HARATCH, du 1er juillet au 31 décembre 1950 - page 34

ՅԱՏԿԱԿԱՆ ձՍՐԴէՐԸ
Այ" օրերուս Ծերսւկոյսւի Արաաքին Տ՚"րարե–
րութեանց Գանձնաիաումրի սեղանին վրայ կր գա–
նւււի աղգա սսլանութեան ոճիրի Հճէնոսայա , § 6 -
Ո0Ը1(^Ը) Համաձա յնագիրր։ Եթէ չուտով Տանձնա ֊
թում րր րնգունի ա յգ Հ ամ աձա յնագիրր , վալե -
րացման Համար սլիտի ներկայացուի Ա • ՚1,աՀանգ–
ներոլ Ծերակոյտին։ Որսլէսգի Արաաքին Տարա -
բե րո ւթե անց Տ Ա՛նձնա թ ո ւմ ր ր աո անց գմուա բու -
թեան եւ մամ անակ կո րսնցնե լու լնգունի Համ ա–
ւ^աձայնագէրր, անՀրամեչտ է որ, ամէն Հայ, որ
ասլրահ է թրքական գմոխքին մէք, տեսահ է քաբ–
գեր, տուահ է ղոՀեբ, իբրեւ ականատես վկայ մր
գրէ Արտաքին Տարաբե րութեանց Աանձնաթումբի
աևգամներէն ոեւէ մէկուն , նախրեարարար իր նա­
Հանգի Ծերակուտականին , խնղրելով որ
յանձնախում բբ վաւերացնէ Ագգա ա սլանո ւթե ան ո–
^իրի Համ աձա յնագիրր :
Ա փիւռքի բովանղակ Հայութիւնր ղ"Հն է այն
աՀաւո ր կո տո բահնե բո ւն , ղորս թուրք կառավա­
րութիւնբ գաբերու րնթացքին սլարբերաբար կագ–
մակերսլահ է ։ Բոլոր աղգե բուն մէք ամէնէն աւե­
լի Բ՚ուրքիան է , որ զարղացոլցահ է կոտո բահի
ճա րտա րա րուեստ ր : Հին Օսմ• կայս -
բութեան բաղկացուցիչ մողովո ւբգնե բուն մէք
քրիսաոնեայ թէ մաՀմետական , չկայ մէկ Հաա
մողովուրգ , որ մէկէ աւելի անղամնե ր ենթաբ­
կուահ ձրչչայ Հաւաքական կոտորահներոլ : կո -
տո րուահ են մ աՀմ ետական Արա րնե ր ր , Բիւրտե -
րը, Ալպանացիներր , Զէրքէղներբ։ կոտորուահ են
քրիստոնեայ Տոյներր, Պուլկարներր, Աեբպեբր ,
Ո՛ում անաց իներր ու մ անաւանգ Հայերր :
՝ Համ արձակ կարելի է րսել , որ աղգերու
պաամ ութեան մ էք Հա յկական կոտո բահնե րր ի -
րենց նմանր չունին։ Նոյնիսկ Հրէական կոտորահ–
ներր Ռուսաստանի մէք ել այլուր, կ՝տնչքանան
Հա յկական կո տո բահնե րո ւն առքեւ : Ա յն օրե բուն
երբ մեր մէք յեգավախակտն կաղմ ակե րսլութ իւն­
ներ չկային եւ Հայր լուռ ումունք կր հառա յէր
թուրք կառավարու թեան , Հա յր կոաո րուահ է ա–
մ ենա յն անղ թոլթԼ ամ բ : Առանց Հեոուներր ե րթա–
լու , յիչենք միա յն կոտո բահի քանի մր գէ՚ՂՔ^ Ր
19րգ ղաբու լնթացքին :
1828 29/ ռուս թրքական պաաերաղմի օ -
բե բուն , 40,000 Հայեր , կա բապե տ եպիսկ • ի ,,ա–
ռաքնորգութեամբ , ձգեցին է,րղրոլմբ եւ անցան
Անգր - կովկաս՝ միմիայն թուրքերու կողմէ տյգ
չրքանին մէք սաբքուահ պարբերական կոտորահ՜՝–
ներէն աղատե լու Համաբ : ՜ . ՚
1830/5՛ Թուրքերր ռուսական բանակնեբէն ի–
րենց. կրահ պարաութեանց վրէմր լուհելոլ Հա —
մար բռնի մ աՀմ ե տակտնա ցո ւց ին 200.000 Հ ՚ " յ ե ր
Համչէնի, Բէսքիմի, Նարիմանի, Թօբթումի եւ
"՛յլ չրքաննե բու մէք է ..Ա,\.\ղ4%ս.
1846/5՛ թուրք կառավ արութեան Հալահանք -
ներն ու չարգեբր նորէն սաստկացան , որոնք տե—
ւեցին մինչեւ Իյրիմի պատերաղմբ։ Այգ օրերուն
նորէն կոաորուեցան Հագարաւոբ Հայեր մասնա —
լորաբաբ Բասէնի եւ Ալաչկերտի չրքանին մէք :
1850/5՛ երբ Պէտէրխաններր կոտո րեցին 5Օ0ՕՕ
՚քյեստորականներ , անոնց Հետ Հոսեցաւ նաեւ Հայ—
կական արիւնր։ ք*նչ աՀաւոր սաբսափներու են —
թարկոլեցաւ Հայ մողոփուբգբ նաեւ Շէյխ Ջալա—
լէ տ տ ին ի , Շէ յխ ԻպաաուլլաՀ / եւ ուրիչներու օ–
րոփ :
Միքին Հաչուոփ ամէն 10։ կամ 15 տարին ան-
գամ մր Թուրքերբ կոտորահ են Հայ մողովուրգր։
1895 96/5՛ Թուրքերբ Հայաստանի մէք կո–
տո րեցին 300 Հաղար Հայեր : Այղ օրերուն էբ որ
Անգլիո յ մ եհ ղալակբ կ լատսաոն , ^Թագակիր
Մ ա րգա ս պան բ^ տիտղոսին արմանացուց Աուլթան
Համ իտ ր :
1908/5՛ եկաւ չարաբաստիկ Օսմ - ԱաՀմանա–
ղրութիւնբ եւ ատկէ մէկ տարի ետք՝ 1909/5՛ կի­
լիկիո լ մէք կո տ ո ր ո ւե ց ան 30.000 Հայեր :
Բայց ԱաՀմանաղրական Թուրքիան իր սլատ —
մ ութեան ամ ենամեհ ոճիրր գորհեց \ 915/5՛ , երբ
ամ էնէն անղութ եւ անմ արգկա յին մ է թոտնե բով
բնաջ(ւ91յ ց՛ բով ան գակ թրքաՀա յ Հ ատո ւահ ր աւե­
լի քան մէկ եւ կէււ միլիոն Հա յութիւէւ : Նախորգ
սլատերաղմ ի օրերուն ցնցուե ցաւ քա գա քա կի ր թ
մարգկութեան խիղճ ր՝ երբ ականատես վկանե­
րու մ իքոցաւ հանօթացաւ Հայկական ողրերգոլ -
թեան աՀաւոր մ ան րամ ասնո ւթ իւննե րո լն : Այգ
օրերուն գանակից պետութիւններր՝ Անգլիա ,
Ֆրանսա եւ. Ռուսաստան , պաշտօնապէս աղգարա–
րեցին եւ ոպառնացին Թու֊րքիոյ թէ՝ անձնական
պաաա՚^ի-անաաուութեան պիտի ենթարկեն Հայ -
կական կոաորահներոլ կաղմ ակե ր սլի չնե ր ր եւ պի­
աի պատմեն ղանոնք ամենայն խստոլթեամբ :
Բայց թնչ եղաւ արգիւնքը։ 1919 թուին մաս
մշ թուրք ոճրագորհներ ձե բբակա լո ւելով Աալ -
ժողովդակաԱ
Առողջապա1ւոէթիւճը
Ի/ՄԲ՛ Ամփոփուած Աովետական Հայաս -
տա ն» ամսագրի 1950 ԱպրիէԻ թի^է^
Նախկին կովկասի քաղաքա յին վարչութեան
բմչկական բամնի տարեկան տեղեկագրին Համ ա–
ձայն, 1910/5՛ Երեւանի նաՀանգի 808.171 Հոգիէ
բաղկացահ բնակչութեան 308.847Հ^ Հիւանգ է ե–
ղահ , ա յսինքն 37.2 առ Հարիւրր : Երեւան գաւա­
ռին մէք րնգամէնր եգահ են երկու բմիչկ : Բմիչկ–
ներու անբաւականութեան Հ ե տե ւան քո վ գո րհու -
նէութեան գաչտր ձգուահ է ^Հէքիմօներուն ,
« գարմանուլնեբուն՛» , տատմէրնեբուն :
Աովետական ՜Մ իութիւնր ելմտացոյցին 14 առ
Հա ր իւր բ կր յատկացնէ մողովրգական առողքա —
պաՀութեան :
Ա ովետական առո ղքա պաՀ ութ իւնր մողովր -
գական է , Հանրամ ատ չե լի : Համաձայն Աթալին­
եան սաՀմ անտղրութեան րում ումն ու բո ւմ օգն ո ւ–
թիւնբ քց . Միութեան մէք անվճար են : Առողքա -
սլաՀութիւնբ իսարսխուտհ է գիտական Հ իմ երու
վբայ :
Մեհ չափոփ աճահ է Հանրապետութեան բմչ­
կա - նա խղգո ւչա կան Հիմնարկներու ցանցր :
Բաղգատմ ամ բ 191 3/5՛ ներկայիս Հիլանգա -
նոցներուն մէք կան 35 անգամ աւելի չատ մաՀ -
ճակալնեբ : Հիւանղանո ցնե ր եւ հննգատներ , ման–
կամսոլրներ երեւան եկահ են այնպիսի փայբերու
մէք, ուր նախապէս բնակչութիւնր գաղափար
չունէր։ Ամէն գիւղական շրքան եւ մեհ ղիւղերէն
չատեր ունին չրքանային Հիւանգանոց , բուժա–
բաննեբոփ, մօր ել մանկան բմչկական խորՀրգակ–
ցութեան եւ քանի մ ը գիւղական րմ չկա կան տե -
ղամ ասեր եւ բոլմակա յին եւ մ անկա բա րձա կան
կա յաննեբ , չբքանա յին գեղատուն ել առոգքապա–
Հական կայան :
ՀետղՀետէ աւելի պակաս ղգալի կ^բլլայ քա­
ղաքի եւ ղ իւղի Հ իւանղանո ց ի ա ա ր բե ր ո ւ թ ի լն ր
Մ աՀճակա^երոլ կէսր մ ասնաղի տա ց ո լահ է : Կոլ–
խողա յին ղիւղր ունի փիբ աբո յմ , մ անէլա բո յմ ,
մ անկա բա րձ - մ անկա րո յմ , ակնաբո յմ :
կեանքի նոր պա յմ աննե րր աշխաաանքի նոր
ձեւեր ու մե թոտնե ր յառաք բերին : Աբակեալ բր–
մ իչկնե րբ Ե րեւանի բմչկական կաճառի գասա -
խօսնե ր բ սկսան ա յցե լե լ գիւղական բմչկական
Հ իմնա բկնե բ ր :
Մօր եւ մանկան պաՀպանոլթեան Հիմնարկ^ւե—
բու ցանցր ղգա լի տեղ կր գրաւէ իր ղա բգացմ ան
թափոփ եւ ն"ր բովանգա կութե ամբ : Երախանե -
բոէն սսլասարկելու , խնամելու գրութիւնր, կաթ–
նախոՀանոցնեբր, մօր եւ մանկան տուներբ Հա -
յաստանի գիւղական բնակչութեան կ՛՝լնձեռնեն
լաւագոյն պայմաններ՝ եբիտասարգ սերունգի
աճման եւ ղաստիարակման Համաբ ;
կո լփսողա յին գանգո ւահնե ր ր լա յնօրէն կ՝օման–
գակեն կոլխոգային հննգա տնե բու կաղմ ակերպ -
մ ան :
1913/5՛ ամբողք Ռուսաստան ի մ էք հննղա -
աուներոլ եւ Հիւանղանո ցներ ու Համապատասխան
բամանմ ունքնե բուն մէք կար 6842 մաՀճակալ ,
իսկ ներկայիս 130 Հաղար։ Ուրեմն 1913/ 12 մաՀ–
ճակա լի գէմ , նե րկա յիս կա յ աւելի քան Հագար
մաՀճակալ :
ե– Միութեան մէք 150.040 Հիւանգանոցէն
1691^ հննգատներ են , առանց Հաշուելու Հիւան -
գանոցնե բու հննգա բամ իննե բ ր եւ կո լխողա յին
հննղա տնե ր բ :
Նեբկա յիս մ չտական մանկամ սուրներուն մ էք
կայ աւելի քան 880 Հաղար տեղ, ամբողք քՕ • Մի­
ութեան մէք։ Հայկական Հանրապետութեան մէք
5000 տեղ մչտական եւ 25 Հաղար տեղ կոլխողա -
յին եղանակային մանկամսուրներուն մէք :
Մօր ել մանկան պաՀպանութեան առողքա -
պաՀութեան մարմիններու փորձր կ՝ապաՀոփէ որ
մանուկներու Հիւտնղութեան ել մաՀացոլոլթեան
թիւր պակսի :
1913/5՛ ամրողք Հայկական Հողամասին փրայ
կային քանի մր տասնեակ բմիչկ որոնց կէսր մի­
այն պետական հառայութեան մէք կբ գտնուէր
իբբեւ քաղաքա յին , ղալառական եւ ղփւղական
տեղամ ասա յին բմիչկներ :
Ներկայիս Հայաստանի մէք պեաական հառա­
յութեան մէք կբ գտնուին աւելի քան 2200 բմիչկ­
ներ որոնց մէք առնուազն ՅՕՕ բմիչկ ունին րմչկա­
կան գիտութիւններու գոկաորի կամ թեկնահոլի
գիտական աստիճան եւ բռւմաբանային տեսական
ամպիոններոլ եւ այլ գիտաՀետազօբական կաճառ–
ներու փրոֆէսէօռնեբու կամ օղնա կաննե բու կո -
չում :
Հայաստանի բմիչկներուն մէք կան բմչկա -
կան ղ իտութիւննե բու Համամ իութենական ակա -
գեմ իա յի իսկական անգամ Պրօֆ • Ա • Ա • Տ ո փՀ ան–
նիս եան , նո յն ակագեմիա յի անգամ - թե 1լն ահ ու­
նե ր ԱԱՌՄ • Գերագոյն հյորՀուրգի սլատռլիրակ
Պրոֆ. Ռ– Հ– Ցոլեան ե.. Պրոֆ. Ա– բ. Ալիքսան–
եան։ Հայկական ՍԱՌ Գիոտո լ թ իլննե րո ւ ակա -
գեմ իայի անգամնե ր Պրոֆ . Հ . Ի) • Բունիաթեան
եէ Պրոֆ • Լ– Բ • ՏոփՀաննիսեան : Նո յն Ակագե–
միայի Ի՚^զթ՚՚՚կից անղամ յայտնի ոէնտգենելոդ
Պրոֆ . </, . Ա. Ֆանարքեան :
Երեւանի բմչկական Ակագեմիայի բեմերբ ել
գիտա Հետաղօտական Հ իմնա րկներր կր ւլ լիւաւ ո ֊
րեն Հայկ. ԱՍ Ռ ղիտութեան փաստակաւոր գո բ–
հի չնե ր կնախտաբոյմ - պբոֆէսէօբ Ռ՛ Տ– Աբեչ–
եան, Պրոֆ. Ռ– Ն– Գէանքունց , քղային Հիւան -
գութեանց Պրոֆ. Ա. Ա. Տակոբեան , աոողք ապա­
Հական Պրոֆ. Ն՛ Բ– Տակոբեան, մանրէակենսա֊
բան Պրոֆ. Ա. ի. իսաՀակեան, առողքապաՀա ֊
կան Պրոֆ. Ա. ի. Միրղաբէկեան եւ ուրիներ :
ԳՈՑԷՆՏ գ– Հ. ՀԵԻՈՆԳԵԱՆ
ՄԱՐԶԱԿԱՆ ԿԵԱՆԲ
ՄԻԻՆՐԽ Երկու չաբաթ աոաք, Տունիս 15–
ին Թէնիսի ախոյեանր , Մաքս Պարոնեան փերա­
գարձաւ Տանբմարքա յէն նոր գավնեսլսակով մբ :
ԲոփէնՀակի երկու լաւագոյն թենիսի ախոյեան -
նեբուն գէմ մրցելոփ, չարաչար պարտութեան
մտանեց երկուքն տլ, իր խումբր 5 1 յաղթական
ելաւ րնգՀ • մբցումներէն ել Միւնիխ Հասնելոփ
իսնքո յք մր սարքեց ի պաաիւ Պարոնեանի :
Մէկ չարաթ առաք , տեզի ունեցան Մի՚նիիսի
Ա փորթ Ակագեմ իին՝ բ. եւ փերքին քննութ իւննե–
1^1՝ : Մս՚սնակցուԼ 52 մարզիկնեբէն Յր (մէքն բլլա­
ր՛ փ մե ր Հա արենակից բ) բո լո ր ճիւզե րու մ էք ա -
ռաք^ւու թ իւնր խ լեց ին ել ա րմ ան ա ց ան Համ ալսւմ–
բանի արհաթեա յ չքան չաննե րուն՝ իրրեւ Գեր-
մ անիո յ ա ո ա քնա քլա ր գ մ արզիկնե ր եւ մ արղանքի
աո աք)ւո րգնե ր : .
Թենիսի , ,ֆութսլոլի , լոզալոլ, կռփտմաբ -
աի , սկաւառակ նեաելու, փազքի , բարձրութիւն
եւ ձոզոփ ցատկելու մէք,Մաքսր Ա,նիչեբոփ գուբս
եկաւ, հանրութիւն փերցնելոլ մէք թէեւ ձախո -
գեցաւ , սակա յն ձոզոփ ցատկե լու մ էք մբցանակ
կո տ ր ահ րլլա լո՚ի^ Ք^՚^ԻԼ յանձնախում բին կոգմ է ,
յա յտա բա րուեցաւ բո լո բ ճիւզե րուն մ էք անխտիր
աոաքնակարգ եւ ստացաւ Համապատասխան փր —
կա յական ։Զ,ոզոփ ցա ակե լու մ էքՀամ ա լսա րան բՅ
մեթր որսչահ էր աոաւելագոյն , իսկ Մաքսր՝
մինակր րլլալոփ 52 մարզիկներու մէք, 3.75/ Հա­
սահ է ր է է
Համ ալսարանի տնօրէնբ , Տոքթ . Ֆօք իր ճա­
ռին մէք չնորՀաւոբեց Մաքսր րսելոփ թէ փոքրիկ
եւ աան քուահ Հայ մոգոփուրղր չատ յաճախ ա -
պացուցահ է քաղաքակիրթ ազգերու չարքին մէք
մանելու իր արմանիքր :
Եթէ Րրոյի փարչութիւնր արտօնէ, Պարոնեան
վերէԻ՛՛՛ անգամ պիաի մասնակցի մեհ թուոնէի
մ ր , իաալիա , Տունաստան եւ Թուրքիա :
Թղթակից
թա կղզին աքսորուեցան : Անոնք սակայն չուտոփ
փախուստ տուին տ յնտեզէն գաչնակից նեբկա յա–
ցուցիչներու իսկ գիտութեամբ , Հաւանաբար ա—
նոնց աքակցութեամբ(*) : Եթէ Գ ա ւնակիցնե ր բ իր
մամ անակին պատմահ րլլա յին Հա յկական կոաո -
բահնե բու Հեզինակնե ր ր , ինչպէս անոնք փերթին
պատե րազմ էն ետք պատմեց ին նաց ի ոճբազ ո րհ -
նե րր , ապաՀոփարաբ պիաի չղ որհուէին Հիթլէ րԻ
կա բգագրո ւթե ամ ր այն բոլոր նախէևիբնեբր, ո —
րոնց ղոՀ գացին միլիոնալոբ Հրետներ եւ Ռուս—
ֆեբ , ինչպէս այսօր զոՀ ելեբթան Պալթեան եր -
կիրներու մոզովոլբգներր Բրեմ լինի կաբգա -
գրութեամ բ :
Ամէն կերպ պէտք է աչխատիլ որ Ծերակոյտի
Արտաքին Տար . Տանձնախումբր վաւերացնէ ազ–
(*) ՏԱՌԱՋ— Այո ջարդարարները, 70 - 80
հոդի, փոխանակուեցան 11 անգլիացի գերիներու
հետ • • •
գասպանո ւթեան ոճիրի Համ աձա յնագիրր ել զա յն
ներկայացնէ Ծերակոյտին : Եթէ գէթ եր սք տաս­
նեակ տզւլեր լնգոէնին այգ Համաձայնագիրբ, կա–
րելի է յոյս ունենալ ոբ վեբքապէս Միացեալ Աղ­
գերու միքոցաւ պիտի բարձրացուի գօրաւոր
թումբ մ ր քարգարարներոլ առքեւ :
կր կրկնենք մեր խնղրանքր. Թող ամէն
Հայ, իբբեւ գոՀը Հայկական կոտո բահնե բու , գի­
մէ Արտաքին Ցարաբեբութեանց Տանձնախումրի
Ծերակուտականնեբէն մէկուն, նախրնտրաբաբ իր
նաՀանգի Ծերակուաականին , խնգրելով որ վա -
ւերացուի Ազգա սսլան ութ եան ոճիրի Համաձա յնա–
գիբբ– Այո կերպով մենք պիտի հառայենք ոչ մի­
այն մեր մոզովոլրղին, այլեւ ամբողք մարգկու­
թեան արգիլելու Համար ապագայ ազղասպա–
նական ոճ ի րնե ր ;
Տապազիլր յանցանք է ։ Պէաք է ղորհէ ի՚քրբ–
քական կոաոբահներուն զոՀ ղարձահ ամէն Հայ։
( Իյմբտգբական «ՀԱՏ Ր ԵՆԻ՝Ր»ի)
Fonds A.R.A.M