ՕՐՈԻԱՆ ՀՈԳԵՐԸ ԵՒ ՄԵՐ ՄԱՄՈՒԼԸ
« Տ՚ւ՚-սաբեր
» հեսւեւէալ խ որհր դսւծութ֊իւն -
ները կ ՚ ըն է ա յ ս |օռր1ւս.(յրով յսմբսւգրականի մը մէջ.
Մեբ եբէց
բ-կեբնհբէն
մկկբ, ոբ կբ "Լրէ
սլէս ա կԼ բ ա լԼւց ձԼւ–ՈւԼ էյւրէոսւյսյ յւռԼ լ Լւբ մսւ՚սհ՜էէւ-մ —
նեբբ
Լլ. ոբուե Համաբ կալւգալբ
կԼ՚բք մբ գաբձած՜
է , աււիթոէԼ մբ ^քԼ՚՚էը
մեղի •
<ձ Եբբ օբ մբ մաՀուան
Հբեշաակբ գայ Հո~
գԼ՚ս աււնելոլ
Լլ միա յն կէս մամ միքոց տա յ ինհ՜ի
էանալու այս աչիաբՀին
մէք, ես այգ կէս մամուան
քսան ւիայբկԼանբ
կը յատկացնէի
կալ։գալու , որ -
էգէ ս։լԼւ բան մը աւե սոըէէիմ ել բահ
մը
աւե
լի
տանիմ Հետս » :
« Մնացահ
տասը ւԼայբկե անը ի՞ նչ կ՝ ը -
նէիք»,
Հարցուցինք
մեր ընկերոք :
« Կր մտահէի
կաբգտցահներւտւս
մասին» ;
Ի՞նչ պիտի
ընէին
ուրիւԼ^եբ , երբ Աստուհո
յ
Հրեշտակը
օբ մր իրենց
գոլյլն ալ գար բախէր
Տ
Պիտի մտահէ ի՞ն երբեք
իրենց կեանքին
վերքին
քսան էիայրկե տնը յատկացնե
Է կար էրա լու , ա յս ին
ւն մ.
քբե բան մր աւելի սորվե լու եւ
նելոլ
իբենց Հեա :
Կը թւււի
մեզի, թէ շատեր, շատ շատեր
պիտի
չմտահէին Լակ կաբւլալոլ , երր զ.էիսւլ»ին
ձայնը
Հնչէր իրենց ականքին տակ : ՊԼ՚տի ոււլէին
թերեւս
Լւրենց Հետ աանիլ եթէ ոչ ամբոզքը,
ւլոնէ մաս մը
իրենց Հարստութենէն :
Աակայ՛ն Հարստութիւձւը
մենք
աշիաբՀէն
էլ աէւսենք
Լ լ կրկին աէվսարՀին
պիտի
ձւլ ենք : ինչ
որ պիտի կրնանք տանիլ
մեւլի։ Հետ , մեբ գիտու -
թիւնն
է , մեր սո րւԼսւհ՝հ ու մ ե ր գիացահը
Հ
Հ
.Մեղի
Հե՜տ աանիլ» , ա յս կը նշանակէ
մեէլւէ՚է վեբք
ձւլել
բան մր, որ մեզ
յ Լ՛չե ցնէ մԼ՛չտ , մեւլմ է անղին ե ր–
կաբաձէլուի
եւ մեղի պաականելով
Հանգերձ ամէ
նուն սլատկանի :
Այս Հարստութիւնն
է , որ անկապտելի
է •
զայն
մեզմէ չի կրնար իսլե լ մինչեւ
իսկ մաՀը :
Զերնրի՚շեւսկիյ
, իր մ՛էկ
ուսում՛նասիրութեան
մէք իւօսե լ։ւվ
մեհաՀամբալ
քննագատ Րե -
լի •սկիի մասին, կր զբկր • «Ա ինչեւ իբ մաՀը այգ
մաբէէր գնացել է զ–է"ւԼ՛ առաք» %
Ասիկա
մ օտա ւորապէս
կը յիշեցնէ
մեր
լնկե
րոք պատկեր՚ււլից
բացատրութիւնր՛
«Երբ
^րեչ ՜՛
տակր
՛լայ
. . . » տ
է
Այո է կանոնը •
միչտ գէսլի առաք
երթալ
մինչեւ
մաՀ , մինչեւ
Հրեշտակին
անակնկալ
կամ
ակնկալուահ
ա յցր :
Երբ գայ Աստուհո
յ Հբեշտակր , մեր
Հոգին
՛ա՛ոնել տանելու
Համար,
մ՛եզ պէտք է գտնէ ոչ թէ
մեր երկրտ
յին Փառքին
մէք , ա յլ գիրքերոլ աշ -
իսարՀ ին մ էք , անոնց Հետ , որոնք
մինչեւ
իրենց
մաՀը
(լւլնացել են գէոլի առաք» եւ
անմաՀութեան
Հասեր ;
Գիրքերոլ
աշխարՀր
֊֊– լաւաղո
յն աշխարՀն է ;
Այգ աշխարՀ ին մէք կ՚ապրին
եւ պիտի ապրին լ ն գ
մ իշտ Հոմ երոսը , Վիբգիլիոսր
, Տանգէն , Շէյքո ՜
վ՚Լ՚ՐԲ
1
Տոստոյեւսկին
, մերիններէն
Խորենացին ՚,
Նարեկացին՛,
՝Ր ո ւչա կր ել բազում
ուրիշներ ;
Ա՛յս մաբղոց <^աշխարՀ»էն վեր կայ միայն
Աս–
տուծ ոյ Լմագալո բէււթիւնր ; ԱնՀասանելին
ու ան–
մ ատչե՜լին :
Այս « աշիւարՀ»ին
մէք ապրիլ, գբեթէ կր նր–
շանակէ Հոգիով
.ա՚լնուանալ , մաքով
բարձրանալ
ել
մեբձենա
լ Ասաուհո
յ թագաւո րութեան
սաՀ -
մ աններուն :
Աեր քանքը պէտք է ըլլայ այսպիսի
«աշխարՀ»
մ ր ստեգհել
մենք մեղի եւ մեբ զաւակներուն
Հա–
մ ար :
Աենք անոնցմէ
չենք, որոնք
ղրքի
տաբահու–
՛քը կր նկաաեն կամ առեւտրական
ձեոնա րկ եւ կամ
՚էթ՚՚ւթեան
գորհ : Գիրքր ՚գէտք է վնտռել եւ ոչ
թէ սսլասե լ , որմ ատուցուի
մեզի
խնղրանքով ,
ագաչանքոէէ,
ողորմութիւն։
ուզելու
ձեւով;
Ասոր Համար
մ՛ենք կր ղնե՚Լք երկու
պայմաններ
Ա) կարղա լու սէրր ւլարղացնել
գպրոցին
մէք
1
Ր) Աղղին մէք ստեւլհել
զմուարաՀաճ
ճաշակ :
Գրքի աարահման
Հո՚լր գուրս է ա յս երկու պայ
մաններէն՛
կազմակերպութեան
Հարց մլն է տն եւ
աւելի շատ առեւտրական
բ՜՝ոյթ
ունի, քան բարո -
քաեան
է
է
րգա
լու
յաղ.
••• Երբ կա րգա
լու սէ լ։ ր կա րենանք արթնցնե
լ
եւ ապա վերահել
կիրքիդ այն ատեն
ինքնին կբ
ստեէլհ"
լի սլաՀան քի եւ մատուցումի
Հաէ֊ասաբա —
կշոու թիւնր : Հիմ ա կր պակսի
մեղի ա յս
Հալասա–
րակշո ութ ի
լ՛յ–
բ ՚ մատոէ ցոլ՛ք ր
կա
լ , պաՀան քր
չկայ; Գմբաիստո
լ թիւն ր Հոն է, որ օրէ օր մատու–
ցում ր կ^աւել^ւայ , մինչ կր նուաղի պաՀան քր է
Գիրքեր շտա ունինք , ղասական , նոր ել նո -
րա՚քոյն
շրքաննեբէն
: Մերիններուն
՛Լրայ
աւելցնել
պէ աք է նաեւ օտար Հեւլինակներու
ւլ ո րհե ր ը , ո -
րոնք տասնեակ
Հազարալէւր
օրինս։ 1թէերով
լո յս կր
տեսնե՛ն ամ էն օր աշխարՀի
րո լո ր
սնկիլ
ներուն
մէք,
- ֊ անղլեբէն,
ֆրանսերէն
, ռուս երէն,
էլեր–
սե -
ան -.
Շատ
չլնեբ
երբ մտքի վաստակր , անոր
փականութեան
իրաւունքր
ղեռ չէր պաշտպ՛
ուահ
:
Այքէն մարգ կրնար աէր գաոնալ
մ արգկա–
յին Հանճա րի ստե ւլհա էլորհութեան
,
լնգՕ
բի՛նա կե–
լով, վ՚ոխելով
, իր ուգահին պէս, այսինքն փճա
ցնել ել զրկել
ղրաղէտ
մը, նկարիչ
մը եւ երա -
միշտ մը իր բարոյական
ել նիւթական
իրաւոլնք–
ներէն :
ճիշգ
է որ Տունաստանի
ել Հռոմի
մէք ձե —
ռազբի
մը գողութիւն
ը կը պատմ ուէր , բա յց ա յգ
պատիմր
նիւթական
արմէքին
Համար էր միայն ,
ա յսինքն
Պապիրոսի
գինին , գրելու
ձեռքի աշիսա
տանքի եոչ թէ պարունակութեան
Հմ ր ՚ ւ Հետեւա–
բար,
ձեռաղրի
մր կամ նկարի մր վաճառոլյքր
Հե
ղինակ մր իր իրաւունքէն
բոլորովին
կը զրկէր
Հ իբ
անունն անգամ
կրնար փոխարինուիլ
գնողին ա -
նունուի։
ԵբգԼ՚հաբան
բանասաեղհ
Աարսիտլի
մէկ
Հատոլահր կր Հաստատէ
այղ բանը։
Ան կր Հրա–
աարակէ ր իր
ւլ որհե բր , լնղօր ինակե լ կուտար
եւ
ինւքն ի՛սկ կր հաիսէր պաաճէններր,
իմանալով
որ
մի ոմն Ֆիգանտինուս
կ՚արտասանէր
իբ ոտանա—
ւորներր,
ինքղինք
անոնց
Հեղինակր
յայտաբա -
րելով :
Հին աէոեններր
Հեղինակներր
իբենց թատեր -
գո ւթ ի ւննե րր կուտա
յին իշիս անն ե ր ։։ ւն , քազա քա -
պետնեբուն կամ պատրիկներուն
սլ՚էէնք կր ներկա
յացնէ ի։ն զանոնք տօնակատարութեան
մր մի քո -
ցին։ Շատ յաճախ
կր հախէին
ու։լզակի
ղերասան–
նեբուն , ուլբալիէ
զինեբով
Եւ սակա յն ա՛ռ ի չգո յէ գրական եւ գեղա ր -
ուեստական
սեփականութեան
ղագափարին , կար
րան մր որ կր պաշտպանէր
ււչ Լմէ ստե ղագո րհո ղը ,
ա յլսաեզհա։լ
որհ ո լ թ ի ւն ը , ա յն է ,Հ աւա քականո
լ -
թ ե ս ն կողմ է ւլբալում ր , եւ ատոր
չնո րՀիլ է ան
տա ր ա կո յ ս որ մեզի եկահ
են իլիակտնիՔ. սաուա–
հաքին կսէէոակերգութեան
I Տօն՝Րիչոտի և ԵզԼ՚սա–
բեթեան
թատրոնին
նմ ան գլուիս գո բհոցներ :
Գրա՛կանէ աա ր եզի րքնե րո ւն մէք Հետեւեա
լ
յու
զիչ ղրոլազր կր պատմուի
: Ագ
ոստոս
կայսրր
Վի՛րգի լիո սէն խնգբահ էր ղիւցազնական
բան աս
տե ւլհո ւթիւն
էքր գբե
լ Հռոմ ի հագմ ան
մասին
ւ
ՎԼ՚Բ՚էիլԼ՚ոս
տասնրմէկ
տարիէնէ գրեց Ենէականը
եւ
գլխաւոր
մասերր կարգաց
կայսեր։
ԱաՀուան
մեր
ձենա լր նախղէլա լոփ եւ գմգոՀ
իր բանա ստեւլհոլ
-
թե՛՛նէն , կաակաէլրոփ
մր պատուիրեց
այրել
ձեռա–
գիրր։
Իր մաՀէն փեբք , մառտնւլո րգնե րը կը պատ
րաստուէին
կատարել
կամքր։
Աակայն։
Օգոստոս
կայսրը
արէէիլեց ել պատուիրեց
երկու
Հեւլինակ —
նե լ՛ու որ փե րա ք՛ննեն Ան է՛ս կանը , քնքեն ինչ որ ի–
րենց թերի կ՝երեւար , եւ սչ մէկ բան աւելցնեն :
Արգ , Հռոմա յեց ինեբու
մօտ , կտակ
մր ն ո ւի ր ա -
կան էր, ել ամէն բանի մէք Օգոստոս
կայսրը
օ -
րէն,Փ՚ե բու բարեխիղճ կաաա բող մլն էբ ; ԱՀա ինքն
էր ոբ կր Հրամայէր
Հռոմէացի քաղաքաց
իի մը
խաիւաե
լ կտակին տրամ աղբ ութ իւնններ ր : Եթէ
^՝–Ւ(՚գ1՚ւե՛"՛
ՒԲՐ^՛՜ սեփականատէԲ
ձեռազրին
կրր՜
նաբ իր ուզահր
լնել, ՛Օգոստոս կրմտահէր թէ
ինք գերագաս
իրաւունք
մր ունէր
իբրեւ
ամրո՚լ^
Հռոմէացի
մողովուրգին
ներկայացուցիչր,
որ ան֊
ձամբ ստացահ էր րանաստեղհութիւնր
ունկնգրե–
լով։ Ըսա իրեն
Հաւաքականոէ
թիւնր
այսպէս
ստանձնահ
էր Ենէականի
՛փրայ իրաւունք մր որով
եւ անոր տէրն էր : Աւբեմն
կ՝արզիլէր
ղոբհին
բնա–
քն քում րար էլի լելով
միակ
ձեռա,լրին
բնաՐքումր.
Ամբոզք
Միքին Գարուն
այս գրութիւնր
կր
շարոլնակէէւէր
առանց որեւէ փո խար ի՚նութեան
Հե
ղինակին
Համար որ երբեք
նախանձելի
փիճակ
չունէր։
Րանաստեղհներր
յանգեր կր չինէին
յան
գի սիրոյն,
ինչպէո
որ աչուզները
զաւառներէն
մէկէն
միւսր
կ՚երթային։
Իրենց էիասէոակը
փառքն
էր մի՛այն եւ իրենք
ձեռքն
էին տէրերուն
որ կր
վաբձատրէին
զտնէ,նք աւելի
իրենց
արտասանու
թեան
քան թէ շարաՀիւսութեան
Համար :
Երբեմն
սակայն
գորհ
մր
մասնաւոբաբաբ
յանձնարա րուահ
կ՝րլլար ւլասակարգի
մր
կողմէ
եւ կր վճաբուէր
Հնչուն գրամոէԼ •.Այսպէս է որՓա–
րիզի որմագիրներու
ել ատաղձաղ։։
րհնե բո լ Եղ -
րայրութիւնբ
, թաաերաիսաղ
մր ասլսպբեց ակա -
նաւոր կոէնկուաււի
, Ա . ԼուտուԼիկոսի
կեանքէն
։
Եւ կռէնկոլառ
քիչ մը գբամ շաՀեցաւ , ոչ թէ իր
րեւ ողրե բէլակ եւ բանաււտեղհ
, ա յլ իբբեւ տիտ -
զոսաւոր
կազմ ակե րպի չ էւլաշտօնական
նե րկա յա -
ցումնե բու , ո րոնւք կր րեմ ազ բուէ ին
ականաւո բ
Հիւրերոլ
մ ա յրաքաղտք
եկահ ատեն
%
\
Տպաղբւթեան–
զիւտի
շնոբՀիւ
էր որ ԺԵ • ղա––
լ՛ուն « Հեղի՛նակի
իրաւունք» , եւ
աո-աձնաշնոբՀ
պէսՀանքո ւե ցալ : Արղարեւ ,
տպաղբիչ^յերը կը
վաիէնա յին ւքրցակցո ւթենէ , ոեւէ
մէ կը կր՛նար օղ
աուիլ
ղրքի
մր Հրատսւ րակոէ թեան
ե րկա բ աչփսա–
էոանքէհ ել կրնար
քԼ՚չ հաիսքուէ լնւլօր ինակե
լ ։
Հետեւաբար
Լսնղրեց ի՛ն ել սաացան բացա ր -
ձակ առանձնաչնո
րՀ թէ տպա զբութ եան ել թէ
վաճէսււումի
: Ֆրանսայի
ւքէք այէւ առաքին
մենա -
^որՀր
1500
թուակէէքԼին էր որ տրուեցաւ
Կիյեոմ
էօսթասիի
ՀւլրաւԼաճառ
ել կաղմտրար»
: Երա -
մչւոէսկան
էլորհերոլ
առաքին
մենաշնորՀի
թուա -
կանն է
1551
եւ Հէնրիկոս
/• . տուաւ
իր ՎինաՀաբ
Կիյեոմ
Աոր ւէին։
իսկ
մինչեւ
ա
\ին միայն տր
ուեցաւ
մենա^ոբՀը
փորագրութեան :
Այն թուականէն
որ ւլերասանի
գոբհն
ալ
ինչ
պէս
որեւէ
ուբիչ
էէոբհ, արՀեստ
նկատուեցալ ,
գերասան՚ները կր ղոՀանային
նե րկա յացնե լոփ եւ
կր ղիմէին՝՝ «արՀեստով»
Հեղինակներու,
իրենց
խաղացանկր
լեցնելու
Համար % թաաերական
կտոր
մր շաա զէշ սսլառում
ունէր, եւ ԺԸ • գարուն, Ֆ բ ֊
րանսայի
մէք սովորական
գինր տասր սկուղ
(տՇս)
էր : Սկիզբր միանուագ
կր վճարէ ին, աւելի
վերք,
Հեղփնակր
գեբասանին
րնկեբր կր ղառնաբ,
թէեւ
ոչ չաՀր ոչ ալ բարոյական
իրաւունքը
ղոբհի՛ն էւր
ե՛"՛ յ > էհբ "ւաշտպանուահ
որեւէ
օրէնքով։
Աովո–
րութիւնը կր տրամաղրէր
որ ներկայացնէին
թա
տերա խազերը
անմիքապէս որ երեւար
ղբատան
մէք։ « Տպուահ
թատերգութիւն
մը,
կորսուահ
թատերգութիւն»
մրն էր ։ Այս էր կանոնը
Հին
վարչաձեւին տակ ։
Օրէնսղրական
առաքին
Հրամանը
որ
Հեղինա
կին կուտար
իրաւունք
մր, ղոբհին
աբտաղբոլ -
թենէն վերք - ոչ թէ այլեւս
մենաչնորՀ -
\7\0ի
անգլիական
օրէնքն էբ, Աննա թագոլՀիի
չրչանին։
մ ա՛նեբէն , իտա լե րէն
(թուելով
միա յն մեղի ան՝
մ իքապէս մատչելի
լեղունեբր։
Հա ;
գքքիԱ ճակաաագիդ
« Աւլգակ
» իյմրւն-ւգբակսւնի մր մէ ջ նււրէն
կ ՚ ա ր ծ ա ր ծ է գ րքի աագնապը. (1 Սեպա–).—
. . ՚ Հայ ղրքին ճակատագիրր
հանօթ է րո լո
լ՛ին ։ Անոր սաեէլհաղո
րհո ւթենէն
մինչեւ
լո յս լն
հա յում ը հանր ղոՀոէլութ իւննե բու արղիւնք
է։ Ո վ
չփ ղիտեր թէ Հայ Հեղինակը
ինչպիսի
ղմուարին
պայմաններու տակ կ^աչփսատի ել յետոյ
նիւթա -
կան ինչ մեհ ղմոլարութեա՚նց
կը բախի՝
իբ մա
քին փաս տակը
Հանրութեան
սեփականութիւնը
գարձնելու
Համար
յ
Հայ գբքեբր,
արձակ թէ բանաստեգհոլթիւն
,
Հինղ Հար իւր էն Հազար օրինակի
սաՀմաններուն
մէք ^Բ Հրաաա բակուին
: Արզ > նկատի
ունենալոփ
թուգթի
ներկայ
բարձր գիներր , այս
թիւեբռփ
Հաղիւ կարելի է Հրատա րակութեան
հախսը գո -
ցել, եթէ անչուչտ
բոլոր օրինակներն
ալ սպառին :
Ա եր գրո ։թւ երուն
փ ա ււա ս իր ո լթ ի ւնն է արղէն
իրե՛նց լո յս լնհա յահ
գրքԼ՚ն
«հախսը
Հանել» : Ե–
թէ ա յգքան ր յաշողեցաւ
ան ոնց գէմքը
ուբախու
թեամ ր կր ճառագայթէ։
^ախսը
ելահ,
թոլզթին
եւ տպարանին պարտքերը
վճարուահ՝
փառք Աս -
տուհոյ :
Մի՛նչղեռ,
շուկայի
օրէնքը կ՝րսէ որ իր հախ–
սր միա յն Հանող ապրանքր
ամբո ղքո լթ ե ամբ
փր–
նաս է ; Աշփսատանքր , յոգնոլթիւնր
,
մամանակի
կո բուստը
եթէ
չփա րձատ բուին
չա Հ ա րամ ին ո վ
մր, աււեւտրականը
ւինասոզ ապրանքներու
բամ —
նին մէք կ՝արձանագբէ
իր ձեէնարկր
ել
այլեւս
նո յն ապրանքէն
րե րել չի տար ։
Աեր
ղրււղներր
յամառ
են սակայն I ^ախսը
Հանել չաՀ կը նկատեն եւ կը շարունակեն
իրենց
ղրական
արկահաիսնղր
ութ Լ՛ւնը :
Հապա
հան րօրէն
էինաս ուո զներն ու ս՚նանկա -
ցոզնե՞բը՛
՚ • Անոնք ալ չեն յուսաՀատիր
ել չա -
րաչաբ աչփւատանքռվ
ձեռք բերահ
Լւրենց
վտիա
ղում ա րնե րը գարձեալ կը կապեն
տպաղրեալ
թուէլթի ապերաիստ
առեւտոլբ1ն :
Այս տաբօբինակո
ւթի ւննե րը մեւլի թո յլ կու
տան
ըսելու
թէ ղրքի Վաճաոօււմ ը չի յնաբ շոլկա՛–»
յի օրէնքին աակ է
Գրականութեան
սպասաբկելը
կոչում
մըն է ,
վորական
ըմբռնումէն վեր, սբբաղաԱ
^ա֊էերոլ սո
ԿԻ՛ՐՔ
)
որուն թափը
կարելի չէ կաչկանղել
է
« թոէլ ղրեն բայց
թ՚՚զ չՀրատարակեն
՚ պիաի
ըսեն Լսելաց ինեբը
X
Աքղ պարաղա
յին , պիտի ամա յանար
մ եր ղր–
րական անղաստանը
ել պ իտի ցտմքէ ին ստեղհա–
ղորհական
ակունքեեբը :
Ա շակո յթր
րնկերայի՛ն
երեւոյթ
մլն է։ Մշակ
ներու
ճիգի՛ն սլէտք է ւ1 ի.ւսնայ
Հասարակութեան
սէրն ու գնաՀատանքր,
ոլ՚պէսզի
ւչ րական ութիւն
,
ա րուեստ
ե լ մ շակո յթ կռ չո ւահ ա բմէքներր
հաւԼ–
կին :
Այս պատճառոփ,
տոմարներու
մէք արձսնա -
ղրուահ
օրէնքներէն
գուր.ւ գոյութիւն
ունէին բա
բս յակա՛ն անդիր
Օրէ՚եքնե ր , որոնք մեր մո էլո վուբ
ղը կր Հարկադրեն
ղոՀոէլոէթեան
ւէլզտիկ բամինոաէ
մը մաւնակցե
լու գրական
ւ՛ւ մչակութա
յին չաբ -
մումներոլ
յարատեւութեան
: Այլապէս կր գաղ -
բինք ազգ կոչուելէ
ել կր դառնանք
նիւթով սնա–
նող եւ նիւթին
երկրպագու
գագափարազոլրկ
մարգոց
Հօտ ։
Հայերէն
գիրք մը զնելր ոի միայն նպաստ մրն
է Հայ Հեղինակի
մղահ
անձնուէր
՛զա յքաբ ին , այլ
նաեւ
Հաղորղութէէն
Հայ ողիին ել չունչին
Հեսւյ^ Հ
Fonds A.R.A.M
