աՑՈՒ^Ին
ԱՆՑհՍԼԻն ԵԻ նե Ր Կ Ս Ց է ՚ն մ ե ձ
Հ ա ; ո ւ
ադիկ
րաէեկաւ1ոէթիւՏ,ը
ԲՐԻՍՏՈՍԷ
150
ՏԱՐԻ ԱՌԱՋ
ՕՓԵՐԱՏԻ
ՎԵՐԱԾՈՒԱԾ
Հայոց պաամութեան
ամէնէն
Հին շրքաննե
-
րէն
մինչեւ
մեր ժամանակներր,
Հայ կինր կանա
ցի աչիարՀին
մէք րացառիկ աիպար
մրն է,
մէկ
կողմ՛էն առանին անտեսութեան
եւ միւս կողմէ Հո
գեկան
կորո վյ՛ եւ Հաստատուն
աւանգա պաՀո
լ -֊
թեան
ներկայացուցիչ
կր ներկայանայ
:
Աիեւնոյն
մամանակ եգած՜ է իր տան
եւ չնտանիքին
մաաա–
կարարր , իր մտքին
եւ ձեռքին
Շ
,արաարագորհ՜ոլ^
թեամր
:
Հին գարերէն
ի վեր Հանրաձ-անօթ
է Հայ կինր
իր աչիատասիյւո
ւթեամ բ , մանաւանգ
ձեռար
^
ուեստի
եւ կարի ասպարէղներուն
ձ՛էք։ իր գոր
-
հ՜ահ՜ ոսկեթե է րեՀեղեա
յ ղգե ս տներ բ ղարգա
րահ
են թագաւո րնե բու , իչիաննե
բու կինե րն ու
օր -
՚իոբգնեււբ։
Հայ կնոք բնահին ճարտարութեան
չր–
նորՀիւ
ռչ միայն
Հայ մարգբ
եւ Հայ
մողովուրգր
Հարստացահ
, քաղաքնե ր է կառոլցահ
, այչ մա -
նաւանղ
ղեաՀ ա տե լթ ճոխ ութ իւնե եր ձեռք
րերահ
է : Օտար ա չվսաբՀակա^ե
րր Եգիպաոսէն
ձ՛ ինչեւ
Ա իքին Ասիա , Հնգկաստան
ել Պալքաններր
,
Հա–
յաստանր նկաաահ
են ճոխութեան
աղբիւր
մր եւ
անսպառ գանձարան
մր։
Հայ կնոք չնրոՀիլ
է որ մեր մողովոլրգր
գա–
բեր չարունակ
արեան գետերու
մէքէն
անցնե լով
խեղղ ամաՀ չէ եղահ , այլ գարձեա
լ գրտհ
է ինք՜
զինքր
ճոիսոլիմեահ , զուարթութեան
եւ Հանգբս —
սւ ւււ։ է՛" պայմ աններու
մէքւ Ան
եղահ
է
ազգին
պաՀապան
Հրեչտակբ
։
Աէկ
կողմ թողունք պատմութեան
մեղ աւան–
ղահ
\ւո ւա րղԼ ե րր , Ա անղո լիսաներ բ , 1ցսսրովի
-
ղուխտԱե
րր
ել
Զասլէ^ե
րն ու ^ա րման գո լիստն
ե
-
րբ, եւ մտնենք Անի, ուր սլիաի տեսնենք
աւերակդ
ներուն
վրայ
չատ
մբ տիկիններոլ
անուններուն՝
ա րձան ագր ութ իւննե րր Հնւձանհ ե րո ւ , եկեղեցինե
-
րու,
մարտկոցներու
ել
ամ՛րոցներու
ճակատր
քանգակուահ
Հ
Անգրագառնալով
մամ՝ անա կակից
Հա յ
կնոք
մ արգասիրական
ճիգերուն
, կր րաւէ
յիչել
միայն
կապո յա ել կարձ՛ իր հ)ա չերռւ ազգանուէր
գորհու–
նէութիւնր
: Ա ինչ օտարներ ր միչտ
կբ փառաբա
-
նեն իրենց կիներուն
մեհաղորհո
ւթիւննե րր , մենք
ՀայերՍ
,
միչա անփո յթ գան Ո ւահ ենք մեր մայ -
րերուն Հանգէպ։
կբ մոռնանք
մեր
երախտագիտու
թեան պալւտքր անոնց Հանգէպ
;
Այս բոլորր
յիշեցնելով
, միտք
չունիմ
ՀոէՀ
պատմութեան
գաս
մբ տալու,
աւլ կ^ուղեմ
չեչտել
թէ Հա յւՀ ին մեր աղղա յին պատմ ութեան
մէք ու
նեցահ
է իր մեհագոյն
բամինր
;
Բանի մբ օրինակներ
, որպէսղփ
աւելի
Հասկբ–
նալի բլլանք ։
Զօր • Լաղարեան
Հասան
Գա լէ էն
էբզրում
կ^իքնէ , Գոլրուճոլգ
կոչուահ
թրքական
գիւզթն
մ օտ նախաճաչելոլ
: թուրք , քիւրտ
ել Հա յ գիւ ՝-
ղացին երր կբ սարսափին
մօտենա լո լ Հսկա յամար՛–
մ ին ել խոմոռ
ղփւցաղնին , որու
մռա յլ նա
յոլահ^
քէն լեղապատառ
կ՝ րլլան
ամ էնէն
յանդուգն
մ ար
գիկն անգամ : Այգ
սլաՀուն , նիՀար , զառամահ ,
բոպիկ
Հայ հեր կին մր, կբթնահ
իր ձեռնափայ
֊-
տին , Հետն առահ ցնցոտիներով
իր թոռնիկնեբր ,
գռղղ ւ։քուն քա յլերով
կր մ
Օտենա
յ զօրավարին
եւ
կր ղիտէ ղա յն ։ Զօբավարբ
նկատելով
պառաւր ,
ոբռտալից
ձայնով կ՝րսէ.
Նանի՛
յ
ղու Հա՞յ
ես ։
Հա՛ , Հայ եմ , կր պատասխանէ
Հանղաբ –^
տութեամ բ • • •
է՜
յ
ես
է
լ Հայ եմ ,
սէրտսւսւ՚ն.
եմ , կբ տես
նե ս, զօրքերուս
մօտ
կ՚երթամ
։
Պառաւր
լսե լէ վեբք Լազաբ եանի
րոմրիւնր
,
կբ Հարցնէ , թէ պիտի մնա՞ յ
էրզբում
:
Վերքր
նոբէն պիտի ղառնամ , կր պաաաս–
խսքեէ զօրավարր
%
է՜ , եթէ
այղպէս
է, մեզ մինակ
պիտի
ձգես
ու ետ պիտի գառնաս
, ուրեմն , գու
Հայ
չես ։
Կր ղաոնայ պառաւր անմիքապէս
, բոպիկ
մա
նուկնե բուն
ձեռքէն
բռն ահ աբՀամ ա րՀական
ձե -
է֊ով կր Հեռանայ։
Զօրավարր
քիչ
մր
ապչահ
յանգռւգն
կնոք խօսքերէն
, կ^րսէ իր քովր
նստող
ոուս
զօրավարին–
Գեռ մարգ մր չէ եղահ
որ հռլռ
նայի
աչ
քերուս
մէք։
Բսւ.քց այս պառաւ
Հայ կինը
կուգայ
նոյնիսկ
իմ վրանիս
մէք նւախատել
զիս ։
Այս փոքրիկ
գէպքր
մէք բեբե լռվ
ուղեց ինք
ցոյց
տալ
Հայ կնոք զարմանալի
յանգզնո
լթ իւն ր
ել քաքութ իւնւր :
Ուրիչ օրինակով
մը ուիտի բացատրենք
թէ
^"՚յ կինը ո՛ր աստիճան
Հասահէբգազափարապաչ–
աութեան
ել առաքինաւթեան
։
Օ՚ուսերոլ
էբղբումէն
նւաՀանքի մամանակն
է%
Զօր ՛Լաղարեան
ե. քանի մր անձեր ի զուր կր փոր–
ձեն ա րգի լե լ Հա յ գիլղացինե
բու
զազթր
: Ճարա
Հատ , բռնի
կր Հաւաքեն
Հայ գիւոացիներէն
րռլոբ
ոայլեբր
որպէսզի
ռուս
Հիւանգներր
կարս
փո
-
Բրիստոսէ
չատ
տարիներ առաք Հայեր
սովոր
էին
ոլղեւո րուելու
Հա յաստանէն
աչիաբՀի
աձ էե
կողմ ր առե լար ական նպատակներով
, եւ կր ՛աաս–
նէին
մինչել
Հնգկաստան
եւ այլուր :
Նոր
ՏելՀիի
Աձ՚ենա
յն Հնգկաստանի
ձայնաս
փիւռի
կայանր,
վերքերս սկսահ^ է աձ՚սաղիբ
մբ
ի լոյս
լնհա
յել «Հնգկաստան
կբ կանչէ»
տիտղո
սին տակ
, որ կուաա
յ նո յն ամ սուտն
մէք
ձա յ–
նասփռե լփ նիւթե բու ամփոփ չարան
մր ;
Այս Հսկայ
կա յանին
Հ Օգոստո ս ) յա
յտագիրբ
կր պարունակէ
« Հայեր Հնգկաստանի
մէք»
անուն
պատմական
գբռւթիւՍ
մր էբիք ԿբէԿ"բԻ ստորա–
գրութեամբ
:
Ատորեւ կուտանք
բնաղրին թարգմ ան ութի ւնբ ՚
Արձանաղրո
ւթիւննե ր կր Հաստատեն
թէ
՛Բրիստոսէ մօտաւորապէս
\
5Ս
տարի առաք , որոչ
Հ նա ու լնտան իքն եր Հնղկաստս^ի
Հ իւս • սաՀմ ան—
ներէն
անցնելով
գացխհ
Հա յաստան
, իրրեւ
փա
-
խստական
գաւլթ՜ա կաննե ր : Անոնք ո ւլքււ ւնո ւե ցան ,
պաասսլարուեցան
, աչիատելու
Հող
ստացան ,
նռ յնպէս
ա րտօն ո ւե ց ա ե կառուցանելու
իրենց սե -
փական
մե Հ ե աննե րր եւ պա չտե լու եւ ապրելու
ի–
րենց
սովորութիւններով
:
Այսպէս
սկսալ
րարեկամ ոլթեան
կապ
մր Հա
յերու
եւ Հնղկաստանի
մ եհ մոզովուբւլեե
բուն
մի–
քեւ , որ .աստիճանարար
ուռճացալ
վւո խագա
րձ
չարմում ով
ձ՛բ ցամ աքա
յին ճամբով ։Առեւա րական
յաբաբե ր ութիւններ
իրե՜նց
երկու
ե ր կի րն երո ւն
մ իքեւ անմ իքապէս Հաստատուեցան
եւ
թանկագին
ակնեզէններոլ.
Համեմներու
, մարմաչի
ել
այլն
չաՀաբեր
առեւտուր
մբ սկսաւ փոխագարձաբար
:
Զա յտնի
է թէ Հա յերր առաքին
մալովոլբգն
էին որ արե՜ւձ՛ ուտքէն
յա ր րե րութե ան՛ մէք մտան
Հնգիկնե բու Հետ եւ ա յգ վազեմ ի բարի
գալուստի
տաք
օրե րէն ի վեբ , անոնք վա յե լահ են կատար
-
ե՜ալ ազատութիւն
, կրօնական
, կրթական
, վաճա
ռականական
, րնկերական
մարզերու
մէք ։
Ա եբ ռաՀվիրանե
բուն
թո յլատրոլեցալ
իրենց
լնտանիքնւեբր
բերել , բերին
եւ ա յս երկբին
ամ էն
մ ասեբուն
մէք գաղութնե
ր Հաստատեցին
; Այս եր
կու մողռվուբղներուն
միքեւ առեւտուրի
աճու
-
ձ՛ով, Հայերր բնտանեցան
երկրին
քանի
մր
լեզռւ–
ներոլն , ինչպէս
նաեւ Արեւմուտքին
ել
կրց՛ան
ղո բհել
իբրեւ
կցռ րղնե ր Հնղկաստանի
իչխողնե —
բու ել մողովուրղնեբու,
ել Փո րթո ւղա լց իներու
,
Անգլիաց թեե բու ել Ֆրանսաց իներու
միքեւ
երբ
ա–
նոնք Հոս եկան
։
2
.
Իրենց
փո րձառո ւթի ւնբ , որոչ սովոր
ութեանց
ել ա րե ւե լեան ցեղերու
կենցաղի
լնտան ութիւնր
,
սկզբնական պաաճառ
ղարձան
մտերիմ բաբեկա
-
մութեան
ել կատաբեալ
վստաՀոլթե՜ս^
,
Ղ՛՛է՛
ԿԸ.
տահէին
Հայ գաղռւթին
Հանղէպ,
Հնտուներբ
եւ
իսլամնէե րր , ել Հուսկ ա՝պա աբեւմ տեան կառավա
բո ւթ ի ւննե րբ , Հնղկոստանւ
իրենց Հասնե լէն ետք
։
Օբէնսզիտռլթիւնբ
, րմ չկո ւթ ի ւն ր , նաւար
-
կութիւնբ
ել մեքենաղիտութիւնբ
ուղփ մր գտան
մեր
ուղեղին
մէք։
Պատմութիւնր
կր յայտնէ
թէ
գարերրլ
րնզմէքէն
եւ մասնաւորապէս
անցեալ
5
գաբերու
միքոցին , Հա յերր
Հնգկաստանւի
մէք
թէեւ
վւոքբաթիլ,
եւ սակայն
մասնակցահ
են լիո
վին րո վ ան
ղ՚՚ւկ
Հ ան բ ա յին
կ ե ան քի ասպարէղնե
-
բուն ել միչտ յաքոգակ
, այսօր բարեբախտ
ենք
գիտնալու
թէ մ եր նախաՀա յրերուն
աբձանագր
ու
թիւննեբր օգտակար
Հանզ իսացահ
են :
(ԳոյաւՐարտ)
ՎԱՐԳԱՆ
ՄԵԼԲՈՆԵԱՆ
Լսահ էինք թէ Ար"՛ Պարթեւեան
, երկարա
-
չունչ աչխատութեան
մր լհռւահ
էր,
մամանակէ
մբ ի վեր։
Այո օրերս,
երբ իրեն
այցելեցինք
,
ղաչնակին
վբայ տեսանք. Հաստափոր
ձայնա
^
գրութեան
աեարակ
մբ, որուն
կողքին
վլւայ
ղրր^
ուահ
էր, «Տատրաղոմի
Հարսր,
Հայկական
օ -
փեբա
, մչակուահ
Կ՛ Զարեանի
Համանուն
գո ր -
հէն » :
Աեբ
խնգրանքին
վրայ,
Հեղինակր
քանի
մը
բացատրութիւններ
տուաւ
իր այս
աչխատութեան
մասին
:
Պարթեւեան
, Կ՛ Զ՛արեանի
զորհր
օփերայի
վե բահելու
ղաղափարր
ունեցահ
է, մօտ
տասը
տարի առաք։ Նախքան
ոեւէ երամչտական
աչիա–
տանք կատարելր,
անՀրամեչա
էր,
րանաստեզհոլ֊
թենէև
մր պաարասաել,
օփերայի
մր Համար
անՀրամեչտ
րամանո ւմնե բով
ել ղո րհո զութ իւն - •
ներով
:
ք
Այս աչիաաանքր,
Պարթեւեան/ , գմբաիտւա– -
րւ՜՚բ չէ կրցահ
ուղղակի
րանաստեղհոլթեան
Հե -
ղինակէն
իսԼղրել,
քանի
ոբ Հազո բղակցռ
լթիւննե–
բր իսանւլարուււ հ է ին։ սլատե բազմ ին Հետեւանքով
Հ
Ուստի , ա յս խիստ ւիափուկ
ա չիսատանքր , վստա^
Հահ է Արամ Զաբըքի , որ Զ""րեանի
գորհէն պատ
րաս տս.հ է
թ.
ղ ւսոձակ
\\\1ՇՀ մր ,
որուն
մ էքէն
Պարթեւեան
քաւլտհ
է իրեն <սնՀրամե չա
մ ասերբ,
Հաւատա րիմ մ՛՛է. ա լուէ բանա ս աե ղհ ո ւթե ան ոգիին :
Այս
զոբհին երամչտական
ձեւր,
(ձւՅ.Ու\ Օ^է&ի ,
բնգո ւնո ւահ
ձեւն
է : Երամչտութիւնբ
, բանաս -
տե՜ւլհութեան
ցնւցոգ ւսպրումնեբր
ունի, Համա .
ձայն։
նիւթին
սլաՀանւքահ
եղերական
նկարագրին։
Աեբթ
։ւաւլւՐական,
ձ՚երթ
սիրային
քնքոյչ
անցքե
րս ՛Լ Հիւս։։ ւահ , կարեւոր
բամիննեբ
վե րապաՀ
-
ուահ
են իաքրե րւլնե րո լ %
Այմմ
որ ւլորհբ
ամբուլքռւթեւաքր
լրացահ
է,
զայն օբ մր կարենալ
բեմագրելոլ
Հարցր
կայ ։
Փ՚սրիզի
գաղութր,
ոբ այնքան։ անգամներ
գիտ
-
ցահ է զն։աՀատել
արուեստի
ճչմարիտ
ղորհեր , կր
յուսանք
թէ իրեն պիտի վերաւղաՀԷ
այս օփերան ,
աոաքին անգաւք ներկայացնելու
պատիւր
։ Հա
-
կառակ երամչաական
թ է ք ն ի ք
գմուարութեանց
եւ
նիւթական
ղոՀողութեանց
, կր կսլրհենք
թէ Հե -
զինակր
ամէն
գիւրութիւն
սլիաի վայեւէ,
լաւա
ղոյն կերպով
րեմաղրելոլ
Համար իր այս անգբա–
նիկ օփերան
։
գ.
ՓԻՐԱՆԵԱՆ
՚*"*––•–•՚*–՛*"*"՛*՛.*՛–––––՛**.»..՛*,,.,.,*.,^,,.,,
ԱՈ>Ւ՝ՐԻԱԱ
ԷՓՐԻԿԵԱն
ինչպէս
զրահ
էինք, վերքեբս
Թբեվիղոյի
մէք
(Հիւս՛ իտալիա)
մեռահ
է Աուքիաս
էփբիկեան
,
նախկին
Ա խիթարեան
վարղապետ
;
Ծնահ
\^70ին , փոքր տարիքէն
կր մտնէ
Վե
նետիկի
ղպբե։իանքր
: Վարգապետ
կր
ձեռնագրուի
1895^5՛
յ
Երկար տարիներ
ձեոնՀասօբէն
կր վարէ
ւիանքի տպարանւին
տեսչութիւնր։
Ատեն
մբ
կբ
գասա խօսէ ա չակե բս/նե բոմե , եւ չաՀ եկան
ուսում-
ն։աս իրութ իւններ
կր Հրատարակէ
«Րաղմավէպ»ի
մ էք , Հա յաստան։ ի մասին
(աչիսա բՀ աղբ ական
,
տնաեսա-կան , աե։լագբական)
։1909/՛^
կբ
Հեռանայ
վանքէն,
կր ձ։լէ սքեմր
եւ ամուոնանալով
իաա՛ ™
լուՀիի
մր Հետ,
կբ Հաստատուի
թբեվիղօ
։
Բոլորովին
քա չուահ
կեանք
մր
կ՝ ապրէր
,
Հեռ։։
լ իր ե։լբա յրա կիցն եր էն եւ աղգ ակ իցն երէն ։
Գրական
ա չխո։ տանք
աք ձգահ
էր , եւ
ապրուստը
խաղրեն։ , Հնարք մր , որով կարելի
ըլլար
գաղթին
աււաքքը աոնել , զրկե լուի զիրենք
իրենց սա յլակ
-
ներէն
:
Հակառակ
այս աբղելքիւ
, սաՀման-ամեբձ
Հայ
գիւղաց ինե րր ամ էն ինչ մոլ/վահ
ճամբայ
ինկահ
են : Ա աՀմ անտզլռւխ
ին։ ՚իրայ երեք Հայ պաչտօնա–
տարներ
կր կտրեն
իրենց ճամրան , ստիպե լով
ետ
գառնալ։
Ոչ մէկ յոբգռր
1լ՝աղղէ : Օբբ տաբամա
-
մահ
է , պաչտօնեաներէն
երկուքր
կոլլան
խեղ -
ճե բու
թչո ւաո
՚՝. լթեան
՛իրա յ : Գիւղաց իներր
կր
նախլնարեն
մեռնիլ
եւ ետ
չւլաքլնալ։
Երրորղ պաչ
տօնեան
աւելե
զօբաւոր
կամքի
տէբ,
կր վճռէ
հեհի
աակ
սպանւնել
քանի
մր Հողի,
փոխանակ
Հարիւրաւոր
րնտս֊նւ իքնե րո լ թչուառութեան պատ
ճառ գառնալոլ
: յԱ՚ււ;զախներր կր սկսին
հեհել
քս^–
նի մր ետ
մնացողներր
: Լաց , ոզբ ու կոհ , գմո
-
խա
յին տեսարան
մր : Այն ատեն
անիհող
կինւերռւ
կարւլին։ գեղաղէմ
նռրաՀաս
աղքիկ
մր կ՝ելլէ ա -
ոաք , ել աբաասոլալից
աչքերով
կր գոչէ .
— « է ֆ էնա ի ՛ , Աստուած վ կ այ , ւՈյյւ. կեա5քէ)3
չ ենք վաիւՕար, մհ ռ նիյը լ ի ւ ր ի ն է ւՐեզ Սաւքար,
մեր պաաիւէն կը վա|սնանք , ռրովեեսւեւ պատիւ–
ներնիս տոնե|ով հողեստա|ն՚ներս ալ
չեն աոնեը » :
Այս խօսքերր
Հազիւ •արտասանահ , ումաս
-
պառ
կ իյնայ
զեաին
ել Հ եհեհանքնե
բ ո լ մէք
կր
աքարի ։
Պատուաղգահոլթեան
այսպիսի
Հրեղէն
Լսօս -
քեր ո՛՞ր ոզբերւլ ութեան
Հեղին՛ակին միտքբ
կարող
է Հ ն՛ս րել
:
Ուրիչ
օր ինակ
մլն ալ ;
Թրֆլի՚լի
մօտիկ
զիւղերէն
մէկուն
մէք չքա
-
լոր կն։ոք մր մէկ Հատիկ ղաւակր
ձիւն - ձմեռ
ե —
՛լան ակին
էչ Հեհահ կուգա
յ քա։լաք , ղպրոց
մ ր
ձ՝։ոնե լ։ււ Համաբ : Հ։։ն իր ւլ իււլաց ինե բռ ւն մօա
բա
ւական
մամ անակ
մնա լէ ետք , չի կրնար
Հասնիլ
իր ն^պատակին ու կ՝իյնւայ թչուառութեան
մէք։
կը
ղրէ մօրր իր կրահ
ուամանելի
զրկանքներուն
մա
սին ել Հրաման
կր խնղրէ
վե ր ա։լառնա
լ։։ւ : Ա ա
յ–
րր նամ ակր
կր կա ր՛լ՛ո յ եւ ու՚լ՚լակի
կբ ղիմ է ի -
րենց
ղիւղի
քաՀան։այի՛ն
:
— Տէր
<"՚յբ–,
զբէ՛ ինչ որ կ՚՚րսեմ
քեղի %
ԲաՀս՚նան
կր սլա տ ր աստո ւ ի ՚էրել, թչուառ
մօր
ս՛չքե բբ կբ լեցուինւ
լու ղու մէն , կր մնա յ ^չաս
-
սլաո , բա յց անմ իք" պէ"
I՛՛՛– Ք՚լԻ^՛ Ք Ղ տնել։։վ արիա
րաբ
կր զոչէ.
Ա րթին ճաՏ,
կամ
ւ(՚ա|ւդ դ ա րձիր
, եւ
կամ
սովիյյ մ ե ո ի ր :
ԱՀ ա
՚ւ՚յս տզան
իր ։քօրր ւլօրաւո ր ազզ եցոլ
-
թեամրր
ղարձահ
է րարձր
ղիտնականներէն
մէ -
կր, զ՚ոսախօսոլթեան։
կանչուելով
Ցիւբիթի
Հտ -
մալսարանին
մէք (Փրօֆ՛
Տարութիւն
Աբէլեան)։
Տ՚սքորւլով
կր բացատրեմ
թէ թ^չո ւ
Ո ՚ Ժ Յ Ի
այս պերճախօս վւաստե բբ :
ԱԳԳԷ
Բ Ա Հ Ա Ն Ա Ց
ՓԱ8ԼԱԿԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
