ՕՐՈԻԱ՛Ն ՇԱՐԺՈԻՄԻ՛Ն ՀԵ Տ
ԿԱՐէԼԻ՛ է ՊԱՇՏՊՍնեԼ
ԱրեՍ աեան
էւբոպան եւ Ա՝ . Ն՚ոՀանգներբ
չարուած
ուշագրութեամ
ր վր Հեաեւին
Ա՛իքին Ա~
րեւելքի
կացութեան
, որ նո յնքան
մ
աահոգոլթիլն
կր սչաաճառէ
որքան
\ք">յր.
Արեւելքր։
Մասնաւորասլէս
Անգլիան
ծանր աագնասլի
մր
մ աան ուած է , իրրեւ
Հեաեւանք
իրանի
քարիւղի
աղգայնացման
, Եգիպաոսի
վճոական
պաՀանքնե -
րուն, Յորգանանի
վերքին
գէպքերուն եւ
"՚֊րէչ
րարգոլթեանց
:
Մ իեւնո
յն աաեն աւելի վ րգով ի
չ
գէպքեր
նա–
իսաաեսելով,
Լոնաոն ծրագիր
մլլ յօրինած է, Մ
ի–
^ին Արեւելքի պաչապանութեան
Համ ար ,
ինչպէս
գրած
ենք մամ անակին ։ Այգ ծրագիրր , որ յա յա–
նապէս աՀաճո ւթիւն
պաաճաււեց
Ֆրանսա
յի , ի
Ի^Ի
"՚
յԼ՚՚Ց ^էՐ
նա թատե սէ թուրք
ղօրավարի
մր
յանձնել
ցամ աքա
յին ումե րու
Հրամ անա աարու -
թիւնր :
Անւգլի՚ացի
ղինուորական
մասնագէա
մր, Հա
րիւրապետ
Լիարլ
Հարթ , որ քանի
մր տարի ա–
ււաք ղիրք մր Հր ա տա րա կե ց , պա րղե լու
Համ ար
գերմ ան ղօրավարներոլ
պա րտոլթեան
պատճաււ -
ներր , անցեալ
չարթու
յօգո լածով
մր կ՛՛ո լսում -
նասիրէր
Հետեւեալ
խնգիրր,
- կսւրէլի՞ է պաշսւ֊
պս^նէլ Միջին ԱբեԱյլք ը :
Կ՝սւրմէ ամվւովւել
իր եղրակացոլթիւններր
, ո–
րոնք չաա ալ նպասաալոր
չեն :
Անչուչտ
յօգո
լած
ագի րր խնգիրր կր գիտէ
րրիտանական
տեսակէտով։
Րայց այգ պարաղան
չի վա իսեր Հարցին
էութիւնր
, քանի
որ
իոնղիրր
կասլ
ոլնի ամրողք
Միքին եւ Մօտաւոր
Արեւելքի
ասլաՀովութեան
Հետ :
X
Յօգուածագիրր
նախ կր քննէ Աոլէղի
քրանց
քին տպաՀովութես-ն
թնղիրր , \իրրել
ղլիսաւոր քր–
րոլղին
ղէպի Ծայր.
Արեւելք։
Այս ճաձ՚րան կենսական կր Համ տրուէր Անգ
լիո յ Համ ար , երր ան տակաւին ոտք չէր
ղրած
Միքին
Արեւելքի
մէք, եւ երր այգ չրքանին քա
րիւղի
արտաղրութիւնր
ա յսքան
ձէր ծաւալած
:
ճտմրուն
կա րեւո րո ւթիւնր
՛աւելի
րա՚րձրացաէ– , ՜
քրանցքին
չինութենէն
վերի
ԵԼ սակայն , վերքին պատերաղմին
ատենւ Մեծն
Րրիտանիան
–֊ւարկագրուեցաւ
լքել
Միքերկրականր
ել
Ս ոլէղր
իրրեւ կանոնաւոր
ճամրա
յ , եւ ,
1940^՚5<
1 943 ,
փոխաղ րու.թի ւննւե րր կատարել
Րարե յուսո
յ
Հրուա՚նգան։
ին ճամ
ր"
վ , նո յն իսկ Եգիպաոս ի Հա
մար :
Գալով
Միքին Արեւելքի , անոր
առաւելութիւն–
ներն ռւ թե րութիւններր
պիտի Հաստատուին
,
ե–
թէ պատերաղմ
ծագի
քիոլսիոյ
Հետ :
Տարակո
յս չկա
յ թէ Անգլիո
յ
Համ ար ան -
Հրամեչտ է Միքին Արեւելքր
պաՀել
իրրել
յե
նակէտ , քանի որ մօտ է քհուսիո
յ « աքի լլէ ս ե ան
կրունկին » , խոցելի
կէտին , տնտեսական
եւ ո֊աղ–
մ աղ.իտական տեսակէտով
: Արեւմ տեան
Ե՚֊րոպա
յի
ոչ մէկ Հակա յարձակում
կրնա յ ա յնքան
քլատել
Ո՛ուս I" ք պատե րաղմ ական կար ողո ւթիւնր , ո րքան
ա՛յս կէտէն
Հ
Յօգուածաղրին
կարծիքով,
Միքին
Արեւելքր
մ եծ
կա ր ե ւո ր ո լթի ւն մր չի ներկա յացնե ր տնտե
սական տեսակէտով,
բացի
քա րիւղէն :
Միքին
Արեւելքի
Ք
՚"րԻ
՚–ղՐ
հէԼ
ներկայացնէ
Համա՚շվսարՀային
պաՀեստին
աւելի քան
40
^/օր »
ել ներկայ արտագրութեան
\
2
^օր
՚ Մ ասնաղէտ–
ներ ա յմմ րացառիկ
կարեւորութիւնէ
մր չեն լն
ծա յեր
քարի՚-ղին , քանի որ Հ իւլէական՛
ումր
կր
նա յ անո ր աեղր
անցնիլ : Մ իւս կողմ է , ի Հարկին
Արեւմ ուտքի
պա շտպանութեան
Համ ար կարե լի է
քարիւղ
ճարել ՜Ատլանտեանի
միւս
ափե րէն :
Ուրեմն , Մ իքին Արեւելքի
քարիւղին
կորուս
տր կրնայ
գմո ւա
ր
ո
ւթ
իւննե
ր պատճառել,
րայց
ոչ
աղէտ :
Արգ,
Անգլիա
կրնա՞յ պաչտպանել
Միքին Ա–
րեւելքր , քանի որ լարուած
ուչաղրութեամբ
կր
Հետեւի։
ա
յգ չրքանի
ղէպքերուն
:
՚Լւախ , թնչ տեղական
ումեր
կան,
իբրեւ
նե–
ցուկ :
Յօղուածաւլր
ին կա րծիքով , առաքին
գծին
վր
րայ կբ գտնուի
ՊաբսկասւոաւՅր :
՛Շաա բան
կախում
ունէի
անո բ գիմ ագբութեան
կա բողո լթենէն
: վասն
ղի
իբանէի
ցամաքբ
նախաւլուռն՝ է Միքին
Արեւել
քի
մնւ ա ղ ե ա լ մաս ին : իր ւեււնէային սաՀմ
անագլու–
խր պա չտ պան ողտ կան ղօրալոր պատուար
մրն է ,
մանաւանգ
որ գէպի
Հարալ
կերկարի,
մեծ
խո
րութեամր
: Ա ակա
յն ա յս կարգի
պատո
ւա բնե բ
ր
ղօրալոր
ումեբ կր պաՀանքեն , ինչսլէս
Հաստատեց
գերմանական։
ղրաՀասլատ եւ մեքենա
չարմ
ղօրա՛–
րամիններուն
չանթաՀաբիչ
աբ շաւանքր
պալքան^
եանէ լեռներուն
մէք, թ է ե ւ Եուկոսլաւիա
ել
Յու–
նէէէԱէոան։
ումեղ րանւակնեբ
ունէին ։
Ե
րանեան բան
ակր
տաւէր
ղօ ր ա բամ ին կր Հա չ–
Ուեն
, կարօտ՛՝ արղիական
սպառազինութեան
, մա՛
Ս.
է ձ մ Ի & Ս ՚ Ի ն Ը
ե հ ԱՐՏԱՍԱ^աՈյեԱն
(^հան
իյՄԲ.
—« Հայասաանեսւյց Եկեղէցի » թ է բ –
թ ի ն իմբ՜ագբռՆթիՆնը մեղի ղրկ ա ծ է եեաեւ֊եալ գը–
ր ս ւ թ ի ւ ն ը , իբբեՆ « Ամերիկ այի Հ ա յ ո ց Աոաջնոր–
դ՚արաքւի պ աշա օնաթե բթ֊ի խմբա գ բա կ ան տեսու -
թ-իսնը իյւն՚դբոյ աււարկայ նի ւ թին շռւբջ »տ
Պիտի անդրադաոնանք աո.անձին:
Րուն Հա յաստանի
մէք տասն եւմ էկերռրգ եւ
Կիլիկիոյ
մէք տասնե ւչորբորգ
գարերուն
Հայ մո–
ղովուբւլի
քաղաքական
թէ՛ իոկ սաՀմանափակ
ան
կախութեան
կո ր ռ ւս տ էն առաք՝
Հա յաստանի
մ էք
Եկեղեցւո
յ եւ Պետո ւթեան
իբական
բամանմ
ան
Հարց գո յութիւն
ունեցած է Արեւմ ուաքի
մէք :
Հայ աղգր մամ անակին
աբեւմ՛ տեան
քաղաքակիրթ
մ աբղկռւթիւնբ
կաղմ ոզ տարրերուն
մէք փոքբ
մի–
ռ ւթիւն
մր կր ներկա յացնէր , եւ զինուո րապէս
ու
տնտեսապէս
առաքնակարղ
ում մբ չունէր՝ աչ —
խա բՀտղրական
ել ռամ կագ րական
Լղեմ
ռզբաֆիկ)
իր գիրքի՛՛ ել կացութեան
պատճառաւ
: Երկու Հբ՜
զօբ գրացի
կա յսրո ւթեանց գէմ յանգիմ ան
Հայ
աւլզին Հիմնական
քա զաքա կան ռ ւթ ի ւն բ
ինքն ա -
պաչտ պանո ւթի ւնն էր՝ ամէն գետնի
վրայ ; Այ"
պա
յմ աններու
ներքեւ
ազգին կրօնական , քաղա -
քական ելղինո լո ր ա կան
առա
քնո րղնւե բր ,
իրրեւ
միակ
մէէղովուրգի
մր կեանքին
էլանաղան
մարզե—
բուն մէք պատասխանատուութիւն
ունեցող ղեկա—
վարներ , ու մանաւանգ
Համաձա
յն
մամանակին
Հիմնական
րնկե րա յին
րմ րռնումնեբռւն
, կր գռ բ–
ծէին
բնղՀանուր
Համ ե րա չխռ ւթեան
գետնի մր
վրայ :
Եկան սակայն
նախ
Հարաւէն ելապա արե
ւելքէն
կո բծ անա ր ա ր
նուաճումներր
:
1))լո ւեցաւ
Հայ մողովուրգէն
ան՛որ քազաքական
ազատու —
թեան
իրաւունքր
: Ջնքուեցաւ
Հայկական
պետու–
թիւնր : Հա յեր գաղթեց
ին ել ղանաէլան
եբկիրնե
րու մէք Համ ա յնքն՛ե ր կազմ եց ինւ : Րա յց մնաց եկե
ղեցին
տունն
ու ապա
լէն բ Հայ մողովուրգի
Հո–
ղեկան ազատութեան,
ել նաւբ անոր Հոգեւոր
փր—
կութեան՝
պատմութեան
ալեկոծ ու վտանգալից
ծովե բուն վրա
յ : Ա
՛Լ
աց եկեզեցին՝
Հայ
մոզովուր
գի ճակէս տագբին կառավա բութ իէն ր Հանղի ս անա
լու էւլատասխան՚ատոլութիւնր
իր ուսերուն
վրա
յ :
նի րռնակա^եբր
ստիպուած
էին
,ա ւա
ս
ա ա
ւււււււււււոււէ»(աօւաւււււոււււււուււււուււււււ4ւււււււ։ու>ոււ>ւււ
նաւանւգ որ ստիսլուած է պաչտպանել չատ լնգար–
ձակ տարածոլթիւննեբ
յ
Իրաքի
բանակր , որ կր բաղկանա
յ մօտ
30,000
ղինուորներէ
, ն ոյնսլէս կր կա րօտ ի արտաքին ա–
քակցութեան։
Աէկ զօրարամին
տեղաւորռլած է
Հիւսիսի
լեռնային
սաՀմ անագլռւխին
վրայ, գկմ
գիմաց իրանեան
ն ա իւա գո
լռ
ին : Ուբիչ
զօբաբամին
մր գիրք բռնած է տափարակ
տա՚քածութեան
մբ
վրայ , Պաղտատ ի
ել
Պարսկական
Ծոցին
միքեւ։
Իրաքի
աբեւյք տեան
կողին
վրայ կր գտնուի
Ա ոլրիան , որ ունի
10,000
զինուո ր : Փոքբ քանա
կութեամր
արզ իական սպառաղինո լթիլննե ր րս -
տացուած
են Ֆրանսա
յէն : Պ ա չտ պան ռ ւթե ան
գրլ–
խաւոր ապաՀովութիւնր
ա յն է որ ՛անապատով
մր
ծածկուած է արեւելքէն , իսկ Թռւրքիտյով
չրքա
պատուած
Հիւսիսէն՝
Աու րիո յ Հարաւա կոզմ ր կր ղտնուի
Յոր գ ա -
ն1յււն^ ,
նեղ սաՀմ
ան
.ազծով
մր գէսլի
ա րեւե լք : իր
ա րարական
լեղէ ոնր , որմ արղուած է
Աւգլիացի–
նե րոլ
կողմ է
եւ
լաւ սպառաղինո լած , լաւագո
յն
ղինե ա լ ումր կր Համարուի
արաբական
ե րկի րնե
րու
մէք : թիւով
ա յնքան
զօրաւռր չէ որքան
սու
րիական
րաԼակր
, բա յց իրա կան
ռւմր աւելի
մեծ
է : Ունի մէկ ւլօբտբամին ,
եւ
երկրո րղ մրն ալ կազ
մակերպելու
ձեռնարկած է:
ի րաքի
ել
3 ո րղան՚անի
Հտ բաւա կոզմ ր կր գա
նուի
լյէ ռ ւ տ ի Արաբիան ,
անսաՀման
տարածու -
թեամր։ Աեծմասով անապատ է, Հետեւ՛արար ա–
ւելի ապաՀով կր Համարուի
:
1՚947^5ք
ի վեբ կազ–
մակերպած է տասբ
Հաղւզրնոց
մեքենազէն
բանակ
մ ր , մարղո
ւած՝
Անղ
էի
ա ց
ինե րո լ
կոզմ է :
Եղիսյտոս
ամէնէն
զօրաւոր րանակր
ունի Մի
քին Արեւելքի
մէք, եթէ չՀաչուենք
Թուրքիան։
Մասնագէտներ
80.000
կր Հաչուեն
թիւր,
որ կրնաք
100,000/
բարձրանալ։
ԸնւլՀ ՚ սպա յակո յտր կր
խռ րՀի երկու զրաՀապատ
զօրա րամ ինն եր կազմ
ա–
կեբպե
լ :
իս ր այէ լ 120.000
ղի
՜Լոլոր
ունէր
Պազեստինէի
պատե րաղմ բ վե բքացած ատեն : Թէեւ
ա յմմ
կրր–
ճատո
լած
է ,
բա
յց կրնա յ բազմ ապատ կուի
լ որ
եւ
է ատեն , ինչպէս
կր
Հաււտաաեն
մասնազէտնեբ
է
Վեբքապէս
Թուրքիան
կազմ
ել
պատրաստ
ու—
նի
300,000
զինուոր , որ կբնւա յ
^Ր^Լ^
ա
էէլա
ակո
լ ի
լ
կարճ ատենէն. իոկ րնգՀ • ւլօրաչարմի
մամանակ
բարձ
բան
տ լ մօտ ե րկո ւ
մ
ի լի
ոն ի : Ամերիկաց ինե
բր
արգիական
սպառաղինո
ւթիւններ
կր
ճարեն
1947^5՛
ի վեր , միեւնո
յն ատեն օգակա յաններ
Հաստա -
տելով :
Եզրակացութիւն
, - եթէ տկար են
ուղղակի
պաչտ պան ու թեան
յարմ արութիւնն
երր
,
զօրաւռր
յոյսեր
կր
ներչնչէ
անուղղակի
պա շապանո ւթիլնր :
Թ՛ Ա Թ–
ճանչնալ
եկեղեցիին
Հայ մողովուրգի
կառավա -
րութիւնր
բԱալու
Հանգամանքր՝
երկու
կարեւոր
պատճառներով։
Նախ՝ ոբովՀետեւ
մինչել
իսկ
պաբտուած
մողովուրգ
մը իր գո րծա բանաւո րեա
լ
Լօրգանիկ)
կեանքր պէտք է պաՀԷ որպէս զի յաղ.
թականր
իր յաղթանակին
պաոլղներր
կարենայ
քաղել - եթէ անչուչտ
յաղթականին
նպատակը
չէ մողովուրգ
մր արմաէոէն
րնաքինք
րնել ել ա–
նռր Հողերուն
վրայ
բերել
բնակեցնել
նոբ ոլ տար.
րեր մոզովուրգ
մր,
ինչպէս
եղաւ
նպատակր
Թուրքերուն
\9\5ին։
Եւ երկրորղ՝
ոբովՀետեւ Ա–
րեւելքի
մէք ի Հնումն
միչտ Հիմնական
սկզբունք
եղած է այն թէ՝
մողովուրգի
մր լնկերային
գոր
ծարանաւորութեան
չէնքր կր կանգնի ել կրնայ
կանգնիլ
միայն անոր կրօնական
ու ի վերքոյ
ան
կէ ձեւ առած
Հաւատալիքներուն
Հիման
վրտյ։
Այս սկզբունքն է անտա ր ա կո յս՝ ՚ Աբեւե լքի Հպա -
աակ
մողովուրգներռւ
իրրեւ
ուրոյն
Համայնք
կամ
«՛աղգ » (միԱէթ)
ճանչցուած
րլլալուն
էական
պատւ\առր :
Ու եկաւ ռամկավարութեան
չրքանր,
ֆրան
սական
յե ղափո խո ւթենէն
ասգին։ Եւրոպական գա–
գափաբներ
թափանցեցին
ՀեաղՀետէ
Արեւելք,
ուստի եւ Հայոց
մէք։
Արեւելեան
բմ բռնում
ռվ
« ազգ »/ մր գոյութեան
գաղափարական
Հիմքերբ
սարսեցան
ու քայքայուեցան
: Հայ մր
Ֆրանսայի
մէք քաղաքացիութեան
թուղթ
մր ձեռք անցուց
ել
եղաւ « Ֆրանսացի », կամ Ամերիկայի
մէք ծնած
րլլալուն
Համար եղաւ « Ամերիկացի »: Միւս կող
մէ՝
Հայ մր լքելէ
յետոյ
իյ, « ազգին
֊» կրօնքր՝
սկսաւ տակաւին
կոչուիլ « Հայ » : Փոիսանակ
զա–
նաղանութիւնր
գրուելու « Հայերու », « Րոգո -
քականնեբոլ » եւ « կաթոլիկներ՛ու » մէք,
ինչպէս
էր տակաւին կէս զար առաք, աղգին
մէք ճանչ
ցուեցան « Հայ Բողոքականներ », « Հայ կաթո
լիկներ
•» եւ« Հայ Ուղզաէիառներ » կամ « Հայ
Լուսաւորչականներ » :
Ըմբռնումի
այս Հիմնական
փոփոխութեան
մասին, նպաստաւոր կտմ աննպաստ գատաստան
մր
չէ որ կ՝րնենք,
այլ միայն կր մատնանչենք
իրո–
զութիւնր
այնալէս՝
ինւչպէս որ է։ կ^ուղենք
նչել
թէ Հիներուն
ղիտցած
ել « աղղ. » կոչած
էութիւնր
տարրալուծուած՝
կոբսուելոլ
վբա
յ է % Մ էկ խօս–
ք՛՛վ եկեղեցին
կամ կրօնքր , պետութիւնբ
կամ
քա–
ւլաքականութիւնր
, ցեղր կամ մարգա բանո ւթի ւն՛բ ՚
իրարմէ
բամնուած
են ;
Բամանմ՚ան
այս երեւո յթբ կարծիքի
Հարց՛
^Հլ^ւ^ււ
այլ կատարուած
իրողութիւն է : Այսօր Հայաս - .
տանցի
Հա յր եւ Ամ երիկացի
Հա յր կր պատկանին
քաղաքականապէս
տա րրե ր եւ Հ ակո տնե ա յ խմբա՜,.)
ւոբումներու։
Բողոքական
Հայր եւ « Լուսաւո
րՀք՚Հ^
չական » Հայր կր պատկանին
կրօնապէս
տարրեր
ել անՀամաձա
յն խմ րաւո րումնե բո ւ :
Անգին
՚կր –\
մնայ
ցեղր
ռր իբրեւ մարգաբանակտն
ստոբռգու^. ^
թիւն (կատեգորի)՝
միութեան
Հիմք
չի կրնտր
կազմել,
քանի որ լոկ մարզարան
ոլթեան տեսա
կէտէն
Հայուն
ել Վրացիին
ել կամ Ֆրանսացիին
•
միքեւ
անյեղլի
զանա զան,ութ իւն մր
կարելի չէ
գնել :
Մ ինչգեռ
Հ
ազգ »ր ուղիղ
Հասկացողոլ -
թեամբ՝
նոյն անցեալին , նոյն պատմութեան
, նոյն .
նաիսաՀա յրերուն
ել անոնց
ողիին Հանգէպ
Հաւա
տարմութեան
զգացումով
կապուած
ել
միաւոր
ուած մարգոց
ամբոզքռւթիւնն
է։
X
իբրեւ յառաքա բան երկաբ՝՝ րայց բստ ինքեան
չաա
Համառօտ
այս վերլուծումին՛
եղրակացոլ -
թիւնէն այն է՝ որ Ամերիկացի
Հայբ ել
Հետեւարար
Ամերիկայի
Հայռւթիւնր
իր «
քաղաքականութիւ
նր ,
եթէ կարելի
բլլայ
բսել որ եբկբի
մբ բր–
նակչութեան
մէկ տարբր
կրնայ
առանձին
Հ քա–.
զաքականութիւն » մր ունենալ,
բնակողն եղա–
նակալ
մր կր տեղաւորէ
Ամերիկայի
լնգՀանուր
քաղաքականութեան
ծիրին մէք ել կր քալէ
անոր
Համրնթաց.
ել Աուրիոյ
Հայութիւնր
Համեբաչի
Կռ
Ք՚"Լէ
ոուբիական
քաղաքականութեան
Հետ,
ինչպէս
որ Հայասաանի
Հայութիւնն ալ կ՚րնթա -
նայ
իր երկրի
րնղՀ անուր
քաղաքա կանո
լ
թեան
ճամբով:
Արգ,
քաղաքականօրէն
աարբեր
ճամրաներէ
քալող եւ ք՚ոզաքւսկան
տարրեր
միաւռբոլթեսձնց
մէք ներմարմնացած
Հայութեան
ղանաղան Հատ–
ռւածներր
ո՛՛ր պողոտային
վրայ է որ կրնան միա–
նալ, ո^ւր կրնան գւո-ել ու պւսՀել իրենց
միութիւ
նր, ո՞ր կեգրոնր
ղանոնք կ՝առնէ
չրքանակի մբ
ծիրին
մէք:
Պատասխանր
կրնանք տալ, ցատկելով
կարգ
մր միքանկեալ
նախագասութեանց
ել կամրքող գաս
ղտփարներոլ
վրայէն,
րսելով. Հայ եկեղեցին
ու
Հայ մչակոյթր,
որոնց կէք կր խտանայ
Հայու -
թեան
Հռլին : Ու աւելի եւս կարճելոլ
Համար
այս
խորՀ րգածութ
իւննե րթ կր մասնաւորեն^
մեր թ–
սելիքր
եկեղեցիին։
՚ ^ ՚
Հայ եկեղեցին « յարանուանութիւն
^ մր չէ •
ան Հայ մողովուրղին
Հոգիին կեբտոլածքն
է. ա–
նիկա « սուրր ազդ
»յ,
է
Հայուն։
Հայ եկեղեցին է՝ որ անրնգՀատ գծով
մր ա–
մէն րանէ աւելի կր կապէ Հայերբ
իրենց անցեա
լին, իրենց պատմութեան,
Հայութեան
ոգիին,
եւ
նովին
իսկ մէկ կ^րնէ
ղանոնք։
Եկեղեցին
^ական
Fonds A.R.A.M
