€8
Ա Ռ Ա Ջ »
ՌեքՅԷՈՍ ՊեՐՊԷՐեՍն
(ԾՆՆԳաՆ աԱՄԵԱԿԻ
ԱՌԹԻՒ)
իյԱԲ
Ամփււփւ1Նած
Հէքմիահէն»
ամսագրի
1960 ՞ևոյեմրեր - Գեկսւհմրեբի թ ի ւ է ն —
Կրթակա՛ն
նշանաէ֊որ
Գ
"րծիչ
եւ.
գասաէարակ
Ռեթէոս
պէրպէրեան ծնա^ է
1850/.Տ/
Պոլէս՝
Իքաս–
գէ՚-գ։ Ագքաա
սափրիչի
գաւակ էր ; Վ^եց աարե ՜
կան էր երր կորսնցուց
^՚"ձՐքԼ1 եւիր
ագքաաիկ
մայրր իր Հեռքի
աչիսաաանքՈէԼ
մեհ՜ցոլց
ագան
Օաիսնական
ուսումր
սաացալ
նոյն թագի
՚Հքերսէս~
եան վարմարանր
, աչակե ր սւե լով
յա յանի
Հայ -
կարան Գարագաչեանի
:
|6
տարեկան էր, երրա -
լարա ելով
գսլրոցի
գաս լ^թացքր
, գնաց
Ագր
իա–
նասլո լիս <(.աո֊ա քին գաոնա փո րձնլ^ելով
Հայ գասա–
տուութեան
ասլաչնորՀ
ասսլարէղին
մէք» : էրկար
չմնաց
Հոն , վերագարձաւ
Պոլիս եւ նուի րուե ցաւ
ազգային
վարչական ու կր թական
ասպ^ա րէգփն %
Ընտրուեցաւ
երեսփոխան
, վարեց
ազգային
ղանա
զան սլաչտօններ
, րայց իր գլխաւոր
ասպարէզն ե–
գալ
ԷԼղգա յ ին Ուսում՛նական
ԽորՀուրգր
,
ո րուն
անգամ եւ յետո
յ նախագաՀ
րնա րուե ցաւ
; 1876/5՛
Հիմնեց
Պէրպէրեան
վարմարանր,
որու
տնօրէնր
եւ գլխաւոր
ուսուցիչր
եղաւ
ինք՝. Այս
Դ՚ՂՍ
՚՚Յք
մեհ՜ ծ՛առա յութիւն
մ աաուցանեց
աղգին : ՛իա րձաւ
կրթութեան
տաճար եւ ազգին վտանգաւո
ր օրե -
րուն անգամ իր տնօրէնի
խոՀեմ՛
քայյերոլ
չնոր -
Հիւ պաՀելով
իր գոյութիւնր,
տուաւ
ազգին Հա -
րիւրալոր
կրթուած
երիտասարգներ
: Ուսումնա -
կան ԽորՀուրգի
նախագաՀ
եզած ատեն Պէրպէր
–~
եան պատրաստեց
%,կաղմական կանոնագիրր»
, զոր
րո լոր արեւմ տաՀայ
ո ւսո ւմնա րաննե րո
լ
գպրցա -
կան ծրագիր
ր եղաւ :
1901/Տ»
Պէրպէրեան
տօնեց իր գպրոցի
25ամ -
Լայ
յորելեանր,
ի՛՛կ
1907
Ապրիլի՛ն
մեռաւ, իր
ամ րողք կեանքր
նուի րելով
ուսուց չական տսպա -
րէզին^ :
Պ է րպէ րեանի գրական
ղ ո րծո ւնէ ութ իւնր կր
սկսի
1870/1՛,
երր գրեց <ք.Աչուն» , <(.Հեռի ի Բէն»,
€ Ակնարկ քո ել(իպիտ՛» ո ա ան ա լո րն ե ր ր եւ ^՚իպ–
րոց)՝;, վերնագրով
ատ ենա րան ո ւթ իլն , որ խօսած է
Խ ասգիլղի
՛Հք ե րսէսեան
գպրո ց ի տարե գարձի
Հան–
գէսին
մէք։
1871/5՛
Պէրպէրեան
կր մտնէ
«Գործ»
րնկերութեան
« Արարատ » թերթի
խմ՛րագրոլ -
թեան
մէք ել կր Հրատարակէ
աւելի
երկարաչունչ
գործեր, իմէք այլոց
Լամառթինի « Ա՛աՀ Աոկրա–
տա յ» րանասաեղծութեան
գրա րար
ոտանաւոր
թարգմանութիւնը։
Աիեւնոյն
ատեն կ՝աչխատակ -
ցէր Հ Մասիս»,
«Փող»,
«Մ անղո լմէ»
թերթերուն
:
1877/5՛
կր Հրատարակէ
իր աոաքին գրական Հա -
լ աոքած՚ոլն
ԼԱռաքին
Տերելք)
, որու մէք կ՜՜ամփո–
փէ
մ ինչեւ ա յն ատեն
Հ րատա րակած կամ անտիպ
ղանաղան
գրութիւններ
: ՀեաղՀետէ կր գրէ ,
«ծ/ւ–
կոլ րա՛ն ա խօս ութի ւննե ր» , ^կնոք
պատմութիւն»,
մողովրգեան
«Զրօսանքներր»
, ՀձԱարգիկ եւ իրք»,
Հ.Գրամ», «Գաստիարակի
մը խօսքերր
, Հք.ԽոՀք եւ
յուչք»
, «Գպրոց եւ Գպրոլթիլն»
:
€ Առածին
Տերեւք»ը կր պարունակէ
33
ոտա
նաւոր
(որոնցմէ
չորսր թարգմանական)
,
«//՚սւՀ
Աոկրատայ»
,
10
ա տենա րանութ
իւն , երկու պատ
մական
տեսութիւն
,թատերական
քննագատութիէն
մ՛ր՝ «Աղքկան
մր Օմիտր» կատակե րգութեան
վրայ
ել կարղ. մը լրագրական
րանավէճեր :
Բանա ստեղծո
ւթիւննե
րոլ
նիւ թր գլխաւո րա -
ոլէս նկարագրական
, սիրային եւ Հայրենասիրա
-
կան է, որոնց մէք ամէնէն շատ
յաքողներն են
« Լուսին », «Յոյս»,
«ՈՀ , ոչ երկինք» , «Աշոլն ,
Ի գո՚-ր»
՚– Զկայ
աւելի
բարձր
զգացում քան ոէրր։
Աէրր ամենաղօր է, անոր առաք
տարիները կր
մոռցնեն
իրենց
րնթացքր
, կեանքի
գառնութիւն
-
ներր կը Հալին , ամեՀի
ալիքնեբլլ
ծաղիկ
, փո -
թ"րի1լ)ւեբր
, ղեփիւռ կր գառնան
, կոյսի
մպիտը
խաւարի
մէք լոյս կըցոլացնէ,
սիրաՀաբի
ճակա
տին դիզուած
տխրութեան
ամպերր կրփարատին
,
ան պատրաստ է կոյսի Հետ ամէն արգելք առա -
թուր
կռխելոլ եւ կեանքի
ասպարէզի
մէք
անվեՀեր
առաք
խոյանալոլ
:
Գեռ երիտասարդ
, Պէրպէրեան
կր
կորսնցնէ
մայրն ալ, որ կ՝ըլլայ
իրեն Համար
անդարմանելի
՚ԼԻԼ՛".
է
էր մոռնայ
կոյսի
ռէրր,
մօրր ցալր
յւ
ւո
ւսա—
Հատութեան
մէք կը ձղէ զայն,
ուրկէ
չուզեր
մ ր–
խիթարուիլ
եւ անոր կրնուիրէ
ք՛՛՛նի մը
ողբւ։ւզին
տաղեր :
Ա,տենա րանւթ
իւ.ննե ր ր ե րեք
ւլլիւաւո ր
նիւթի
չու բք են , ղպրոց , կան անւլ Հարց եւ Հա
յրենիքի
սէր : ի րեն Համար գպրո ց ր ամ է նէն մեծ Հաստա -
տութիլնն է, «Լուսոյ
վառարան
,
քաղաքակրթու–
թ ե ան օրօրոց » եւ
այլն
կան անց Հարցի
մ աս ին Պէ ր"ւէրեան
ոլնի ամ է–
նէն ագա տամիտ
ղ աղավւա րնե րր : Անո ր Հ ամա ր կի
նր մարդկութեան
գաստիարակն
է– զեղարուեստլ՛
,
աէրւուական
ղգացումներր
եւ քաղաքա
կր թո ւթ իւ —
նր կնոք առաք ծնած
են : Եթէ մարգր երնիւթա -
կան
էութիւնր կր պարտի
Հօրր եւմ օրր , բարո -
քական մարգր
գրեթէ
մօրր ձեռակերտն
է , անոբ
ձեոքին
ղրոշմր կր կրէ՛՛ կագնին
խողկաղնռյն
մէք
է, ել ապագայ
մարդկութիւնը
օրօրանին
մէք ,
իսկ
օրօրա՚նը
կնոք Հովանիին տակ» : Իսկ եթէ կի
նը կ՝իյնայ եւ իր կոչման ու պատուին
անաբման
գեր կր կատարէ , ատոր
յանցանքը կ իյնայ այր
մարգու
վրայ, որ զրկած է զայն
կեանքի
Հաղոր–
գակցոլթենէն
,սաՀմանափակած
անոր
գերրքաղա–
քային ու քաղաքական
աշխարՀի
մէք, տունր ա -
նոր Համար րանա է դարձուցած
եւզրկած
զայն
գաստիարակութենէ
: Բաց րրէք աղքկանց
դպրոց
ներ ,
կրթութիւնը
եւ կինր
պիտի
րարձրանայ
%
Հայրենիքի
սիրոյ
Համար Պէրպէրեան
ունի
շտտ
ղդայուն
շեչտեր։ Ան կր տեսնէ որ «Հայն ա–
ւե րակաց գէզ մը ունի
իրրեւ
Հայրենիք • • • Արամ ,
Արտաշէս
, Տիգրան
, Տ րգատ
Հայ էին , բայց ա -
աոնք լոկ յիչատակներ
են ա յսօր
անցեալին ան-
գռւնգին
մէք սռլղոլած
, գոցա
Հա յրենիքր
ծոլէն
ծռւէն պաա առո լած է եւ իւր եանց
սերունդն բ^դ
ոլորտս
տիեզերաց
ցիրեւ ցան, իբրեւ
չորացեալ
ծառի
մի տերեւներ
, չոր Հռղմն կբ վարէ
յուպէտ
յուկամ : Հայն
այլեւս ազդ չէ , եկեղեցի
մի է ։
Հ Բայց կբ գտնէ որ այգ Եկեղեցին ալ այլեւս
ում
չունի, ան գոյութիւն
ունի
միայն
եկեղեցւոյն
պատերէն
ներս»։
Հայ Եկեղեցին
երկու տիպ մի
այն յառաք կը րերէ
կրօնամոլներ եւ լ^նտար -
բե րներ : կբօնամ ո լներր կր փախչին
եւրոպական
լռւսաւռրութենէն
, որովՀետեգ
հ.Հայակրօնական ՝»
չէ , իսկ անտա րրե րնե րը մէկ կողմ ձգե լով
կրօնա
կան
զգացում
ը աղատ կր ղղ ան գէպի
ազդն
ունե–
ցած
ամէն տեսակ
կապերէ ու պարտականոլ
-
թիւննեբէ
է
« Երկու
Բանախօսռւթիլնք»ի
մէք
(1880)
^Թշ–
ոլառութիւն
եւ Գութ » որոնք
կը
Համարուին
մ արգկա
յին
քաղաքակրթութեան
2
Հզօրագո
յն
տարրերր։
Երկրորգին՝ « Կ՚եզեցիկն ու
վսեմ՚»ին
մէք կր նկարագրէ
իրարու Հետ ունեցած
ներ -
քին յարաբերութիւնը,
արուեստները,
ճարտարա
պետութիւն,
քանգակագռ
րծութ
իւն ,
նկաբչոլ -
թիւնւ , երամչտութիւն
, բանաստեղծութիւն
եւ ա–
նոնց
կրթիչ
ն չանա կու թիւն Ա մարգկային
ճակա–
տագբին
վրայ ։
Հ
Կնոջ Պսւամութիւն փ
յօգուածաչարքբ,
որ
տպուած է ՀԵրկբագռւնգ»
Հանգէսի
մէք,
1883/Տւ ,
կնոք քաղաքակրթութեան
պատմութիւնն
է ։
Հ
Մարդիկ ե ւԻրք » (1885)
Հրատարակած
է
Հրաչեայ
ծածկանունով
ՀԵրկրագունգ
»
Հանգէսի
մէք որու նախաբանին
մէք կ՝րսէ թէ «ինձ
Համաբ
գրագիտութիւնը
քաՀանա
յութիւն
է ։
Գրագէտբ
օդտակսւր
րլլալու
պարտականութիւնն
ունի :
Իր աբուեսաբ
պարտաւոր է դնել իսպաս Աբ–
գարին,
ճչմարտռլթեան
ելիրաւանց» :
«Արուես–
ալ^ արուեստին
Համար»
նչանարանր կը
Հերքեմ
ես» : Զեմ լ^գունիր ոբ գրագէտն
անտարրեր
ըլ -
լայ
Հանրային
րարուց , լուսոյ եւխալարի կըռ -
՚-ոյն
, յառա քգիմ ութեան
գատին : ԸնդՀակառակն
^
"էէ՛՛՛ք է
"Ր
իբրեւ֊ յառաքապաՀ
զինուոր
մաբտբն–
չի
լուսոյ
Համար՝»
եւն. :
« Մարգիկ եւԻրք» կբ ներկայացնէ
առօբեայ
Հարցերոլ
մասին արագ դրչով,
գեղեցիկ,
բայց
ոչ սեթեւեթեալ
ոճով
գրուած
խօսակց ո
ւթիւննե–
բու չարք մը, որոնց մէք կր քննուին ել կը գա -
տափետռւինՀայոց
աման
բարեգործութիւնր
,սաՀ–
մանագրոլթեսւն
անուանական
գո յութիւնր
, կա -
թո ՛լի՛ կոս ական
Հարցը,
այն սիսալ կարծիքր թէ ազ–
նուականութիւնր
դրամական
Հարստոլթիւ1ւ
կր
Հասկցուի եւ ոչ թէ մտքի
րարձրութիւն
, կրօնա–
՚–"ՍԻ
բարձր
կոչման
Հակառակ,
անոբ
անկեալ
գրութիւնր,
թէ ճշմարիտ
քբիստոնէութիւնբ
ձե -
ւապաշտութիւն
չէ , այլՀաւասարութիւն
, , եղ -
բայրոլթիլն
ել սէր» :
« Գրամ»
(1886)
պզտիկ տետրակ
մր ռր կը
պարունակէ
Պէրպէրեանի
տնաոեսադիտական
րա -
նախօսոլթիլնր
:
« Դսատիա.րսւԼ|ի մը խօսքերը»
ԼՎիէննա
1901)
կբ պարունակէ
22 ճառ եւ
4
ղամ բանական : Բոլոր
ճառերն ալ անին մէկ նպատակ,
պատրաստել
աղնիւ ել չիտակ
մարդ։
Պէրպէրեան՝
Գեղեցիկի
ճշմարիտի եւ Բարիի մէքկըփնտռէ
մարգկոլ -
թեան
իտէալր :
« Խոհք եւ յՈԼշք»
(վ^իէննա
1904)
ոտանաւռր–
ներու
Հ աւաքածո
յ , գրուած
կնոք
մ աՀուան առ -
թ ի լ :
« Դսլբոց ե ւ Դ պ ր ո ւթի ւն
(Վիէննա
1907)
ստ
ուար Հատոր մբ, ուր Հաւաքուած
են
թերթերու
մ էք Հրատարակուած
յօգոլ ածներն ու ճառերր :
Ունի երկու մաս–
«կրթական
նիւթեր» ել «Գրա
կան
նիւթեր» : Այս ւէերքինին մէքկր խօսի գրա -
լ։արի ել տ շխարՀարա
ր ի վէճ ի մ ասին , ել գաւա
ռական
գր ա կան ո լթ ե ան մ աս ին , ուր
գաւառացի
ւէրողներ կր գործածէին
գաւառի
լեզուն
է
Պէրպէր—
եան կը գտնէ որ կեղծիք է, անիրանալի
րան :
« Գո րծք ել Գռ րծթղք»
( Հրատա րակո ւած
է
^Երկրագունդ՛»
Հանգէսի
մէք ՀրաՀատ
կեղծանու
նով : «Պտո յտ
մ ր գաղափարաց
աշխարՀին
մ էք» ,
«
Ըն տանեկանք » (անտիսլ՝^ «Անիծեալր»
, Լամ ը —
նէե «Բանք
Հաւատտցելռյ
ոլրուք»
եւ
Կէօթէի
Հ .գերման ել Գորոթեա»
եւ գպրոցական
գասա -
գիրք
«Համառօտ
քաղաքական
տնտեսութիւն
» :
Պէրպէրեան
եղտծ է Հին սեբունգի
ազատա -
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ
Միչեէկքակա&ի
ՊէսչտպաՍոՆթհաԱ խԱդՒդ
Արեւմտեան
ռազմավարութեան
մէք,
Ռուրի
եւ ֆրանսական
Հողամասին
պա շասլանռւթ
իւն բ
զօր՛
ԱյղրնՀաոլրրի
ղլ/սաւռր
մտաՀոգութիւնր
կը
կաղմէ։
Բայց Ա իքերկրականեան
աւազանը,
մաս
նաւռրաբար աք թեւը,
ներկայիս մեծ
կարեւորու
թիւն կր ստանայ
։
Մ իքերկր՛ականի
կեգրոնական
մասը
իմաստ
պիտի
չունենա
յ, եթէ աք թեւը
իսռրտակոլի : Աս
կէ ղաա, Մ իքերկրականի
թեւին
միքոցաւ է ոբ
կարելի
պիտի
րլլայ
Հակայարձակւ,ղական
մր կի
րարկել
իք– Միութեան
Հարալային
մասին գէմ :
Պատմութիւնր
ցոյց կուտայ
արդարեւ որ եթէ
ԼեՀաստանէն
ա յս պետո ւթեան դէմյա րձակո
ւմ մ ը
գործուի
, ձախողութեան
մատնուելու
գատա -
պաբտուած է, նկատի
առնելով այգ Հոզամ ասե -
րռւն անսաՀման
տարածութիւնբ
: Ա ինչդեռ Ռու -
սիա , միչտ
թոցելի
եղած է իր Հաբաւային
մասին
վբա
յ գո բծուած
յարձակումներու
պա րագա
յին %
Ապացոյց՝
Խ ր իմ ի սլտտերաղմ
ր :
Խ– Միութեան
Հարալային
մաոին,մէք
Տօնի
ա լագան ր , Պաքուի
Հողամասբ,
նոյնիսկ
Աակնի -
թօկօրսքի
ճա րտա րա րռ ւե ստական մԼծ կեգրոնը ,
մ իքակ
ռմրաձիգնե
րռւ յարձակում
էն չհն
կրնար
զերծ
մնալ, եթէ այս օդանաւերը
Աիքին
Արեւել -
քէն գան :
Արդ , նեբկա
յիս , արեւմ տեան
պետութիւն
-
ներր կր ղբաւլին
ենթադրական
ոեւէ
յարձակողա
կանի գէմ ամ բ ա պնգե լո վ Պարս կաո տանի ել իրա
քի քաբիւղարեր
Հողամասերը :
Արեւմ տեան պետու թիւնները
կ՛՝ա չխա տ ին ա յս
ոլզզռլթեամր
: Ա իքերկրականի
բովանգակ
ալա–
ղանին մէք մեծ է գիւանագիտական
եւ
զփնոլռրա–
կան
գռբծունէութիլնբ
:
Մինչ
Ամերիկայի
արտաքին
խորՀրդական
ճօրճ
Փըբքինս
, Պելկբատի
մէք երկար
տեսակցու–
թիւններ
ունեցաւ
մարաքախտ
Թիթոյի Հետ, իր
ղո րծակից
ր՝ Ա աք Կ ի՝ Եգիպտոս
մեկնեցաւ , իսկ
օդա
յին նախարար
Ֆինլէթրր ալ Անգարա
գնաց :
Անգլիացի
զօրավար
ք^օպէրթսրն ալ իսրա
յ է լեան
վարի^եբուն
Հետ տեսակցեցաւ
եւ վերքապէս մեծ
խորՀրղամողով
մ ր գում արռւեցալ
իո
թանպուլփ
մէք, իներկայութեան
ծովակալ
Բէրնիի եւ Ա.
ՆաՀանգաց եւՄ իքին Արեւե լքի բոլոր
գիւանագէտ՛֊
ներուն եւ ղինուո րական
կցո րղնե րո ւն :
Յարգ
Անգլիո
յ եւ սկանտ ինաւեան
երկիրնե ^–•.
բու
լնգդիմութիւնր
արգելք
Հանդիսացաւ
որ Յոէւ՝՛^
նաստան ել Թուրքիա
Ատլանտեանեան
բնտանիքին
մէք լ^գունոլին
:
Այնպէս կբ թուի թէ այս արգելքբ
երկաբ պի
տի չտեւէ, ել Ամերիկացիներր
պիտի պարտագ -
րեն
իրենց տեսակէտբ
։ Այս վերքիններոլն
Համա
ձայն , առայմմ
կարելի չէ , արաբական
երկիրնե
րու ինչպէս
նաեւ
իսրայէլի
միքեւ լ^գարձակ
Հա
մաձա յնութեան
մր ստեղծում
բ
ւ
Աեծն
Բրիտանիոյ
կողմէ փափաքուած
այս
Համաձայնութեան
ճամ բուն
վբայ
բազմաթիւ աբ–
գելքներ կր ցցուին : Հրեաներու
ել
Արաբնեբռլ
՚^էքե՛– աարակարծութիւններբ
վերք չեն գաած
ցարգ :
Անգլիացիներն
ալ Եգիպտացիներու
Հետ վփ–
ճաբանոլթեանց
մէք են
վասն զի այս վեբքփն -
ները պաՀանքեցին
Անգլիացիներէն
ետ քաչել ի -
րենց
ղօրաղունգերը,
Աուէզի
քբանցքի
ափերէն;
Պարսկաստան ալ Արեւելքի ել
Արեւմուտքի
միքեւ
տարուրեր
քաղաքականութիւն
մբ որդե -
գրեց՛
բացի
Յորդանանէ
, իսլամ
երկիրներու
մէք
չէզոքացումի
ձդտում
մ ը կը տիրէ :
Այս պայմաններու
տակ գմուար է րոլոր պե
տութիւններր
Համախմբել,
արեւմտեան
պետու -
թիւննեբէ
կախեալ
Հասարակաց
կաղմակերպու
-
թեան
մր մէք ,Հետեւարար
Ամերիկա
.նախրնտրելի
կը Համարէ
ամրապնգել
Յունաոտանը եւ Թուր ֊
քիան : Այս երկոլ
պե տո ւթ իլննե րն ալլաւ բանակ–
միտ ներկա յա ցուց իքերէն
մէկը ոչ Հիների
մ ո լե
ռանգ
սլաՀ պան ողա կան ութ իւնն
ռւնի, եւ ոչ ալ
նորերոլ
Համ արձակ ու յանդուգն
քա յլերը
, եղած
է ազատամիտ
բանակի աք
րաղուկբ։
Լեղուն եւ ոճր կբ կրեն իր
բնաւորութեան
պաակերր։
իր առաքին
գռրծերր
աչխարՀարար
անուտն տակ գրաբար
են , անյարմար
արդի ար -
ուեստին եւ ճաչակին : Բանի
կ՝անցնի
մամանակը
իր
լեզուն ալ ՀետզՀետէ
կ՝արգիանայ
, կը մօտե
նայ սովորական
ա շխա րՀ ա բա ր ին
«Գպրոց եւ
Գպրոլթիւն»
մէք կր բռնէ
միքին տեղբ , լեղուն ոչ
^ին է , ոչ գբաբաբեան
լեզուի
ծանրութիւնբ
, ոչ
ալ նո րերու
աչխոյմր;
«Գաստիարակի
մր իսօսքե -
ր»ու մէք կ՚ազնուանայ
, կր
ղեղեցկանայ
,
/"4 |
« ԽոՀք եւ Յուչք^ի
մէք այնքան
կ՝արդիանայ որ)
տեգ տեղ կարծես
աչոլղական
պարզուկ
բանաս -•
տեղծական
արուեստն
ու լեղուն կը ստանայ ։
ՀՐԱԶԵԱՅ ԱձԱԼհաՆ^
Fonds A.R.A.M
