«6 ԱՌԱՋ
9
հՆ2 ե <^է11քԱձԴԱՏհՆ–Ը
Ապրիլ
11-24^
Համաղգային
տօնակաաարոլ
֊–
թեան
մասին
պարղելով
մեր տեսակէար,
պար
-
աա1լանութիւ–ն
նկատեցինք
որեվ
ձեւով
չծանրա
ցնել
նաիւաձեււնողներոլ
ղործր։
Ջպատասթանեցինք
, մեր կամակոր
ել
վատ
Հակաոակորգին
ղղուելի
եւ գրգռիչ
արտայայաոլ–
թիէննե
լւ
II 1
-ն ;
Հանգուրմեցինք
«սովետական
Հայրենասէր
»
խմ րակին
ա յլաղան
մ եքենա յութեանց
:
Համակերպեցանք
տօնակատարութեան
չա -
փէն
աւելի
միակողմանի
ծրագրին
ալ,
Հակառակ
մեր
նախասիրութիւններուն
եւ րմ րռնո ւմնե
րուն
Ըրինք
ամէն ինչ վերջապէս
, որպէսղի
Փարի
ղի եւ Ֆրանսայի
մէք,
Հա յութիւնր
Հաւաքարար
կարենար
արժանավայել
կերպով
յարգել
իր մէկ
ու կէս
միլիոն
նաՀատակներր
:
Այս
ամէնր
նաեւ՝
յարգելու
Համար վերապ
-
րող
սերունգր,
որ Հակառակ
իր ծանր պայման
-
ներուն , ամէն
ղնով,
կուղէ
պաՀել
նաՀատակ
-
ներու
ձգած
մառանգռ
ւթի
ւնր :
Հիմա,
երբ ղրեթէ
բոլոր
շրքաններու
մէք, վեր
քացած
են Ապրիլ
11—24/՛
տօնակատա
րութ իւննե -
րր,
թ"Գ
ներուի , որ խղենք գիտակցարար
մենք
մեղի պարտագրած
լռութիւնր
:
Զենք
ուղե ր ծանրանալ
տօնակատարութեան
կաղմ ա կե ր պո ւթ ե ան
մ անրամ ասնո ւթիւննե
րու
լիր—
րա յ , որոնք առա րկա յօրէն
նե րկա յացուեցան
ար
գէն
, ա յս
թերթի
խմ րաղրական
սիւնակներուն
մէք
:
Անգրագառնանք
քանի
մ ր
իրո
ղո ւթ իւննե ր ո
լ :
« Ա
"1
ՐԷԼ
11—24^
Համաղգային
տօն է » խորա
գբին տակ,
այս միեւնոյն
սիւնակին
մէք,
24
Մար
տին,
կր
գրէինք–
« Համաղգային
տօնակատարութիւն
մբ ան
շուչտ
կր պատկանի
աղղի
Հաւաքա կանո
ւթիւնր
^աղմող
րռլոր
տարրերուն
: Ամ էնքր
անկախ
ի -
՛րենց գաւանական
, քագաքական
եւ րնկերային
բմ–
բռնումնե
բէն , պէտք է ռ բ
մ ասնակց
ին ա յգ ձեռ -
նա րկին : Ասիկա
որքան
պարտականութիւն
,
նոյն
քան
եւ իրաւունք
է ամէն անՀատի
Համաբ
»:
իբրեւ
տրամաբանական
եղրակացոլթիւն
մ՛եր
այս
բմբռնումին,
մենք բնական
ղրած
էինք,
ձեռ–
նա րկին
նախաձեռնութիւնն
ալ վստաՀ
իլ երեք յա–
րանուանութեանց
պետերուն
:
Աւելի
ճիշգ, ոբովՀետեւ
անկարելի
է
մեր
պա
յմ աննե բուն
մ էք
ղ տնե
լ «անվիճ
ելի
Հեղինա
-
կութիւն
մբ
Ր"եէ
1լռււլենք
օրկան մբ
լն ™».
գունելի
Բ" է"րի
կողմ է^ որպէս
Համ աղգա
յին կաղ–
մակե րպութ իւն
, կ^առաքարկէ ինք
յարանուանու
-
թեանց պետերբ
:
Իբբեւ
Հաւատարիմ
ուղեկից
«սովետական
քաղաքականութեան՛»
եւ անոր վարիչ
ուժին
րա -
րո յական
րժ րռնումներուն
, մ եր
ղրացի
օրկանր
,
փոխանակ
խնղբին
մօտենալու
տ լնպէս
ինչսլէս
որ
ղրուած
էր , իր սովորական
գո եՀկո ւթիւննե
բուն
գիմ ելով
, կբ վւորձէր պաշտպանո
լի
լ ամ
րո խա
վա
րական
ղէնքերով
յ
Ալ սակայն
("նգիրր
կր մնայ
անլոյծ։
Եթէ
ան րնգունե
լի
է ր մեր աո աքա
րկր
Համ
աղղ ա
յինի
մասին
անշուշտ
Ապրիլ
11—24/՛
առիթով
ան
Հրաժեշտ
էր Հրապարակ
գնել
նոբբ։
ճիշգ պիտի րչլտ՛^յ ենթագրել
, որ մ եր
«ամ ե–
նաղէւո՝»
գրաղ
ին իր պատասխանր
չունի :
ԸնղՀակառակն
, ան ունի
մէկի տեղ՝
րազմա
-
թիէ–
պատասխաններ
:
« Հայ ժողովուրգբ
չատոնց
ղադրած
է կրօնա
կան
Համայնք
նկատուելէ
: Երեսուն
տարիէ ի վեր
ան
ունի իր պետութիւնր
եւ ղա րձած
է պետա -
կանօրէն
մտածող
եւ գործոզ
ժոզովուրգ՝^
: (Ա՛Խ
՚
28
Մ արտ) :
Գիտել տանք անմիքապէս,
որ
ամբողք ապէս
ճէշգ ձէ
" ՛ յ "
յայտարարութիւնր։
ԱրտասաՀմանի՝
մասնաւորապէս
Միքին
Արեւելեան
իս լամ ական
երկիրներու
մ էք ապաստան
զտած
Հա յութիւնր
,
կբ նկատուի
կրօնական
Համ ա յնք :
Ընգունինք
սակա
յն թէ կրօնական
Համ ա
յնք
չենք։
կամ
աւելի
ճիշգ
րլլայ
բաց
բսել, թէ
կ՝ու–
զենք
մ տածե
լ որպէս պետական
աղգ
, փո խանակ
կրօնական
Համ ա յնքի ։
Լաւագոյն
պաբտզային,
ընգունինք
նոյնպէս
թէ
ոչ մէկ տարակւսրծռւթիւն
չունինք
այս մա -
սին։ Եւ կամ
, Գա նտկցոլ
թենէն
զատ,
բռվան
-
գակ
ղաղթաՀայութիւնր,
կապուած
Խ՛ Հայաս
-
տանին,
«զարձած
է պետականօրէն
մտածող
ու
գործող
ժողովուրգ
մր
»
ե լ
կբ մտածէ,
իրրե՛–
"՚յԴ
"էՒ"է^^
է^Լպէ"
Կ
՚ս՚^ղԿ Հաւտացնել
նոյն օր -
կանր :
Եթէ
այսպէս
է, այգ պարաղային
ինքնին
լուծուած
է
Համ աղգային
նեբկա յացուց
չութեան
խնգիրր
:
Պետական
աղգ մբ
երկիր
ու
պետութիւն
ունեցող
֊
այղսլիսի
պարագաներու
մէք կր ներ -
կայացուի
իր պաշտօնական
ներկայացուցիչներով։
իք . Հայաստանի
անունով
, այս
պարտակա
նութիւնր
պիտի կատարէր
Փարիղի
զեսպանր
կամ
Հիւպատոսր։
Եւ ոբովՀետեւ
դիտենք,
ոբ մեր եր–
Կէրռ
.
թէ՛՛՛– <ձտնկախ ել աղատ»
,
չոլնի
արտաքին.
(Արտաւ֊ագդ Ատսմեանի յիշատակին)
(ի. ե ւ վերջին
մաս)
Մի օր պաշտօնական
առանձնասենեակս
մտաւ
մի կա յտառ երիտասարդ
սպա
յ , թ ի կն ա պաՀ ի Հա
մ՛ ազգե ստով, ներկայանալի
ու զգաստ։
Բարեւի
կեցաւ
ու երկարեց
մի նամակ։
Արամն
էբ գրում.
« Աէրելի
Ա •՝ , այս երիտասաբգր
սիրեցի
եւ
յանձնում
եմ քեզ այն յոյսով,
որ կր մշակես
նրան
եւ օգտակար
վարչական
պաշտօնեայ
կբ
գաբ
-
ձնես» :
Այգ
նամակաբեր
սպան Աբտաւաղգ
Ատոմ
-
եանն էր, որ շուտով
դարձաւ
մեր սիրելի
Արտօն :
Աչքերին
նայեց
ի եւ
այն տպաւո
բութիւնր
ստացայ
, թէ երկաբ
խօսե լու ժամանակ
չունի .
՚ՀրաԺ անների
է սպասոլժ
, ոբ • թոնի
ձիու
քամ
ա–
կր եւ սլանա
յ
...
իր
անցեալի
մ ասին ստուգռւեց
մ
օտալո
բա -
պէս Հետեւեալը
. Ռուսական
բանակում
Աիլիկ–
եանի
Համ Հարւ^
է
եղե
լ , թրքական
ռումբբ
քաբ–
գել
է իր աք թեւի
արմ
ոլկի
ոսկորնեբբ:
Տարուել
է Թիֆլիսի
ֆրանոական
վի րա րուժա րանբ
, քար -
գուած
ոսկո բնե
րի տեղ արծաթեայ
մասեր
ղնելով^
թեւբ
ամբողքացրել
են եւ քա քութեան
շքանշան
սլարղեւելով
ու Հաշմանդամի
վկայական
Վ՝
բանակից
արձակել
են : Նշանուել
է Բագլում
ապ
րող
Երե՚֊անցի
Օր • Արռւսեակի
Հետ : Նբանից
յ ի –
աոյ
թէ ուր է եղել
չեմ յիշում
, այն գիտեմ
, որ
1918/
ա^ան
զտնւում
է թիֆլիսում
: Երբ իմա -
նում է որ Հայոց
Ազգային
ԽորՀուրգր
կամաւոր–
ներ է Հաւաքում՝
Հայասաան
ուղարկելիք
ռազ -
մ ամ թերքը ապաՀով
աեղ Հասցնելու
Համ ար՝
Ար
տօն
մ իանում
է այգ զինատար
խմրին
եւ ղալիս
է
Հա յաստան
: Նրա Հաշմ անղ
ամ
ի վկա յականր տես–
նելուի^ Արամն
ուզում
է նրան մի «սէվէւ^
պաշտօ
նի գնել
, րա յց Արտօն
մ ե բժում
է եւ անպա
յմ
ան
ուղում
է բանակում ծտոա
յե լ , յա յտնե լով
թէ աք,
թեւր
զործռւմ
է եւ թէ ինք մեծ փափաք
ունի Հայ
ժողովրդի
թ^ւամիների
զէմ կռուելու
ւ
ք՝միչկր
վկայում
է որ թեւր
գործածելի
է ,
միայն
թէ շատ
ցուրտ
եղանակներին
արծաթեայ
մասերր
սառելով
ցաւեր
սլիտի պատճառեն
: Ե*–
Արամբ
որոշում
է Արտոյին
ինձ մօտ ուղարկել
:
Ես
է լ ո րո շեց
ի նշանակե
լ նյւան Աշտարակի
շրքա -
նային
կոմիսար
Հետեւեալ
նկատումնե
բով.
Նախ
որ Արտօն վարչական
պաշտօնավարութեան
մէք
անփորձ
էր, իսկ Աչտարակում
մենք
ունէինք
Հան
րային
դործերի
Հմուտ
րնկերներ,
որոնք
սիրով
ոլիտի
օժանդակէին
նրան , արդիւնաւորելու
Հա —
մար
նրա
ղո րծո
ւնէ
ո ւթ իւնբ : Երկրորդ՝
պաՀանք
էի
զղում առաքին
Հերթին
երեւան
Հանել ու պատ
ժել Աշտարակի
շբք անուժ
րո
յն գրած
չարաղ
ո րծ–
ների այն խմ՚րակր,
որ զրանից
մի տարի առաք ,
երբ
ես դեռ
Պե՚ոերբոլրղումն
էի ղտնւում
, Աչ–
տարակի
մէք թիկունքից
խփել ու ալետին էբ
տա–
սլալել Գա^ակցական
անձնուէր
մարտիկ
ել Գբո–
յի կամաւոբական
ղնղի
Հա ր իւրա պե տնե բ ից կար—
բեցի
ՏովՀաննէս
Մելքոնեանին
(Օնէ) : Տարա
-
բախտ
րնկերր
Երեւանի
Ա^լ՚է ՚ ԽորՀրգի
կողմից
նշանակուած
է ր Աշտարակի
անգրանիկ
Հա
յ
կո -
միսարր
եւ յանղ
գնո
ւթիւն
է ունեցել
Հալածե
լ ա
յզ
չաբւսւլո բծնե րին : Հիմա
Անէի տեղ
բռնել
էր Աշ -
տա րակեցի
մի Հաստավա
ր սպա
յ , որի միակ
մ ր–
տածումն
է ր իր կեանքր վտանգնե
բէց
Հեռու
պա
Հե լ եւ իր ա յղինե րի
մ շակո ւթիւնր
զա րղա ցնե լ :
Լսելով
Աշտարակեցիների
տբտոլնքր՝
խոստացել
էի տալ նրանց մի արժանաւոր
կոմիսար
:
Տանձին
Աբտոյի
ես գտած
էի վնտռածս
թեկնածուն
: իմ
աշխարՀի
մէք իբ ներկայացուցիչներր.
Իք՛
Միու
թեան
ներկայացուցիչներուն
են վստաՀուած
մեր
երկրին
չաՀերր,
որով, նաեւ
նե րկա յացուց
չու
-
թիւնբ մեր պետութեան
:
Երբ կր մերժուի
եբեք
յա
րանուանութեանց
շուրք
Հ ամ տխմ րուած
աղղ ա յին ղանաղան
կաւլ -
մ ակեբպութիւննե
բու
նե րկա յացուց
չութ
իւն ր Հա -
մաղգային
րնգունիլ,
այգ պարաղային
, ւիոխա
-
նակ
ղլուխր պատէ պատ
զարնելու
, պէտք էր
յայ—
տաբարուէր
թէ ա յ դ
ի բաւունքբ
վեբապաՀյււած
է
իյ . Մ իութեան
Փաբիզի
դեսպանին
:
Տեւականօրէն
խօսիլ «Աովետ.
Հտյրենիք%ի
եւ
իր պետականութեան
մասին,
եւ սակայն անտե -
սել այս իրոզութիլնբ,
իրական
շանթ-աժ^յ»
աւելի,
մեծ
անարղանք
մ լն է, ժխտումր
պետութեան
ել
իր բմբռնումին
:
Աակայն անարգտբ
էրլլ՚սնք։
Մեր
Հարեւանին
Համար
այնքան
ալ
գէ՚֊րին
չէ խոստովտնիլ
ամ
էն իրականութիւն
:
Եթէ
գի՚֊րի՛^
է
1
օրինակ , տնվերք
գրել ել խօ
սիլ մեր սովետական
Հալբենիքի
մասին
եւ գազ ...
թաՀա յութեան
մ եծամ ասնո ւթիւնր
նկատել
սե րտ
օրէն կապռւտծ
իբ Հայրենիքին
եւ « պետութեան՛^
,
այնքան
ալ գիւբին
չէ սակայն,
իրաւական
կչիոք
տալ
այգպիսի
յայտարարութեան
%
լ
Ապաբանի
եալ
գար ֊-
գբասէւԵռտղբ
պ — շ
. - ֊
էբ իրաւական
Հարցեբին,
նրան իբբ
ք ՛
յանձնեցի
եւ ղրկեցի Աշտարակ :
կարճ ժամանակի
ժէք Արտօն
լիուլի
արղարա֊
ցբեց իր վբայ
գրուած
յոյսերր։
Ոճ բազո բծնե ր ից
ոմանք գիմագրե լով
ոչնչացան
, ոմանք է լ սաբսա–
վ՚աՀար
փախան
ուրիշ վայրեր,
մինչեւ
Պարս -
կաստան
:
Արտոյի
երեւումով
Աշտարակի
ե
չբքաննեբում
անդորրռւթիւնր
կտտալ
ձաւ
;
Աւազականութիւններից
յետոյ
երկրոբգ
չա -
րիքն էբ ^ ցարական
ի չխանռւթիւնից
ժառանղ
մ
բ–
նացած
, պաչտօնեաների
կա շառակե րութիւն
ր , ոբ
"՚ղրիւրն
էր րոլոր
Հ ա րս տաՀա բութ իւննե րի ել ա–
նիրալոլթիւնների
: Արտօն
վարպետօրէն
երեւան
Հանեց կաշառատւութեան
երկու կաբեւոբ
գէպքեր
ել Հրապաբակային
պատժի
ենթարկեց
իրեն կա -
չառք
րեբոզ
տղբո ւ1^ե
ր ին : Այսպիսով
դարձաւ
շրքանի
յարգուած
ու սիրուած
կոմիսարր :
Նո
յն աժ իսներ
ի րնթացքուժ
էքմ իածնի
ղա -
ւառի
ժիւս
շրքաններում
էլ րնաքնքուած
էին ոճ ֊
րազոբծնեբի
խմբերբ
եւ անգո ր րո ւթիւն
ր կաւոտ -
բե լապէս
վե րաՀաստատուած
է ր : Մ եր
ոլշաղ
բու
թիւնր
կեգրոնացրել
էինք
թուրքիո
յ կողմից
ու–
գար կուած
ղոբծակա
լնե րի եւ մաՀմետական
գիւ–
ղե րում Հաստատուած
զինա սլաՀե ս տնե րյւ
յա յտ
-
նարերոլթեան
վրայ։
Այդ ա շխատանքնե
րն էլ րն -
թանում
էին յաքող
, յաճախ մաՀմետական
գիլզա–
ցիների
բարեՀաճ
օժանդակութեամբ
;
Հիմա էլ Աուրմալուի
գ
աւառլ
I ատ
սու
նուեւ
խառն՛աշփոթ
վիճակի,
տեղացի
մ աՀմ ե տա
կաննե–
րի ել թուրքիայից
ներխուժող
քիւրտ
Հրոսակների
կողմից : Աոլբժալուի
գաւառապետ
Բաբասեանի
խնդրանքին
ընզառաք
երթալով,
Արտօն
ղրկեցի
Աուրմալու
, ուր ստանձնեց գաւառտ
յին
միլիցիա–
պետի Վոստիկանասլետ)
պաշտօնր
, ղոր
ձեռնՀա–
սօրէն եւ քաքաբար
վարեց
մինչեւ
ապ.
գարունբ
,
երբ
Բաղուից
Երեւան
էր Հասել իբ չատ
սիրած
նշանածր՝
Օր • Աբոլսեակր
է
Այգ
օրերին
ես
Երեւանի
ոստիկանութեան
պետն էի : Արտօն
Երեւան
էր եկել եւ ամոլսնա
-
նալւււ պատրաստութիւններ
էր տեսնում
:
Փ՚"փ՚սք
յա յտնեց
որ ես լինեմ իր Հ ա բ ս անե կան
քաւորբ
(կնքաՀայբ)
: Ասեցի • Արտօ քան, քաւոր կբ լի
նեմ
, բա յց «նկատի
ունեցիր
, ոբ նբանից
յետո
յ է լ
ինձ մօտ պաշտօնավարել
չես կարող,
լնգունոլած
չէ » =
կարմրեց
, որովՀետեւ
գուչակել
էի որ
տ -
մուսնքրնտլռւց
յետոյ
գէթ ժամանակի
մբ
Համար
ւզիտի ,ոք.զենար Ե բեւանում
պա շտօնա վա ր ե լ , մ ա–
ն.սւանդ ինձ մօ.ո , երբ գիտէր
որ անելիքնեբ
շատ
կային։
Ես
է լ տրամագիր
էի նրան մօաս
առնել,
միչտ
յիշելով
Ար.սւքի խօսքերբ.
«՛Բեզ եմ
յանձ
նում»։
Արամր մեռած
էբ եւ նբա մաՀից
յետոյ,
նրա
այգ խօսքերր
պատգամի
նման էին
Հնչում
ականքիս : Արտօն գնաց ւիփպասան Վալատ
Վալատ–
եանին
Հրաւիրեց
քաւորութեան
, ամուսնացաւ
եւ
կարճ ժամանակից
յետոյ մտաւ
ինձ մօտ պաշտօնի
,
քազաքամ
ասի
կոմ իսարի Հանգամ անքով
:
Շատ
է լ դիւրին
ղործ չէր այգ
օրերին
ոստի -
կանական
պաշտօն
վարել
Երեւանում
յ
կառավա
-
րութիւնն
ու կուսակց
ութ
իւնբ
Հրամ ա յական
սլա–
Լ
լրբացած
շխատող
րո
լ -
Հւսնք էին զնում արմատախիլ
անե
«մալզերիստ»
եւ նրան
ղուգաՀե
շեւիկ
ղոբծակալների
խլրդային
գործունէոլթիւ–
նբ։ Բանի
կոմիսարներ
պաշտօնից վտաբեցի
իրենց
ապիկարութեան
կամ երկչոտ
ութեան պատճառ
-
ներով։
Արտօն
միշտ
մնաց Հայ
Հանրապետու
-
թեան Հաւատարիմ
ու արժանաւոր
պաՀակր
, միշտ
պատրաստ
իր կեանքբ
վտանգելու,
Հայրենիքի
թ^ամիների
գէմ խիզախօրէն
ճակատելով
X
ԳազթաՀա
յութիւնր
իր իրաւական
ներկայ
վիճակին
մէք, գժբաիստարար
, Հոգեպէս
միայն
կապուած
է Հայրենիքի
Հայութեան
Հետ ,
բայց
երբեք իրաւապէս
:
Ամ էնէն
ծա յրա յ ե ղ «Տառաքգիմ
ականեն
Է՛՛Կ
Ֆրանսայի
մէք, եթէ «՛Ծագումով
Հայ Գաղթա
-
կան՛» չէ , Ֆբանսա
յի , Պարսկաստանի
, Ա ուբիո
յ ,
Լիբանանի
եւ կամ
ուրիշ օտաբ երկրի
մբ քաղա
-
քացին
է :
Հայաստանի քաղաքացի Հայ ,
գժբախտտբար
^1լայ ոչ այս տեղ, եւ ոչ այլուր %
Ա
յ"
կբ1լեակի
ղմ բախտ
իրողութիւներու
Հե -
տեւանքով
ալ , զ աղութներու
մ էք
,
Համ աղգային
նե րկա յացուց չութեան
ղերր վերապաՀուած
է յա–
րանուանութեանց
պետերուն
եւ անոնց
չուրք
խբմ–
րուած
աղգա
յին կաւլմ ակերպութ
իւննե րո
լ
ներկա
յացուց
ի^ե
բուն
;
Մեր
ղրացին
չուղեբ խոստովան
իլ տյս իրա -
կանութիւնր
:
Ջուզեբ , ոչ թէ անոր Համաբ որ չի գիտեր
,
այլ
ո բով\ետեւ
ա յ դ խոսաով անութ
իւնր
, ալ ա -
ւելի
ան
իմ աստ
ել ծիծաղելի
պիտի
գաբձնէ
իր
«պետականօրէն
մտածող»
ոլզեզին
արտայայտու–
թիւններր
:
Ա– ՏԷՐ ՒՈՎՄ–
Fonds A.R.A.M
