ԵԻ ՇՈԻմՍնԻ Ե֊ՐէւԳԻՈԸ
€6ԱՌԱԶ>
ՕՐՈԻԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
ԱրելյէւոեսՒն
Գերմանիոյ
մէք այմմ
ամէնէն
շաա
յիշուահ՜ քաւլաքական
գէմ քե րէն
մ էկն է
Փր"ֆ • Վ^ա չթէր
Հաչշթա
յն ; Անձնաւո
րո ւիմ իւն մր,
որ ասկէ գեռ երկու աարի առաք անծանօթ էր
Հանրութեան
, շաա—շաա ծանօթ
էբ Ֆք՚՚՚նքֆո
լբ
թի
օրէնսգիտական
^ի՚֊գի
ուս անո ղնե բուն
, որոնց
կր
գասախօսէ
ր Համա լս ա ր ան ին
մ էք ;
Ասկէ աարի մր առաք, երր գեռ Պոննի գաշ
նակցա
յին
Հ ան րապե տութեան
Վերագարձ
ուած
չէր
ինքնուրո
յն արտաքին
գո րծե բու
նա խարաբ
ու–
թիւե
մ ր Հասաաաե
լու
իրաւունքր
,
վա ր էապետ
Տոքթ • Աարնաուրր
Պոնն Հրաւիրեց փրոֆ . Հալշ–՜
թայնր
իրրեւ իբ անձնական
խոբՀրգականրւ
Ու
եբր
կարելի
եղաւ Հաստատել
արտաքին
գործերու–
նախարարութիւն
մր, փրռֆէսէօրին
վիճակուեցաւ
պատ
իւր նոբ Գեբմանիոյ
«Աոլսվէրթիկէս
Ամթ»ի
(արտաքին
նախա բարութիւն)
առաքին
քարտոլ -
ղարր բԱալոլ,
մինԼ Տոքթ–
Ատրնաուրր
ինքր
կր
ստանձնէ բ նախարաբութիւնր
1
Ծանօթ է ոբ «առաքին
քարտոլղար^ր
ինչ մեծ
նշան ակութ
իւն
ունի արտաքին
գործերու
Է/"Ր ՜
գաղբման
մէք, շատ անգամ
ան է րուն գո րծավա–
բր,
մինչ նախարարր քագաքական
գէմքն է մի
այն։
Աեղանի
վրայ գտնուող
ամէնէն
կնճռոտ
Հար
ցի կարգա գրո ւթիւնբ
Գեբմ անիո յ կոգմ է
յանձ -
նուեց-աւ փրոֆ • Հալշթայն։ի
: Այգ ՚^՚"րցր
«Շու–
մ անի ծրագիբն
՜ֆ
էր ։
Ֆրանսայի
արտաքին
նախարարին
անոմհին
կասլռւած
այս ծրագրի
Հողին
ֆրանսացի մեծ
տնտեսագէտ
Պ– Առնէն է։ Ասկէ աբղէն
կ՝եբեւայ,
որ այղ ծրագիրր
աւելի տնաեսական է քան քա -
ղաքական : Ըստ ա յս ծրագրին
, Արեւմ տեան Եւ ՜
րոպա
յի Հանքածուխի
եւ պւէղպաաի ճարտարար -
ուեսար պէտք է գրուի
«վերին
սլա շտօնա տ անւ» մր
Հսկողութեան տակ ։ Արցակցոլթիլնր
պիտի գագ–
րի ել մ աքսա յին
ղ մո ւա րո ւթ իւնքէւեբ ր սլիտի վե ր -
նան : Տաքորգ
քայլր պիտի
րլլ՛" յ Ե ւբ" սլա յի
մ իա–
ցումր : Ուրեմն տնաեսական
կապերէն
վերք պիտի
ստեղծուի
քաղաքականւ
շուտ սերտ
մ իացում
, ո -
բով Ե ւբ ո պան պիտի կբնւա յ իր տնտեսական եւ
յւ։բ աաղր ողա կան
յետաւէնացոլթեսն
յաղթե
լ ;
Շում անի
ծրաղրին
պա
յմ անագբււ ւթիւնր
պիտի
կնքուի
50
տարուան։
Հա։քար : Աասնակից
պետու
թեանց
խո րՀ բղարաննե
րր պէտք է մ ինչեւ \
7
Հոկ– .
տեմբեր
1951
1'1'ենց Հաւանութիւնր
տան կամ
մերմեն
յ
\
Այս ծրագիրր
նորէն մեծ շաբմում
մր ստեղ
—
ծած է Գե ր։ք անիո յ մ էք
, քաղաքական
Հոսանքնե -
բու
միքեւ եւ թեր ու գէմ կարծիքներու
պայքարր
կր տարուի
ումգնօրէն
X
•
Մ ինչ կառավարական
երեք կուսակցութիւն -
ներբ
՝Րրիստոնէական
Ո՚ամ կավար
Ա
իութիւնր
( վա
բ շա պե տ Տ "քթ • Ատ րնա ո ւր ր ի
կուսակցութիւ
նր) , ազատ • ռամ կ • կո ւսա կցո լթ իլն ր(նա իսա -•
գաՀ թէոտո
ր
Հո յս) եւ պաւարիական
կռւսակցու
թիւնբ
, տուած
են իրենց
Համ աձա յնութիւնբ
, եւ ,
շնորՀիւ
իրենց ձա յներու
առաւելութեան
, կբ
յու
սան լնգունիլ տալ այգ ծրագրի
գռբծագրութիւ
-
նբ։ Աոցիալ - Գեմոկրյստներր
խստօրէն
կը Հակա
ռակին
անոր
, եւ կ՝րսեն թէ Շումանի
ծրագիրը
,
յիսուն տարուան
Համար
կր կապէ Գերմանիոյ
ա–
զատ
ղարգացումր
: Անոնք , այս ծրագիրր
կբ
նկատեն
գրաւմ ան մամանա կա շրքան ի տեւակա -
նութիւնր
, ֆրանսական
Հսկողութեամ բ ։
Աոցիալ - Գեմոկրատներր
սկղրունքով
Համա
ձայն են նման ծրագրի
մբ վաւեբացման
, րայց այն
ձեւր, զոր րնտբած
են Շումանի - ծրագրին
Հեզի–
ն ա ւ ե ր ր
,
չի
Համ ա պատասխաներ
Գերմ անիո յ
շաՀերուն
, կ*րսեն
։ Պերճախօս ճարտասան
փրոֆ .
՝Րարլօ Շմիտ
, իր լնգղիմ ա խօսո ւթե ան լնթաց -
քին
ցռ յց
տուալ
Համ ողփչ պաաճաոնե
բ , ո -
րոնց
Հիմ ան վբա
յ լնւղղիմ աղիբ
կռւսակցութիւնբ
ստիպուած է մեբմել
Շումանի
ծրագիրր,
իր
ներ–
կայ
ձեւին
մէք։
Հարցի
այս վիճակին
մէք չատ Հետաքրքբա -
կան էր տեսնել
եւ լսել Արեւմտեան
Գերմանիո
Հ
.արտաքին
գործ
երո
լ քա րտո լղար փրոֆ
Հալչ -
թա ^։ր
, որ Շում անի
ծրաղրի
,
ղե բմ անական
յանձնախում
րին
նախաղաՀն է մ իանգամ ա յն :
Հա յտէ լպէ րկի
Համ ա լսարանի
, Մ անՀա յմ ի վար
չական
բարձրագոյն
գպրոց
ի եւ երկու
քաղա^ւե—
բու Առեւտրական
Գրա սենեակնե
բ ո լ Հբաւէ րով ,
փրոֆ . Հալչթա
յն տուաւ
մէկուկէս
մամ ուան Հբ՜
րապա րակա յին գասա խօսո ւթիւն
մ ր, որմէ
վերք
ք
մօտ երկու մամ վիճա րանո ւթ իւն/նե ր աեղի ունե -
ցան
Շումանի
ծրագբին
չուրք
(19
Տուլիս,
1951)։
Նկատե լով
ո ր Շումանի
ծբագիրր
տեղական
Հանղամանք
չունի,
այլ ամբողք Արեւմտեան
Ե՛֊ -
րոպա յի տնտեսական
ու քաղաքական ճակատա -
գրին
Հիմր պիտի կազմէ, աւելորգ
չէ լսել
թէ
ր ու
գէմ կարծիքներր
I
ԿաէՎխրԱեդ ԻքաԱի Վկ
Ա իքաղգային
մամուլր
կր շարունակէ
է"՛ Ր ՜
•ուած
ուշագրութեամբ
Հետեւիլ
Պաբսկաստանի
ղէպքերուն
, իրրեւ
Հետեւանք
անգլեւիրանեան
վէճին
, որ կրնա յ նոր բարղութ
իւննե բ ստեղծե
լ
Հ
Այսպէս,
ամերիկեան
թերթի
մր
թղթակիցբ
գիտե
լ կուտայ
թէ պաբագաներբ
չափաղանց
նր —
սլաստաւոր
են Համայնավարներուն
Համար։ Ա -
մէն
րան իբենց
ուղա ծին պէս կ՝րն թանայ։
Իրենց
կր մնայ Հանգարտ
սպասել որ Պարս իկնե ր բնռւաս՜
տ ացնեն Անգլիաց
ին երբ , ղանոնք վտարեն Ապա -
տանէն եւ Արեւմ ուաքր
զրկեն աչխարՀ
ի ամ ենա -
մեծ
զտարանէն
եւ Հում քարիւղի
արտաղրոլթեան
6
առ Հարիւրէն :
՛Րաղո լած տեղեկութեան
ց Համ աձա
յն , քանի
Պարսկաստան
ատելոլթեամբ
կբ Հետապնղէ
Անգ–
էիաց ինե ր ր , չաա անւելիք չի մնար կարմ իրներուն
:
Ան ոնքվս տա
Հօ ր էն կր սպասեն
Հէբ
բիմ լնի
ձա -
իսողման եւ Ամերիկայի
վարկարեկման :
Անոնք
չատ
լալ գիտեն
որ Ապատանի
ն։ալթաՀո րե րո
ւն
փակումը պատճառ
պիտի ըԱայ Աոսատեղի
ղաՀ–
լիճին տնւտեսական
փ լո լզմ ան : Իսկ իրենք պատ -
րաստո լած
են չաՀաղո րծե լու յարաճուն
թ չուա -
ռոլթիւնբ,
որ անիսոլսափելի
պիտի գաոնտյ
։
Ուրեմն
, առ ա յմմ չեն աճա պա րե ր ։
իրենց
ռւմր
կ՛՚աճի ել կբնան գործագո
ւլ
յա
յտարարել
որ եւ է ատեն
, չնորՀիլ
իրենց
65.000
րանւռրնե -
բուն ել աբՀեստակցական
միութեանց
որոնք
տի
րական
գիրք
ունին Հիւսոլածեղէնի
, աղիւսի եւ
կղմինտրի պետական
գործարաններուն
ձ՛էք։
իրաղե
1լնեբ
կր Հաւաստեն
թէ «թուտեՀ»
կու–
սակցռւթիւնր
(Հւսմ ա յէ։ ավա
բ)
5000
եփուն
ան —
ղամներ
ունի, մեծ մասր թէՀրանի
մէք։
Նոյն
ազ–
բիւրին
Համ աձա
յն , Մ ոսկուա
յի
Հ ր ամաններ
ր ա -
նոնց կբ փ ոխ ան ց ո լին Փ ր ա կա յ ի եւ Փա բիղի ճամ
րռվ։
Զարմանալին
այն է ։ւբ ոչ ոք որոչապէս
գի
տէ կուսակցութեան
ներկայ
վարիչնւերուն
անուն
ներր ;
« թուտեՀ
՝»բ աբՀեստակցական
միոլթիլններ
կաղմ ակերսլեց
երբ
քՍ
• Մ իութիւնր
կ՝օզյնէր Անգ–
լիոյ որ գրաւէ իրանբ
\94\ին ; Այգ
Մ
իութիւններր
այնքան
զօրացած
էին որ կրցան
րնղՀ •
ղործաղռւլ
մր սա րքե
լ Անղլեւիրանեան
լիւկեր ռւթե ան
ղէմ ,
1946/Տ.։
Այգ
միքոցին
կ ո ւսա կցո ւթիւնր
օրինապէս
ճանչցուած
էր ել ւսմէն մարգ գիտէր թէ
անոր
վարի^ է էեիզա Ո՛ուս թա
X
45
տարեկան,
մաբ –^
ղուած՝՝
Աոսկուայի
։քէք։
Լկր կարծուի
թէ
այսօր
ալ քհռւսիա կր գանուի)
։
Երբ կո ւսա կցո լթիլ^յ
ր ապօրէն
Հռչակուեցաւ,
իբբեւ
Հետեւանք
ՇաՀին
գէմ կատարուած
մա -
Հավաբձին
(1949
Փեար.
4) ,
վարիչներր
անՀետա
ցան
եւ չատ քիչերր
ձերբակալուեցան
։ ԽորՀրգա՛—
րանի չորս Համայնավար
անգամներէն
էսքան -
տտրի
, որ աղգ* անտեսութեան
նախաբար
ալ ե -
ղած էբ , Ֆրանսա փախաւ
, ուրկէ
արտաքսեցին
երեք ամ իս առաք : կարմիոն ե րր ուրիչ
նախաբար
մր եւս ունէին
, Տ՛՛քթ • Ֆէրիտան
՚Րիչավարղ
, որ
անՀետացաւ
միւսներուն
Հետ
։ կային
ուրիչ
երկու
ական/աւոր
գէմքեբ
, թաղի Ֆետաքեաբ
, որ ար -
տաքսռւեցալ
կուսակցութենէն
, եւ Ո՚իզա քիաա -
մանեչ։
Երկուք
ալ անգամ
էին ՚Բաղաք.
Րիւ -
րոյին :
Ապօբէն
Հռչակոլե
լէ վերք , Համա յնավա
րնե -
րր գաղտնւի
ղ.ործո ւնէ ո ւթե ամ ր կբ պաՀ էին
իրենց
ազղեցոլթիւնր
ա րՀ եստա կ ցա կան
միութեանց
վր—
րայ
, որոնք ենթակա
յ է ինւ Ա էնտ իքանե բու
Հա -
մ աչխարՀ այինւ Գա ^ւ ակց ո ւթեան
(Համ ա յնավա
ր) ։
՛Րար ոզո ւթիւննեբր
կր չարո ւնակո
լէ ին
հքաղաղոլ–
թեանւ կուսակիցներու,
Աչխա րՀակա ^ ե բո
լ գէմ
պայքարո՛ղ
լնկերութեան
, Ա անուկներու պաչտ -
պանութեան
եւ իրանի ազատութեան
րնկերակցու–
թեանւց
մ իքոցաւ ; Այս տարուան
Տուլիս
15/
ա -
րիւնալի
խռո վո ւթ իւննե րէն վերք, երբ
թչնամա–
ԵՐՐՈՐԳ ՄԵԾ
ՆԱՒԱՀԱՆԳԻԱՏԸ
1
Շատ
Հին ատեննեբէն
ի վեր Փարիղի տնտե –\
սական կեանքր
սերտօրէն
կասլռւած է
քբատար
փոխաղբութեանց
Հետ։
–Րաղաքին ղինանչանն
իսկ
ցոյց կուտայ
նաւ մր։ Երէու <աղար տարի առաք
ալ
Լիւթէսիա
քաղաքր
նաւապներոլ
միութիւն
մը
ունէր ։
Մինչեւ
վերքերս տակաւին,
Սէն ղետր ամէ ^
նէն ապաՀով
եւ ամէնէն
աման
միքոցն
էր ապ -
րանքներոլ
փոխաղբութեանց
Համաբ,
որովՀետեւ
ճամբաներր
քիչ էին ել վտանղաւոր
կբ նկատ ֊
ուին :
Շատ
անգամներ
ծբաղիր
կազմուած է նաւա–
Հանգիս։ոի
վերածելու
Համ՛ար Փարիզր
, անցք լքր
չինելսվ
մինչեւ
Հաւիյւ
I
Նման ծրաղրի
մր
ձեռնաբ–
կուեցաւ
1924/5՛,
ստկայն չատ յառաք
չգնաց :
Գարձեալ,
ԺԹ • ղարուն Պուքէ տբ լա Կրիյ առա -
քարկեց կառա վայ։ ո ւթե ան՛՝ Փարիղէն
Հ՚"վր
քր ~
րանցք մ՛ր չինել եօթնոլկէս
մեթր
լայնութեամբ
,
սակայն մտածեց
ին թէ չատ սուղի պիտի
նստէր
ա յգ ձեռնարկր :
I
ՏեՏին
ղործի
ձեռնարկուեցաւ
եւ արգէն
եր
կաբ ատենէ ի վեր ամբողքա ցած
ել չին ո ւած է
միաձեւ
քրանցք մր
3.20
մեթր
լայնութեամր ,-
րա լա կա՛ն ա չա վւ
լա յն՝ վւոխագրե
լու Համար ապ -
րանքներր;
Այսպէսով,
Փարիզ գարձած է Ֆրան–
""՛յի
երրորգ
մեծ նաւաՀանգիստր;
թ է ե ւ
1938/1՛,՛
իբրեւ նաւաՀանգիստ
, առաքինր
կբ
նկատոլէբ^
կան
ցոյց մը սարքուեցաւ
Հէրրի՚^ընի
գէմ,
ոս -
աիկանո ւթիւնր
միքոցներ
ձեռք առնելով,
վւակեց
խաղաղութեան
կուսակիցներու
կեղրռնատեղին
։
կարմիր ԱրՀեստակցական
Մ իութիւններն
էին
որ անքատո ղական
չարմում
մը սարքեց
ին Աար -
պաաականի
մէք, գործե լով
իբրեւ
վգեմ ոկրատ»
կո ւս ա կց ո լթ իւն ; Երբ կեգբոնա
կս/ն
ի չիսանռւթ
իւ
նը վե րաղրաւեց Ատբպատականր
, թուտեՀ
ի տե -
ղական
կաղմ ակե րսլութիլեբ
իսո ր տ.ակոլե ցաւ
1946/1՛,
րայց կարմիրներբ
քարողչական
ելոյթ մը
կազմ ակեր սլե ցին
, երբ ԱրՀեստակցական
Ա իու -
թեանց
ՀամաշիսարՀա
յին Գաչն։ս։կցոլթիւնը պատ
ուի րա կ։։ ւթ իւն
մ ր ՚լբկփ ց Պարսկաստան
: Աւե լո րգ
է բսել թէ պատո լի րակութ
իւնբ թուտեՀի
կողմբ
բռնեց, Պաբսկաստանի
միակ մողովբղավյսբ
մի -
ութիւնր
Հռչակե
լով
ղա յն
է
՚ ՚ . ւ
՚ ^ .
Վարչապետ
Աոսատեղր
նոր կերենսկի
մբ Հա
մարելով,
իյւանի
կարմ՛իր
քարոզիչներր
չէին
յար
ձակեր անոբ վբայ,
ցորչավւ յառաք կբ մղէր քա -
րիէ֊ղի
աղղայնացմ՛ան
Օրէնքներր
; Րայց
Տ՜ունիսի
կիսուն
Աար պատ ականի
ղաղանի անթե լբ սկսաւ^ .
վարկարեկել
Ա ոսատեղր
, ամ րաստանե
լով
որ չէ
ղրաւած
Ասլա տան
ի ղտարանբ
եւ կր
բանակցի
Անղլեւիրանեան
բնկերութեւսհ
Հետ
է
Ա իեւնո
յն ա–
տեն կ՛՛աղղա րա րէր
քիւրտերուն
ռր
յռ յս
չւ^են
Ա ոսատեղի կառավա րութեան
էէրայ եւ
«գո
բծեն
Համ աձա յն իբենց յատուկ
ծրագի լիերուն »
է
Երբ
իսզ։։ւեցան
Ան՚լլեւիրանեան
բնկերութեան
Հետ կատարուած
բանակցո
լթիլննե
ր բ,
անթելփ
իսօսին ակ
մ բ նորէն գովեց կառավարութեան
ան -
կեզծութիւնր,
մ իեւնո
յն ատեն պաՀանէքելով ոբ
վարչապետր
խորՀոլրգ
Հարցնէ «յառա քգիմ ական
տարրե բուն » ել չձղձւլէ
նաւթաՀո
րերուն
ղրա -
լումր :
Վերքին
չարաթներոլ
բնթացքի^ն
^ Ամերիկա -
ցիներուն
ղէմ ալ պայքար
կբ մղուի,
այն ամ րաս–
տանութեամր
թէ Ա . ՆաՀանգէէեբբ
կ^ոլղեն
Անւլ -
լիոյ տեւլր անցնիլ։
Աոսկուայի
՛անթելր կ՝բսէբ
թէ
ամերիկացի
աչխարՀակալներբ
Հարիւր
նաիսկին
Նացիներ
ղրկած
են
իրան
, իրրեւ
քարիւղի
մաս -
նաղէտնե
բ
ւ
Այսպէս
կամ այնւպէս, կարմիրնեբր
կբ սպա -,
սեն
ղէպքեբու
լնթացքին
, ել առ այմմ ղգուչա -
նալով
բուռն
գո
րծուլու
թիւննեբէ
, կր փորձեն
կա–.
ռավա
բութ
իւնր տասլալե
լ
րնգՀ
րով ։
գոբծ-ագուլնե -
Թ. Ա.
Փրոֆ. Հալչթա
յն նախ լնգգծեց
, թէ Շոլ —
մանի ծրագիրր
ստեղծուած է տնտեսական
չաբ -
մառիթնե բէ ել տնտեսա - քաղաքական
բնո
յթ ոլ
նի միայն ; Աակայն անկարե լի է չեչտուած
րամա
նո ւմ
մ ր
լնել տնտե սա կան ին եւ
քաղաքականին
մ իքեւ եւկաբե
լի չէ արգելք
րլլալ
, որ տնտեսական
մ իութեան
յաքորղէ
քազաքակա՛ն
ր ;
Գլխաւորաբար
նկատի առնա ւած է , որ Եւրո
պայի ա րտաղ ր ո ղա կանո լթ ի ւն բ , վե րքին քառա -
սուն տա
ր ինե րո
լ լնթացքին չատ ետ գտցած է եւ
Համեմատելով
Մ իացեալ
Նա Հ անգն ե բ ռ ւն Հետ ,
կարելի է յետամնաց
որակել ; Պողպատի
աբ -
տագր ութի
ւնբ ա յսօբ ոլան
տնտեսական
ումին
յայտարարն
է , նո յնր ՛եւ ածուխինր ,
որով
այս
երկու
կա րեւո բ
ն իւթեբու
չուրք եթէ
Համ աձայ -
նութիւն
ստեղծուի
Ալւեւմտեան
Եւրոպայի աբ -
տագրողներուն
մ իքեւ , ա յն ատեն վերք կր
արուի
պայքարնեբուն
ել կր ստեղծուի
որոչ ամրալղլն -
գում
մբ տնտեսական
կեանքին
մէք։
Երբ
վերնան
մ րցակցութ
իւնն։երր,
կը վերնան
նաեւ
մաքսային
ար։լե լքերր
ղ ։• րծակից
պետութեանց
մ իքեւ : Ասի
կա առաքին
քայլն է մ իացեալ
՛Եւրոպայի
կազմու
թեան Համար :
Շում ան ի ծրաղիրբ
նո բ տեսակի
պա յմ անա -
զրութիւն
մ լ^։ է եւ մ իքաղղա
յին
օբէնսգիտոլ -
թեանէ տեսակէտով
բացառիկ
աեղ մլլ կբ գրաւէի,
ո լ՚ով՝ա ե տեւ աքս
~><
ձայնագիր
ր ստորագրող
պե
տութիւննե
ր ր , իրենց
վե Հ ապե տա կան
բացարձակ
իրաւունքներէն
մաս մբ պէտք է զոՀեն :
Անոնք
պէտք է իրենց իրաւասութեանց
մէկ մասր փո -
խանցեն
«վերին պաչաօնաաան»
եւ
ղոբծաղբեն
անոբ
որոչոլմներր,
իրենց
երկիրներուն
մէք ։
Շատ
մր քաւլաքական
խրթին
Հարցեր
պիտի
կրնան
ղիւբաւ
լուծուիլ,
եթէ այս
Համաձայնոլ–
թիւնր իրականա
թիւն
ղառնայ :
ՏՈ՚ՐԹ՛
ՏԻՐԱ8Ր
ՖՐՈԻւ^ԵԱՆ,...
Fonds A.R.A.M
