեբր
Համաբձակ
եւ
ուղզամտօբէն,
ինչպէս
վա քել է ղփտք ւ թեան
գո րծ ի չն ե ր ին :
Խոստովանելով
Ն՛ Մառի
«մի քանի»
սխալ–
ներր
, նրա
« ա շս-կե բտներն
»
ա յնո լամ ենա
քնիւ
կարծում
են
, թ՛; խորՀրգա
յին
լեզուագիտութեան
քետագա
ք ղա ո գա ց ո լմ ր կաբոզ
է լինե
լ
մ իա յն Ն •
Մառի
« զտուած
» ուսմունքի
Հիման
վրայ,
քանի
որ
նա մ՛– րքսեան
է : Ոչ , կր խնղրեմ
,
աղատէք
մեզ
Ն– Մառի
«մար,րսիղմից»
: Ն՝ Աառ
իրօք
ու
զում կո ու ճգնում
մարքս|ւսա
լինել,
բայց
չկա
-
րողա՚^ալ
մարքս|ւսա
լինել :
Ն՛
Մառ
լեզուագիտութեան
մէք մաղեց
ան -
ճ ՚ յ գ եւ ոչ - մարբսեան
առաք ագրութիւն
,
թէ
լԼղոէն տնտեսական
Հիմքի
ւէրայ
կառոլցուած
^
^ոէեափ պատհէազմիԱ
Եաթիէ
ԱչխարՀր
իրարմէ
անքատ
մասեր
չունի
այլ
եւս : Եթէ
որեւէ
մոռցուած
անկիւնի
մէք վէճ
մր
ծագի
, աչխարՀբ
իբրեւ
ամբոզքութիւն
կր ց լ ն ֊
ցուի
:
՛Բորէայի
գէպքերն
ալ այս վփճակր կ՝ապա
-
ցուցանեն
: Այլեւս
չկայ սաՀմանափակ
պատե րաղմ
կամ
սաՀմանափակ
խաղաղութիւն
: Երկուքն
ալ
ամբողջական
ձեւոփ
միայն
կան
:
Երկու
նորակազմ
ել ձեւտկանօրէն
ինքնավար
պետութիւններ՝
Հիւսիսային
եւ Հարաւային
՛Բո -
բ է աներ
կռուի
կր բոնո
լին եւ աՀա
Հրա
պարակ
կուղ ան երկու
Համ աշխարՀա
յին չա փան
ի շո փ խրմ–
բաւորոլմնե
ր՝
գլխաւո
րութե ամ բ
Ամ երիկա
յի
Միացեալ
ՆտՀանգնեբու
եւ Խ–
Մի"՚֊թեան
Մթնոլորտբ
այնքան
լեցուած
է Գ– աշխար
-
Համարտի
մր փախոփ որ, Բորէայի
այս վէճր
կբ
նկատուի
անոր
քկիղբբ
:
Համ աշխարՀա
յին պատերազմի
մր
Համ
ար
պէտք
է որ երկու
Մ եծե
րր իրարու
Հետ
կռուի
մէք
ըլլան : Բոբէ ա լի պարագա
յին իրաւ
է որ Ա - Նա–
Հանղներբ
ել իյ. Միութիւնր
վէճի
մէք են ,
բայց
Խ • Մ իութիւնր
գեռ. վարազս
յրին
ետին կեցած
է
եւ յառաք
կր քշէ Հիւսիս.
Բորէացիներր։
Միայն
Ամերիկան
է որ մտած
է տաք
պատերազմի
յանուն
Միտւքեալ
Աղղերու
կ ազմ ակե բ պռ ւթե ան : Եթէ
այս
վիճակր
շարունակուի
, անՀաւանական
չէ ոբ
իյ •
Միութիւնր
ինքը չմասնակցի պաաեբացմին ,
այլ
մ իա յն զինական
օղնութ
իւն
տա
յ արբանեակ
պե–
տութիւննե
րո ւն : Միացեալ
ՆաՀանղներր
Յքոբմո—
ղալի
պա շտպանո
ւթ իւնբ ստանձնելով
,
ու ւլւլսւկի
մտած
եղան չինական
վէճին
մէք, որ կրնայ
աւելի
ծանբ վիճակ
մ ր ստեղծե
լ քան Բորէայի
վէճր
ճակատներու
այս բնգարձակում ր կրնայ
ե բ–
կաբատեւ
եւ արի՛ւնալի
պատերաղմի
մբ գուռ քւա–
նաք
Ծայբ– Արեւելքի մէջ. աոանց համաշ]^]արհսւ-
յին պատերացմի մր հանգաւքանքն առնելու։
Երբ
Մ • ՆաՀանղներր
եւ իբ
ղա նակիցնե
րր
երկարատեւ
սլատերազմի
մլւ ժէք՝
օրինակ
Զինաս
տանի
ղ էժ՝ տկարանան
, թերեւս
այն ատեն
ժ ի–
աքն Խ՛
Մ իութիւնբ
ժտնէ
ուղղակի
կռուին
մէք ,
վերքին
Հարուածը
տալու
Հտմ ար :
Այս տեսակէտէն
մեկնելով,
չեմ կարծեր
որ
թուբքիան
ուղղակի
յարձակման
ենթարկուի
իյ ,
Միութեան
կողմէ,
որ շաա
մբ պատճառներ
ունի
ճակատներ
չստեզծելու
:
Եթէ
Խ– Միո՚֊թինր
ուղէ ղբազեցնել
եւ
տկա^
բացնել
թուբքիան,
Հաւանտրար
յաոաք
քշէ
իր
արբանեակ
պետութիւններէն
մէկը,
օրինակ՝ |
Պ ո լ լկար իան :
Նոյնն
է պարագան
Եուկոսլաւիոյ
վէճին
մէք.՝
կ՝րսեն
թէ
Հունգարիոյ
մէք
10.0005."^
կամաւո
-
բական րանակ
մր կր մարզուի
Եուկոսլաւիոյ
ղէմ ^
.քաղաքացիական
կռիւ
մր րոնկցնելոլ
Համար
,
Այստեղ
ալ Խ–
Միութի՚-նր
ինքր պիտի
չղորհէ
բացէ ի բտց
Գաղտնիք
չէ որ արեւելեան
Գերմանիոյ
մէք
եւս
կաղմուած
է Հարիւր
Հազարնոց
ժողովրղա
-
կան
ոստիկտնութիէնր
(ֆ" լք"փ՚ո լիցս՛ յ) , որ
ունի
զնղացիրներու
, Հրետանիի,
ղրտՀակառքե
բու
ել
սալաոնակբնկէց
Հրետանիի
ղունգեր
ել աժ բոզ
-
քապէս
մեքենա չարժ
ղօ րա բաժիննե ր : Ասոր
փո
^
խարէն
Արեւմտեան
՚իերմանիան
դեո
չունի
որեւէ
կաղմակերպութիւն
.Նոր է որ կր խօսուի
30
Հա
զարնոց տեոակ
մր քաղաքապաՀ
ղունդ
(մի -
լիս)
կազմելու
մասին
:
Եթէ
Խ •Միութիւնր
ուղէ Գերմանիոյ
մէք ալ
քա–
ղաքաււիական
կռիւ
ստեղծել
, պէտք
չունի
ինքր
եբեւաքու։
Կր բ՛ուէ
եղբայր
եղբօր
դէմ
Հանել։
Ամէնքբ
թող կռուին, բաքց Խ • Մ իութիւնր
ոչ։
Ան «քէղոյւ»
է եւ «խաղաղասէր»
:
Խ ՚ Մ իու թեւնր
չաՀ
չունի
ինքր
պատերազմի
մէք
մտնելու
: Ան սիրով
կր ղիտէ թէ ինչպէս
ու–
բիչներ
կբ մաշին , տրիէնաքամ
կ՚՚ււլւան
ել
ինք;ւ
իրրեւ դատախաղ
կր
նե րկա յսնտ
յ յանուն
իբա
֊
ւուն.օ I։ եւ արդարութեան
:
՝ Որւ՚ւէո՚էի
քստիսւուի
մ իք աղղա
քին
որոնում
-
ներու
ենթարկուիք
, Խ • Մ իու թիւնբ
Զինաստանի
պալւսւէււսն պաաճաո. րռնեքու/
Հեոաղալ
Միւսւյ •
Ա՛ք՛է՛ Կ՚ս՚լմակերպութենէն
: Ան աքս կեբպոփ
ղոր–
ծելու աղատու թ հւնր ւ1երստացալ
եւ աՀա
կր
զոր
ծէ
անղոլք
:
^ք՚թւէրն
՚"/՝ երր ղործե
ղլուխ եկաւ
, «նր -..
էաոտացումներ»
տեսնելով
ժրնեւի
Աղղերու
Գաշ–
նակցութեան
մէ9 ,
ձղեց
Հեուսցալ
:
Ասի «
կա
սկիզբն
էր Գերմանիո,
ժերաղինումին
եւ
պատճաոր
Համ ա շխա րՀա
յին Բ. պատերաղմին
:
Խ– Միութեան
ներկայ
քազաքականութիւնր
փեբնաշէնք
է : Որով
թէ
ինքր
շվւոթութեան
մէք
լնկաւ
, եւ թէ
լե զո ւա գ իտ ո ւթ իւն ր
չփոթի
մ
էքք
ձղեց։
Ջի կարելի
խորՀրգային
լեղո ւադ իտո
ւթ իւ—
նբ զարգացնել
անճիշդ
առաքագրռւթիւնից
ե^ե —
րվ •
Ն • Մառ
լե ղո ւա դի տ ո ւթ ե ան
մ էք
մ տցրեց
մի
ուրիշ
անճիշդ
եւ ոչ — մարքսեան
առաքադրոլ
—
թիւն,
թէ
լեւլուն
«դասակարդային
» է, ոբով
թէ
ինքր շվա թութեան
մէք րնկաւ
եւ թէ լեղոլազ
ի -
տութիւնր
չ՛ի"
թի
մէք ձղեց : Զի կ՛" րե լի խո րՀ բ–
գա
յին
լեղուաւլ իտո
ւթի
ւնր զարգացնել
անճիշղ
ա–
ոաքազ բութ իւնից
ե լնե լով , ոբ
Հ ակա
սում
է ժո -
զո վ ո ւրղնե
ր ի եւ լեղուների
պատմութեան
բովան
գակ
լնթացքին
:
Ն • Մառ
լեղոլաղիտութեան
մ էք
մ տցրեց
մարքսականութեան
անՀաբազատ
մեծամիտ,
ինք—
նաՀալան
, զոոոզ
մտայնութիւն
, որ թեթելա
—
մտօրէն
ժխտուժ
է արժէքր
ժ ինչեւ
Ն ՚ Մ առ
լեղ —
ուաղ իտութեան
ժէք կատարուած
գործի
:
Ն ՚ Մ առ
ւլոււոզարար
Հաբոլածում
է պատ
- ;
մա -
Համ
եմ ատական
լեղո ւագի տութիւնր
, իրրեւ
Հ
« իղէալիստական
» : Բայց պէտք
է ասել ,
որ ՝
պատմա
— Համեմատական
լեզուադիտութիւնր
, ՚
Հակառակ
իր մի քանի
լուրք պակասութիւններին
,
աւելի
րարձր
է , քան Ն ՚ Մաոի
«չորս
— վանկա —
յին»
վե ր լո ւծո
ւմնե ր ր , ոբովՀետեւ
աոաքինր
ստի
պում
է
ղ իտնտկան
ին
տքնիլ , ուսո ւմնաս
ի րե լ լե–
զուներ , իսկ ե րկրո բգբ
Հրաւիրում
է
գիտնականին
նստել վառարանի
մօտ ել սուրճի
մրուրով
զուշա–
կութիւններ
անե
լ :
Լսելով
Ն • Ա՛ առին
եւ մանաւանգ
նբա
«աշա–
կերտներին
» կարելի
է մտածել,
որ մինչեւ
Ն–
Մառ
որեւէ
լեղո լագիտութ
իւն
չի եղել,
նա
ծբ—
նոլնդ
է առե
լ միայն
Ն • Մ առի
«նոր
ուսմունքի
»
Հետ : Մ արքսն
ու էնդէ լս ր շատ
աւելի
Համեստ
է ին : Նրանք
ասում
է ին , որ դիալեկտիկական
մ ա–
տե բ իա լիղմ ր( *) , մ ինչ ա յդ եդած
ղ իտութիւննե
-
ների , նրանց
թւում
եւ փիլիսոփա
յութեան
զաբ
գացման
արգիւնքն
է :
Ես կարծում
եմ , որ որքան
շուտ
մեր
լեզուա–
գփտութիւնբ
ազատի
Ն • Մ առի
սխալներից
, ա յ ն
քան
է լ շուտ
գուբս
կուգայ
իր այժժ եան
ճղնա
-
ժամ
ից
:
Հրաժարուժ
Ն՛ Մառի
սխալներից
, Հաշուե
-
յարդար
արակչեւական
փար չակարղ ի , նե րժ ու -
ծուժ
ժաբքսիղժի
իժ կարծիքոփ
գա
է ա յն ու -
ղին , որ բոնե լոփ կենսունակութ
իւն
կբ ստանա
յ
խոբՀրգային
լեզուագիտութիւնը
;
^
(՚ *)
Հ ամայնավարական
հիմքը :
վարդապետութեան
Ատալինի
այս յօդուածն
առանձին
դրքոյկնե–
•րոփ Հրատարակուեցաւ
ու Հրատաբակւում՛
է
ոչ
միայն
խորՀրդային,
այլեւ
երկաթեայ
փարա
-
դոյրից
կամ վանդակից
դուրս
գտնուող
ժողՈ
-
վուբդների
լեղուներով։
Ռուսերէն
Հբատտբակուել
է մէկ
միլիոն
օրինակ,
ուկրայիներէն
200
Հտզար։
Գեռ
անթիւ
անգամներ
կր վե րաՀ րատա րակուի
:
Ն ա ան սպառ
նիւթր
կր դառնտյ
խորՀրդային
ան
Համար
քարողի
չնե
րի
I
Ատալինից
յետոյ
րնգարձակ
մի յօդուած
զե֊
տեղից
«Պրաւգայում»
ւԼրացի ուսուցչապետ
լեզ
ուագէտ
Գ . Ախւլեզիանի
, ռր
Հպարտութեամբ
յա քտարարում
է ,
թէ ԽորՀրզային
Միութեան
մէք
մ իա յն
վրաստանում
Մ առի
«աչակերտներր
»
պարտութեան
են մատնուել
եւ եբրեք
չեն կարո–
զացել
լեզուագիտութեան
ղեկավարութեան
մէք
մ անել : «Մ ինչգեռ
ա յլուր , խոբՀրղա
յին գիտու
-
թիւնն
իրենց աշխա տանքով
Հարստացնող
մեծ
գիանականնե
բ
Հ րաժա րեց ուած
են զործից
» 5
Նս*
յիշուժ
է մի չարք անուններ
, որոնց
թւուժ
եւ
Հրաչեա
յ Աճաոեան
, մեր կարծիքով
այսօբ
միակ
իսկական
լե զո լաղ է տ ր Երեւանում
:
Պիտի խոստովանինք
, որ այս խնզբում
«լոյսՐ
ծաղեց
ԲեթղեՀէմից
»
Վրաստանից
:
Ւիֆլի՚լէ
ուսուցչապետ
կովկասագէտ
Զիկորաւան
էր , որ
աււտ քինր խիզախօրէն
կրակ րացալ
Ն՛ Աաոի
վր՜
րայ
։ Ախալուա՞ծ
կբ լքնենք,
եթէ
ենթազրենք
,
ոբ այս,
ինչպէս
ել ուրիշ գէպքերում
Ատալին
զերծ
շմնաց
իբ նախաՀայրենիք
«արեւաո»
Վրաս–
տանի
սովորութիւն
է գարձել
այսսլէս
անուանել
նրան
լեղուաոէտների
աղգեցոլթիւնից
:
Ո՚-րԻէ
բացատրութիւն
չի կարելի
ղտնել
մառականների
երեսուն
տարւայ
բռնտպետութեան
յանկարծական
փլուզումին
:
Ջդիտենք
, թէ լեզուագիտական
Հսկայ
վտյրէ՜
վերումր
ինչ անդրազաբձումներ
ունեցաւ
ՀայտՍ–
տանում
: Պապից
աւելի պապական
Հաք մաոա
-
կաններբ
գուբս
չպբտուեցա՚՚ն
լեղուաղ իտու թիւ ՜
նից
: Արութիւնով
ինչպէ՞ս
է մտածում
իրակա
-
նացնել
Աոաքնորգի
պատգամներր
«Հայկական
""՜
վետական
սոցիալիստական
ռեսպոլբլիկայում»
:
Մենք յոռետես
ենք :
•Բանի
ոբ Խ– Միութեան
մէք բոլոբ
անարգա՛
բոլթիւնների
, սխալնեբի
ու վնաս տ րաբո
ւթե
անց
Հետեւանքները
մինչեւ
վերքր
քաշելու
մենաչնոբՀր
գրուած
է Հայ ժոզովուրգի
վզին,
այս
դէպթուԺ
եւս
չատ
բան չի փո խուիմ ե րՀա յբեն
իքո
ւմ ։թե
րեւՍ
մառտգլուխ
արակչիեւներբ
շարունակեն
իրենց
լեզուադիտական
բ ա շ ի բ ո ց ո լ կ , , ^ ^ ^ , յ , ^ , ^ ^ ^ ,
մինչեւ
արմատական
աւերր
Հայ
լեղուի
ՀԱ6Կ
ԱԱՐԳԱԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
