ԳՐԱԿԱՆ
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ
ՍՓԻԻ1>ՔԻ ԲԱնԱԱ ՏեՂԾ՚նեՐԸ
ՆՒԿՈՎՈՍ ԱԱՐԱՖԵԱՆ
(*)
\9\5Ի ԵՎԵՌՆՒ
ՄԵԾ
ԶՈՀԵՐԷՆ
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
,1
Սփիւ֊էւքէ
բան ասա
եղիներուն
մէք,
տաղանգի
բաբձբ
շնոբՀով
օժտուած
քեբթող
մբն է ՛Հ, • Ա ա–
բաֆեան
; Խռովալիէք
է անոբ ներաԱսաբՀբ
, եբե–
ւավայութիւնն
ու տեսողութիւնբ
անսանձելի–,
Ա—
մէնէն
ինքնաաիսլբ
գաւլթաշիաբՀի
բանաստեղծ
ներուն
:
Անոբ
ստեղծագո
բծութ
իւննե րբ
վե րլուծե
լ
փորձուողին
Համար,
կբ
ցցուին
գմուա րութե
անց
բազմատեսակ
կէտեր
եւ եբեսնեբ
, ոբոնց
գոյու
-
թիւնր
Հաղիւ
թէ նչմաբելի
է միւս բանաստեղծ
-
ներուն
քով :
Ն • Աարաֆեան
, իբրեւ բանաստեղծ
կբ պատ
կանի
այն գասակարգին
, որոնց գործերր
ծանր
կբ
ճնշեն
ընթերցողին
ուսերուն
վրայ֊. Անոնք
րն -
թերցողէն
կր սպասեն
, Հոգիի
ու մտքի
Հաղոր
-
ղականութեան
աւելի պատրաստ
եւ
ղարգացած
թրթռականութիէն
մբ; Հետեւաբար
,
լ^թեբցողբ
Հարկագրոլած
է , յաճախ
իր
յուղականութեամբը
ամբողջացնել
բանաստեղծին
տուած
գործր,
ոԿ
ա յս պատճառաւ
բախիլ
րմ րոշխնում
ի եւ վերապ—
րումի
անբացատրելի
ղմո
լա
բութեանց
; ԱՀա,
այս
գաս ակա
րգի բանաս տե ղծնե ր ո ւն չատ
ուշ
Հասկց
ուելուն
եւ գնաՀատուելուն
բուն
գաղտնիքը
:
Բա–
նաստեղծի
մը Հաղորգականութիւնը
, իր մեծու
-
թեան
Համեմ ատութեամ
բ կր ղմուա րանայ
ու կբ
խորանայ\
Բարձրաթռիչ
քերթողներու
քով
միայն
կը նշմարենք
այս թերութիւնր,
եթէ
ներելի
է
ղայն
այսպէս
որակել
;
Արիստոտէլ
կը պնդէր
թէ արուեստի
գործ
մր, վեՀութեան
ու մեծութեան
որոշ գր"չժ
պէտք
է ոբ ունենայ։
Արդ,
երբ իսկական
եւ
արժէքալոր
բանաստեղծի
մր ւիո րձառո
ւթ իւննե րն ու
ապրում–
ներբ
բնթերցողին
առքեւ
կբ դրուին
,
Հոս,
մ ի–
քանկեալ
ըսենք թէ Ն– Աարաֆեանի
գործերր
ու
նին թէ
մեծութիւն
եւ թէ
խորութիւն
, վերա
-
Հասո
լ
կ՝ բլլանք
թէ , ա յգ կամ ուրքր , Հոգիի
ու
մտքի
երկու
բոլորովին
տարբեր
վիճակ
ներկայա
ցնող ափերու
վրայ խարսխուած
է : Ուրեմն
գիւ -
րին է նչմարել
րնթերցողէն
պաՀանքուած
քանքին
աստիճանր,
Հաղո րգա կանո ւթիւնր
ամբոգքացնե
-
լու Համար։
Բանաստեղծին
գոբծբ
այսպէս
,
կբ
գատապաբտոլի
յաճախ
իբրեւ
անմերձենալի
:
շ^իչգ այս պարագաներուն
տակ
, Ն • Աարաֆ
եանի
շատ
մր գո բծեր ր անմատչելի
կր մ^ւան Հա>–^~
սարակութեան
; Այո իրողութիւնր
սակայն
բան
ւ^
չի պակսեցներ
այգ գործերու
արժէքէն
; Անոնք
կբ
մնան
ել պիտի
մնան, մեբ բանաստեղծական
Հա
րստութեան,
թանկագին
մասին սլատկանոգ
գոր ֊
ծեր
:
Անչուշտ
, ստեղծագործութեան
մբ ժէք,
ժեղ
Հետաքբքրող
եւ կա րեւո ր կէտր
անո ր Հարաղա
-
տութիւնն
է : Արուեստագէտ
մը , երբ
ղիտակցա–
բաբ , Հասարակութեան
Հաճելի
դառնալու
Համ ար
նկատի
կ՚առնէ
անոր
դիւր աղղածո
ւթիւնր
եւ ի -
մացական
կարողութիւնբ
, ոչ իր արուեստին
ծա
ռայած
կ^րւլտյ , ոչ ալ կ^բնձեռէ
իր ցեղին
Հոգե
-
կան
եւ մտաւորական
մշակոյթի
Հաւաքական
բաբձրացմ
ան ։
Նիկ"ղոս
Աարաֆեանի
քերթողութեան
նուի
-
րումբ , ա քսինքն
իբ արուեստբ
,
անկեղծութեամբ
կր ցոլացնէ
ա յս կէտբ , եւ իր գլխաւոր
մ տս^ո
-
գութիւնր
դարձած
է ղայն
միշտ իր վեՀութեւմն
էէ
բարձրացման
բատուցին
մէք պաՀել
;
Երբ , ոեւէ մէկր տաղանդ
բառով
կը բնո բո շ–
ուի, դովասանքէ
աւելի
բան մբ կր նշանակէ
ա՛յդ–
Ծնունգ
մ լ
^յ
է աաղա^ւգբ։
Բոնա^ատումով
կամ արուեստակեալ
միքոցներով
եւ կամ թէ
ղուտ
ա շխատանքով
գոյութիւն
չառներ
տաղանդ
մը •
Ան կր ծնի եւ կբ տարբերի
Հասաբակ
ւլո յութիւն
-
ներէ : Ան իր րոլոր գգտյարան^ւերով
եւ իր
էթւ ՝^
բացական
թռիչքով
աւելի
Հարուստ
է քան Հասա
բակ
մաՀկանացուն
: Աւելի
թանձ բաց եա
լ դաոա
-
վւար մր տալու
Համար
այո սաՀմանոլմին,
կրնանք
ըսել թէ , անոր տեսոգութիւնր
աւելի
լայնածիր
է
• ու անՀ ո ւնո ւթե ան չառա յլերով
պար ուր ուած ;
Գռ յնե բու
գիբկլնղխառնում
ր ել
ղա՚1։ աղան ութ իւ
նը իբ տեսիլքներուն
կուտան վերացական
տիեղեր–
քի մր վեր յա յտնո ւթեան
բո լո ր
Հաւաստիքները
:
Ւր ականներուն
մէք կբ թրթռան
,
Համանուագը
չլսուած
ձայներու,
երգը
անմարմին
էակներու
,
անչունչ
իրերու,
ամբողք
անՀունութեան
; Տաճախ
գինովութեան
մէք են անոր ռունգերը,
ծլող
ո ւ
ծաղկող
բոլոր
կան ան չո ւթի ւննե բուն , խունկին
,ու
միքոցին
մէք ծաւալող
եթերածին
բոյրերուն
գրգէ՜
ռին տակ;
Աներեւոյթ
տշխարՀԷ
մբ ծորող
հոտա
ւէտ
անմ աՀութեան
նախավա
յե լքովր
անոնք
կր
լտ յնն ան Հեշտանքի
ո լո րտնե բուն
մ էք : Ւ բ մարմ
-
( * ) Հրատարակած բանաստեղծական գ ործ ե -
ր ը – ԱՆՋՐՊ Ե ՏԻ ՄԸ ԳՐ ԱԻՈԻՄԸ (1928),
14
•քԵՐԹՈԻԱԾ (1933), ՏԵՂԱՏՈԻՈՒԹԻՒ՚ւ, ԵՒ
ՄԱ–
ԿԸՆԹԱ ՑՈԻԹԻՒՆ (1939), ՄԻՋՆԱՐԵՐԳ (1946) :
1.—
ԱՄԷՆԷՆ
ՀՐԱՊՈՒՐԻԶ
ԳՐՈՎԸ
Նորավէպի
դլխաւոր
Հիմնադիրներէն
ժէկր
,
ապաՀովարաբ
ամ էնէն տաղանգաւոբր
ել իր եր -
կեբու
որակուին
ու քանակովբ
ամէնէն
կաբեւորբ
Գրիղոր
ԶօՀրապն
է :
ԶօՀրապի
առաքին
եւ մեծ առաւելութիւն
այն
է իր Հետեւորգներէն
, որ նորավէպին
ել
լնգՀան–
րապէս
գեղեցիկ
գրականութեան
մօտեցած
է ղուտ
գեղարուեստական
տեսակէտէն
, գրած
է իր վի -
սլակնեբն
այնպէս,
ինչպէս քանգակադործ
մբ
կամ
նկարիչ
մր կբ քանդակէ
ու կր գծէ
: Տօրինած
է
իր նոբավէպերր
կեանքն
ու մարդիկր պատկե
բելու
ներքին
պաՀան քէն մղուած,
որեւէ
օգուտ
, բարո–
յականութիւն
, քա րող կամ քննադատութիւն
չէ
Հիւսած
բնաւ իր երկերուն,
եւ այգ
ռւղղութեամբ
եղած
պաՀանքներուն
վրայ
ալ խնդացած
է : Ւրեն
Համար
Հետաքրքիր
եղողը
կեանքը սչատկե րացնե լե
է «կեանքը
այնպէս
, ինչպէս
որ է՜» : Ան նոյնիսկ
կը
պարծենար
, որ գրելու
ատեն , քիչ մ լն ալ մ
ինչեւ
անղամ
կեանքի
մ էք , ինքբ կանխակալ
մ տածում-
ներ , ղեկավար
դաղափա
րնե ր եւ որոշ
գծուած
սկղրունքներ
չէ ունեցած;
«Ւժ միակ
սկւլբունքս
սկղբունքներ
չունենալն
է», կ՝Բ"էր
կէ"
կատակով։
Ասիկա
անշուշտ
չի նշանակեր
, ոբ ան իբ սի
րած ղադափարներր
չունէր
եւ իր որոշ
սկղբունք–
նեբր, ասիկա
միայն
բողոք
մբն է
գեղարուեստի
վրա
յ գրուած
աւելոբգ
կա շկանգումներուն
: Ան -
կարելի
րան է , որ դեղեցիկին
սիրաՀաբ
Հոգի
մբ
բարձր
բանեբն
ալ չոիբէ , աղնիւ
վարմունքր
չի
դնաՀատէ
եւ րնկերական
լաւագոյն
կարղերու
չի
ձղտի՛
այս բոԼորբ
միշտ
լւերտօրէն
կապուած
են
իբարու
: Բայց տարբեր
րան է այղ ամէնր
իր Հո—
գիին
ու իր ձղտումներուն
մէք ունենա
լբ եւ տար—
բեր բան է ա ւգ գաղափարներուն
Համար վաբժա
-
պետութիւն
րնե լր ; Զ^Հ րտսլ իր Հողեկան
կաո ո լց
ուածքով
վարժապետ
չէ ,
ան չուղեբ
ղեղարուեստի
պաբտաղբ
ներէն
դուրս
ղալ • ան ուղած
է մ իա
յն
գեղաբուեստի
, եւ գիտէ , որ միայն
գեղաբուես–
տին ծառա յելով ծառա յած
կ՛՛ՐԱտ
յ նաեւ
Հանրա
-
յին բաբձրացմ ան ու տղնռւացմ
ան : ՚
Ւ ր ե րկ բո րգ մեծ առաւե լութիւնբ
իր րնկեբ
-
ներէն
ու Հետեւոբգնեբէն
, իր բնածին
տաղանղ
ն
ն
արուեստաղէտ
է
պարտագրած
սաՀման
-
ծառա
յել
նին մակերեսբ
կր գողգգայ
, կր
թրվռայ
, աշ -
խարՀի
բոլոր
իրերր
շօշափելով,
բնդՀարելով
ա -
նոնց,
լոյսի
ու շունչի
Հպումներով,
աչիատանքի
ցնծոլթեամբ;
Ւրենց
առքեւ
քամ րուած
լուսաղեղ
եւ եր1ւնատուբ
Համերու
ճաշակում
ռվ,
իբ
շբթնե–
րը ու քիժքր
կր գառնան
ղոՀա բե բութեան
խո րան
նեբ՝
քաղց րածոբ
ուտելիքներու
, սիրո
յ անճտռե
լի
Համրոյրներու
։ Իսկ անոր
լեզուն
յաւերժութեան
կոչնակն
է սաՀժանէ
սաՀման
իր կանչերով
ծա
-
Հ
լալուն
:
Տաղանգը՝
Հրաշքն
է տիեղերական
ստեղծա
-
գո բծութեան
, տարօրինակ
շնորՀով
մր բախտա
-
լոր, ներքնատեսռւթեան
ուժով
մը
վէսւերական։
Անոր տղատաթռիչ
ոգիին
առքեւ,
աշխաբՀ ր
կբ
բացուի
ու կբ պաբզուի
աւելի
ճոխ ու
ճշմ արիտ
Հո ր իղոննե
րով։
Ան օժտուած
է ուժով
մը, որ կրնայ
կասեցնել
լուս աղե ղութեան
ամէն
պոռթկումէ,
որքան
ալ
կարճ տեւոզոլթիէն
ունենան
անոնք։
Ւր
վերստեգ–
ծիչնեբ^չումով
կր փոխանցէ
այդ
վայրկեաններր
մ եզ նո րանո ր յա յտնո ւթիւննե
բով %
Մասնաւորելով
տազանգր
բանասւոեղծոլ
-
թեան
մէք, րսել չեմ ուզեր
թէ , ամէն
բանաս
-
տեղծ
, տաղանդի
նո յն աստիճանով
ու ամ րո ղքա–
կանոլթեամր
օմտուած
է ։ Բայց
պայման
է,
որ
ան ծնի վերո յիշեալ
առաւե լութիւննե
րով
Հաստ
րակ
ծնունզնեբու
վյրայ %
Բանաստեղծ
՚քյիկողոս Աարաֆեան,
մեր բա
-
նաստեղծներուն
մէք միակն
է թերեւս
որ կ^անձ —
նաւորէ տաղանդի
մասին
իմ ձեւակերպած
սաՀ
-
մանռւմս
: Զափազանց
յատկանշական
են անոր
րհ–՝
լոր զգա յարանքներոլ
գիլրազգածո
ւթ իւն բ , Հո -
զեկան
զգա յնո ւթեանց
ան բո վան գա կե լի
խորՀուր
գր ու խո րութիւնբ
եւ իր փո րձառութեանց
ու
ապ
րումներուն
ծա լա լո ւն կրակր
:
Ա տկա
յն տազանգր
առանց
արուեստի
թեւա–
Հտտ
արծիւ
ժ լն է , անկարոզ
իր ծնած
րոյնին
ստՀմ անն եր էն աւելի
Հեռուն
բա ց ո ւե լո ւ :
Բանաստեղծութեան
մէք կարեւորր
անոր յ բ –
ղացուածքե
է, ել այգ
յղացուածքին
կատարումով
բանա ստե ղծո ւթիւնր
կեանք
ու ձեւ կ՚առնէ
: Այս
կէտ
էն արգէն
սկիզբ
կ՚առնէ
ու կ^րնթանա
յ
ար
ոլեստր
դէպի
իբ կատարեալ
լինելութեան
սաՀ
-
մ աններր
:
Առանց տաղանգի
, բանաստեդծու
թիւնը
կե ան^
ու ձեւ չունքքւ ՚ Նոյնպէս
առանց տաղանգի
,
ար -
ուեստը
նշանակութիւն
չունի , պիտի
րսեմ,
չունի
է ինքնին;
Ըսել թէ ան տղգուած
է
ֆրանսական
իրեն
նման
զրողներէն,
եւ յատկապէս
Մոպասա
-
նէն, անա րժէք խօսք
ժ րն է ֊ ամկնքս
իբար
կր
նա
յինք
ու իրարմէ
կ՝ազգուինք.
Հարցը
այդ ազգե
-
ցոլթիւննեըէն
օգտուիլ
գիտնալն
է ։ Ամէն
գրա
-
դէտի
Համար
ալ կան
միշտ
Հեզինակնեբ,
որոնք
մօտ են իր Հոգեկան
կառոյցին
կամ
իր գրելու
ե–
ղանակին
, թէ աղղային
եւ թէ օտար
ղբականոլ
-
թիւննեբու
մէք :
ԶօՀրապի
նոբավէպերր
կենղանի
են
միշտ,
ճկուն
իրենց կառուցումով
եւ ամէն
մէկուն
մէք
որեւէ
նորութիւն
, նոբ գիւտ , նոր ձեւ մբ
կայ ,
կբ գրաւէ : Ւր նորավէպերուն
մէք
շարժում
այ– պատմութիւնբ
երբեք
չի լճտնար
աւելոբգ
անրամասնութիւններու,
աւելոբգ
գւստոզոլ
-.
Դւննեբու
շարուածքի
մր մէք, այդ
պատճառով
պւ իր երկեբբ
միշտ
աշիուժ
են ու քղուտ :
Գէմքե–
րր կր նկաբէ
քանի մբ գծով,
որ
վարպետներու
յստկանիժ
է, միքավա յրն ու տեղերբ
կուտայ
կ սբճ ու արագ, իր նկա րագրութ
իւննե ր բ , Համե
-
մ ստութիւննեբր
, ածականնեբր
ե
՛լ
զուսպ
են
ել
Հխմարձակ
եւ ինքնայատուկ։
Եւ պարզ է
միշտ
ի\չպէս
բ^ւգՀանուր
կառուցում
բ ,
այնպէս
ալ
ս^սւոմուածքր,
պատմելու
եղանակը
եւ լեզուն
:
֊ Այս րոլորր
երբ միասին
կուգան
քանի
մ ր ե–
րես՝ պատմ ութեան
մէք , իրարու
կբ
սեղմուին
ու
կր բիւրեղանան՝
կր գառնան
գեղեցկութիւն
եւ
Հրապոյր
:
Գրիզոր
ԶօՀրապ
մեր արեւմտեան
գրականու
թեան
ամէնէն
վճիտ
ու ամէնէն
Հրապուրիչ
ղրոլ^
է : Ւր նորավէպերուն
մէկ մեծ մասր
մնալու
է մեր
զ րականութեան
մէք,
իբրեւ
մնայուն
Հարստոլ
-
թիւն
:
ԼԵՒՈՆ
ՇԱՆԹ
1.—
ԱՐՈՒԵՍՏԱԳԷՏ
ԶՕՀՐԱՊԸ
... Հարուստ՝
իր ենթաՀոզով,
իր
անձնաւո–
րութեամր , Հետեւաբար
նաեւ իբ բխումովր;
Երկ–
րաչափ
, վւաստա բան , ղ րագէտ
, Հ րասլա րակա
-
գիր, բեմբասաց,
ազգային
գործիչ,
Հմուտ
աղ -
դային
ու պետական
գործերու.
Հաճոյասէր
ու աշ
խարՀիկ
^ բաւական
չէ՞ այս ամէնր՝
իր գրակա
նութեան
Հոբիզոնբ
չտփելու
Համ ար
:
7՛
Ւրապաշտ
րսին
իրեն
Համար,
որովՀետեւ
կեանքէն
, մ արգէն
ու իրականութենէն
խօսեցաւ
ել
Հազիւ
թէ երեւակայեց
: Բայց
երբեք
լուսա
-
նկպր չքաշեց
կեանքէն,
ու այգ պատճառով
ալ
չՀասաւ,
չոլզեց
Հասնիլ
տզեղոլթիւննեբոլ
ել ,
մանաւանգ
գռեՀ կութ իւննե բու , որոնք
զուրս
մր–
նացին
իր գործէն
:
Արուեստագէտ
ու գեզեցկագէտ
, ան
կինր
գո յութիւն
անգամ
Արուե՚^ստր
:
՚,
Արուեստի
մասին
չկայ
ըմբռնում
մ լ ^
.
Տ^ո*յ^
սաՀմ անում ր ա յնքան
քմ ա յքի ո ւ
չփոթո)Լթեան
ենթարկուած
է , Հակառակ
գա բերէ ի վեր
անոր
մ ասին
յա յտնո ւած
, կրկնուած
ու
վե բՀ պո
ւած
կարծիքներուն
; Երբ
Թոլսթոյի
նման բաբձր
միտք
մր եւ Հանճարեղ
արուեստագէտ
մր, կր
չուարի
եւ մթչել
իսկ անՀեթեթռւթեանց
մէք
կԴյնայ
ղա յն րացատրե
լու ե ւ անոր սաՀմ անում
մր տալու
Համար , դիւրին
է Հասկ^ւալ
եւ բմբռնել
այգ
բա
-
ոփն խո րՀ բգաւո րութեան
աստիճանր
է Անոնք
որ
առիթբ
ունեցած
են կարդալու
Թոլսթոյի
«/• նչ է
արոլեստր»
եբկասիրոլթիւնբ,
անտարակոյս
նրշ–
մ արած
են «Պատե րաղմ եւ Խտղագոլթիւն»ի
Հեղի
նակին
որոնումներբ
այգ
ռւղղութեամբ
ւ
Արուես
տի
մասին
իր թե լադրած
սաՀմ անում բ ,
ենթար
կուեցաւ
խիստ քենագատութեանց
մեծանուն
քրն–
նագատներոլ
ել արուեստագէտներու
կողմէ
:
Ոչ ալ բառարաններու
էքեբէն
Հաւաքուած
սաՀմանումներբ
օգտակարութիւն
մբ կրնան
ու -
նենտլ,
երբ կ՝ուզենք
անոնց
վրայ
յենլով
բանաս
տեղծի
մբ գործերր
վե րլուծե
լ ե ւ Հոն
կիրարկուած
արուեստին
բնոյթը
ճշդել
:
^ձյ^տեւարար
, յարմ ար , նո յնիսկ
ստիպողական
է ,,հ Հակիրճ կերպով
տամ
նախ
Հասկացոզռւթիւ–
նրս րյոռւեստի
մ աս ին , Ն • Ս արաֆեանի
ստեղծա–
դորձ ութեանց
արուեստբ
վեր լուծելէ առաք ,
թիւ–
րիմդցոլթիւննեբու
, շփոթումնեբու
գուռ
չբանա–
լուաամար;
Ախալ
է, օգին
մէք տարուբեր
, քանի
մր ասխագասոլթիւննեբով
մէկու
մբ
արուեստը
բն^.բհշել
, առանց
ունենալու
արուեստի
մասին
Հիմնաւորուած
րմբռնում
մը :
Այղ
ուղղութեամր
, Հաղորդականութիւնն
է
որ իբբեւ
առաքին
Հանգրուան
, կր
սաուերադծուի
մեր առ քեւ : Վասնզի
, ա բուեստի
գոբծ
մը եթէ
որ
եւ է մէկու
պիտի
չփոխանցուի
, ե ւ
աշխատանքր
եղած
է առանց
այդ կէտր նկատի
առնելու
,
զուրկ
է նշանակութենէ
;
Ուրեմն,
առաքին ակնարկով,
Հաղորգտկա
-
նՈք.թիւնր
ձեւ կ՛՚առնէ
մեբ դիմաց,
արուեստի
փի՜
լիքւովւա յութեան
իբրեւ
ամէնէն
կաբեւոբ
երեսա–
կր։ Այս եբեսակբ
ունի երկու
գլխաւոր
ցոլարձակ
կողժեր,
էութեամբ
իրարմէ անքտտ,
բայց
կր նր–
կատուին
զործի
մբ տելականութիլնբ
կամ
վե
-
րապրումբ
ասլաՀովոզ
պայմաններ
:
( Ո
ԶԱՐԵՀ
ԳԱԶԱԶԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
