ՓԱ՛ՌՔ ԻՐ Տ Օ Տ Ա ՐԻնե Ր ՈԻն
ՀայոէթիէԱըեէԳաչԱակցաթիւԱը
ՑՕաԱեաԱխ աղաւպսիԱ
Վաթսուն
աարեկան է Հ. ^.
Դաւակցութիւնը։
Օս՛ար, արաաքին
ում-եր
չէին որ հնունգ
աուին
Գաչնակցութեան
կամ ւգարաագրեցին
զայն Հայ
մոգովուրգին։
Եթէ այգոչէս
րՀչար ,
60
աարի չէ ,
վեց աարի անգամ
պիաի չապրէր
։
Անիկա
հնալ
Հայ մողովուրգի
հոցէն,
ապրե
ցաւ
մողովուրգին
մէք, տառապեցաւ
անոր Հեա,
զոՀուեցալ
անոր Համար , այսօր
ալ
անսասան
կանգնահ է անոր
կողքին :
Վաթսուձ
աարի առաք,
թումր
մր
անձնուրաց
մաաւո րականներ
, Հայ
մողովուրգի
Հարազաա
ղաւակնե ր , անոր աղղա
յին իաէալիէն եւ քաղաքա
կան
պաՀանքներուն
իսկական
արաա յա յաի
^եր
Հիմր
ղրին
ՀՀայ
Տեղավւոխականների
՚իաչնակ -
ցութեան»
, նպաաակ
ունենալով
բռնակալներու
լուհէն
աղաաաղրե
լ սարուկ
Հա յութիւնր եւ աղաա
ու անկախ
Հայրենիք
մր աալ անոբ :
Այգ
նուիբեալներբ
աոգորոլահ
էին անսասան
Հաւատքով^
գէպի
իրենց առաքագրահ
նպաաակր։
Աննկուն
կամք
ունէին եւ անսաՀմ ան
նուիրում ,
ղոՀողութեան
ոդի՝
իր ենգ կեանքբ
աալու
ղնով ։
ք՝ոլոբ
անոնք , որ բռնակալութեան
ամ էնէն
գաման
վաբչաձեւեբուն
աակ ,
գինուորագբուեցան
Գաչնակցլթեան
գրիչին
ներքեւ եւ եբդուրնցան
ա—
նոբ սուրբ
Զինանչանին
վյւա յ , մառանգեցին
Հիմ–
նադիրներու
ա յս
մ իեւնո
յն առաքինո
լթ
իւննե ր ր :
ԱբՀամարՀեցին
մաՀր , գաբկին ու գարնու եցան ,
կաբգա պաՀ ութ եամ բու
Հա յ բենաս իրոլթեամ
բ :
Ո՛ չ մէկ վաբձաա
բութ իւն ս սլա ս ե ցին անոնք
իբենց
անձնագո
Հութեան
Համ աբ : Գաղափարն
Հ
ր
իրենց
առա
քնո րդր , աղաաութեան
ել Հայրենիքի
յո
յսն
էբ իրենց
մղիչ
ումբ :
Երբ այսպէս է Գաչնակցականր,
ինչո
^լ
զարմա
նալ
ուրեմն
, որ Գ աքակցո
լ թ ի
ւնր կբ
գիմ անա
յ
ա՛յսքան
երկաբ աարիներ
, նոյնիսկ
երկրէն ակա -
մայ Հեռանալէ
ե րեսուն տարի փերք ալ :
Գաչն/ակցութիւնր
Հայրենի
Հողէն
դուրս
կբ
հլի ուկբ հաղկի , օրէ օր աւելի
եւս
բարգաւաճե—
էով՝
Ա՚֊Իշ
^Բ Գ"Ր
այն հհահ էր մայր
Հողէն՝
չէ
ցամքահ : Հայ
մողովուրդին
կէս ր
Հա
յրենի–
քէն դուրս կր գտնուի
բայց
սիրտն ուՀոգին
ան
տեսանելի
թե լե րոփ կա սլո ւահ են
Հ ա յրենիքին :
Գա ^ա
էլց ութ իւնն ՈւԳաչ^ւակցական գագա վւա րա -
խօսութիւնր
խոբ արմատներ
աբձակահ
են Ափիւռ
քի Հայութեան
մէք։
Երէկ
երկրին
մէք, լաւ օրերուն
, Գա
Աակցու
թիւնր
Հայ մողոփուբղին
Հետ էր, այսօր
Ափիւռքի
մ էք , ՚ է է չ օրերուն
, դարձեալ
անոբ Հետ է : Անոր
րաղձանքնե
բուն Հարագատ
արաա յա յաիչր :
1>Բ
գազափարներր
պարգ են եւ յստաէչ :
Գաչնակցութիւնր
կր պաՀանքէ՝ Ա իացեալ եւ
Անկախ
Հայաստան
, մողովրդավաբ
վարչաձեւի
տակ
, յանուն Ա փիւռքի մէկ մ իլիոն
Հայու թեան ։
ԱրաասաՀմանի
մէք արթուն
պաՀակն է Հայ -
կական
ս բբո լթիւննե
րո ւն
լեգու
, դբա էլան ու -
թիւն,
մչակոյթ,
ագգային
աւանգութ
իւննե ր
I
Պայքար կր մղէ ձուլումի եւ
՛յէ ասե ոմ ան
դէմ , կագմ ակե րպե լոփ ե ր իաասա բղո ւթիւնր եւ ա–
նո ր
ներ Աչելով
Հա
յրենաս
իրա կան ոդի :
Ւրրեւ
աիսո յեան ազատութեան
ու անկախու -
թեան , ԳաչԿւակցութիւնր
չի Հանգռւրմեբ
, որօ-
տար ու խորթ
վարչաձեւ
մր պարտագրուի
Հայ
մոգովուրղին
: Հայկական
աբիւնր
չթափեցալ,
որ
պէսզի
մ էէլ բոնակա
լութենէն
մ իւս ին տակ
իյնա
յ :
Գա Աակց ու թեան
բազուկր
երէկ
կր գարնէբ
բռնաւորը
, ա յսօր անխոնք կբ Հետապնդէ
Հա յկա
կան
իրաւունքներն
ու քաղաքական
պաՀանքնեբր
:
Եբր
րոլոբր
դասալիք
կ՝րլլան ու գլուխ
կր
հռեն
Օրուան
ի չխանաւո
ր ին
առքեւ
ինչպէս
երէկ
սուլթաննեբուն
եւ ցարերուն
, այսօր ալ «մոզո -
փուրգնեբու
Առա^որդ»ին
առքեւ
ԳաչԿւակցու
թիւնր
կը կռուի
ստրուկի
Հոգեբանութեան
դէմ ,
ճակատը
բարձբ
բռնահ
, Հայ մոդոփուրգին
Համար
կր պաՀանշէ
իր աբմանաւոր
տեդր աշխարՀի
ազ–
գերուն
միքեւ. ։
Ի
զուր չանցան
իր
եւ
Հայ մոգովուրգի
գոՀո–
գոլթիւններրտ
Աեր Հերոսներու եւմիլէւոն մր նա
Հատակներու
թա փահ
արիւնէն
1918
Աայիս
28ին
հագեցաւ
նոր արչալո
յս
Հա
յոց աշխաբՀին
՛իրա յ
յ
Ագատ
ել անկախ
ՀաՀաստանր
իրակսնութիւն
գարձալ : Գարերու
երազր կեանք առաւ :
Այսօբ տարագիբ է Հայութեան
կէսր։
Այգ
Հայութիւնր
Գաա ունի : •՝
ինչպէս
վաթսուն
տաբի
առաք եւ
ամբոգք
վաթսուն
տարի , այսօր ալ Գաշնակցութիւնր
իր
ուսերուն
վրայ առահ է Հայկական
Գատի
Հետա–
պրնդումր :
՛Բանի՛ չէ լուհռլահ
այղ Գատր,
Գաչնակցու
թիւնր
կանգուն
պիտի
մ ն ա յ
եթէ Հարկ
Րէէայ
վաթսուն
տարե եւս , իր Հետ ունենա
քով
ազատա–
աենչ
Հաւա թեան անվերապաՀ
Համակրանքն
ու
աքաեւ,ու թեւնր :
Ա ե՛ւ չել որ Հան՛ուր ա-խարՀհ
Հ ա ւո ւ թ է՛ւն ր տ ի–
րանա I իր պաամական
Հայրենիքին
, ապատ, ան-
կախ
ել միացեալ ,
ՀՐԱՆՏ
ՍԱՄՈՒԷԼ
« Ի » չ
ո ր
այււօբ
է դ « ո ն ռ Ն մ է ե ր է կ ,
ինչ ո ր ե ր է կ է ր դ ա ւ ւ ն ռ ւ – մ է ն ո ր ե ր գ » :
կ.
ԶԱՐԵԱՆ
Վաթսուն
տարիներ
անցան
մեր փոթոբկտ -
ձայն կագմ ակե րպութեան
գլխուն
վբայէն։ Ան
չա՛տ
րան տեսաւ
Շատ
պատասխանատուու
-
թիւններ
ու հանր բեռ վերցուց
Հայ կեանքին
մէք։
Իբ կուբհքն
ու
միտքր
տբամագրեց
բովանգակ
Հայութեան
ու
Հայասաանին
։ Եւ գարձալ Ամե -
նայն
Հայոց
իրական
առաքնոբդր :
ինքնադովութեան
չափազանցուահ
տուրք չէ
ոբ կուտանք
, այլ ճչմարիա
եւ անփեբապաՀ գնա -
Հատութիւն
մրայն
կաղմակե րպութեան
, որ դար
ձաւ Հայրենասիրութեան
, անձնուրացութեան
եւ
կարգապաՀութեան
գերագո
յն արտա յա
յտոլթիւնը
մեր
մէք։
ՈանաՀաբելով
բոլոր
դմուարութիլն
-
ներր եւ ումերու
անՀա
լաստ
րակչռութեան
գաղա–
փարր, հառացալ
միամամանակ
թրքական
ել
ռու
սական բոնակա
լութեանց գէմՀ)մաքառեցալ
եւ ան
Համ ար
ղոՀեր
տուաւ
, գիւցաւԱական
անՀնարին
պա յքաբ
մ ՛էեց , ո րոփՀետեւ
գիտէ ր ,
Համ
ոզուահ
էր, որ իր դատն արգար էր, լուհերը
հանր, աչ -
խարՀն
անիրաւ :
Հ • 6 • Գաչնա՛կցութեան
չնորՀիւ
,
Հայութիւնր
մ շ տ ս ւ ս ւ ե ւ
յե գափո խութեան
մէք է : Ուբիչ
ազղե րո
ւ
մէք ղմուար է գտնել
նմ անօր ինակ
կուսակցութիւն
մբ, որ,
նոյնիսկ
աստանդական
պայմաններու
մէք , իբ Հետ պտա ցնէ աղղի
մ ր նուիրական
տեն
չե րն ու աե ս իլքնե ր ր , ա յնքան
գուրգուրանքով
ու
սրբոլթեամբ
, որ կարհես
իր քով միչտ
ներկայ
են
Տ արօնն ու Վա ս պո լբա կան ը , Րարձր - Հա յքն
ու
Արարատր
, Նեմ բութն
ու
Արաղահը
:
Հոգեւոր
,
չաբմական
ու
տ ա ր ա գ ի ր պ ե տ ո ւ թ ֊ ի ւ ն
մ ր ն է
գար–
ձահ իր տարաբախտ
մողովուրգին
Հետ :
Ո՞ ւր կբ գտնուի
իբ ա յ դ ումին
գագտնիքր :
Ի՞նչ կաիսաբգական
մանեակ է, որ ան նետահ է
Հայ մողովրգի
վղին , նոյնիսկ
բնաչխաբՀէն
գուբս ,
օտար
երկնքի աակ, ուր դարանակալ
ուհացումր
Հսկայական
աւե բնե ր կրղորհէ :
Այգ ղագտնիքր կբ գտնուի
իբ Հիմնական
ղա–
ղափա րնե բուն մէք , ռբ գաղափարն է րո փան ղակ
Հա յութեան
, ե րկաթեա
յ վարաղո
յբէն
ներս թէ
դուրս , այսինքն
Հայասաանի
եւ Հայ
մոդովբդի
ազատաղրութեան
գագափարին
մ էք : Եբէկ
թէ
այսօր
, այգ գագափարր
եղաւ մեր
նախոբգնեբու—
նր, եղաւ
մերինբ եւ պիտի
բլլա
յ փաղուանբ,
մին—
չեւ որ յաղթանակեն
մեր արղար
պաՀանքնեբր։
Երկիր
ունինք՝
ագատոլթիւն
չունինք, կառափա
—
րութիւն
ունինք
կառավարող
չունինք
, կրօն
ու
տաճար
ունինք
, կգեբական
չունինք : Օաար
սատ
րապներու
հիրանի
գօտին խեգգահ է ամ էն ինչ ,
ամէն
մրմունք
ու
տբտունք։ Եւ այգ անլուր
բռնա–
կա լութիւնբ
աւելի
քե րմութիւն
ու
այմմ
էութիւն
կուաայ
մեր Հաւատոյ
Հ
ան գանա կին , րլ լա լու
ան–
՚էփ^ող եւ աննկուն
, չարունակելու
պայքարր ,
ցորչափ
մեր իտէա լնե բր չեն իրականացահ
:
Գիւրին չէ Ամենայն
Հայոց Գատի
ու
իրա -
ւունքի
կուսակցութիւն
դառնալ։
Հայութեան
գբր–
սի եւներսի
նենգ
Ոոոխր ,
անգագար
իբ
Հարուահ–
ներր
կ՝ռլղղէ
անոր
կրհքին , ամէն
օր, քուն թէ
արթուն
, որոփՀետեւ
դիտէ , թէ անոր
անՀեաա
ցում ոփ իր փո չե պատ
ճամ բան բաց պիտի
Րէէա
յ
գէպի
ամ ա յութիւն
ու
ստրկութիւն :
Հա
յկական
ճաէլատի փաճառուահ
մ ո ւնե տ ի1Աե բո ւն աՀա նոր ,
Հ
անգ իս
ա ւո
ր առիթ
մ ր , կրկին
մ րոտե լու
իրենց
քուբքի
կտորներբ եւ
սոլտի ու
կեզհիքի
արքա՛ -
յութեան
խունկ
հ խելու :
Մեր կո ւս ա կց ո ւթ ե ան
առա քագբո
լթիւննե
բէն
ել Հետապնգահ
նսլաաաէլներէն
կր րխի մեր պա -
աաս խանատո
լութեան
հան բութ իւնր :
Մենք անոնց Հետ չենք որ կրեմէփնի
կաբմ
իր
թաթր
ցոյց կուտան
Հայութեան
;
Մենք
անոնց Հետ չենք ո ր ուղեկից
ղարձահ
են կարմ իր բագինին
փառաբանութեան
,
իրենց
ստուեբնեբր
պատցնելոփ
աք
ու ձախ:
Մենք ոչ Անգարայի
Հետ ենք, ոչ ալ
անոնց
Հետ ոբ վիմե ցուցին Ա եվռի
Գ ա
Ա
ա դր ին զոբհա -
գրութիւնր,
լման
25
տարի գռրհակցելով,
գփնակ–
տելով
Ր՚ուրքիոյ
Հեա, անոբ
Հեւս աւարէ
տալով
Հա
յկական
Հոգեբը ;
Մեր Հասցէն
, մեր կոչումը ելմեր
նպաաակր
Հայաստանն
ոլ
Հայութիւնն
են է
Հայկ՛
ազաաագրութեան
ռաՀվիրաներէն
Հայրիկը
է
1863
Ապրիչ
\ին, <ձԱրհոլիկ
Տարօնոյ»ի
մէք այսպէս կբ սաՀմանէր
իր ղերը •
— « ՛քո հ ա ն ա պ ա ր ե ը ճ շ մ ա ր ա ո ւ թ ի Ն ն
լ ի ն ի ,
ք ո ե ղ ա ն ա կ ՝ ր ա ր ե խ ա ռ ն խ ո հ ե մ ո Նթ ֊ ի ւ ն , ք ո
ը ն -
թ - ա ց ք ՝ գ գ ո ւ շ ո ն թ ի ւ ն , ք ո շոՆնչ՛ ա գ ա տ ո ւ .թ ի Ն ն , ք ո
բ ա ր բ ա ռ ՝
հ ա յ ր ե ն ա ս ի ր ո Ն թ ի ւ ն • • • » :
ԱՀա
այն կանթեղը
, զոր Հ. Տ •
Գաչնակցու
թիւնր
իւր ձեռքին
բռնահ
անցաւ
իր վաթսոլնամ -
եայ փոթորկոա
ճամբանեբէն
ել կր
չարունակէ
քալել գեռ, անփՀատ
եւ ան յողգողգ
Հաւատքոփ :
Հ՛
ՀԱՄԲԱՐԶՈԻՄԵԱՆ
Հանրային
Ոէ.
յեղափոխական
չարմէ
,է
.մ%երի
կենսունակութիւնն
ու տեւականոլթիւնլլ
կ^խ ^
ուահ են միչավայրի
պայմաննեբից
. րայց
ոչ
կաա
նչանակութիւն
ունին
նրանց - ինչպէո
ել ա^
մէն մի գորհի - հաղման,
ելքի,
աււյսքին
քայլեմ
բի շրքանում
աոաքնորղների
յայա
րերահ
կարո .
ղութիւնն ու Հեռատեսութիւնր
:
Երիտասարղ
մտաւորականներ
էին Հ.
6–
գ.
Հիմնադիրներր։
Բայց
Հայ մեհագոյն
քաղաքական
կուսակցութիւնը
Հիմնելիս
նրանք
Հասուն
իմաս >
աութիւնն
ունեցան
խուսափելու
«
ինտելիգենա»ի
յատուկ
Հիւանգութիւննեբից-տեսական
փէճերից
ել
Հակաճառութիւննե
րից , գրասենեակնե
րում
րագկաթոռների
ու հխախոտի
ամպերի
մէք սոլղ...
ուահ,
Հեռուից
Հեռու
Հրամա
յե լուց ,
կարդագրել
լուց ու պաՀանքնեբ
անելուց :
Միակամ
, կարգապաՀ
ու Համախումր - եզա
կի երեւոյթ
մեր
պատմութեան
մէք
առանց
մամանակ
կորցնելու
հրագբային
ու
վարչական
ձեւակե րպութ րւննեբէ
վբայ,
նուիբուեցան
կեն -
ղտնի
ղորհի,
րանուորի եւ գիւգացոլ Հետ
կողք
կողքի
գէնքր
ձեռքին
կռուեցան,
ռումբ
չինեցին ,
աՀաբեկում՛
կաղմ ակե բ պեց ին , վտանգաւոր
սաՀ .
մաններ
անցան,
թ Աամ
ու բազմութեան
մէք մխր–.
ճոլեցան
, մաՀացու
Հար
Հարուահ
լին եւ
ււցան
վէ. Միքայէ\եան
, Ս՛ Զաւարեան,
Ա.
Զօրեան
եւ իրենց ՀամախոՀները
գաղափարականօրէն
թբր–
հռւել
էին ռուսական
ընկե բափա րութեան
Հնոցում
,
րայց եւ այնպէս,
մի յիչատակելի
ներԱչսւմոփ,
կուսակցութիւնր
րնկերվաբական
, սոցրալ - գե
մոկբատ կամ մի այլ Հատուահական
եւ մեր իրա
կանութեան
խորթ
անունով
չկռչեցին,
այլ Հա -
մագգային,
լայնագիրկ
, Համ ա յնապա րփակ
<^Հայ
Յեղափոիսականնեբի
կամ Աեղափոխական
Գաչ -
նակցութիւն»
անունով :
Ամէն
ինչ պարզ էբ։ Կար
րռնակալութիւննե–
րից ոտնաՀարուահ
Հայրենիք եւ
գոՀաբերութեան
պաարաստ
մոգովուրդ։
Բացակայում
էր ազատա
գրական
պայքարի
ղեկավար
ո յ մ ր ։ Գաչնակցու -
թիւնր
եղաւ ա յն :
Ու անմիքապէս
սկսալ
Հե բո սապատումնե
բի
այն չարքր,
որն առաքին
աասնամեակռւմ
Գաչնակ
ցութիւնր
ղարձբեց
պռզպատեայ
կուսակցութիւն
եւ
ներշնչումի
ու ինքնավստաՀութեան
ազբիւբր
դարձաւ ապագա
յի Համ ար :
Մ ի մողովուրդ
, ոբ ՚իաւիթ
Րէգից
ու
Զէյթու
նի ապստամ
բութ իւնից ի վեր տեսել էր
միայն
րնկճում՝
, նոլաստութիւն
, թէեւ
արթնացահ
էբ
1'ավքֆՈլ
, ՚Գամառ - Բաթիպայի
, Հէ՚երենցի եւ ու–
րիչ^եբի
կանչեբից
, ՛իա չնակցութեան
Հեա ապ -
րեց
բմբռ ստո ւթիւնների
, ճակատամ
ար տնե րի ,
յաղթե
լու ու յաղթուելու
վսեմ
Հպարաո
ւթիւնր
։
կուկունեանի
արշաւախումբ
, Ատսունի եւ
Զէյ՜
թունի
ե րկրո րղ ապսաամ
րութիւննե
բ , կոաո
բահ–
ներ եւ տսղաՀանութիւն
, Վանի նաՀանք,
ի)անա -
սոր , Բանկ
Օթօման
գրանց գուգաՀեռ
անթիւ
Հա յգուկա
յին կռիւնե ր , աՀ ա բե կո ւմնե ր ,
ցո
յցեր
առաաօրէն
ո ղո ղո լահ կուսակցական
վաբիԱերի
ու չարքայինների
ասպետօրէն
թափահ
աբիւնոփ։
Առաչին
տասնամ եակր
1էՏ90 - 19ՍՍ
թիւ
այնքան
լի էր յանդուգն ու այն
պայմ աննե
բում
դրեթէ առասպելական
խիգաիսոլթեամբ
, ընգվգու––
մով,
անձնագոՀոլթեամր
ու
Հայրենասիրու
-
թեամբ, որմեր գարի
սկիզբն
Հ. 8–
՚իաչնակցու–
թիւնր
վաանդաւոր
ում էբ նկատուահ
ռչ
միայն
Օսմանեան
թոյլ,
այլեւ
մինչ այգ
պարտութիւն
չտեսահ
Ռուսիոյ
տիտան
կայսրութեան
կողմից։
Հայակեր
ռուս միապետական
լբաղրոգներն
աբ
ղէն աՀազանգ
էին Հնչեցնում
, թէ Գաչնակցու -
թիւնն
իրեն նպատակ է գրել մեհ Հայաստան
կազ
մել
մինչեւ.
. . Ռոստով :
Մեբ կուսակցութեան
պատմութեան
մէք նչա
նակալից տեղ է րռնում
Արեւմտեան
Բիւրո
յի գո ր–
հունէութիլնն
այգ տասնամեակում
:
Հայկական
Հաբցր
յաճախ
արհարհւում
էբ խորՀրդարաննե
-
րում,
բազմաթիւ
անուանի
պեաական ու Հանրա
յին
գորհիչնեբ
բուռն
Հեաաքբքրոլթիլն
էին
ցոյց
տալիս
գէսլի
Հայերր,
թերթեր
էին Հբատարա -
կում
Համագումարներ
կազմակերպում
եւայլն է
Մեր գատի
սկգբին , երր ռուսական
միապե -
թիւնր
բացարձակ
պայքարի
ելաւ
րնգգէմ
.յ յեգափոխականների»
, նա իր գէմ
ղտաւ ,
իաչնակցոլթեան
դրօչի տակ. Հայ մողռփրղի
ամ–
բողքութիւնր։
Հայ լինելը ել Գաշնակցական
լի -
նելր
նոյնացահ
էին։
է Ս ճ Ս
տո
րենք
դիւղիտ
1
նրանք ասում
էին :
Ամբողք
զիւղր գրէք,
մեհոփ պզաիկոփ •
-
կարելի
չէ
։ Ամէն
մէկին
առա
նձին
պիաի
գրենք։
Սկսենք
ձեգնից։
Գրում
եմ ձեր
անուննե
րր : Գուք ո"ր թոլից
ԳաԱակցական
էք :
Ի՞^է գիաենք
որ թուից , միչտ
՚հաչնակցա–
կան ենք եղել,
մեբ Հայրեբր,
պապերն էւ Գաչ–
նակցական
էին։
ՀԱՏԿ
ԱԱՐԳՍԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
