ԳՐԱԿԱՆ
ՎԵՐԼՈՒԵՈՒՄՆԵՐ
ՍՓԻԻՕՔԻ ԲԱնԱՍՏ1յՂե՝նԵՐԸ
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
ՓաէաէոքւԱեէՈՆ Խկիդ
%էն
ներս
։
ԵրԿ՚՚^ժ
7 7^^^՛՛՞^՛՛
^ ՚ ^ ղ ք ^ ո ւ
՝
/....Նան*
եամ սեւ.
Բ*"ղադրոլթէլ^–ւ,^վ
ղան
ՆՒԿՈ%ՈԱ
ԱԱՐԱՖԵԱՆ
Ցոչարձակ
կողմերէն
,1 ին կր պաականի աա -
ղան
գին
։ Հոնկէ կ՝արաացոչայ
նախ կո Լոսէ՛ին
նա
սիրական
լ " յ " 1 լ ,
"*–
"՛յգ լոյսին աակ
արուեստի
նուիրում
ր ղէ պ ի աաղանգր։
Անշս՚֊շտ
,
նուիրում
մր գո յութ
իւն չառեեր
աււանց տաղանգին
ինքնա -
գիտակցութեան
: Ն"ւիր"՚–մր
"ւրիչ րան չէ եթէ ոչ
յարատեւ
աչխատանք՝
սաեղծ՜աղործ՜ութիւնն
ու
արտայայաութիւնր
իրենց
րարձրագոյն
լինելու -
թեան
աստիճանին
Հ ասցնե լու : Երր արուե
սար
պյ՚նք ամրողքացնող
աարրերուի, եւ կամ այգ տար
րերուն "Ր"չ մէկմասոփր կր աիրապեաէ
տաղան
գին
էէրայ, կր գաոնայ
վտանղաւոր ուվնասակար
՚,
Վ^ասնղի տաղանղն է որ կուտա
յ կենսական
չունչ
նիւթին ու այղ նիւթով
կերպաւորուահ՜
գորհ՜ի
մր
յօ րին ուահ՜ քին
% Եթէ "՛յգ չունչր կր
ստորաղասուի
արուեստին
, մ իքակութ
իւնր կր ղառնա
յ
տիրական
ղորհ՜ին
էութեան : Հետեւաբար
, կր ղմ ո ւա րա
ցնէ
անոր
Հաղո րգականութ
իւն ր ու կր կրճատէ
անոր
տեւական
արմէքր :
Աբիստոտէ
լ չատ յստակ
կե րպով անգրա գար
ձահ– է այս կէտին
վրայ, իր
Հո.եաորու–թիւ1ւ
գսբ–
հ՜ին մէք, մօաաւորապէս
Հետեւեալ
տողերով.
« Րանասաեղհ՜ին
յաքո ղութ իւնր
ձեռք չի բե բ–
ուէր
միմիայն
արուեստով։
Անոր
ստեղհ՜ագորհ՜ու—
թիւնր
արգիւնք է տստուահ՜ա
յին
նե ր շն չմ ան»
•.
Այս
ղա
էլա փարին
վ բա
յ չաա
Նան րացահ– է Ա–
րիստոտէլ,
Հակառակ
փ երթ֊ ռղա կ աԹք
մէ ք , ար
ուեսաի
ղե բագաս ութե ան մասին
իր
յանկե րգահ՜
աուեա
լնե րուն է
ՕւՅէՕք քւէ, բՕՇէՅ. ՈՅՏԸ1էԱք :
Արղէն այս Հին առա–
հ՜էն պաբղօրէն կր Հասկցուի
, ինչ որմենք քանա -
ցինք բացաաբե
լ Հոս լնղլա
յեռ ւմնե ր ո վ
յ
Աակայն արուեստագէտի
ձգաում
ին ու աչխա
տանքին
մէք , Հագորգականոլթեան
գաղափարր
սլէաք չէ երբեք
ղատ ա պա բ ա ո ւի
մ՛ոռա ցութեան
:
Ոչ տլ , ստեղհ՜ագո
րհ՜ո ւթե ան
ոգին
խաթարելու
աստիճան նպատակակէտ
մրղառնա
յ ;
Հաղո րգա կանո ւթե ան
ե րկրո րղ
ցո
լարձակ
կողմր արամաղբոլահ՜
է լնթեբցողին՝
Հողեկան ,
մտաւորական
ու ղղայնական
արթնութեան
ու
ղարգացմ
ան
փյ՚այ ;
Ընթեբցողն
է միակ
միքոցր,
արուեստագէտին
փո րձառո
ւթիւն
ր փե բապրեցնե
լու , Հոն
թտ^0քուաՆ
յաւիաենական
ճչմ արաո ւթե անց իրաղեկ
մնալէւ՜ւ ,
ղանոնք
փայելելու,
ուանոնց արմէքր
ճչղելու
յ
Անչուչտ , արուեստի
ղորհ՜ մր, արձագանգ
չի
գտներ
ամէն
րնթերցողի
մէք,
նոյն
ումզնութեամ
բ
ու խորութեամբ
, սակայն
Հաղորղականութեան
երեւո
յթր
կարելի չէ անտեսել
որեւէ
պարագայի
տակ; Արուեստագէտին
եւ լնթեբցողին
միքեւ այգ
յաւիաենական
կամ ուրքր , գիատկցութեամ
բ պէտք
է միչտ
կանգուն
պաՀել,
այլապէս
աբուեստնեբր
կր գագրին
մոգովուրգներու
մչակութտյին
Հարս–
աութիւններ
մնալու
Հտնգամանքէն
;
Ուրեմն
, Հաղո րգականո
ւթիւնր
նախապա
յ —
ման
սկղբո ւնքնե րէն
մին է արուեստի
փիլիսոփա—
յութեան ;
Հիմա
մօտենանք
մեր բուն
նիւթին
,
այսինքն
թէ
ի՛՛՛նչ է արուեստր եւ որոնք են ղայն յաակա -
նչող երեւո յթներբ :
կարծեմ
,
ճչղոլթենէ
եւ
իբականութենէ
չատ
Հեռացած
չեմ րլլար , Հաստատելով
թէ , բա
նաստեղծ
ր ամէն վայրկեան
մարգ մլն է , բայց ա–
մէն ատեն բանաստեղծ
մր չէ , եւ նոյն տրամա -
բանութե՜ամբ
, չէ նաեւ արուեստագէտ
մր
Հ
Աեղի
Համար
տակաւին
անլուծելի
մնացած
գաղտնիքի
մրՀամաձայն
, ստեղհագո
րծե լու
որոչ
մամանակնե
բ ունի ան։ Բացառիկ
լինելութեան
մր
վայբկեաններ
են անոնք։
Րնաղանցական
ապրում
մբն է այգ՛ վիճակր,
բոլորովին
աարրեր
պայման
ներու Հպատակող, եւ Հակոանեայ
իբրեւ
մարգ
ապրելու
բնաղգին ու պարագաներուն
:
Ան երբ յանկարծ կր գիաակցի
յգացհւմի՝ մր
յա յան ութե ան , արգէն
խորՀրգաւոր
պայմաններու
տակ, բամնուած
է իր առօրեայ
ապրումներուն
Հոգերէն ու անփոլթութիւններէն
: Այս
փիճակին
՚քկշ.^ աաղանգն ու արուեստր
այնքան Հաբաղատ
են
" Լ
իսկական
որքան
իր խգում
ր կղղիացած
է ու
խիստ,
իբրեւ Հասաբակ
մարղ ապրելու
իբ
բնաղ
ղէն :
Հաւանական
է եւ նոյնիսկ
բնական ոբ սաեղ–
ծագոբծութիւն
մբ ծագում
առնէ կեանքին
բուն
իսկ
մէկ
փո րձառո
ւթենէն
, այսինքն
բնական
ապրումի
մր ազգեցութեան
տակ ձեւ ու գոյն առած
մաա..
պատկերներու
ու յե տա պատկե
բնե
բ ո ւ
չգթայա ֊
զերծում
ոփ։
Աակայն այգ արգիւնքր կր րնո րոչ -
ուի
գարձեալ
նորտստեզծ
ապրումի
մր Հանգա -
մանքոփ : Գարձեալ
արուեստն է որ
աազանգին
կուտայ այգ նուի բումբ,
դիւթիչ
աչփսատանքի
մր
մթնոլորտին
տակ
ճգնելու ել իրագործելու,
ա -
Եգիպտական
կաո ավարութեան
կոզմէ
եզած
Հրաւէրի
մր էփրայ, ամիսներ
առաք
այնտեգ մեկ -
նեցան քստնե րկու ֆրանսաց
ի լրագրուլնե
ր , ազատ
ու անկաչկանգ
դիտելու
երկիրր, եւ յայանելու
ի–
րենց տ պաւո բութիէննե բր :
Պիաի քանամ « Տաէւաք »ի
բն թե բցոզնե
րուն
Համաբ ամփոփել այգ թզթակցութիւննեբուն
Հիմ–
նական
մ ասերր :
Հազիւ
եգիսլտական
Հոզր ոտք գրած
, լրա -
գբոէլնե
ր ր կ՝ առա
քնո րդո
լին Համբաւաւոր
Րուր -
դերն ու Ափինքսր,
Հեծած
ուղտերու
վբայ։ Այն
բոլրգեբր
, որոնց
Համ ար ֆրանսացի
Հեզինակ
մ ր
գոչած
է.
«Որքան
փոքր կր զգայ
մարգս ձեր
առքեւ » :
Այս
նո յն բուրգերր
գիտե լոփ
Հեռուէն
, մեծ
ռազմ ափաբր , Նափո լէոն Ա • կբխրախուսէր
իր
զին–
ուորներր,
1798/
եզիսլտական
արչալանքին
աաեն.
« Զինուո րներ , ա յս բուբղեբոլ
բարձունքէն՝
քառասուն
գարեր
ձեզ կր գիտեն » :
Մեծ
բուբգր
չինուած է
ւ ա ի ն
ԼՆ– բ.)
Բու–
ֆույ
թագաւորին
կոգմէ,
ծանօթ
Բէօփս
անունով։
Եոանկիւնաձեւ
Հսկա
յ գագաթէն
մ ինչեւ
յատակր
ունի
138
մեթբ
բարձրութիւն
: կրնայ
իր մէք սլար–
փակել՝
Հռոփմի Ա. Պետրոս
մայր
եկեզեցին
, Մի
լանի , Ֆիրենցայի
աաճարներր : Լոնտւնի
Աէյնթ
Փոլ եւ Ուէսթմինսթբի
ա րբա յա րաննե ր ր :
Բուրգէն
ներս պէտք է մտնել սողալով, կամ
դրե թէ
ձեռքե րով ո ւ ոաքե բով կառչե
լով
բազր
իք
նե բուն
ե րկար
նրբանցքին
կպած
անէթ ր քանա
լի
սանգոււլին
, որկ՝առաքնորգէ
Փարաւոնին
պարապ
գամ բար անր : ՛Լա յրէքքը
նո յն ձեւով
դէպի ե՜տ ու
՚լլխաՀակ
, վւաբաւոնին
յարգանքի
գիրքի
մ ր մէք :
Այս
Հնաւուբց
մողովուրդր
, որ
7000
տար -
ուան
է ի ա ռ ա ւ ո
ր անցեալ
սլաամութիւն
մր ունի ,
ի՛՛նչ աեսակ կեանք կր վարէր, բագգատելով
մեր
այմմու
կենցաղին
Հետ։ Րարեբախտաբար
անոնց
կենցաղին ու սոէթյրութիւէւնեբՈէն
կրնան
թա -
էիանցել Ե՚էիպաաց
իներ բ , չնորՀիւ
վաււ
մնացած
գունաւլեգ
որմանկարներուն,
որոնք կր զաբդա
—
րեն
Հանղւււցեալ
փարաււննեբուն
ել
ՔԻՀ
չաա
գիրքի աէր մարգոց
ւլե բե՜ւլմ անա
խէւ ր չե ր ր : Այդ
նկա րնե
ր ր կր սլատմ են անոնց կեանքին
ղանաղան
դրուագներն
ո ւ սաէո րո
լ թ իւնե ր ր :
Համաձայն
32
գարու
Հնութիւն
ունեցող^ ոբ —
մ անկա ր ի մ ր բացատրութեան
, այր եւ կինառ -
տուն կանուխ
կ՚ելլէին ուկբ լուացուէին : Լոլաց -
ուելու այս զո րծո
ղութիւնր կր կաաարոլէ
ր
երկու
ղլխաւոր
ճաչերէն
առաք
: Տետո
յ կր Հաւլուէին :
Ալր ել կնոք Հագո ւսա ին
մ իքեւ մեծ աարբերոլ -
թիլն
չկար
։ Երկուքն ալ բուրգէ
ծալծալ
երկար
չրքտղղեսա
մր կր Հագնէին,
բալց կնոք
չբքագղես—
աբ
աւելի
թափանցիկ
կ՝Ր1լաբ՚–
Տէկինր
ունէր
ա—
սլարանքաններ
ու մատանիներ : Պարոնր
ունէր
նոյնր , աւելին
րլլալով
վիզէն կբ կախէր
թանկսէր—
մէք
մանեակ
մր։ Ալրր
ղլխուն
ծանր
կեւլծամ
մբ
կր կրէր,
" լ դուրս
ելած
միքոցին
միչտ
ձեոքր կբ
րոնէ ր Հոզաթափնե
րր
, ղո րս կր Հագնէ
ին
միա
յն
• ՚ 1 1 ՚ " ՚ Ո Ի / ւ ՞
՛նի
քեղէն,
ձ...
^անոնելու
պայմանով։
Եղրա յրն ալ կրնար ծե–
ՈՐ– Մեզ Հասած
աւանղութիւններր
կ՝րսեն
ոոսորմարղր
ունի
րոլոր լաւ յա.է.կո ւթ իւննե ր ր ,
կինրրոլ՚-Ր
թերութիւնեբր։
Անրարո
յութիւն
րնող
կինր մաՀով կր պատմուէր : Աակայն ոչ մէկ ան-
սլաաեՀութիւն՝
եթէ ամուսինբ
րլլար
յանցանք
՚ " ՛ ՛ Երեխաներուն
Հանդէպ կըաածէին
նոյն
զգա–
ց՚ումներր
, ինչպէ"
այսօր : Անոնք տան մէք կր խա^
զային
բոլորովին
մերկ :
՚
իրրեւ
ժամանց ուզբօսանք
ունէին
որսոբգոլ–
թիւն եւ եզէ՚լով
ձկնորսութիւն
: ժամեր
կ՝անցր–
նէին
տամա
խազալով։
կ՚ունկնդրէին
նուագա -
խումրերուն,
բազկացած
կիթառէ,
սրինգէ, ատ -
լիզէ–
Լու"աւորութեան
Համար
կբ
գործածէին
ձէթի եւ ռետինի
լամբարներ։
Կ՚րնդունէին
Հիլ -
րեր
, եւն . :
Գանք մեր օրերուն
:
էլ ԱզՀարի
Համբաւաւոր
մզկիթ - Համալսա -
րանր
այցելելու
Համար, պէտք է անէյնիլ մեծ չոլ–
կայի
նեզ փոզոցներէն։
Ա՚ւտուն
չաա
կանուխ,
խլացուցիչ
ազմուկ կր տիրապետէ
այստեգ
ճիչ,
բացագանչութիւն
, ՀայՀոյանք։
Աւ այս բա
րե լոնին
մէքէն,
ինքնաչա
բմնե րր
կ՝ անցնին մեծ
դժուարութեամր,
անփերք փէելոփ
իրենց
չչակ -
ներր :
Շուկան
արեւելեան
պազաբ
,
բակլայ
, նա -
բինք, պտուզներ : Լուսնաքարեր
, զմ բուխտ,
ոսկի,
ու ղոՀաբեղէն
ցուցափեւլկե
բու
մէք։
Ււրաքանչիլ–
րբ իր ապրանքին
ներբոզր կր Հիւսէ բանաստեւլ -
ծական
րացատբութիւններոփ
ու կր ստիպեն յա -
ճախորդր, որ անպայման
գնէ։
Ցնցոաազդեստ
տգեկ մրփզէն կախած է փամ փ չատակա
լի
ձեւով
ասլակեա
յ մեծ էոակառանմ
ան բան մ ր , որուն
մ էք
կր կլկլայ
եււացոզ
թրքական
Համբաւտւոր
սուր -
ճր։
Կլկլակի վաճառականբ
ամէն
անցնոզի բան մր
ունի
րսելիք
. « Իմ
նարկիլէին
ծոլխլ,
գլխուգ
էլ տէլաթր պիտի բա րձրանա
յ , ու ա յն ատեն
իմ աս–
աուն խօսքեր
պիտի
Հոսին քու ոսկեւլէն
բերա -
նէդ» :
էլ ԱզՀարի
մզկիթր։
Բաղտքին
ազմուկր կբ լռէ
անոր դրան
աոքեւ։
Հոս կր լսուի
միայն
մրմունքր
ուսանոգներուն
, որոնք
իրենց գասերր կը սերաեն
չտփուած
քայլերոփ
, քառակուսի
մեծ բակին
380
մարմարէ
սիւներուն
միքեւ։
Աուաանի
,
թիւբքես–
աանի,
Աուրիոյ
, Ւրաքի
նման
Հեռաւոր
վայրերէ
եկած
ուսանոէլներ
կան։ Շատեր կր Հետեւին
մի
այն կրօնական
գասերոլ,
Գոլրանի
ուսումնասի
րութեան : Ուրիչներ
գիտութեան
կամ
իբաւագի–
տութեան :
Համաձա
յն
սովորութեան
,
թզթակիցնեբր
բուն
մզկիթր
մանելու
կ՝աբտօնուին
, իրենց ոտքե
բուն
անցնելով
Հոզաթավներ
;
Եգիպաոսի
բնակչութեան
թիւն է, մօտ քսան
զատ՝
ամէն արտաքին
ճնչումներէ
ու թելագրու -
թիւններէ •:՝
Նպաաակ
չունիմ
արուեստի
մասին այս քա -
տագովուած
աեսո
լթ
իւննե ր ր ներկայացնել
իբրեւ
անժ խտե
լի ճչգո
լթ
իւննե ր : Բա յց անոնք չատ
մ ր
վաւերական
արուեստազ
է տնե րոլ եւ նո յնքան վտ–
ւերական
արուեստագէտ
քննադատնե
բու
բմբռ–
նոլմներոլ
Համագրութենէն
բխած ,
մարսուած
ճչգրտութիւննեբ
են , եւ Հետեւաբար
լուբք նկա -
աոզութեան
արժան
ի :
Աւբեմն
, Հարցումը
կը կրէ^եմ
գարձեալ,
/ նչ
է արուեստը :
Արուե ստ բ ում մլն է : Աւժ մը որ
մարդկային
մ զիչ
կարողութեան
երեւակա
յական
արտայայ -
տոլթեամբր
ի յայտ
կուգայ : Այգ
կաբուլութեան
տրուեստս՚նքովը
, զգացոզէւլթիւնն
ու
րմբոնումր
մ իասնականո
ւթիւն
մ ր կբ կազմ են : Մ ի ասնա կան
այս
թանձրացումն
է որ մարգկային
յոլզականու—
թեա^է կուտայ
զե րագրւլո ութեան
ինքնախոլղ
լինե—
լութիւն
մր։ Ըլլան
անոնք
ստեզծտզոբծութեան
կամ
զայն վեբապրելու
վայբկեաններ
, կր բնորո -
չեն իսկական
տրուե սար ել անոր
ումին
խո բու -
թիւնն ու չափը :
Արուեստի
բարձրութիւնն
ու մ եծութ
իւնր ա յն
Համեմատութեամ
ր կր ճչդուին
որքան
ինքնախոյզ
յուղականութեան
չափն ու խորքը
,
մտքով
ու
մ արմաւով առոզք
րնգունուած
անՀատի
մ ր փրա ք
ումղին է ուսաստիկ :
Գեզարուեստի
բոլոր
ճիւզեբուն
մէք , երբ
ղործ մրկարթնցնէ
թելտղրիչ
կամ
ներզործիչ
մզում
մր, այդ՝
արուեստի
իսկական
դործ
մր ը լ
լալէ
Հեոու է : Արուեստաղէտ
մբ որ իր
սաեւլծա–
գործութիւնր
կբ Հպատակեցնէ
նոյն այդ թելա -
գրիչ կամ ներգործիչ
մզումի
ուժերուն
, պէաք է
նկատել
նոյնքան
ձախոգած
տաղանղ
մը։
Հետեւաբար
, բնական է
եզրակացնել
թէ ՚
ինքնախոյզ
յոլզականոլթիւնր
մեծ ղեր կր խաւլա
յ
արուեստի
էութեան ու անոր
կատարելադործման
չրքաններուն
վրայ։
ի՛՛նչ նչանակութիւն
պէտք է աալ
ի ն ք ն ա խ ո յ զ
յոՆզականութիւն
բացատրութեան :
Անիկա վայրկեան
մրն է , որեւէ մէկ , մտքով
եւ կազմուածքոէէ
աոոզք էակի մրՀամար, ուր
անՀաաական
ապրումի մր գբգռութիւնր
եւ պարա
գանեբր
տեզի կուաան
, մոռացութեան
կր գաաա–
սլարտուին
"ւրիչ
ապրումի
մր զրդռտկտն
երե
ւո յթներուն :
Արուեստագէտին
Համ ար , ստեւլծաղո
րծու -
թեան
վայրկեանն
է այս։ Այդ ,չայրկեանին
, ան իր
ամենօրեայ
կեանքին Հետ ոչ մէկ առնչութիւն
կր
պաՀԷ , եթէ իսկական արուեստագէտ
մբն է ։ Ի"Կ
ուրիչի
մր Համար որ այղ
ստեղծագործութեան
Հետ կր Հաղորդուի
, ինքնամոռացութեան
պաՀ
մըն է , եթէ արուեստի
արմէք
ունեցող
աչխատանք
մրն է այդ ։
Վերլուծելոլ
այս տրամարանութիւնր
Հիմ -
նուած է այն փիլիսոփայութեան
փրայ թէ , ղե -
զարուեսաներր
իրենց
էութեամբ կր
ներկայա -
ցնեն
ի տ է ա լ
իրականոլթիւններ
, մինչդեռ
կե՚սն –\
քին ամենօրեայ
րնթացքր^
կարճ խօսքոփ
կեանքր ,\
ղուրկ է այգ
ի տ է ա լ
իրականոլթիւններէն
: Այո^
խորՀրգածութենէն
սլէտք չէ
եզրակացնել
թէ
կեանքր
ներչնչումի
աղրիլբ չէ .
(2)
ԶԱՐԵՀ
ԳԱԶԱԶԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
