— « Գ Ո Ն ցիտ էս, ո ՛ վ հաՆատարիմ ժ ւ ւղ ո վ ո Նր դ
Հ ա յ ո ց , մարդիկ եւ ացգեր կան, որ այնչ ա փ ճա -
լ ա տ ա րմո ւթիւն գ կ ը ծազրեն ե լ կը մեզա գ ր են
գքեգ, երր կը տեսնեն, որ խիսա անմոսւսչ ե ւ ան–
գ գ այ կը լինես ե աւա տ աբմութ֊ ե անդ մ է ջ , մին չ ե ւ
անշունչ, անբարրաո դիակ մր կը դաոնաս դ ո ւ ,
այնպ է ս որ քու պ արկ եշտ ութիւնդ 1լը նշաւակեն ել
կոխկոտելով կ՚անցնին վ րայ է դ է ւ դ ո ւ չես իմա
նար : Մ ի թ է ՛ գ ոեհե աց կալ Է Ա
աշխարհիս ե–
րեսին, ես էլ կը գ ա տ եմ գքեգ, թ է այդ չ ա փ ստըյւ֊
կանաս եւ աղարտես մա ր դ կ ային ագատ պ ա տ իւ » ։
(Խ– Հ ա յ ր ի կ ։
Հանգոթ)
Օսմանեան
ղարաւոր
սսլան իչ
լուծին աակ ,
այսպէս
կ՚ապրէր
Հայր
իր պաամական
Հայրենի
քին մէչ
։
թ-մրաէէ էին պանծալի
նախահայրերուն
աո-աքինութիւններր։
կր աիրէր արգաՀաաանքի
ե լ
ծաղրի
արմանի
Հաւաաարմութիւն
միայն՝
ումե–
ղին , բռնակալի,
աիրողի
եւ
իշիանալորի
Բարձրաձայն
^ լացն
ու ողբն
անղամ
մեղան -
չռւյ՝ , նաիսախնամութեան
կամքին
գէմ՝
բմբոսասՒ՝
ցում , Հալաաարմութեան
կարղին
գէմ՝ անկար ֊
գութիւն
կր նկաաոլէր
Հ
« Ասաուածային
անօբինութիւն»
մբ
լր,ղունեց
Հայը,
սարկութեան
ամէնէն
նուասաացուցիչ
եւ
քստմնելի
իր կեանքի
պայմանները :
Բրիսաոնէական
չբմ բռնուած
, աղճատուած ,
նեզ եւ տգէտ
վա բղա սլեաութ իւն բ աւելի
կբ
զօբա–
ցնէր
սարոլկր,
անկենգան
եւ անբարբառ, աբա -
րած ի մր վե ր ած ելո վ զա յն ;
Հայր
ուրուականն էբ դէմքով
ու
մարմնով
միայն
իր նախաՀա
յրեբուն
։ կարծես
մոռցած
էր իր ղարաւոր
պատմութիւնր
ե լ ծագումը :
Հ՚"ձԸ.
Հ ՚ " յ " Ց պատմական
աչխարՀին մէք,
մոռցած
էր իբ մարդկային
կոչումր
ե լ իր տար–
րական
իրտւո ւնքներ ր ;
Արեւմ աեան
Հայասաանբ
,
վերածուած՜ էբ
« Հայկական
գմոխքի », իսկ
Հայութիւնը
բանա–
ւոր Հօաի :
Հայոց
մ տաւորական
զաբթօնքր
, որ
սկսալ
ԺԹ • գարու
առաքին
կիսուն.
Հայրենիքէն
դուրս,
մամ անակակից
մտաւորական
կեգրոննե
բու մէք
էր , որ կը Հոլովէր
իր զարգացման
րնթացքր :
Այս
մռայլ
ե լ մութ,
սեւ ու սպանիչ,
խգղող
եւ անչունչ
մ թնո լորտին
մէք, անաբձադանգ
կբ
մնային
սթափում
ի , սրբագան
րնգվգոլմի
եւ
ինք–
նապա չապանութեան
ա սաո ւածա չունչ
կոչերը :
Արձագանգ
չէին գաներ
նոյնպէս
,
Հայրենիքի
Հինաւուրց եւնուիրական
մենաստաններու
խու
ցերէն արձակուած
Հրաչունչ
կոչերն
ու
յորդոր–
նե րր %
Այս Համատարած
ոդբերղոլթեան
մէք,
որեւէ
^ րա չք անգ ամ պիաի չկրնար
վւոխե
լ
«Հ ա
յաստան–
ՅԻ^Ի
վիճակր։
ԱնՀրամեչտ էբ ամէն
բանէ
առաք
գայն զիտակից
դարձնել
իր ֆիզիքական
,
նիւթա
կան եւ բարոյական
զրկանքներուն
: ԱնՀրամեչտ
էր
անոր կիսոփ
մր անբանացած՜
մ աքին
մ էք ապրե–
ցրնել
տառապանքի
եւ ինքնասիրութեան
Գգա -
ցումր
ե լ գիտակցո
լ թ իւն ր :
Ստրկացած
ել անբանացած
չնչաւոր
էակր
նախ պէտք էր մ արգանաբ
, փե բակեն գտնա ցնե լոփ
մարդը՛
իր Հոգեկան
եւ րարո յական
գիտակցոլ -
թեամբ :
Հայկական
իբ գիմագիծր,
ագգային
նկարա–
գիրն ու կոչումը
ատկէ
յետոյ
միայն
պիաի
կրր–
նացին
զինք գնել իբ ազդային
պայքարի
փրկարար
ճամբուն
փրա
յ •
Այս յեգա չրք ում ր անՀնար
էր կաաարել խա -
գաղ
քարոզոլթեամր
, ղրականռւթեամր
,
աղօթ
քով կամ
Հ
օտար » միքամտութեամր
:
«
Երբ մարդ
այնպիսի
երկրի
մբ մէք կ՝ապ–
րի , ուր կեանքն
ու ինչքր անապաՀո փ են,
հարկ
անհրաժեշտ է, որ կրէ իր վ րայ ինչ որ իւր կենաց,
ընչեց ե ւ պատուոյ ապահո վ ութեան համար պէտք
է » :
Մեր մողոփրգի
կորստեան
դէմ , իբրեւ
փբր -
կութեան
միակ
միքոց
մ ատնանչուած
ա յս պատ
գամ ր
ոչ առաքին
եւ միակ
գեռ 70ական
թր–
ւականնեբուն
արձակուած–
ՀՀՄ
ամուլ»
թեիթին է–
էեբէն, պէտք էբ որ իր գործնական
աբձագանգր
գտնէր
բուն իսկ երկրին
մէք :
Զաբթօնքր
Հայ մչակոյթին՝
Պոլսոյ,
Թիֆ/ի–
ոի ել Հեռաւոր
մտաւորական
կեղրոննեբուն
մէք ,
անտարակոյս
մեծ նուաճումներ
կատարեց
մինչեւ
Դրական
թ ո ւա կաննե բ ր :
Հայ
միտքր
յեղաչբքուահ
էր,
^Հայկական
գմոխք»
էն գուրս I
Հոգեկան
այս յեգաչրքումր
Հ
<Հայաստան
»էն
Հեռու,
կրնար տտրբեր
րնթացքով
առաքնռբգել
Հայր,
եթէ մնար
անՀաղորղ
Հայրենիքի
իրակա -
• նութեան
:
Ինքնապաչտպանութեան
, րմբոսաացռւմի
, եւ
ոբբազան
րնգվզումի
Հրաչունչ
ճառերն
ու երգե -
ՐՐ,
պէտք էր իրենց գործնական
աբձագանդր գա
նէին
բուն
Հայրենի
Հողին
վրայ ;
^ական
թուականներէն
վերք, այս ուգդու -
ո՛՛րքան
երքանիկ
էինք եբր
Գաչնակցութիւնը
չէր ծնած։
Իք աղաղ - Հանղիստ
։
- « հ ւ լ Ա ^ ն ք • • • կ ե ա վ ուր» ;
=
Հրամ մ եր էք , Մ էմ իշ աղա . . .
հ1ոզի գաւակ,
թէեւ
կ ե ա վ ո Լ ր
ես, բայց
լաւ
մէկը կ՝երեւաս :
:= Շատ շնորՀակալ
եմ , պէյս
Հ
Ջեր ազնուոլ -
թիւնն է այղ . . .
- Ուլան
անունդ
ի՛՛նչ է :
Աեբ խոնարՀ ծառան
, ձեր ոաքի
փո չին՝
իյաչաաուբ
• • • Երքանիկ
օրեր :
Եկաւ
Գաչնակցութիւնր
եւ ամէն ինչ տակն ու
վրայ
րրաւ։
Ի նչ վնասներ չէ Հասցուցած
Ան։
Անոբ վաթսունամեակին
առթիլ՝
վաւնք մր ա–
նոնցմէ՝
իրրեւ
նուէբ ։
Մ ինչեւ
երեւում
բ այգ կուսակցութեան
,
Թուրքն
ու Բիւբտր,
խաղաղօրէն
իրենց
րոնար -
ուեստր
ի դործ
կը դնէին
Հայ մոզովոլրդին
վրայ։
Եկան Գաչնակցականներր
եւ իրենց
Հետ բե -
բին
մեզի
իրրեւ
նուէբ
«բողոք»
,«^ազատո
լ
թիւն»
,
« իրաւունք»
անունով
Հիւանղոլթիւններր
• . .
«Գուն
ալ մարգ
ես,
բոլորին
Հաւասար» Ագգ
եւ մողովուրգ
ես : Բարձր
մ չակո յթ
ունիս»ի պէս
տդա յական
մ աքեր
ղրին
մ եր ղլխուն
մ էք ։
կ՝արմէ՚°բ
այս տեսակ
նա խապա չա րումնե
բու
Համաբ
, Պոլսոյ
«Գրան
Հայ էֆէնտիներ»ոլ
Հան -
գիստր
խռովել
: Զանոնք Պալատի
աչքին կասկա -
հ՜ելի գարձնե
լ
յ
Պո լսո յ Հա յութիւնր
իր խանոլթովր
, մամ ովր
եւ իբ տաքուկ
տունով բ խագա գօր էն
կ՝ ապրէր
փառք տալով
Հայրախնամ
Աոլլթանին
։Անոբ
Հան
գիստն
ալ քուրր
ինկաւ :
Հ •
6
• Գ ՛ն , սնտոլկներով
^գրսեցի»ի
ցաւեր
բե բաւ
Պո լիս , խռովե
լու
Համ աբ
Ա տամ
պոլսոց
Հանգիստր
։
Պատռեց
Հայուն
«Հայ - քրիստոնէի»
Հագուս–
ել
՚ԳՅ"՚–3
«Հ՛
ւզգութիւն»
Ս տիպեց
յօբանքո
զն երո ւն՝
իրենց
գիչեբանոց–
ներէն
գուբս գալ եւ կուսակցութիւն
կոչուած
նո
րոյթին
Հետեւիլ
: Ասոնք որքան
երքանիկ
էին ի -
րենց կակուղ
մինտէր5//քՀ7ռէ.1»
գիրկր
, իրենց
կրլ -
կրլակնեբուն
ծուխին տակ ...
Այս մարգիկր
«յեղափոխութիւն»
անունոփ
երգ
մլն ալ բերին
իրենց
Հետ եւ ասոփ «Թուրքբ
ղՐՐ ՜
գրռեցին
ու մէկ
միլիոն
Հայեր՝
աբիւնառոլթեան
են թա ր կո ւե ց ան» :
իսկ
մնացո րգն ալ « իբ աղատ
կամքոփր »
Հեռացաւ
, ցրուեցաւ
ի սփիւռս
ա չխա րՀի
• • •
Եթէ
գոյութիւն
չունենար
Գաչնակցութիւնբ
,
ա յսօր , մ ենք մեր Հա յրենիքին
, մ եբ
տուներուն
մէէ.^ խաղաղ
յէ*.
երքանիկ՝
մեր կորկոտն
ու
Հերի–
աան ալիտի վա յելէ ինք ^ ինչպէս
Բիւրտերն
ՈԽ
Ա -
րարձերը^
մոյներն
ու. միւս ոչ - թուրք ազգերը ,
որոնք ա յսօր
,
գեմոկրաա
Թուրքիո
յ
Հայրախնամ
Հովանիին տակ. երքա՜նկօրէն
կ՝ապրին . . ՚
Հապա՜ սա Միացեալ
Անկախ
Հայասաանի
Հանրապեաոլթի՚՚ւնր։
Առանց
Բեռիի
Հրամանին
Լ
առանց
միւս Հայ կուսակցութիւննե
բու « փորձա -
ոու» ցուցմունքին՝
գրօչակ
պարղել
Երեւանում
՚ • •
0 յ
առնուազն
ամրարտաւանութիւն
էր գա
« Մենք ո՛վ ենք որ ...» :
Այսօր,
գաղութներու
մէք, Հ.
6–
Գ ն կրկին
գործի
փրայ է։ Հանգիստ
չի տաբ միւս կուսԽկ -
ցութիւննեբուն
եւ կագմակեբպութիւններուն։
Զի
թոգոլր
ռր մարդիկր
իրենց
գի չե բանո ցնե րո ւն մէք
քտչուած՝
իրենց
սուրճբ
ֆրթեն
: Ագգագործոլ -
թիւն
ընեն՝
իրենց
ղործամամեբէն
աւելցածոփ
եւ.
իրենց Հասկցած– ազատ
ձեւոփյլ : Հ. Տ՛ ՛Ի ՛ն իրար
կ՝անցբնէ
րոլոբր, «ագգր, ազդր» պոռալով :
Տպարան
, թերթ,
ղիրք Հրատարակել
, խմրա-ա
գիր ֊ գրող - ճգող ճարելու
կր ստիպէ
զանոնք :
Բարե բախաաբաբ
,
Գա Աակցութիւնր
բոլորո -
վին անգութ
չէ
միւս
կաղմ ակե րպո
ւթիւններու.
Հանդէպ։
Կ՝աչխատի
, չափով
մը օգաակար
ըլլալ
անոնց :
Իր չարքերուն
մէքէն կր քոկէ
ծուռրերաններր
եւ կր գրկէ գիմաց իննե բուն՝
իբբեւ
ԳԲ"Գ ՜
Ա՚"Գ
կամ խմբագրող,
ոբոնք ,իրենց
անձնական
Հա -
չիւներն
ու գառնութ
իւննե բ ր «ասում
են»ական
յօգուածներոլ
վերածելով
՝ կր լեցնեն
ղէմի
էրա–
ղիրներր
որով թէ իրենք
կբ թեթեւնան
եւ թէ ի -
րենց թերթերն
ալ սովէ կ ազաաին
• • •
Գործի՛^
մ ղել կ՝ուզես
. Հա կանեբր
,
<լայսին է
թաղին
մ էք Գաչնակներր
ղպրոց պիտի բանան ե–
ղեր» մը տարածէ
, րոլոբը
նոյն թագին
մանուկնե
րր ձեռք առնելու
, Հա յացնելու
կր ձեռնարկեն
։
Եթէ փափաք
ունիս
ագգային
աթոռ
մբ
քաչել
տակգ , ինքզինքդ
Գաչնակներու
կողմէ
Հալած -
ուած
ցոյց տուր եւ աՀա Հականե րոլ քուէնե րր փյը^
բագ կրթափին
. . .
« ԳաԱակցութիւնր
եկեղեցին
պիաի
խանղարէ
եղեր»
մը նետէ Հրապաբակ,
«կրօնքը
մ ո ր փ ի ն
( »
պոռացոգնեբր,
իրենց
խնամինեբոփ
մոլեռանգ ե–
կեղեցասէբ - կրօնասէր
կր դառնան
ւ
Տէբտէրոլ -
թեան
թեկնածու կբ ներկայանան։
Նաբեկացի
,
ՇնոբՀալի
տօնելու
կր ձեռնարկեն
։ կաթողիկոսի
,
եպիսկոպոսի
ձեռք կր Համբուրեն
եւ
խաչակնքելու
վաբմութիւն
ձեռք
բերելու
էլաչխաաին
• . •
Հ՛ Ա. ԳաԱակցոլթեան
գործած՝
այսքան
չա
րիքներու
փոխարէն
զինքր
ամչցնեէու
եւ պատմե
լու Համաբ , անոբ
տօնին
առթիւ կրմագթեմ
որ
կաբսր, ԱրաաՀանր
եւ միւս
Հողերը
կցուին
Հա -
յաստանին
յ Ռեսպուրլիկան
ալ
Հանրապետութեան
վերածուելոէփ
րոլորբ
մէկ րեռցուի
անոր եւ Հայ
մողովուրգի
ուսին՝
քանի որ Հայ մողովուբգն
ալ
յանցաւոբ է քաքա լերե լուն Համար
Հ. Տ • Գ ն ՚ ՚ •
կ.
ՊԵՏՈԻՇ
թեամբ կատարուած
մասնակի
փորձեբէն ետք Հը–
րապարակ
եկած քագաքական
կուսակցութիւն
-
ներն էին , ոբ պիաի կատարէին
փրկարար
յեգա -
շրքումբ :
Առանց
ստո րագնաՀատե
լու Արմ են ա կան ել
Հլն–
չակեան
կուսակցոլթիւ1նե
բու գեբ ր ա յս
մ արդին
մ էք , իրոգութ
իւ^ւ է որ Գա Աակցութեան
ւէիճակ -
ուեցաւ
իրական
դեբր :
Այղ մասին
յաքորդոփ :
Ա. ՏԷՐ
ԹՈՎՄԱԱԵԱՆ
ՀՄՅԸ ՊԻՏԻ ԱՊՐԻ
Հա յբ սլիաի ապրի՛ , Հակառակ
դաՀ
իճներուն
եւ Հակառակ
իր աչքին տակր
բուսած
կո բեկին :
Հայր
սլիտի ապրի
մոդո փո ւբգնե րոլ սիրագօդ
չբզ^
թային
մէկ ոսկի
օղակն
րլլալու
Համար։
Ա՛յս է
մեբ բո լո րիս
յո յսր • յո յս
մ ր, գո ր մ ուրճոփ
կռե
ցինք , ինչպէս
մեր պապերէն
մէկուն
նիզակր
, ոբ
նպատակին
կը դիմէր , օղին ել արեւուն
մէք եր–
*
՚՜ ^
ԳԱՆԻկԼ
ՎԱՐՈԻԺԱՆ
4–
ՊԻՏԻ ԳԱՑ ՕՐ ՄԸ...
Պիաի գայ օր մը, երբ ագնալոբնեբու
գերեգ -
մաններր
պիաիւ բացուին
, Աբտաւագգ
գուբս
պիտի
ելլէ Մասիսի
անգնգախոր
փիՀերէն
,
Լուսաւորչի
կանթեղր՝
Աբազածի
եւ ԱեպոլՀի
բարձունքնեբուն
փրա
յ նո բէն պիաի
սկսի պլպլա
լ րո լո ր մ աՀկանա–
ցունեբոլ
աչքին
եւ վեբքապէս
Մ Հերր , Ա
ասոլնցի
Գաւիթի
գիլցագն
ղաւակր
, Ակա
իի քարին
մա յռէ
գուռր
Հրելով
, լո յս ա չիսա բՀ պիտի
գա
յ Արծ
բու–
նինե բու թաղ աւո բութ իւնը վ ե րականդնե
լու ; Ա
յն
օրը պիաի վերնա
յ անէծքր
Անիի
վրայէն
, Հտղա–
բումէկ
եկեղեցիներու
ղանգակնե
բ ր պիտի
ղօ -
ղան քեն եւ մեռած
մ ա յրաքաղաքին
փառքբ
նորէն
պիտի սկսի ճաճանչել
Արարաաեան
ղաչտհն
փրայ։
Ա՛
ՎՌԱՄԵԱՆ
է– ԱԿՆՈՒՆԻԻ
ՄԱՐԳԱՐԷՈՒԹԻՒՆԸ
է. Ակնունիի նամակը՛ ո ւզզո ւ ա ծ Հ • Ց • Գաշ
նա կ ցութե ան Ամերիկ այի Շ ր յ ՚ ո ն ի Պատգմ– ժոզո -
վին 1911, Դեկա– ւՕին •
« Ողքո յնի Հետ միասին՝
Համեսա
մի
խնղ–
րանք
ունեմ
ձեր վէճերի
մամին
եւ
պայքարի
մամանակ,
ոգեւորութեան
թէ լքում
իրնթացքոլմ,
մի վայրկեան
իսկ աչքից
մի թոգէք
լուսաստզը -
մ եբ վի րաւո ր Վաթանր
, ոբ տաբագիբ
որղոց
սի
րով է մպտում
, նրանց
սրտի մէք է որոնում իր
կայանր,
եւ նրանց դարձի
մէք իր
մխիթարանքր։
Նայեցէք
միչտ
ղէպի
Երկիր
ել
Հաւատացէք
նբա ապաղային : ճիչգ է, քաղաքական
կարմիր
ամպերրնոբից
կուտակւում
են,բայց
ազատութեան
վերելքր,
թէեւ
ծանր,
յամրաքայլ
անդիմագրե -
լի է––
Եւ ես Հաւտան
ունեմ, ապառամ
Հալատ
, որ
չաա
տարիներ
չանցած՝
չատերր
ներկայ
սերնղից
,
նո յնիսկ
ձեր փոքր իկ մոգովից
նբանք , որոնք
ղեռ
սպիտակ
մ ազ չունին
եւ րախտ
ռլնին , ա յմմ
թո
թովախօս
ել անվստաՀ
, կր մեծանան
, կր
րաբձ–
բանան
քաղաքական
պա յքարի
սանգոլգնեբր
եւ
կ՚երթան
բազմելու
Հայ ժոգովուրգի
Ներկայա -
ցուց չական ժոգովփ՝
Հայկ ա կ ան Պարլամենտի
մէք
մօտաւոր
իքեւանը
քաղաքական
մեր յազթա -
նակի
Ու եթէ մի օբ ձեգանից
մէկր,
իմ բնկերներ ,
արմանանայ
այղ չքնաղ
րախաին
, թող
յիչի , որ
իմ ասածր
մ ա ր գ ա ր է ո ւթիւն
չէ , այլ միայն
հա -
ւաա ,
անխախտ
Հաւատ
ղէպի
այն ճամբան
, որ
թէեւ
արեամբ
ներկուած՝
մ իչտ
առաքնորղում է
գէպի աչխատանքի
եւ գաղափարի
քաղթագաչտր»
:
ԿԱՐԳԱՑԷԲ ԵՒ
ՏԱՐԱԾԵՑԷԲ
\
^ 8 Ա Ռ ԱԶ » ^
Fonds A.R.A.M
