^6 ԱՌԱՋ »
Աա^տա^ապատ
Հայփ
Կատոէև
Ամէն
իրէ1լուն
,
աուն վերադառնալէ
առաք ,
ԷԳրկարեմ
ճամրօք^՛։
Կ՝ուղղուիմ
դ է ՚ ՚ ւ ի
Փարիզի
հին
թազերր որ կր յիչեցնեն
Հիւկօն ել
էօմէն
Սիւն : Ցիչելով "՛յդ Հին րնթերցումներս
, կլլ վէ^
րաւզրիմ
անցեալ
մր։ կ՝անցնիմ
փոզոցէ
մր՝ ուր
աչիաաաՆ
եմ քսան աարիներ
առաք։
կր
նայիմ
խանութներուն
, մայթին
, անցորդներուն
, ս,ան
ուր
ձդահ եմ մաս մր կեանքէս։
Ամէն
ինչ փոխ -
ուահ– է, շԱալով
Հանդերձ
նոյնր։
Փոխուահ
եմ
նաեւ ես։ Կր նայիմ : Սէր մրն է, կարօաախա
մր,
փերացում
ի պաՀան ք մ ր , ախուր
ե րքանկո
լթ ի էն
մր
կարհես թէ սիրելի կինմլն է գաչոյնր
մեր
կուրհքին
ղարնոզր :
Պէաք է աարիք
աոնել՝ այս սէրր
ունենալու
Համար։
Հասնելով
Հոն՝ մեր նայուահքր
կ՝երթայ
նաեւ աչխարՀի
անցեալէն : Կր քալեմ : կանզ
կ՜՚առ
նեմ
երկարօրէն
քանդուահ
չէնքերուն
առքեւ։ Ա–
Հա անհեաացահ
տուն
մր։ Կր մնան տակաւին
իր
րակին
քարերր։
Պատի մր վրայ, որմաս կր կազ––
մէր
մամանակին
անոր,
կ՝երեւան դեռ հխնելոյ -
զին,
խոՀանոցին
, սանդոլզին
,
սենեակներուն ,
մաՀճակալներուն
եւ լուսանկարներուն
ձդահ
զի–
հերր՝
անձրեւներէն
Հալահ,
դունաթափ
որմա -
թոլզթին
վրայ :
թշուառ տան մր յիչատակն է որ ոտքի մնա ֊֊
ցահ կր կրէ կռնակին։
Րայց կր յոլզէ
զիս բա -
նաստեալհնե
րու
յիչատակներով։
կր յիչեմ
Ր ի լքէն
եւ
ուրիչներ
կր սիրէին
թափառիլ
նման պատե -
րու
առքեւ :
. . . Բայց ոչ այդ անՀետացահ
տունր ոչ ալ
Ա
ւրո սլա յի փլահ
դզեաէ^երր
կրնան
ունենալ մեր
աւերակներուն
ոզբե րդո
ւթ իւնն ու ներ^չոզ
զօ —
րութիւնր։
ոչ Րիլքէ, "է ալ ուրիչներ
պիտի
կրնան տալ ա յզ ո զրերգութ
իւնն ու ներչնչոզ ո—
դին : Ամրոզք
ցեզ մրն է որկր խօսի այդ աւերակ
ներուն
բերնոփ։
Ու֊ այդ ցեզր
բազառիկ է աշ —
խարՀի մէք իր մ աքառումնե
րո փ , տեսահ
զար —
Հոլրանքեե
րոփ,
մ զահ
սլա յքա
բնե
բո
փ։
էքոլահ
են
անոնք , այդ փլատակներր,
լացոզ իսկ չունին
ի—
րենց
փրա
յ : Ընդհ ա կտռակն :
թչնամ
ին է միա
յն
որ կ՝անցնի
իբենց
քոփէն ել տտելութեամբ
, Հեդ–
նանքոփ ու ոխով կբ նայի
իբենց : «Փոչիի
"լիաի
վե բահենք այս քարերն
իսկ , "Ր՚՚լէ՚՚գի
" չ մէկ
Հետք
մնայ
Հայերէն»
, յայտարարահ
էր
թուրք
մ ր ֆրանսացի
ոււլեւո
րի
մ բ ։ Ա ինչ
՚" յգ
թուրք
գիւզացին
իր աունր կր չինէ մեր վանքերուն քա
րերով :
Տիմաբ էր այդ թուրքր։ ,Եթէ աչխաբհի
լէո–
Լ"Բ քաղացքներն
իսկ բեբէր
, դարեր պէտք պփա՛^
ըլլային
իրեն
որպէսզի
փ"չիի
փերահ-էր
գարեւ–
բոփ կուտակուահ
մեր ալերակնեբր։
Պիտի
խեզ–
դուէբ
անոնց
փոչիին
հոփուն
մէք եւ
տակաւին
քարեր,
սիւներ ել կոթոզներ
պիտի
մնային
Հոզե
րուն տակ։
՝ ^ ^ " – ֊ • ՚ ՚ ՝ \ ՚ ֊ \ \ ՝ V
Տիմար էբ այդ թուրքբ։
քյթն այդ աւերակ -
ներն իսկ անհետանտն
, անոնք
ապրահ՝ են ու
կ՛՚ապրին
, կր մնան մեր Հոգիին
մէք՝ ու կ՝եբ -
գոլին։
Ալիչանէն
Րաֆֆի, Ա իամանթո
յէն վՀԷ
րուման
մեբ գրականութիւնր
լեցուն է աւե բակ
—
՛հԼ ր
III
սրաակեզեք
երգե րոփ , որ կուգան
մ իսէն եւ
արիւնէն
, Հայրենիքի
կարօտէն եւ փՀատութենէն
,
ոզբերգոլթեան
, դմբախտութեան
, Հիասթափոլ
-
թեան
կսկիհներէն
ել Հպարտութեան
պաՀան
քնե -
րէն,
մեր դաոնութենէն
ելմեր լքո լահո ւթենէն
,
մեր
ապրելու
կամքէն :
Թափառելու
տեզ ամէն
իրիկուն
Փտրիզի այգ
թչուառ
թաղին
մէք, պիտի
ուզէի բԱալ այգ աւե
րակներուն
քոփ։
Րայց ո՞փ պիտի տայ ինհի ճամ–
բու
թուզթ
մր, ելձի մբ, փասնզի
ձիոփ պէտք է
կատարե
լ տյզ
ուզեւո
րութիւնր։
ճամ
բու
թուղթ
մբ
մինչեւ
կ րեւան :
Ջիոփ պիտի
բարձրանայի
Ատանա
յէն վեր,
անցնելով Աիսէն , Աարաչէն,
Տ իզրանակերտէն
,
Ակնէն։
Իքնելով վար, ղէպի
Տարօն, Վան, պիտի
բարձրանայի
կրկին դէպի
Հիւսիս,
Երեւան
մանե
լու Համար
կաբինի եւ Անիի ճամբով :
Ա եբ որական ել ա յլ պատգամ
աւո բներբ ոա–
լառնակով կամ նաւով ու չո գեկա ոքով
գաց
ին եւ
եկան։
Ատիպոլահ
էին։
Րայց
Երեւանի
իբական
ճամբան Ատանա
յէն կր սկսի :
Ալ
անՀրամե
չտ է
կատարե
լ այգ ուգեւ ո բու թիւնր՝
կանդ առնելէ
սւ–
ռաք Ե ր ե լան
ի
նո րակառո
յղ չէնքե բուն
առքեւ
։Ան–
Հրամեչա է որ մեր նայուահքր
չափէ աՀաւոր ա -
մ ա յութիւնր ու սեւէ, ռուահ
մնա յ պաՀե րոփ մեր
փանքե բուն ել բեր գեր
ուն փլատ ակնե բուն
փ րայ՝
երկիւզահ ու տառապագին
սեւեռումոփ։
ԱնՀրա -
մեչտ է որ մԼ-ւ ականքներր
լսեն իսարչափր մեր
հառե րուն , ՛սեն
մ եր Հա յրե
րն ու պասլերբ որ տն
կեց
ին ղա՛ էնք։
ԱրովՀետել
կր սլատմեն աւգ հա–
ո-երր, հ՛ւ խօսին
քարգերէն
, անա րգա
բութ իլննե -
բէն
, մ ւսբգկային
Հ րէ չու
թ իլննե
րէն ել կբ սար -
սռան եւրարի
յուզումներր
կ՛՚ապրին
, կ՝ոզբան
,կբ
տո։"ապին
, արձազանգներն
են իրենղ անՀետա -
րւ՚յհ
տէրերուն։
կր
իսօսհն մամանակներու
Հոսոլ -
մէն։ Եւ իբենց տիէոէր այլ ազամանդայքն
խաբչա–
Հոն
հառացալ
Հայր
Թուրքին գէմ եւ պոռաց
աՀեգաձայն
՚ « Պիտի
չանցնիս »:
Անոր
կոլբհքր
ղբաՀուահ էբ
անխորտակելի
վաՀանով
մրղոբ Հայրենիքի
եւ
ազատութեան
խորՀ րդան չաննե ր ր կր զա րգա րէ
ին
Անոր
ձեռքր չէբ զինուահ
ոճիրի
զէնքերոփ,
այլ կբ կրէր
կայհակնաչոզ
սուրբ
փրկութեան
։^
Րարձր էր ճակատբ
Հայուն եւ անոր սրտին ար,,֊
փր կբ զգային
րիւրաւոր
զոՀերր
որոնք
ինկահ
էին
Ա արտարապատէն
առաք :
« կեցի՛ր»
, աղաղակեց ան փո թո ր կա
շո ւն չ եւ
աաելափառ
ցասումով եւ անոր
ձայնին
արձագան–
ԳԸ
լեղոլց Արարատի եւ Աբագահի
փիՀեբր։
« կեցի՛ր»
Եւ Թուրքին գէմ
աչաարակուե֊
ցաւ
Հայր
իր փոքրաթիւ
բանակոփ, մէկ Հոգի եօ
թր
Հոգիի դէմ, աստուահային
մոլեդնութեամբ
Աարտարապատր
պատերազմ
չէբ, այլ
մրրիկ,
որուն սատկաչունչ
Հեւքին մէք կ՚՚երկնէին
Երկին–
քրն ու Երկիրր կբակոփ ու աբիւնոփ : Անոր խոբ-
Հոլրղր
մաՀուան
Հորիզոններէն
անգին կբ Հաս–
նէր,
յարութեան
առաւօտի
մր խաղաղ եւ անՀուն
լոյսին
մէք։
Ա արտաբապատր
մ աՀր
կ՝ ա յլակերպէ
ր կեան
քին
ամենաչքեզ ու ոսկե չառայ
լ Աաղթանակոփ :
Հոն
սուրբ չէր միայն որ զարկաւ ու քախքա–
խեց
թչնամին,
այլ Հայուն
ապրելու, իր Երազ ֊
ներն ել Տոյսերբ,
իր զեզեցկավառ
ցնորքեերբ
յաւե բմացնե
լու
Հզօր կամքր :
Ա արտարա պատր պաաե րաղմ էէր մ իա յն , ա
յլ
ճչմ արիա Ե րկո
էնք
, աբչա
լո յսնե րոէն ամ էնէն
Հբա–
ճաճանչր
ե բկնե լու Համաբ
երկնքի եւ երկբի
խոբ–
Հուրզներով
I
Աարտարապատի
իւրաքանչիւր
զինուոբր
ին—
քբ
Հայ ցեղն էբ ամբոզք
իր դարաւոր
տառապան
քով , իր անպարաելի
ոզիով :
իւրաքանչիւր
զոՀբ նաՀատակ
մլն էր փաղ—
փուն պատմուճանոփ
զգե ստաւո րեա
լ ,
Ասաուհո
յ
եւ
Համայն
մարդկութեան
դէմկանդնահ
, իր սր
տին
արիւնին
վարդերէն
պսակաւոր :
Անոնք որ ինկան ա յս պատե րազմ ին
մ էք , ա բ–
ման ացան յիչատակի
սր րանո ւէր գե
ղե ղ կո ւթեան :
Անոնք
մ եռե ^ ե ր բ չեն անգո
րր
գերեզմ
աննոցի
մ ր : Նոճինե բ եւ ուռիներ չենՀսկեր
անոնց
վբա
յ ,
այլ
մեր վեՀասլանհ
լեռներուն
չուքր :
Ամէն անգտմ ոբ փոթորկաչունչ
քամին
կ՛՛անց–
նի Արարատեան
դաչաէն
, կբ կանգնին
անոնք
րն–
դոռէո
) •՚աստեվարիբ
այդ մեռել)ւերբ
վսսռքոփ
•պըՀ
րաՀուահ
, ականք կուտան
փիչտպտձայն
Հեգեզ -
ներուն
, եւ կ՝տզագակեն
մոլեգին •
<; Պիաի
չանցնիս » :
ԱՐՍԷՆ
ԵՐԿԱԹ
...^.ՏհյՐՈԻՆԻ
Ուոքինկբնի
(Ամերիկա) մէք
մեռահ է րնկեր
Պօղոս
Հերո յեան : ՚հատեմ ց ի էր ւ
1 8 9 8
/ ՚ 5 ՛
ղացահ է Ամերիկա
ուր մաահ է Հ՛ Տ ՛
9*՛
չաբքեբր։
Ամուսնացահ
էր
1912
/5՛
եւ ունէր
չորս
զաւակ
, որոնք եւս բրահ էր Գաչնակցական
:
փին Հետ կր սա Հին ս տ ո ւե րներ բ ցեղին
Հեթանո
սական
օրերէն
մինչեւ
փերքին
տարազիրներր
:
Րիւրեղներ կր Հնչեն : Լսել փսեմ ձդտումնեբր
ցե
ղին , մաքուր ու բարձբ
Հոգին, իրղրօչներն
ու
հնհզանե
բբ , սուրե
րն ու նետերր
. . .
Պէտք է ոբ այգ ուզեւո
բո
լթ
իւն ր րլլայ դան ֊
դաղ։
Աբբութիւն
մր կայ ամէն
քայլի։
ԶոՀ մ
կայ
ձիուն
սմբակներուն
տակ , գանկ մր խոտե
րուն ու Հողերուն
մէք։
Այղ սմբակներ
ր
կայհեբ
պիտի
Հանեն
լեռներէն
փեր , ապառամներուն
փր–
բայ,
Հոն՝ ուր ինկան ապառամէ
սրտոփ մեբ Հե–
րոսնե
րբ
, անոնք որ եզան
մեհ
մո ղո վո
ւ ր դն ե ր ո ւն
Հերոսներէն
աւելի
մեհութիւն
մբ մեր պզտիկ
մո
ղովուրգին
Համ ար :
Պէտք է փակել
աչքերր
արեւին
լոյսին
գէմ՝
որ Հաւասարապէս
կր լուսաւո
րէ արգարն ու ա -
նարդարր,
ոճրագորհն
ու զոՀր, երբ ձին կբ քալէ
գէպի
Զէյթուն
, տեսնելու
Համար փառաՀեգ Հե–
բոսամարտնեբր
: Այսպէս
ամբոզք Տաւրոսեան
լեռ–
նաչղթային
փրայ, Աիփանի
փրայ, ուր, անչուչ
նեխահ
թրքութիւն
կամ լռութիւն եւ խաղաղու -
թիւն է Հիմա , կարհես թէ բան մ ր չէ պատաՀահ :
Բայց
ներկայ է անցեալբ
Հազորգութեան
, ներ ֊
չրնչումի եւ ոգեւորութեան
այս պաՀերուն
մէք :
Մնայուն
ճչմտբտոլթիւն
մրն է՝ Հոսող եւ անցնոզ
մամանակին
մէք։
Փակել
աչքերր եւ կերտել
մեր
Հոգիին
մէք՝ մեր պատմութիւնր։
Վեբականգնել
խոտերուն
տակ
թազուահ
, սեւցահ
խաչքարերբ,
պատերն ու կտորներբ
, լեցնել
ղփւզեբն ու քաղաք–
ներր
իրենց
երրեմնի
Հայ բնակիչներոփ
։ Աւ կեր
տուիլ այս բոլորին
մէք,
րլլալ
ճչմաբտութեան
Հասահ
Հաղորդուող
մարգուն պէս •
կր թռչէր
անկոզիններու
կարգին
փբա
յէն : կր
թռչէր
կաթսաներուն
, կացիններուն
, ամէն
րանի
փրա
յէն։ կասկահոտ
, կր կենար
Հեռու
բոլորէն։
Զգոլչութիւնով
բայց անփեՀեբ կր մօտենար ճթ ֊
կելիքի
կրիճին(*) : Հատ մր կ՝առնէբ
լեզուոփ, ե–
րեք
Հեզ կբ չանթաՀաբէր
աչքերր
որոնք տան
կիսամութին
մէք բոցերու պէս կր չոգային : Եթէ
ուզէիր
զինքր
բոնել կամ չոյել,
կ՝անեբեւոլթա
-
նար
իսկոյն։ իբ եւ տնեցիներուն
մէք
չարունակ
բաց
մր կր պաՀէր :
Խոչոր էբ սոփորական
ցեզակիցներէն
:
Գլուխր
պինգ։
Աչքերր
փառ։
Ա՚ոբթր
թաւամազ։
ճանկե -
րր Հատու։ Ջէր մօտենար
բնաւ
ակութին : Երբեք
չէր
մլաւեր
աղաչողական
պաղատան,ոո
րնաանի–
ներուն : Աւելի անտառն էր քան տունր :
Ալ
նստահ
մինակ, անտառի
հունկին
փրայ,
կբ մտմ աար ;
կ՝ելլէր
որսի, պտոյտի։
կ՜՚երթար
արիաբար
, ուր
ոբ փայրի
րնազգր
զինք
մղէր։
Բա
րձո ւնքնե
բու.
փրայ։
Անղունղներու
գքրկր՛ Ռւ նոր ում եւ աչ–
խումութիւն
մողփահ
, կր գաոնա ր ետ :
Երրեք չրնտանեցաւ
: Բն աւ ձեոք չեկաւ
: իսկ
թէ ինչպէս
ինկեր էր Հոն : Ալմովի եւ ակարի
խն–
դիր պարզապէս : Տ
Ա
՛կաւին լգպո ր (**)ձագ , բռ–
ներ
բերեր
էին լեոնէն։ Աւ մեհնալուն Հետ բու -
սեբ, աճեր էր իր մէք ազատութեան
բնազգր։ Աւ
զինք կր մ զէ ր ոստում
ի : Ամ էն ա րգե
լքի
՛ի րա յէն :
Գէ պի սարերր :
Ավ՛
— Տէմիր Հպարտ էր իրմով։
Հք՚սՀրիպան
Հպարտ : Զե
յնա
լ
նո յնր : Տունով
տեզով
Հպարտ
:
Արով Հետե
լ
Հասա րա
ել րան չէր փայրի կատու
մ ր
ունենա
լ առիքին աակ : Հակառակր
, տարօրինակ
,
մեհ րան: Արժանի
ել
Հալասարաղօր
աւգ
Հպարտ
ասպատակներուն
:
Եւ
օրինակ ու սիրելի
րոլորին
:
Ե
ր բեմն
մա՛ք երոփ չէր դառնար
ան՛ո առէն :
Տաճախ
օրե բուի։ Աերթ
շ՛ս բա թնե
րո՚ի : Անգամ
մլն
ալ բնաւ։
Գիտէին իր քմայքներբ։
Ըսին՝
կոլ -
գայ։
Պի՛սի
՛քայ։
Եւ
սսլասեցին։
Վաքրի
կատուն
այլեւս
մէքտեղ
չելաւ : Գնաց , խրեցաւ
անտառ :
ԱնՀետացաւ։
Գտաւ
Հոն իրեններբ։
ի/առնուեցաւ
անւնց : Փորձեց
աչքերուն
Հրարձակներր
:
Թ
՚սթե–
բուն թափր : ճա րպիելո
ւթ
իւնբ : կազմեց
իսոլմբ \՛
Թո-ալ
աբկահնեբու
Հրաւէրին :
Ալ
գարձաւ
կրկին
այն
ինչ որ էր միչտ : Վայրի
կաաոլ :
0
, անտառր
ւ Հիանալի է անտառբ
:
Այն՚ոեղ
ազատութիւն
: Հոն լեռ , սար
ու
ձոր : Անվեբք աս–
պարէզ։ Աչ սաՀման, ոչ սաՀմանապաՀ : Ոչ ակ––
ցադիբ
, ոչ վի՚լսւ : Այլ միայն
հառեր
, թուփեր \
գազեր։ Ու թոչուննեբ,
որ անփերք
կ՝երզեն։
Եւ
անսպառ
որս : Լրտեսել
ղաղանի։
տեզերէ
ւ
Նչան
առնել : Ոստնուլ : ճանկե
լ : Ըլլալ
ինքզփնք :
ինքնի–
րեն։
Ես
ալ ուզեցի
Հետեւիլ իր օրինակին :
Տ՚ա՚րք՛՜
ներ , աարիներ
, տարիներ : Տարիներ
մչուչոփ պա–
տահ։ Ամպերով
թանձր։
Մրրիկներոփ
չաչուն :
Տարիներ
մթին։
Տարիներ
դարաւոր։
Տաւի տա -
րիներ : Բտյց
աւա
՛՛ղ : կատուներուն
գորհր
աւելի
դիւրին է եղեր : Մ անաւանգ
՚էայրի
կատուներու–
նր : Ոսաում մբ եւ անտառն ես , Հայրենիքդ : Ա–
(*) Կբիճ
Հողէ ալքանի փշրա&ք : Գսււաոա–
կան բաո :
( * * )
ԼՂ.Ղ"Բ՝
—
՚նորույէին։ Գաւաււտկան, սսա ;
Եւ֊ այսպէս
մտնել
Երեւանէն
ներս :
Պիտի
ուզէի
, որ երբ ձիս կանդ առնէր Արա -
րտաեան
գաչաին
մէք,
Հեռուէն
,
մայրաքազաքբ
երեւար
տեսահ
աւերակներուս
եւ տեսահ
մե —
ոելնեբուս
յարութեան
պէս։
Լսէի
Հայ
զօրքերուն
աոզանցքր,
Հ՚սյ ա բձանագո
րհնե բուն
մրճաՀա -
՛բ
բումբ եւ մեր բանուորներուն
թիերուն,
բաՀերուն
ազմուկր ել տօնական
զանւչաՀարումբ
մեր
եկեղե–
ցիներուն :
Պ աարա
լիր ովտսիս
մ ր էըլլար ան թափա -
ռումներէն
, սոււլերէն
, Հսկումներէն
յոգնահ աչ
քերուս
Համար, եթէ գառնութենէն
, Հպարտո՛ւ -
թեան
կարօտէն
, ապրելու
հարաւէն
այրահ
չրթ–
նե րս պատրաստ
են խմ ելու
թունաւո
ր
քուրե
րն
իսկ , այլ
մ եր անցեալէն
բա րձրացահ
մ ••։ յբաքա -
•լաք մր։ Իր չէներր
ըլլային
մեր ոճին
վեբահնուն–
զր : Մ եր ոգին հփար Արովեան
փողոց
ին , արձան–
նեբուն եւ Օփերային
ասպետական
չէնքերուն
փը՜
րայ :
Պիաի
ուզէ ի Հանգչի լ ան չո ւչա մամ
առաք՝
ինթուրիսթի
գաՀչիճներէն
մէկուն մէք, ՚լրչեգ -
բայրներուս
կոգքին
, եթէ ա յգ պատիւր
տրուէր
ինհի,
պիտի
ուզէի
ոլրախանալ,
՚իայփայել
Հին
ու նոր ՚լիբքերր,
մերմագագաթներբ,
լսել պատ–
մութիւնր
այն րոլոր
զոՀողութիւննեբուն
, ճե՚լե -
բուն,
՚լոՀաբե
րո ւմնե բուն՝
ոբոնց
չնորՀիլ
բարձ -
բացահ է ա յդ
մ ա յրաքազաքր
, բա յց ամ էն
րանէ
առաք, պիտի
ուզէի որ ան երեւար մեր աւերակ
ներուն
յարութեան
սլէս, երբ Հտսնէի ու կ1։ո՚ւէ
՚՛
ձիս
Արարատեան
գա չտ ին
մ էք , ուխտաւ
է–
•• ՚– ւՏ՝ր
պէս :
(Ազդարաբ)
Ն • ՍԱՐԱՖԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
