6
^ Ց Ա ք Ի Ա Զ »
արժանի
են մասՆաւորապէս
՚Լարարաղի
Մելիքու–
թիւնր
,
իսրայէլ
Օրին
ձ ւ
Գաւիթ
Րեկր
֊.
Կր էոիրէ
ււարկոլթիլնլլ,
բայց
ոգին չի մեռ -
նիր՛
Ե՛–
սակայն
ստրկութեան
մանգը
կր նստի
Հայոց քաղաքական
գիտակցութեան
՛Լրայ,
մինչեւ
1860
թուականներր,
երր կր սկսի
մտաւորական
Զարթօնք
ժր, եւ շարժուժ
մը, որոնք կր
սլ՚՚ակոլին
մեր
«Ազգային Ա աՀմ անագրութե
ան» անունով •
Այս
շարժուժ
ր լայն չափեըի
Հասաւ
երր
Հայ
կական
Բարենորոգուժների
(1878)
գործագրոլ
-
թիւնր
ձախոզե
լով
, «Հաժ իտեան
Հալածանքնե
րր
աւելի սաստկացան
ւ Տարրերային
ձեւով
սկսուած
ա՚լատագրական
շարժում
ից ծնան
Լ րեք քազաքա -
կան կուսակցութ
իւններ - Արմենական
, Հնչակ -
եան
ե ւ Գաշնակցական
։
«Արմենականր»
լայն Հող չգտնելով,
ստիպ -
ուեցաւ
մի քանի անգամ
անունր
փոխել
,
բայց
գարձեալ
ասլարգիւն
, մինչեւ որ միացաւ
մի նոր
Հոսանքի Հետ եւ միասնարար
կազմեցին
/իամկա -
վար - Ազատական
կուսակցութ
իւնր :
Հնչակեան
կուսակցութիւնն
է լ ժի քանի ան
ղաժ
լո՚-րէ
անղաժ աՀաաութեան
ենթարկուելու
Հետեւանքով
չավւազանց
տկարացաւ ել
այղոլէս
է լ մնաց :
Հայկական
անգրանիկ
այս երկու կուսակցու -
թիւններր
առագաստներր
քամուն
տուած
, ո ւ
ձաիս օրօրուելով
եւ տրո րուե լով , մի կերսլ գեռ
քարշ են տալիս
իրենց
զո յութիւնը։
Հ – Ց–
Գաշ–
նակցութիւնն
է որ առո.լ1 կազմով
ե ւ
մ՚սրտական
կեցուածքով
կարողացաւ
անՀամեմատ
աւելի շատ
յեզափոխական
աարրեր
Համախմրել
իր
չո՚–ր1ր
եւ
վաթսուն
տարի շարունակ
վարել
Հայկական
Ազա
տամ արտը :
Արգարեւ,
Հրապարակ
իքած էր անձնուէր
յե
ղափոխական
Հայրենասէրի
մի նոր սերունգ որ
ուզզակի
Հրաշքներ
գործեց
։
Գաշնակցութիւնը
պարզեց
աղատութեան
ղ ր –
րօչր ե ւ մարտնչեց
չարգարարների
, աւարտ -
ռուների
ո ւ Հալտծոզներր
գէմ : Իր սեփական
միիցներով
մարտական
խմրեր
կազմակերպեց
ե ւ
կոխկռտելով
բռնակալեերի
գծած
սաՀմաններր ,
սրարշաւ
անցաւ
այնաեղ, ուր պէտք կար շու -
աափոյթ
օգնութեան
, ինչպէս
նաեւ
Հայկական
Հատուածների
միքեւ
ստեղծեց
սերտ
ղործակցսւ–
թիւն ։
Բոլոր
Հայաբնակ
վայբերում
կաղմ ակեր պեց
գաղտնր
կուսակցակաՍ
մ արմ
իններ
եւ
յեւլավւո -
խական
աշիատաեքի
լծեց։
Լոյս
րնծայեց
յեղա
փոխական
գրականութիւն
եւ
ռաղմ ի երգեր :
ՇնորՀիւ ա յս արտակարգ
ե ռո ւղե ռր , րարձ
— .
բացաւ
մեր ժոզով
րգի գարե րով
լնկԼէուած
ոգին %
՝1յա
գիտակցեց որ ասլբու
մէ
Հայկական
՚Լեբա -
ծնուՍգի
գարում
, լի փա
յլուն
յո
յս
՚Յբով
:
Ա ի րոպէ
պ ա ա 1 լ ե ր ա ց Ս ե ե ք այՆ
գժբաիւտ ժա —
մանակաշբչանր
, երբ
մեբ
ժողոՎուրղր
ռազմոլնա–
կութ
բւնլյց զրկուած–
,
մ
՛ատնուե
լ է ր ՛հոգեկան ա յ ն
պիսի անկում ի , որ իր յետաժնաց
,
աւարատենչ
ղբացինե
րն
աՍգամ
, աբՀամաբՀ
անքով
էին
իրեն
վրայ
նայում
վերեւից,
մ
՛եզ անուանելով
վախ —
կոտ,
ստրուկ
ել
իր
գաՀիճՆերից
գութ
մուրացոզ։
Տեղափոխութեան
քուբայրց
շարան
— շարան
ելան գաղա վւա րապաշտ ա յնպրսի
Հերոսնե
/՚ , " -
րոնք
իրեեց
նձնոլր րութե ամբ
ե լ
քաքո ւթեամ
ր
սբբեցին
Հայ ժողողբգի
երեսին
քսած
ժուրբ
յ
Հեռուն կը տանէր
ժեղ, եթէ թուելոլ
լինէինք
՛լէթ գլխաւո
ր
Հե րոսական ճակատաժ ա րտնե բը ,կը–
ռիւնե
ր ր , աՀարե կո ւմ՛նե րն ու քաղաքական
ցո յ -
Յերբ\
զորս ժեբ
ՀայբԼնասէբ
բնկերները
ժղեցին
թրքական
, քրաական
, ռուսական
ու
թաթարական
Հսկայ
ուժեբի գէժ , սարսափի
ժատնելով
մեր ժո–
ՂԲ՚ԼՐԳԻ
Հալածոզներին
, արժանանալով
պատկա -
ռանքի
ե լ
Հերոսական
կոչումի :
Իլբիմեան
Հայբիկը
իրաւական
Հիմք
ունէր
Հ.
6.–՛
Գաշնակցութեանր
Դ՚աշնակունիք
անուանելու։
ԵԼ
իրօք, Հ՛ Ա՛ Գաշնակցութիւնր
սովորական
ի–
մաստով
քազաքական
կուսակցութիւն
չէ , այլ իր
կատարած
ազգային ֊ քաղաքական
ո ւ
ռաղմական
ձեռնարկներով
ել ձեռք րերած
աբգիւնքով՝
Հին
յորչորչումով՝
ԴաշԸակունեաց Հարստոնթիւն է ^
օժտուած
նորագոյն
ղաղավյա
բնե
բո վ :
Հայաստանի
թագաւո
բո ւթ եան
անկուժից
854
աարի
վեբչր եւ կաժ Կիլիկիայի
Ռուբինեանց թա–
գյսւորոլթեան
վախճանից
525
տարի
անցած
, ղե-
րաղանցապէս
Հ . Տ •Գաշնակցութեան
վարած
եբե–
սրւն . տարիների
Հերոսական
պայքարի
շնորՀիլ է
որ,
1918
թ.
յաքողուեց
Հիժր
գնել
Հայսւստանի
Հանրապհտութեսւն :
Ներկայ
Հայաստանի
ժողովբգի
քախքա
/սիչ
մե
ծամ ասնո
լ թ
ի լն ր Հայկական
Պետութեան
ղեկր
յանձնեց
Գաշնակունեաց
Հարստութեան
,
Որ,
ե -
բեսուն
տաբուայ
վ՚որձառո
ւթ
ե ամ ր
ղինուած
,
« Անձեւ քաոսից » ծանր
ղո Հ ա բե ր ո
լ
թ
ի
ւննե ր ի ղ ր–
նով, կարողացաւ
օրինաւոր պետա
թ ի ւ ն
ստեզ -
հ ե
լՀ
Ունեցանք
ժողովբգավաբ
կա ո ա վա բո , թ
ի
ւն ,
իր
բոլոբ
բաժիններով,֊^
Ի՚որՀրղ
արան,
կանոնա–
ւոր բանակ սպաբապեաով
եւ
ղօրավտրներհվ
,
Հ– Հ. Պատուիրակութիւն
եւ զեսսլան՚՚եբ
ո.
Հիւ
պատոսներ
օտար
երկիբնեբի
Ժէք ,
... Մեր կանոնաւոր
բանակից
բացի,
ունէինք նա՛
ԳէսշնակցոէթհաԱ
ի։յւեուը
(ՑՈՒՇԵՐ
ՎԱԹԱՈՒՆԱՄԵԱԿԻ
ԱՌԻԹԱՎ)
1 .
Ո՞վ է հեղինակն
այս երգի.. Ո՛՛վ է
գաշնաւո–
րողր ղրա :
Գրիգոր
Միրղայեան
ել կաԺ , իբրեւ
երգա -
Հան,
աւելի շատ ծանօթ՝
Տ ֊ րի գ ռ ր ԱիւԱի
անունով։
Շատ
քիչերին
յայտնի՝
Ժեբ նոր սերունգի եւ եբի–
տասաբղութեան
լարքերից
. Հիներն
է լ,
որոնք
ղիտեն, մեծ մասով
մր տեսակ
խառն
տբամագրու
թեամ
բ պիտի
Համակուին
անշուշտ, երբ
կրկին
մէկ
աՍ՚լամ
իբար Հեա սեբա կապակցութեան
մէք
տեսնեն
անուեեերբ
մեր կուսակցութեան
քայլեր
գի եւնրա Հեղինակի ;
• Մշաւլ, բւսևւււոր, ււանչպար աԽպէռ
Արի՛ք միանանք ... :
Մի քիէ Հեռուից
սկսեմ :
18օ/
I
թ • ես
նախապատբաստական
ղասա բաննե րի աշակերտ
էի
Շուշիի
թեմական
գպբո ցում , խնամ քխն ենթակայ
իմ Հօրեղբայր
Մա
նուկ Աբեղեանի
, որ այգ տաբրնեբին
ուսուցիչ էբ
նոյն
ղարժաբաեի։
Աեր ուսուցիշների
թուրն
էին
սլատկանոլմ
նաեւ՝ Տակոբ
ճազարրէգԼաԿւ
,
՚քյի -
կողայոս Ա ելիք - թանզեաե
ՀՀետագային՝
արք -
եպրսկոոլոս
) եւ ՛է ի քանի
ուր ի շնե ր : թեմի
Հոգե -
լոր առաչնորգն
էր կարապետ
եպիսկոպոս
Այվազ–
ե ան , խրստ պաՀպանուլական
Հակում ներով մի
Հոգեւորական
;
իմ գա
ս ընկերներ
ից էբ ա յնտեղ՝
ԳրԻգ"Ր
Մ իրղա յեան , ծնունգով
Շուշի
քազաքից :
10եգճ
րնտանիքի
զաւակ
էր : Աիրուած էբ ամէնքից իր
յա քողակ
ձայնի , քաղցր
երգեցողութեան
Համաբ :
Վա
յե լում էր մասնաւո րապէս
թեմական
առաք -
նորգ Այվաղեան
եպիսկոպոսի
Հովանաւորոլթիլ
-
նր։
ԵԼ
վերքինիս
քանքերով էբ, որնա շուտով
էք–
մ իածին
ուղարկուեց
ու ճեմ արան
մ
տալ
յ
՚քյո
յն
այգ ժաժանակ
, ես թիֆլիս
տեղափոխուեցի
Հօ -
րեղբօրս Հետ մ իեւսին
, ուր նա ո ւս ո լց ի չ էր Հրա
ւի
րուած
տեղւո
յն Տո՚թւանեան
օբ
իո
րղաց վ աբժա–
բանի. ես է լ ժաայ
՚էյերսէսեան
ղպրոց
որսլէս ա -
շակե րտ :
Այնպէս պատաՀեց
, ոբ մի քանի տարի
յետոյ
կրկին
Հանղիպեմ
Գրիգոր
Միրղայեանին
, այս
անգամ
էքմ իածնի
ճեմ ա րանում
, ուբ ես տեղա -
փոիսոլել
էի
1895/
Տունուարին
Ներսէսեան
ղպբո–
ցից , մի խումբ
լնկերների
Հետ միասին։
Միր -
ղա յեանբ
ճեմ արանի
ձա յնեղ
, ե րաժշտական
ձիբ —
ր
II
ւէ օժտուած
ա շա կե ր տնե բ
ի
թուին էր պատկա -
ն՛ում, գնաՀատուած՝
ամէնքի
կողմից,
վայելելով
ել Գաշնակցական
մարտական
խմբեր
ել ժողովր -
գական
ղաշտեբ,
որոնք
մեր ղօրքի Հետ
ժիասին^
երբեմն կլ առանձի՜ն , աՀագին
ղեր
կատարեցին
աբտաքբս ել ներքին
ճակատների
վյւայ։
Ա անաւանգ Տ\ակատագրակաե
պաՀերին
, կա
-1
ռավարութեան
ՀրաՀանգով
օգնութեան
էին Հաս - ՚
նում յեղափոխական
կռիւներում
ժարզուած
ժեր
Հրաժ անատա բներբ եւ խմբապետներր
,
իրենց
մ արտիկներով
ու ժողուԼրգական
վաշտերով :
Հայաստանի
Հանբապետական
կառավարու
—
թիւնբ կբ սպասէր
19/1
թ .գարնան , որպէսղի
Հնա–
րաւոբուլթիւն
ունենար
թրքաՀայ
գաղթականնե
-
րին տեզափոխե լ թբքաՀ աս տանի ա յն չորս նա —
Հ
անղնե ր ր
,
որոնք
ւ^ՀՕ
թ– Օղոսա. \Գի
Աեւրի
գաշնաղրով
ժիացուած
էինՀայաստանի
Հանրապե–՛
տութեանր
: Այսպէս
պիտի իրականանար
Ազատ,
Անկախ ել Միացեալ
Հայաստանի
Ժեբ գարա -
ւոբ
երազը,
որի Համար
ժիլիոնալոբ
զոՀեբ
ենք
տուել։
կակայն
մեր ղրացի
երկու
բռնակալ պե -
աոլթիլննեբբ,
Ռուսաստանբ եւթուբքիան
,
որոնք
գարեր
շարունակ
ոխերիմ
թ ^ամ իներ
լինե լով,
12
անգամ
իրար գէմ սլաաերաւլմ ած
էին,
սլարաղա–
ների բերումով
զինակցեցան եւ գաւագրարաբ
գր–
բաւեցին
ներկայ
Հայաստանբ։
իբբեւ
Գաշնակից՝
թուբքիան
կովկասեան
Հայաստանի
մի մասը
ըս–
տացալ, իսկմեծ մասի
վյւայ
իր խոշոր
թաթբ
գրաւ ռուսական
աբքր,
ղայն ենթարկելով
բո լշե -
լիկեան
լուծին
I
Հ. Տ– Գա քակցութիւնր
փոխագրուելով
Հայ
կական
ղաղութներր
, ուր սկղբից իվեր ունէր իր
րկ՚կեբնեբի ուՀամակիրների
Հոծ
բազմութիւն
,
ստուարացրեց
իր շարքերը
նոբազիբ
րնկեբներով
եւ պաՀեց իր գիրքր էբե՛– ամենամեծ
քաղաքական
կուսակցութիւնր
յ
Գաշնակցութիւնր
ա յսօր արտասաՀմ անի մէք
ունի Հարուստ
մամուլ,
գրականութիւն
, րազմա ֊
թ ի լ
սեվւական
ակումբներ
եւ ուրիշ
շէնքեր,
ինչ -
պկս
նաեւ կապոյտ
իքաչի եւ Համ ազգա
յինի պէս
գաղւսվւս՛ բակից
խոշոբ
կազմ ակե
բ պո
լ թ
էււննե ր եւ
զանազան
միութիւններ
, Հ. Տ՛ Գ՛ ՆոբԱերուն -
գբ , որին պիտի փոխանցուի
ժառանղո
ւթ
իւն բ :
Աղաաաղրական
սլայքաբր
պիտի
շարունակուի
մինչեւ որ
ամբււզջական Հայա ս ա անի
իրական , եւ
իրաւական
տէրր
ղաււնայ
ինքր
Հա՛յ
ժողովուրգբ.
ԲԵՆ՛Օ
մասնաւորապէս
կոմիտասի
պաչտ պանո ւթիւնր եւ
Հովանաւո
բութի՛^ Ր •
Շաա
ժաժանակ
չանցած Ա իրղա յեանր
կը
թողոլ
ճեմարանը
գոՀանալով
ղասարանական
րաժնի
ուսման
լնթացքր
ժիայն աւարտելով, իսկ ես շա–
րոլնակեցի
լսաբանական
բաժնին
Հետեւիլ։ ՚Հ,ա
Պետերբուրգ
Ժեկնեց՝
եբաժշաագիտական
բարձ -
րաղոյն
ուսմ անց Հետեւելու
Համար,
ուր ել մնաց
երկար
աարիներ :
Երբ
1899
թ՝ ճեմարանի
լսարանական
բաժի -
նլն աւարաելուց
եւ ժէկ տարի
Շուշիի
թեժական
գպրոցում
ուսուցչութիւն
անե լուց
յետոյ
Գերմա
նիա
մեկնեցի եւ չոբսուկէս
տարի
վերք
1905^
Տունուարին
մի քանի ամսով
գնացի
Պետերբուրգ,
նախ քան Հայրենիք
վերագառնալս
,
Ռուսաստանի
մայրաքաղաքսւմ
գարձեալ
Հանգիպեցի
Շուշիի
թեմականի եւ էքմիածնի
ճեմարանի
իմ
վաղեմի
գասլնկեր
Գրիղոր
Միրղայեանին
:
Գրեթէ տասբ տարի շարունակ նա այնտեզ
Հե–
տեւել էբ տեղւոյն
երաժշտանոցի
ուոժանց , աշա~
կերտելով
աշխաբՀաՀռչակ
երգաՀան
Ռիմսկի
Կորսակովին եւ մի քանի
ուրիչ
մ ա սնաւլէ տնե բ ի :
Շատ չէիմնում ա յլեւս
ե բաժ շտանո
ցն աւա րաե–
լուն,
ուսանող էր վերքին
կարգերի
: Զեռք էբ բե
րել
Հ իժնաւո
ր պատբաստու
թիւն
,
ժասնաւո րա -
սլէս երաժշտութեան
տեսական
ճիւղի
ժէք :
Հասուն
ժաբգ էր արգէն,
աժուսնացհլ
էր մի
Հայ
ոլսանոզոլՀու
Հետ, լնտանիք
կաղմել։ Զէր
գոՀանում
իր մ ասնագիտո
ւթե ամ ր մ ի՛ս յն
եոանգով
մասնակցւթիւն
էբ բերում
ազգային -
Հանրային
գո րծե բ ին եւս : Գաշնակցական
ո ւս անո ղնե ր ի շար–
քերի
մէք էբ գտնւում
, աշխատում էբ
ողբացեալ
Խաչիկ
կարճիկեանի
, Պ– Աոտնիկեանի
, Աաբա -
մ իշխանի եւ կուսակցական
ուրիշ ուսանող
լնկեր -
ների
Հ եա մ իասին :
Մինչեւ
իսկ ղէնքեր
ձեռք
բերելու ել կովկաս
փոխագրելու
ղոբծին էբ բերում
իր մասնակցու -
թիւնր :
ԱնՀանգիստ
էաւորութեան
աէր էբ ,
ուզում
էր անպատճառ
ամէն տեղ եւ ամէն
րանի մէք չի -
նել,
նաեւ ռուսական
Համ՛ ախմ՝ բում Սեր էւ եւ չար —
ժուժների
ժ էք : Տ իչում եմ ա յսօրուա
յ պէս : Ես
նոբ էի Պետերբուբգ
Հասել եւ բնականաբաբ
գտել
կրկին
իմ Հին գասլնկեր
Գրիգոր
Մ իրղա յեանին
^
երբ
վեբքինս
մի օբ է լ,
1905
թ՛ Տունուար
Դի ա -
ռաւօտ
ր, ինձ իբ Հետն առաւ, թէ՝ երթանք
ցարերի
ձմ եռնա
յին «պա
լա տ» ի
Հ բապարակր
, օւբ
տեղի
պիտի
ունենար
բանուորական
Հրապարակսէյին
մեծ
ցոյց՝
Գապոն
քաՀանայի
առաքնորղութեամ՚ր։
Հսկայական
բաղմութիւն
էր Հաւաքուած
Հր —
բապարակում
: Գեռ նոբ էին սկսուած
ճառեբր եւ
ցո յցերր
, երբյանկարծ
Հրացանի
ձա յներ
լսոլե -
ցին եւ գնգա
ց ի րնե ր ի տա րափ տեղաց խազաղ
ցու–
ցարարների
գլխին։ Եւ չատեր գտան
այնտեղ ի-
րենց
մ աՀը : Մ ենք
,
Մ էրգա յեան
, ես եւ մ ի
քանի
ուրիչ
լնկե րնե ր , մ ազապուբծ
տուն
Հասանք է
Տետոյ
պարղուեց
, որցարական
գաղտնի
ոստիկա
նութեան
գո րծակա
^ է եղած Գապոն
քաՀանան եւ
նբա
սազրանքով
է կաղմ ակերպուած
ցո յցր
ԳՐԳՐ~
ռի չ նպատակնե րով : Տեղափոխութեան
նեմ
եսիսն
ի Հարկէ
չուչացալ
իբ արղար
ղատավճիոր
կար -
գալ Գապոնին
: ճերմակ
ցարերի
գաՀբ
տատանիլ
սկսել էբ։ Ո՛^՛Լ կարող էր երեւակայել
սակայն , որ
չատ
տարիներ
չանցած
նրա վ րայ պիտի
բազմէին
կարմիր
ցարեր , չատ աւելի
գաժան :
շ.
1905
թ՛ Օգոստոսին ես Թիֆլիս
վերագարձայ
ել պաչաօնի
ժտայ
Նեբս իսեան գպրոց , Ատ. Մալ–
խասեանց
ի տես չութեան
օրով
, ուր Հ
րաւիրուած
էի աբգէն
Պետերբուրգ
եղած
ժաժ տնակս։
Միր -
զա յեանն եւս կր վլափաքէր
նոյն գպբոցում երա -
Ժ շտութեան
ուսուց
չի պաշտօն
ստանձնե
լ, լսած լի
նելով
վե րքինիս
թափուր
լինելր : Մ ակար
Եկժալ–
եան,
նոյն վարժարանի
երաժշտութեան
երկարաժ
եայ
ուսուցիչը եւ Ժեբ առաքին
երաժիշտը
բարձ -
րագոյն
ուսմամբ
, թողել էր գպրոցբ
ծանբ
Հի -
ւանդութեան
պատճառով։
Առժամապէս
,
նբանից
յետոյ եւ նրա տեզ, պա շտօնտվա
բում էբ
ծանօթ
քութակաՀար
Գաւթեան,
Տրապիզոնցի։
Առաքնա–
կաբգ ուկանոն
սլաՀել տալ գասարանում
: ճարա–
մաբւում էր շատ թ ո յ լ ։ Զէր կարողանում
խեղճր
կարգ
լ
կանոն
պաՀել տալ գասարանում : ճարա -
Հատ
, ասում էբ , ստիպուած էբ շարունակ
նոլա -
գել
աշակերտների
առքեւ։ Եւ իր նուագից
միայն
գիւթուած՝
իրենց Հանգիսա
էին պաՀում
այլապէս
չարաճճի
աշակերտները
;
Ուսման
տաբուայ
վեբքբ
Գաւթեան
Հրաժար -
ուեց Ներսիսեան
դ՚ղրոցից : Ու պաշտօնի
կոչուեց
Գրիգոր
Միրղայեան։
ՈրՈշ չափով նա յայտնի էր
աբգէն
որպէս
տաղանղաւոր
երաժիշտ ել ղաշնա–
լորող
Հայ ժողովրղական
երղերի : փորձր
ցոյց
տուաւ , որլալ
է լ ժ անկավարժ
էր. Գիաէր իր
աոաբկան
ալանգել ել Հեաաքրքրական
ղարձնել
երգի ու երաժշտութեան
գտսեբը
: Եռանգով կր -
պած էր նաեւ երաժշտական
ստեղծագործական
աչխատանքին,
ժիշտ
նորանոր
երգեր էր գաշնա–
ւոբում :
(Ս՚նացհալը յայորդււվ)
Ա՛
ԱԲԵՎԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
