1
I
ղմ
աթիէ
ձնել ^^
ՆԻՒԹԵՐ
ՊԱՏՄՈԻԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
ՕՏՍՐնէՐՕԻ
Ի
՚ՈՍՏ1
–Ս
՚Նե
|Ը
1918/՛
"կիզԲԸ
^(՚Ւ
Պ"՚չւս
կաս աանի
ղանաղան
էլալաոնԼ
րու՝
Ուրմիոյ
,
Ա
ալմասաի
,
Աօոլք
- Պու–
Լ""Ժ
քրի"՚""նեաներր
սկսահ
էին
ղգս՚լ
թրքական
մօաալուա
վաանղր
, ւէիմեցին
Ուրմիոյ
ամերիկ -
եան
Հ իլպաաոս
, Ասաո
ւահ ա րանո
ւթե ան վար դա
— |
պետ
Շէօտին
, օգնութիւն
եւ խորՀուրգներ
խնգ -՝|
րելով ։
I
Հիւպաաոսր
միամամանակ
իրրեւ
ամերիկԼան
նաիսկին աո աքե լութ Լան պԼար
ե լ տասնեակ
աա–
րխսԼրու
ղորհունկութիէն
ունԼցոդ
անձ մր, մեհ
ագգեւյութիւն
ունէր
Աւրմիոյ եւ ուրիշ չրքաննե -
՜րու Ասորիներուն
վրայ :
Ասորիներէն
նոր րողոքականութիւն
րնգունահ^
րաղմաթիէ
կողմնակից
ունէր,
որոնց
միքոցով եւ
յաճախ աչ առանձին
, տեղական
Ասոլէիներուն
Հասկցուցահ
էր որ՝ եթէ Ասորիներ ել
Հայերր
ղինուահ
ումե ր կաղմ ա կե ր պեն ու
կարգապաՀու–
թԼան
են թ ա ր կո լին
ե լ Թ"ւրքե
քռւ
Հաւյսնական
յարձակումնե
լաւն
գիմ ագրեն
պիաի
կրնա
յ օղն Լ լ
իր տրամ ագրութեան
աակ
եգահ
մ իքյ^նե րով
,
ինչպէս եւ Անգլիաց
ինե
րու
աքակցոլլ
Մ անաւանգ որ՝
Անգլիացիներր
կերպով
չաՀաղ րղ ռուահ
էին ա յգ ու։
մ ակե րպութեամ
բ ւ
Տօքթ–
Շէօտր
արդէն
յաքողահ^
ասորի
գաղթականներր
բողոքակաէ։
^ ^
կր փորձէր
Հրապուրել
նաեւ մեղ) Հայերս
է « Մէկ
քարով
երկու
թոչուն » ;
ք
Ամերիկեան
ներկա յացոլցչի
այգ
խոստումէն
քաքա
լե րուահ
, Ուրմիոյ մէք կազմուեցան
մէկ
Հայկական
եւ երկու ասորական գո ւմ ա րտաելնե ր :
Ա ալմաստի մէք ալ պիտի
կազմակերպուէին
մէկ
Հայկական
եւ մէկ քիր՛ յական
վա չա :
Պարսիե^ե
րու Հետ ալ րանա կց ո ւթ իւննե ր կր
կատարուէին
,
որպէսզի
թ իւր իմացոլթիւննե
ր
չհագին
:
Ամերի/լեան
Հիւպատոսին
յայտարարութեան
Համ աձա
յն Անգլիաց
իներր արգէն
երեք
մ իլիոն
րուբլի
տրամ ագրահ
էին իրե՚էւ
զինուո րական ու -
մերու
կաղմ ակերպու
թե ան Համ աբ : Ան
արգէն
սկսահ էր գ ում արնե ր տրամ աղրե լ
Աւ
րմիո
յ Ասո–
րիներուն
է
Իր Համակրանքր
անոնց
կոզմն էր ;
Մ եր յարաբե
րութիւններր
ճ չգե
լու
ե լ վճո ա–
կտն
մ իքոցնեբու
ղիմե լու
ն պաա ակով , Ա ալմ աստի
կո իւնե բու
եբկրորգ
շրք անէն
վե րք
, կոստի
Հէէամ^՛ -
բարձումեան
Ուրմիա
մեկնեցաւ
:
՚ ՚
Հքէօտ բացարձակապէս
գէմ
եգահ
էբ
Ա ալմ աստէն
Աւբմ ի ՆաՀան քե լու՝ մեր
հրոչում%ե
՚ -
բուն եւ սսլաոնացահ
էր ոչ մէկ օգնութիւն
րնհա–
յե
լ Ա ալմ աստէն
զ տղ թո ւլնե բուն : Ան լս՛ւ ատեղեակ
էր մեբ զինուորական
կ՚սրողու
թեանց
, ոազմա -
մթերքի
անբա ւականո
լ
քմե ան եւ թչնամ
ի
ումերուն
ղ ե ր աղան ցութ եան
Գիտէր
թէ ՝
մ ենք
քանի
մ ր
չաբաթ ու թերեւս մէկ - երկու
ամիս ալ կրնանք
ղբա ղե ցնե
լ յառա քա ցուլ թրքական
բանակնե բ բ եւ
ի։ վերքո
յ պիաի
բնա քն
քուինք
Րա
յց որո՞՛ լն Հոգ , տչխարՀի
Հզօրնե բուն Հա
մար թնդանօթի
մսացոլ էր պէ՚ոք :
Ի ՚Լերքոյ
Տոքթ • Հքէօար առաքարկահ
էրհ)"յ
Ջուլֆա
ւլիհբ բանալ
, անկէ
ղէնք ստանալու ա -
՛ւա քագբութ
եամ ր : Թէ եւ դի՚ոէ ր թէ՝
Ջուլֆա
յէն
Երեւան
դի՚հբ
նոյնսլէս
փտանգու
՝ ՚ ՚ ՚՛ <• ՚
վվւճակի
չէինք
՛ո լգ գի^ր բանալ
ԵԼ ԻՐ
զ իւանաղ իտական աւ
լորելու
,
Հ ր՛ս պո ւրիչ
դարձնելու
<6
ԱՌԱՋ *
յմ
անէ
՛Ր Ագ՛" ՚ Պետրւ
ել մենք ի
ունա —
ասո
րե
9ւմ
ա՚՚՚սհ
է ր թէ քանի
մ ր Հազար
ւլինեալ
Աս ո ր^^աո ո ՛յ պիտի
մ ասնակց
ի
քցո
յ - Ջուլֆա
լ գիհբ
բ
՚է
^^ա
^ոլ
ձե՛ւ —
նա ր կ ին : Պ՚սյմանալ
որ՝ Աւ րմ իոյ
Հայ1րոկան
վաչ–
տր
մնար
Ուրմի,
իրր միակ
օբինտկեքի եւ կազ -
մակե րսլու ահ ումր :
Ասորիներն տլ կր պնցէին
այղ
ս^սակէ՚ոին
վրտ
յ , որ ՛ււն գազտնիքր
Հեա աղ ա յին մ^^
յն
"լար–
զուեցալ ;
Ասորիներ եւ Տօքթ–
Շէօտր կբ վախնային որ
Հայկական
ումերր
կրնան
Ջուլֆա
անցնիլ եւ ա
յ զ –
պիս՚ւվ
կ՝ իրականանա
յ մեր
զաղթի
հրաւլ իրր
Պէաք էր յուսագրե
լ մե՛ք , օրօրել
,
ո րպէսզի
չկարենա
յինք
չու՚ոոփ
գորհագրել
գաղթելու
մ եր
փափաքր
%
Մ ուսուլէն
եւ Վզանէն Ատբպաաականի
սաՀ -
մաններր
Հասահ
թրքական
բանակներր
գրազեղնել
"լէ՚ոք էր, որպէսզի
անղլիական
ումերու
բեռբ
թեթեւնար
եւ մաւք անակ
չաՀէին
-.
Ուրիչ
ելք ալ չունէինյէ եւ Կ՛ Համբարձում
-
եան փերաղառնալէ
եաք. Աղա Պետրոսի
խոստու
մէն ալ խա՛՛ դափաո ուահ
, ձեռնարկեցինք
մեբ ու
մերու
ղօրտցման :
Րա։ ական սպասելէ ետք.Աղա Պեարոսր
յայա
նեց
թ՛– մեհ ումե րոփ
, րսա տար
ահ ուահ
լուրե -
բու՝ մեց Հազար
ղինեալներոփ
պիտի
ղայ
մեղի
միսնալու։
Միամամանակ՝
Աւրմիայէն
գուբս
Ոա
,ոփ, իր ճամբուն ձախ կողմր
գտն՛՛՛ող
ԱՀմէ–
աաբատ
բազմամաբգ
եւ Հարուստ
("լաբսկա -
ԹՈՒՐԲ
ՈՒՍՈՒՑԻՋ
ՄԸՆ է ՈՐ ԿԸ ՊԱՏՄԷ
Մեր
գիւգին
մէք մամացոյց
չկայ, եւ
գիլզա֊
ցին
ղորհնական
միքոցներ
ղտահ է, ժամր ճշգե -
լու Համար : Այսմիքոցնե րոփ
կրնայ
որոչել
թէ
Հերկի
ժամ բ երր է , ել կամ ա յհին
պո չին
նա
յե–
լոփ կր Հասկնա
յ թէ օ՚լր լալ պիտի րԱայկամ
գէչ՛՛
Բէլէչ
Հօճան է որ Հին ու մին մամացոյց
մր
ունի,
բայց
ինչ պէտք կայ այդ մամացոյցին
դի
մելու
, ՚լիւզր
իր գոբհնական
մ իքոցներր
ունի
Մ դկիթին
գուռր
արեւմ ուաքին կր նա
յի , սե
մին
փրայ
նչան մր կայ։
կէսօբուան
նամազին Հա
մար Հաւաքուահ–
բազմութիւնր
այդ նշանին
կր
նա
յի , եւ երբ արեւբ ա յդ
նչանին
վբա
յ գա
յ ,
սլէաք է Հասկնալ թէ է գանի
մամն է
Աետմ իքօրէն ալ կր Հասկցուի
այն
ատեն ,
երբ ^սուր»
բլուրին
չուքբ
/ յնա
յ զիւզին
^ւամ բուն
վրայ : իրիկունն
ալ կբ Հասկցուի
այն ատեն
երր
արեւբ
մայրր կր մտնէ եւ Հորիզոնր
կարմրի։
Ղ՛ի–
չեբամուտր
ենթադրական
է,
գիչերու՚սն
մամր
մ ինչեւ աո
տոլ
կրնա
յ ե րկա
բիլ : Իսկ
աո տուտն
մամ ր ենթաէլա
յ է լուս՛ս բացին
, որուն Հետե ւե
լով
Հօճան կր կարդայ
էզանր :
Պիտի
Հարցնէք թէ ձմեռր թնչ կ՝րնենք. ա -
բեւր
ամ պերուն
մ էք պաՀ ուահ է ,
ին չպէ՞ ս կր
Հասկնանք
ուրեւքն աոտուան
մամբ : Ատկէ
գիւրին
ի՞նչ
կ՚սյ : Կր բաւէ
յա
րմ ՛ս ր ի լ Հօճա
յին ագօթքին
:
Նամ
" ՛ զ ի արարոգոլթիւններէն
վերք , արգէն ոչ ոք
կր իսորՀի
մամու
վրայ :
Հապա՛" մեբ կերակոլրնե
ր բ , որոնք
պտուկով
մբ արա կր բերուին,
պտուկին
բեր՚սնբ
լաթով
մր
կապուահ : Այս քրոտ
կե րակ^ուբնե բ ր կր ՛գար —
պուին
հուռիկ
մուոիկ,
չկլայեկուահ
սէմանի մբ
մէք
՝• ճաչր կր սկսի ւեայաէ
դդալներով
,
որոնք
քառասուն
տարուան
Հնութիւն
ունին , մէկբ ա -
հուխի պէս սեփ սեւ, միւսր ճաթահ,
ուրիչի
մրն
ալ
կո թր
փւրթա
հ ;
Մեր տունն ալ ասանկ կր ճաչենք; Օր մր
ինհի
Համար երկաթէ
դգալ
մբ զաաեբ
են , խորՀելոփ
որ
փւա յտէ
ղ ՛լ ալին չեմ Հալն
իր : ինչ , ե՛" ս էի որ ազ–
ն ո ւա կ ան ո
լ
թ ի ւն պիաի
հախէի
, փայտէ
Դ
՛լալին
չՀաւնե լոփ : Րոնեցի
նետեցի
երկաթէ
գղ ալր : Աա–
քորգ օր փա յտէ
նոր դգալներու
տրցակ
մ ր բե
րի տուն,
բայց
նորերր
պաՀեցին եւ մէքաեղ
չՀա–
նեցին :
ԵԼ
՛լ ի՛ոէ՞ ք ինչու •
Հիներէն
ի՚^նչ
գէ չութ
իւն տեսանք ոբ նո
րերր
գորհահենք
է
սակ
տզաոտութեան
Հանղոլրմեցի
,
րԽյց անէլամ մբ Համբերութիւնս
Հատալ
ել սե՚լան
^ստայ
–.Պատճաոն ալ բսեմ , Հայրս
կերակուրի
ա–
մանոփ էչրլուացեր է :
Հունձքի
ատեն , ձեոքեբր չեն լոլար ՚.Պաա -
ճառբ
Հօրս Հարցուցի
, պաաասխանեց
թէ եթէ դի–
չերուբնէ
ձեոք
լոլան , միւս օր արտին
մէք չեն
կրնար աչխատիլ
, ձեռքերնին
չփ բռնեբ ;
խիԱդ ու թսՓիծ
ինչպէս
նուիրական
Հայ աօներոլ
պանհացման
Հանգիսութիւննեբ,
րոց
՚"՚–իլ
կուտան
մեր
պանդուխտի
Հայրենակարօտ
զգացումներուն
,
անպէս ալ, մանկական կամ սլս՚տանեկան
Հան -
դէսներ որ աաբեփերքի այս չրքանին
տեղի
կ
^ոլ -
նենան
Հոս Հոն,
յոյս ու խրախոյս
կր
ներշնչեն
նոբ
սերունգի
այլասերման
՚իտանգի
փախով
անձ–
կալից մեր Հոգիներուն
:
Արգարեւ,
ի՞նչ կայ աւելի
սփոփարար ել
սրաապնդիչ
, քան տեսնել ու լսել , օ՚ոար
երկնքի
տակ
հլահ ու հ՚սզկահ
հայ մանուկներու
շրթնե֊
բէն, երգ ու արաասանութիւն
մայրենի
րարրս.^
ռոփ ու եղանակոփ։
Բայց այդ
ժամերուն
մեր
զղացահ
բեբկրանքբ
պիաի
չփոթուէր
դաոնու -
թեան կամ յուսախաբութեան
եթէ գուրսր,
իրենց
առօրեայ
կեանքին
մէք, տեսնէինք
նոյն
մանուկ
ներն ու պատանիներր որ շարունակէին
խօսիլ
Հա
յերէն :
Ափսոս որ րոլորո՚լին
տ՚սրրեր է պատկերր–.
Անգամ
մր եւս կրկնենք սա տարրական
ճչմաբտոլ^
թիւնր թէ անՀ՚սրազատ
ափերու
փրայ,
այլասեր^
ման գէմ ինքնապա շասլանութեան
միակ սլատնէ -
չբ՝
Մեհասքանչի
ուսուցումն
է , բերանացի
թէ
գրաւոր։
Այս ղետնի
վրայ , Հայկական
սփիլոքր
Եւ
ինչո՛՛ւ
լուան այգ ձեռքերբ,
որոնք
րգիկ
րգիկ
եղահ են Հերկի մամանակ,
պա՚ոոտահ
ու
վիրաւորուահ
են , եւ քուրքերու
մէք փաթթուահ
:
. Այդ ձեռքերով
կերակուրի կր նսաին։ Հապա՛" աղ
ար, որ ձեռքին
Հաստութիւնն
ունի։ Հապա" ե -
րեսներր
, որոնք
ձեոքին
սլէս
քուր չեն տեսներ ,
մօրուքր կր րուսնի եւ կ՝աճի , ահիլուիլ
չկայ։ Ա–
րիաասաբգ թէ տարիքոտ
, ամէն
մարդ
ւք օրուսա^
ւոր է ••
Զեմ
խօսիր
՛Լրայ գլուխի
մասին , մի
Հարցնէք,
որոէիՀետել
ամէն սովորական
մաՀկանացուի
գորհ
չէ մեր Հ՚սնգեբձանքր
նկարագրել
:
Ամէն
մեղքիս
վրայ, քաղաքա
յին տարաղի օ-
րէնք մրն ալ չինեցինք :
Երբ օգերր տաքնան
, կիներուն
զ֊որհր
բանւււկ
է : Ջմրան
մեղկութիւնբ
կ^անցնի , ՛լուրս
կ՚ելլեն ,
պատերուն
տակ
կ՝ ե րկննան : Մ իա
յն թէ ա յգ տե–
ղերր պէտքաբան
ալ են , չատ գէչ կր Հոտին : Մեր
կնիկնեբր
Հոտին
չեն նայիր , ֆէ սր մէկ
կողմ ,
եմէնիՐւ
մէկ կողմ հունկ
հունկի կր պառկին : Մին–
^եւ
իրիկուն
չեն ձանձրանար եւ ոքիլ կբ քթուեն
:
Անիհներր,
ոքիլ^ւերր կր
Փճացնեն
, անղադաիէ–,
^ էԸԲ ՜ էՐթ ՚ վերք
չունի
. :
-
. . ֊ ^ ֊ — յ , ; , Հ ^
կիներուն
՚լլուխներբ
կր Հոտին ու կր Հոտին,
խա՛ւն ի խուռն
մազերր
արիւնով
կր ներկուին
,
մատներու
եզունգներր
կր նմանին
ճմլոլահ
ճնճ–
զոլկի
զ.լու խնե բուն , ոտքերբ
ձեռքերր
տարբե -
րութիւն
չունին սեփ սեւ քարի կտորէ
մր : Ամրան
արեւուն տակ , երեսնեբուն
ազար կր սկսի
Հալիլ
ել սեւ քրտինքներ
կր Հոսին
քունքերէն
վար :
ՄԱՀՄՈՒՏ
ՄԱԳԱԼ
թաթարական
բնակիչներով)
գիւղին
վքայ յար -
ձակեցաւ,
որուն
ւլրտլումբ ել աւարի տալր տե - ՚
լեց մօտ երկու չարաթ :
Այգ
յարձակումր
քայքայեց
իր ուժերր
, ա -
ւա րնե րով
բե ոնա
ւոբ ուահ
Ջիլօներէն
չատերր
վ ե–
բա՚էաբձտն
Ուրմի ել Աղա Պետրոսր
մեբ
սլաՀտնքր
գոՀացնելու
Համ աբ , իր ուժե բու
վե րակազմ
ու -
թեան
ձեռնարկեց
:
Աաճախ
Հաբկագբուահ
էինք
հանր
զի -
քոլմներ
րնել նաեւ
ռուս սպաներուն
:
Ա տիպուեցանք
՚ լ ն գ • Կոլղմ ինսկու
կողմ է նչա
նակուահ
՛ւնգ–
Տափոլրէի
Հ րամ անատա ր ո ւթ
իւն ր
եւ
՛լնղ. Անիլնիկովի
սպայակոյտի
նախաւլաՀու
—
թիւնն
րնղունիլ
: Մէկր
միւսէն
անճարակ
,
օղիի
Համար
խենդացող
եւ օրուան
մեհ մասր
զինովու– ՜.
թեամլյ
անցնոզ
այւլ. սպաներուն
էր ձգուահ
մեր
ճակատագիբր
յ
1918
Մայիս
XIին , ՚Լալասարի
մէք ւլումար -
ուեցաւ
խս՚ոն
զինուորական
մոզոփբ : Մեր կոգմ է
կբ
մ ասնակցէ
ին՝
կոսաի
Համ բարձում
եան , Ա ամ-
սոն խան, Լեւոն
Շագոյեան
, Պուլկարացի
Գրի -
գոր.
Համբարձում
Մելքումետն
եւ ուրիչներ
: Ա—
սորիներու
կոզմէ՝ Ազա Տալուտ (Մաբ -
Շիմօնի
եգբայր) Աղա Պետրոս
, ասորի
^Մալիքներ»
եւ եր
կու բմիչկներ : Կր նախաղաՀԷ
ր Անիլնիկոփ :
Ազա Պեարոսր
յայտարարեց
թէ՝ իյանթախ -
թի
մ էք պատրաստ
ունի երեք
Հազար
զին ո ւո րնե ր
ել թէ չուտոփ
Աւրմիայէն
կբ Հասնին
նաեւ
ուրիչ
Հ ազա րեա կնե ր :
Զարմացահ
նայեցանք
իբ աչքերուն : կարմ րե
ցաւ , ո րովՀետեւ
նո
յն առտուն
, երբ Խ ան թա խ թ ի
կր գտնուէ
ի ^Մ ալիք հՅօչապա
յի» Հետ ,
պարղուե–
ցաւ որ Ագա Պետրոսի
ուժերր
Հազարէն
աւելի
չեն
Բիչ
մր մտահելէ
վերք, քովս եկաւ եւ ական– \
քիս փսփսաց
.
|
Հտզարր
երեք
Հազար
յա յտարարե
լոփ ,
կ՝ուղեմ
խանգավառութիւն
ստեզհել եւ
՚լոբհին
յաքոզութեան
նսլաստել » ;
Տանցանք կր ՚լորհես
, պատասխանեցի
:
Անելնիկով
վւ՚՚քրիկ
դադար
մր տուաւ
ժողո
վականներուն։
Պարաէզին մէք Աղա Պետրոսր
իր
Հե՚ւաղիտակբ
ինհի
նուիրեց
, իսնգրելով ոբ լռեմ :
Վէ^ի
բռնուեցանք
ել Աղա Տաւուար
իրազեկ
գարձալ
խնգրին։
Ր՚սյց
մոգուիր Հաւատաց
Ազա
Պետր
ո "ի
յա յտա րա րո ւթեան ել որո չեց
որ,
1 )
Ագա Պետրոսր
Խանթաիսթէն
Շաքարեազի
լեռնա
չղթայի աք կողմէն
հ) ո յ անցնի :
2) Անոր
ղինուորներոլ
թիւր
մինչեւ
յարձակ
ման
՚լորհոզութեանց
սկսիլբ պէտք է Հասնի վեց
Հազարի եւ այս իսկ պաաճառով
իլանթախթ
պէաք
է զրկել վեց Հազար
՚լինոլռրի
սլարէն :
3)
Խոստացոլեցալ
իրեն տրամագրել
նաեւ ա–
ՍՈրական
նորակազմ
եբկրորգ վա չտ բ :
Ազա Պետրոսի
յայտարարութիւնն
ու պաՀանք
նեբր,
անոր արաաքինր,
չքախում
բր, վեց
Հազար
՚լինուոր
ունենալր ել իբ Հռչակր
՚լիւթեց
բոլորԸ^
Նոյն
երեկոյ,
մենք սատցանք
Տափուրէի եւ
սպայակոյտի
պետ Անելնիկոփի
ստո րագրո ւթեամ
ր
Հրաման
՚լինուորական
յարձակման
յատակագի
-
կ, բստ որու
Շաքարեա՚լի
լեռներր եւ անկէ
փար գտնուահ
դաշ՚ոա՚լայրբ
Վարղ՚սնի
եւ Աուլա–
ւի ուղղութեամբ
պիաի գրաւէր
Աալմաստի
Հայ
կական փաչտր , մեր
աք
թեւր պիտի
բռնէին
Վանի
ուժերր
Լեւոնի
Հրամանաաարութեամր
, իսկ մեր
ձախ
թեւր՝
Աալմաստեցի
եւ Աղրակեցի մաս մր
Հայերր գնգ. Տրալինի ել Մելքումեանի
Հրամա -
նաաարոլթեամբ
:
Աւելի ձախ, Տէրիկայ
փանքէն
մինչեւ
ԲէօՀ՛
նաչաՀար ու Ա. ԱոփՀաննէսի
րլուրր
պիաի
սլ՛"^՜
ոլանէին
աեզացի
Ասորիներ եւ
Ջիլօներր։
Սալմասաէն
Բաչ Գալէ տանող
ճանապարՀբ
է ի ե է " ե՛նթակայ էբ մեր ձիաւորներու
Հսկ՚պո–
թեան։
Բայց
մեհ փաանգը
արդէն
մօտեցահ
Լր
սեր գոնեբուն
յ
ԱԶԳԻՆ .
Fonds A.R.A.M
