HARATCH, du 1er janvier au 31 mai 1950 - page 490

Օւսղթանակի օդ
Որքա՛՛ն գժուար է եղել կերաել Հայրենիք..՛
Որքա՛՛ն տքևութիւՆ ագգ կոչուելու Համար,
Որքան քրա ինք , Տէր Աստուած , անցեալը չմո–
ռանալու , անցեալը վերասլրելու, անցեալք կեն–
գանացնելոլ Համ ա ր :
Այս որքա՛՛ն արիւն ազատութեան Համար . . •
Ա՛եր Հէքեաթներր եղել են միշտ ւսրսւա ս -
ուա լից ;
Ա եր առասպե ^ե ր ր եղել են միշտ գիւցաւ^ա -
կան է Հովերի միքուԼ, Նովերի ժիԼով, անթիւ գա­
րերի միքով Հասել են մինչեւ մեզ, սոզոսկել են
մեր երակների մէք։ Ալեկոծել են Հոգիներր մեր :
Յափշտակել են սրտերը մեր : Շղթայակիր էէնք
ու գարձանք անՀանգիստ ժոզոփոլրգ : Ըմրոստ
ժողոփուրղ , խլրտող ժողոփուրգ : Ազատութեան
տենչացող ժողոփուրգ.՛. Եւ, աՀտ , խ։է րեր է որ
կ՚անցնին սաՀմ անէ սաՀմ ան , երկրէ երկիր ւ
ԱնՀուն զոՀողութեամր : ԱնոաՀմ ան րարու -
թեամ ր : Գիտակից մ աՀուան տենչանքոփ : Ա՛ ի ձոր
անցնելէս, մի սար մագլցելփս, մի ժայռի յետեւ,
մ ի թփի տակ , անանուն , անթաղ , վփրաւոր ու
մեռած , լքուած ու ժոռացուած ժնա լու Համար :
Ա՛եր մայրերը եղել են միշտ տյրի :
Ա՛եր մայրերը մեծացրել են միշտ "րր :
իսկ մեր "րրերր եղել են միչտ զինուոր։
Ու մեր մայրերը գոների առքեւ նստած սպա­
սել են : Ափնչել որ իրիկուն լինի։ Մինչեւ որ մա­
զերր սպիտակեն : Ա ինչեւ որ սեւ լուրը գտյ ու
կեանքը փլի : Աըեւր խաւարի . . . Արեւը խալարի
սգաւոր մ եր մ ա յրե րի ։ Այսպէս , րազոլմ մ ա յրերի
ագի արցունքոփ : Ծ խան թոնիրի չ " ՚ – ր ք ՚՛ Երկար
գիշե րնե րի անքն ութեամ ր մ եր Հայրենիքի Հիմքե–
րի նիւթն է շազախուել։ Ա ե զուտ քան աշփսատան -
Ք"վ, մ՚ր^ային արրեցողութեամր կերտուել է
Հայրենիք։ ՛Բ անգո ւե՞ ց շինածը մի տեզ սկսւում
է սիզիֆեան աշյսատանքը մի քիչ Հեռուն , մի քիչ
աք, մի քիչ ձախ I Նոյն եռանգով , նոյն զոՀողու­
թեամր, նոյն Հաւատքով։ Եւ աՀա ստեղծւում է,
ա ստո ւածա յէն ստեղծագո րծո ւթեան պէս , "չին -
չէն՝ այստեղ Արարատեան գաչտ , մի այլ վայր
Մեծ Հայք, ոՓքր Հայք, յետոյ՝ Կիլիկիա ել նո -
րէն վերաղառնում է Արարատեան գաշտ :
՛Ծխան թոնիր։ Ա ռատ մոխիր։ Արիւն , ա ր -
ցունք : Երգ ու մրմունք։ Տաղ ու սաղմոս աՀա
շփնանիւթր Հայու, զարեր շարունակ , զարեր ան­
վերք իր կորցրած Հայրենիքը վերագանելոլ Հա -
մար :
Շինարար ժողովուրգ։ ՝Բ րտնա քան ժողովուրգ :
Երգ " լ գութտն , խազազասէր ժողովուրգ :
ՋաՀակիր ժողովուրգ : Գուսան ժողովուրգ :
Ու նա նետւեց նորէն կրկէս • • • Բացաւ Հոգու
գռներր լա յն : Բացաւ սրտի երակներր գետ :
ի սպաս գրաւ իր Ր" լ՛՛ր ա ռաքին ութի ւննե ր ը ա յս
անգամ նորէն մ ի Հա յրենիք կերտելու Համ ար :
Ու ստացուեց քաոսային մի րան։ ք0աւարամած մի
րան : Արիւնոտ մի րան : Անանուն մի բան : ՕրՐ
յուսաՀատական : *Լաղն անստո յգ եւ անապաՀով • ՚
ԵԼ ա յգ մ ի բուռ վիրաւոր ժողովուրգը , րո–
լորէն լքուած , բոլորին թշնամ ի , սեւեռեց իր
Հայեացքը գէպի Մասիս։ Գէպի սպիաակ , արծա­
թափայլ Մ ասիո : Իր աւանգոլթիւննեբի , սլատ -
մ ութեան եւ ողրե րգութեան Հաւատարիմ փկ"՛ յ
Մ ասիս ու գօտեպնզուեց : Յոլսագրուե ց : Գարմ ա–
նեց վիրալորր % կշտտցրեց քազցածին ։ Հագցրեց
մերկին։ ՚Բար կրեց մինչեւ իրիկուն , ցեիս ^րեց
մինչեւ իրիկուն : կացին շարժեց անտառի ժէք
մինչեւ իրիկուն ու ա յգ անկերպարան զանգուա -
ծէն , այգ քաոսային մեծ բանէն շինեց ԱնաՀիտի
տաճարի նման գեզեցիկ, ԱնաՀիտի տաճարի նման
արգասաբեր մի Հայրենիք յ
Մ ի նոր Հա յաստան :
Ամ էն մի մայր , իր կորցրած ղաւկի փոխարէն ,
իր ոտքի տակի Հողն էր Համբուրում : Ամէն մի
մայր եռագոյնով իր աչքերն էր չորացնում : Ամէն
մի մայր նոր երկունք էր կրում Հայրենիքի պա շտ­
սլանո ւթեան Համ ար զինուո ր եւ վե ր ա շին ո ւթ ե ան
Համար աշփսատող բազուկ պատրաստելու Համար է
Հայրենիքր ամէն բանէ վեր :
ՈրովՀետեւ արիւնով եւ արցունքով է շին -
ուած :
ՈրովՀետեւ րոլոր կապանքները լնկած են ;
ՈրովՀետեւ Հայրենիքում միայն կարելի է
ծիծաղե լ երկու աչքով։ Զէ" "ր, մինչեւ այգ, երր
մեր մէկ աչքր ծիծազում էր, միւսր անպայման
ք՛ց էր լինում ՚ ՚ ՚
իսկ Հիմւս, կարծես , ծաղիկ^երի տեսքր^ ե -
րանգը, րուրմոլնքն անգամ փոխուել են ; Գաշ -
աերում ցորենր բարձրացե լ է մարգու Հասակէն
վեր : Արելի փա յ ^ անգամ փո խուե լ է : Հիմ ա նրա
ամ էն մ ի ճառագա յթր մ ի իմ աստ , մի խո րՀոլրգ
ունի։ Ամսլերր կարծես , չքացել են : Գիշերուայ
պլպլուն անթիւ աստղերր , կա րծես , մ ե րն են :
Լեռներէ սառնամանիքների փոխտրէն , կարծես ,
Հիմա Հիւրրնկալ զեփիւռն է փչսւմ : Այնքան ակ–
նտպարար է ա յզն առաւօտեան որ , կարծես , եր­
րեք իրիկնամուտ պիտի չլինի : Անզամ , եթէ գիշե­
րր գայ, սար ու ձոր այնքան լեցուն է երազներով.
Հա յաստանի անկախութեան Հռչակմ ան չրքա­
նին , մեր երկրին վրայ յարձակոզ թրքական բա­
նակի լնգՀանուր Հրամանատարն էր ՎեՀիպ փա -
շան %
Օսմանեան ԱաՀմանագրոլթեան օրերուն , Եր–
լ^կա այցելող իթթիՀատական վարիչ ղէմքերէն
էր ան, նոյն ատեն զինուորական փարժարանի
ԼՀարպիէ) տնօրէնը։ Մեր քաղաքի թուրք եւ Հայ
բնտկչութեան կոզմէ ցոյցերով լնգունուած էր ել
գպրոցական շրքանէս զինք կր յ ի չ է ի , երբ զինուո­
րական վարժարանի ուսանող էի :
Առաքին ՀամտշխարՀա յին պատե րազմ ի վեր -
քաւորութեան , ՎեՀիպ փա շա փախած էր իտա -
լիա ու ա յլեւս չվե րագա րձա ւ թուրքիա ու չմ աս–
նակցեցալ քէմալական շարժումին։ Մ • Բէմալ
վստաՀութիւն չունէր ի թթ ի Հ ա տ ականնե րո ւ ՛Լրա յ
եւ չատեր ր ենթարկեց Հա լածանքի :
Վ^եՀիպ երկար տարիներ եզա լ քաղաքական
տարազիր մ ր : ժամ անակ մ ը Տունաստան է ր , ա–
պա գնաց Եգիպտոս : իտալիոյ ղէմ Եթովպիական
պատերազմին մասնակցելով, որոչ չափով իր
վարկը վերաՀաստատեց Անգա րա յի կառավարու -
թեան մօտ։ 1 9 4 0 / ՚ 1 ՛ , արտօնութիւն ստանալով,
վերագարձաւ Պոլիս ել Հոն ալ մեռաւ :
իր մեկնումէն մէկ տարի առաք, \939ին, զինք
տեսնելու առիթ ունեցայ Աղեքսանգրիա , ծովե -
զերեայ «էմփէրիալ» սրճարանը, ուր ես ալ կր
յաճախէի : Հետաքրքքիր էի ՎեՀիպի բերնէն լսե­
լու 1918/ պատմական գէպքե րը, մանաւանգ իր
կարծիքը Հայկական րանակի մասին։
՚ԼեՀիպ փաշան ըսաւ թէ իր արշաւող բանակր
այնքան ալ զօրաւոր չէր եւ յիչելով Գարաքիլփ -
սէի , ք՝աչ Աբարանի , Աարտարապատի կռիւներ ր,
այգ առթիւ պատմեց Հետեւեալր։ (^Թուրքերը սո­
վորութիւն ունին առակով մը րացատրե լո րո շմ իտք
մր) -
« Երիտասարգ մը կ՚երթայ գաս առնելու ատ–
րիքոտ րմբիշէ մր, որ իրեն կ՝ առա քարկէ նախ
փորձ մը կատարել։ Եւ մէկր իր մատր կը գնէ.
միւսին բերանը սեղմելու ու տեսնելու Հտմար , թէ
ով աւելի սլիտի գիմանայ % Ե րիտասարգր ալելի
կանուխ է՜օֆ կր պոռայ : Իսկ տարիքոտ րմ րի չր ,
իբրեւ փո րձառական առաքին գաս , 1^աւե լցնէ ՚
« Տղաս , եթէ քիչ մլն ալ գիմանա յիր , ինքս է՜օֆ
սլիտի պոռայի» : «ԱՀա այսպէս պատաՀեցաւ Գա­
բաքիլիսէի առքեւ տեղի ունեցած պաաերաղմի րն­
թացքին ։ Հա յկական բանակի Հակա յարձակում ր
եթէ չարունակուէր , արգէն ՀրաՀանգ տուած էի
պարպե լու Ալեքստնգրապո լր . . .» ;
ՎեՀիպ փաշան իր անկեալ վիճակին մէք ալ կր
պաՀէր իր թրքական մեծամտութիւնը ։ Բայց այլ­
եւս պաշտօնական անձնաւորութիւն մը ^Րլլալով,
ճշմարտութեան գոնէ մէկ մասր խոստովանեցաւ։
Ըսաւ թէ Հայերր քւ կռուած էին իրենց գէմ եւ
նո յնիսկ Հակա յա ր ձ ա կո զա կան ի անցած , որմէ յե­
տո յ թուրքիա ստիպո ւած է ր ճանդալ Հայաստա­
նի անկաիս ութ իւնր :
Այս յ"՚–չր պատմեցինք ցոյց տալու Համար,
որ թշնամի րանակի րնգՀանուր Հրամանատարն
անգամ կր խոստովանի թէ Հարուածներ ստացած
էր Հայկական րանտկէն եւ թէ Հարկագրուած էին
ճանչնալ Հայաստանի անկախութիւնր : Բայց մենք
ունինք Հա յանուն մարզիկ որ կր սլնգեն Հակաոա–
կը, այսինքն թուրքն է որ պարգեւած է այգ ան -
կախութիւնը. . . Երեւի ա յնքան գթոտ էր մեզի
Հանգէպ :
Ոչ թէ Մտյիս շՏր, այլ մօտիկ անցեալի Հայ
ազատագրական շտրժման բոլոր գէպքեբր րոլչե -
լիկին Համ աբ «աղգամիքեան» աննպատակ կռիւ -
ներ էին, որոնք կր յապազեցնէին պրոլետարիատի
միքազգային յեզափոխութիւնբ - • • ՚՛
Բոլչեւիկներէն գուրս , ոչ մէկ Հայ քաղաքա­
կան Հոսանք, ռչ մէկ Հայ մարգ կրնայ վերապա–
Հութիւն ունենալ Մայիս 2Տի անկախութեան Հան–
գէպ :
Բաղաքական ուզզութի^^ներու պայքարէն
վեր պէտք է մնայ Հերոսներու փառքի օրը, քանի
որ կ՝ոլղենք յարգել անոնց յիչատտկր ու մանա –|
ւանգ անոնց կատարած գործր։ |
Հայ ներքին կեանքին մէք այնքան չփոթոլ ֊
թիւննեբ, վարանումներ ստեղծուեցան որ, Հա­
յաստանի անկախութեան կողմնակից ներկայա -.
նալն ալ դաւաճանութիւն որակուեցաւ :
Մեզմէ նուագ պատմական անցեալ ունեցող ու
ներկայիս ալ մեծ արժէք չներկայացնող փոքր ազ­
գեր կան, որոնք փարած են իրենց անկախութեան
պայքարին : կոփյկասի եւ Մերձաւոր Արեւելքի ազ–
գերուն Ժէք այսօր ալ պատուաւոր գիրք գրաւող
Հայութիւնր չի կրնար Հրաժարիլ իր ազգային ան–
կախութենէն ու զայն ղոՀել պրոլետարական ղիկ~
տատուրա յին ։
Առաքնո րզուե լով այսօրուան քազաքական մ ը–
տաՀոգռ
ւթիւննե րէն , մի քաղղային իրազարձոլ ֊.
թիւններէն , աւելի քան կենսական է, որ Հայ ժո­
ղովուրգր Հանգէս գտյ իբրեւ տէրը իր քաղաքա­
կան ճակատագր ին :
Աեր նաՀատակներր, մեր Հերոսներր իրենց
արիւնով ձեռք բերին յաղթանակ մը ոբ ի վեբքոք
ճանչցուեցաւ միքաղզային Աեւրի գաչինքով : Ալ
տարօրինակ չէր, որ Հայկ՛ Գատի պաչտպանոլ -
թեան լնթացքին , մեր քաղաքական Հակառակոբգ–
ներն ա, ապաւինեցան այգ գա շինքին , յաչս աբ -
տաքին աշխարՀ ին մեր Հա յրենի իրա ւունքնե ր
պաշտպանելու Համար յ
Մեզմէ յաւէտ բաժնուած զոՀեբբ , իրենց
կուբծքբ արիարար թշնաժիին գէմ բացին, աբՀա–
մարՀեցին մաՀր, քաքաբար կռուեցան , որպէսղի
իրենց Հայրենիքր ազատի օտտր լուծէն ել ոչ թէ
նոր լուծ մր գա յ Հինր փոխարինելու :
Մանաւանգ աղատութեան մէք ապրող Հայու–
թիւնբ ոչ մէկ պատրուակով կրնայ մոռացութեան
տալ Տազթանակի Օբր, «Մայիս 2%»ր։
Նախ մեբ զաւակնե բուն մօտ արժանի պիտի
րԱանք ժեր մարզկային ու աղգային կոչումին, ա–
պա մենք մեբ մտածողութեան առքեւ, որ քազա­
քացիական քաքռւթիւնն ունինք փոքր Հաշիւներու
չկասլելոլ մեր նորագոյն պատմութեան ամէնէն
շՔ^Ղ Դք՚"՚–՚"ԳԸ.^ այսօրուան միատարր Հա յաստա -
նի ծննգեան թ ո ւաղ անո :
Գ՛ ԼԱՋԵԱՆ
ԵՐԱԺՇՏԱԳԷՏ ԵՎԻԱ ՏՆՏԵԱԵԱՆԻ ձայնտ -
գրեալ չարականները որոնք 15 աարիէ ի ՛էե բ գիգ՜
ուած կը մնային Պոլսոյ Ազգ– Հիւանգանոցին մա­
ռանին մէք , վերքերս բացուելռվ տեսնուած է որ
խոնաւութենէն , ցեցերէ եւ մուկերէն րզիկ ՐԳԻ^
եղած են եւ անգո րծածե ի գարձած են , ինչպէս կլ՛
գրէ Պոլսոյ «ժամանակֆբ։ Եղիա Տնտեսեանի զա­
ւակր էեւոն Տնտեսեան ղանոնք գիրքի վերածած
եւ նուիրած էբ Ագգ ՚ Հիւանգանոցին իբրեւ Հա -
սոյթ։ 160 էքնոց 500 չարականներէն Հազիւ կա­
րելի է եզած փրկել չորս Հատ , մնացեալ 496^ «,5,–
զո րծածե լի են :
Նմ անապէս Հաստատութեան զանազան մա -
սերր ներկայացնոզ ֆիլմերր որոնց Համար երեք
1000 ոսկի ծախսած էբ Հոզաբարձութիւնր, փճա­
ցած են : Ասոնցմէ ղատ կարգ մր կաբեւոբ գէրքեր
անխնամ ասգին անգին նետուած ին : Տոքթ • Զա–
քար Գաբփեր սլիտի վեբակաղմէ Հիւյսնգանոցի
մատենագարանը %
խորՀոլբգներով՛ ռր , մարգ պիտի չոլգենայ ոբ
աբեւր նորէն ծագի։ Արտերը բաբախում են առոզք
եւ կանոնաւոր , րայց երրեք չեն թրթռում վախէն ,
սարսափէն :
Աղատ Հայրենիքում միայն մաՀը րնական է եւ
զրա մասին ոչ ոք չի մտածում :
ԱՀա այսպէս էր մեր Հայրենիքր։
Եւ կարծում է ինք թէ ա յգպէս է լ պիտի չա -
րունակուէբ . . .
Ո րովՀետեւ , կարծում էինք թէ արգտբութիլ–
նր անյաղթելի է ՚ ՚ .
կարճատեւ մ ի երազ : Ափսո^ ս • • •
Եւ, աՀա, ամպերի Հետ գաւն ու չարիքը ե -
կան ու պաշաբեցին ,
Մեր Հսկայ լեռները եկան ու պաշաբեցին ,
Մեր անգ ու անգտստանր եկան ու պաշարե -
ցին ,
Մեր քազաքներն ու գիւզերր եկան ու պաշա­
բեցին ,
Մեր սբտերր եկան ու պաշաբեցին ։
Աքէն , ձախէն. Հարաւէն , Հիւսիսէն եկան ու
պաշաբեցին • • *
Մ ենք գեռ մ եր երկրի սաՀմ աններն անգամ
չգիտէինք ,
րել
Մենք գեռ մեր մեռելներն անգամ չէինք Համ–
Մենք գեռ մեբ ոբրերն անգամ էէԻ՚՚՚Ք ~
ծա ցրել ,
Մենք գեռ մեր աւերա1^երն անգամ չէինք չի­
նել, եւ աՀա, սեւ ու մութ ամսլերր պաշաբեցին
Հայրենիքր մեբ, սրտերբ մեբ •••
Նորէն կռիւ, նորէն աւեր, նորէն լաց ու շփ -
ւան , նորէն չզթաներ . . .
Մեր Հայրենիքի մի մասր Հսկայ մի գերեզ -
մաննոց : Աեր Հայրենիքի միւս մասր Հսկայ մի
բանտ :
ԱՀա թէ ինչու մէկ աչքր երբ ծիծազում է,
միւսբ միչտ լաց է լինում :
Ալ սկսաւ մեզ Համար , սիզիֆետն աշխատան–
ՔՐ է^ Գ1Ւ^^ "՚՜ Հ՚"՚–աքում ենք շինանիւթ Հայրե­
նիքի անկախութեան Համար։
կարօ՞ տ են ուզում ունինք կարօտ ;
Արցո՞ւնք են ուզում ունինք արցունք
Արի՞ւն են ուզում ունինք արիւն :
Աէ՞ր են ուզում ունինք սէր՝ ո րպէսզի այգ
՛Հսկայ գերեզմաննոցր յարութիւն առնէ։ Որպէսզի
շղթաները փշրուին :
ՏՕԲՒ– 6– ԿԻԼԻԿԵՑԻ
Fonds A.R.A.M