2
• Յ Ա Ռ Ա Ջ
Հբաշեայ
ԷԼճառեաՆբ
" ՛ յ ն
Հազուսէւլէււո
մեՆ
էէի ա՚Ն ա կանն ե ր է ց կ , որոնք
սւնդնա -
Հաաեչի
ծ՜առա
յութ
էւն
են
մ աառւցե
լ
մարգկայէն
մշակոյթէն՛,
ք՛ր բ ա ց ա ռ է կ
աագանդաէ,
անսա-աման
նուէրուածու
—
թեամ
ր
III
աէղշեցուցէ
Լ ա շթաաասէրու
-
թեամ
բ նա ստեղՆել
է ղէաական
ա յն -
սլէսէ
կոթալեեբ
, ռբոնք
փառք ու
ւցաաէւ
բեբեցէն
ե՛
Լ
էրեն
, ե՛լ էբ մողոփոլբգէն
:
Նրա դասական
երկերբ
Հայեւ
րնդ՛Հանուր
լե դուա րանա կան դ էաոլթեան
անսս/առ
ադրէւր
ռւ դէտական
—
սաեդհ՜ադռրՆական
աշիւաաանքէ
փւայլռլն
օրէնակ
են
ներկայ
եւ դաչէք
սերունգնեբէ
Համար
՚,
Վ է թ խ ա ր է է Հրաչեայ
Աճառեանէ
՛լէ–
աական
մառանդութէւնր
։ Եթկ դ՛"
էրա–
կանռւթէւն
չչէնկբ
,
դմուար
կբ
լէնէբ
երեւակայել
,
թէ մաբդկայէն
մէ
կեանքբ
բաւական
է այդքանբ
սաեդՆելու
՚֊^ամաբ :
Նրա
երկու
Հարէլրէց
աւելէ
աշխաառլ
-
թէւններր
(ոբոնւլէց
մէ քանէսբ
բաւլմա -
Հաաոր են) բնդդրկում
են Հա յադ է աական
ու
բնդՀանռւր
լեդռւա
բանական
բադմ ա -
գան
բնագաւառներ
եւ մեՆ շափուէ
\արբս–
աացնռւմ
են թէ՛
^ "՚ յադ
է աական
,
թէ՛
բնդՀանուբ
լե դուա բանա կան դրականու
-
թէւ^՚ր ՝•
Ղ՚ւ՚անք
մ էամամ
անակ
ամ
ենափառ
կեր"1"փ
բնութադրոլմ
են էբենց
տ
ե ղէնա–~
կէն
էբրեւ
Հեաաքրքրութեան
լա
յն
սաՀ
մաննե
ր ունեցոդ
գէանականէ
է
ԱՀա
Հռչակաւոր
«Հայերէհ աբմատա -
կան բաււարան»Հ» :
Աա
Հր .
Աճառեանէ
բառադէաական
, սաոլդարանական
, բ ա —
ոաբանադրական
աադանդէ
ու
անձնուրաց
աչխաաանքէ
փայլուն
աբդէւնքն
է
;
«Ար–
մատական
րառարանո
կազմեչռլ
եմ
սկսել
1891
թուէն,
երբ Պոլսէ
կեգբոնական
փարմա
բան է ՛է՛ գասարանէ
աչակեբա
էէ ;
Իր
՚ " յ " առածէն
փէճակում
Արմատական
բառա
բանս
50
Է^Տ բադկացաՆ
Հաստբակ
մի աեարակ
էր ՚ • •» ,
գրել է
Աճառեա
նր
անդրադառնալոփ
բ ա ռ ա ր ա ն է
ստեդ–
ման
պաամ
ութեան
բ : Յեաադա
յում
մ օա
40
աայբոլան
ա չ խ ա ա ա ն ք ո փ ա յդ
«Հասա–
բակ
աեարակր»
դառնռլմ
է
8 "31:4։
է^
ընդ–
քրկող
( չՀ աչուած–
յաւելոլ-աՆը
) Հսկա
յա–
Նաւալ
մէ գործ–,
"ՐԸ.
Համ ա չխա
րՀա
յ է ն
լեդռւա
րանական
գրականութեան
մ է^ գո–
յութ
էւն
ունեցուլ
ս ա ո ւ դ ա բանա կան բա —
ռարաննեբէց
ամենաՆալալոլնն
է ;
Բառարանէ
րառացանկ-ւ
կադմում
է Հայ
մաաենադրութեան
մէ^ գործած՛ուած–
մօա
11
Հադար
արմաաներէ
Հան
րաւլոլմ ա ր բ :
Հէմնական
նպաաակբ
արմաաներէ
սաու—
դարանութէւնն
է , բ ա լց յէանէ որ սաու—
դա բան ո ւթ է լն բ
նե րկա
յացնում
է
էմ աս–
աաբանական
, բա ռա կա
դմ ա էլան , բառա -
դործածական
, բառերէ
անցած
ռլդռւ
այլ ել ա քլ եբեւո
լթներէ
քննարկման
լայն
պատկերոփ
, ուստէ
էր բոփանգակռւ
-
թեամբ
րառաբանբ
դ՚ք՚՚՚էէ
չափուէ
գուբս
է դալէւս
մէւայն
սաուրանականէւ
սաՀման—
՚եերից
:
Բառա
րան է է ւբա քան չէւր
րառ–
յօդ
ուա–
^բ մէ էււբաաեսակ
արժէքաւոր
ւլէտական
աչփւաաանք
է
,
որնէբ Հերթէն
բադկացած
է
Հէնդ
բաժէններէց
:
Առաջին
րաժէնբ
բառադէտականն
է
:
Այստեդ
նախ
արւոլմ
է արմատբ,
"բէ ռբոչման
Համար
Հեդէ
նակբ
որռչ
գէպքերում
առէթ
է
ունեցել
յադթաՀարելու
չաա դժուա
ր ութ
էււննե
ր ,
այն
պաաճառոփ
, որ լեդուէ
գարդացման
բնթաց
քում
տարրեր
մամ
անա կա չրչանն
ե–
բում
փոխլռլմ
է արմ աաէ
բ ա դ ա դ բ ո լ -
թեան
բմբռնոլմն
բ ս ա լեղուական
ղդացո–
գութ
ե ան , եւ լէնում են գէ"1քեր,
երբ դա
նադան
բ ա ղ ա դ բութ
է ւնն
եր
ամ
բողչական
արմաաներէ
են փեբածւում
:
Արմաաէց
յեաոյ
տրւում
են քերականական
նչոլմ–
նեբ
թեքուոդ
ձեւերէ
Հոլովման
ու խռ–
նարՀման
փերաբերեալ
,
որոնց
Համար
Հեդէնակբ
չէ բ ա ւ ա րա րւում
եղած
բառա֊–
բաններէ
ցուցումներով,
օդաաղործում
է
նաեւ
մաաենադրութեան
մէչ եգած
գ"ր-
ձ-ած
ութ
էւննեբր
: ԱյնուՀետեւ
տրւում են
բառէէ
նչանակութէլններբ
, վկայութիւն
-
ներբ,
այսինքն
ո՛բտեդ եւ ե՛րբ է
ղոբծած–
ուել
քննաբկուռդ
աբմաաբ
կամ
արմա -
ւոական
բառբ,
բստ
որոլմ
անպայման
յւիչաաակլում
է առաչէւն
դործածութիլնբ
,
ինչպէս
եւ այն դործածութիլննեբբ
, ո–
բ**նք
իմասաային
կամ այլ կոդմ երով
ի լ ֊
բ ա յաաուկ
են : Վկա
յութ
իւննե
ր ից
յեաոյ
բե բւում են արմ ատէց
առա
չ ա ց ա ծ բա -
ռակաղմական
ձեւերբ՝
ածանցումներն
ու
բաբդումներբ
, որոնցով
Հեդէնակբ
նպա–
աակ
է ունեցել
ց"յց տալ արմաաէ
կեն–
աալնակոլթէւնբ
բառակաղմական
ձեւե -
րում եւ ղրանց մէչ արմաաէ
կրած
ձեւա—
փո խութ
էւննե
ր բ
աարբեր
մամանա
1
^1
ե -
րում : Այս ք ՚ " չ ՚ ՚ ր է տ
Բ ՚ " Յ Է
՚
նչւում են
նաեւ
աարբեր
դբ չութ
էւննե
ր բ ՚,
Երկլարդը
սա ո ււլա բանա
կան
բաժ
էնն է ,
որբ
էնչսլէս
դրռլմ է Հեդէնակբ,
«բառա
րան
էւ
Հ էմնական
եւ կաբե ւոր աղո
յն
մասն
է» : Այսաեդ
բացաարւում
կ արմաաէ
ծա–
ւլումբւ
ԷԼսա ծաղման
արմաաներբ
լէնում
են
բնէկ
, այսէւնքն
ժառանղուած
են Հնդ—
եւրոպական
֊,էմնաքէւն
չ1՚^՚"նէց
(նախա
—
լեդուէց)
եւ փոխաոեալ
ժամանակէ,
լն—
թացքում
Հա յե բէնէն
անցած
ուրէչ
լեդու–
նեբէց : Առանձնակէ
են րն աձայն
բառերբ,
որոնց
բնոյթէ
մասին
եւս
նչւում
է է
Ատուդաբանոլթէւնբ
նոյնպէս
բերւում
է
Հարուստ
աուեա^երոէթ
աա
ր բե ր
լեղու–
նեբէ
Համապաաասէսան
փասաեբէ,
Համե -
մաաութեամբ
, ինչոբ Հնարաւոր
է
եղել
պարղել
պատմա—Համեմաաական
մեթռղի
ղործագբռլմով
: Աճառեանր
բերում
է այն
սաուդաբանութէլննեբր
, որոնք
Հէմնալոբ
են եւ ճանաչում
են դաել
գէտոլթեան
մէչ,
որոնք
առաչաբկուել
եւ
լ^գունուել
են
խռ
չոր
մ ասնաղէանե
բէ
կողմէց
•,
Ընդ–
Հանբապէս
լեդո ւա բան ո ւթե ան մէչ ստու–
,լաբանութէլնբ
որքան
Հեաաքրքրական
,
նոյնքան
էլ դժոլարէն
դործ է, որբ պա–
Հանչռւմ
է մեծ պաաբասաութիւն
, պատ–
մ ա—Համեմ աաական
մեթոդէ
աէբապեա
-
ման ու գործագբման
Հմաութէլն;
Աճառ–
եանն
ունէ
ր ա յգ
բռլոբբ
եւ ամ բողչ բա
ռա բանէ մէչ ն չուած
բամնում
ուրէչ
ղէա–
նականնեբէ
կաաարած
ստոլդաբանու
—
թիւննեբի
օգտագռ
բծ
ումէց բացէ
, տուե
լ
է նաեւ էր սեփականբ
•, Բառաբանում
ղե—
աեգուած
նրա լ^դռլնե
լէ
սաուդաբանոլ֊
թէլններէ
թէէ-բ
16Տ8
է , բ ս ա ռբում
սաու–
դարանուած
այդ աբմաաներէց
158^
Բ՚^ԷԿ
են ; Աա
խոչոր
ներգրում
է
գէաութեան
մէչ՛. Բառարանէ
Հ րա աարա
կում է ց յեաո
յ
էչ Հեդէնակբ
կ ա ա ա ր ե լ է մէ չ՚"բք
արմէ—
քաւոր
ստոլգարանութէւննեբ
Հ
Բառարա
նէ ոչ Բ"չ"բ յօդուածներբ,
սակայն,
ու—
նեն
ս ա ո ւ դ ա բանութ
ե ան բաժէն;
Աբմաա—
նեբէ,
կէսէց
աւելին
մնու։)՛ է
ծաւ^ումով
ան յա
յա
:
–ւ
1յԱր11րդ
բաժ
էւնր
ս ա ո լղ ա բան ո ւթ
էւ ւնն ե–
րէ
պաամութէււնն
է ; Ակսած
մեբ մաաե
—
նադբութեան
Հնաղոյն
ժամանակներէց
Հայերէնէ,
բառերէ
վերաբերեալ
առա -
չարկուել
են բազմաթէւ
ս ա ո ւ դ ա բանոլ
—
թէ,ւննեբ՛
ալդ. Բ"Է՚՚ԲԲ
Հեղէնակն
ամփո—
փել է աքս բաժնում
բ ս ա Համապատաս
—
խան
արմաաներէ
: Բաժնէ
կաբեւորու
—
թ իւնն ա 1լն բա
էւ է
Հա
յ
լե դուա բանա
կան
մտքէ
դարդացման
պաամութեան
ռլսուԱ
—
նասէբոլթեան
աեսակէաից
։
Չււրբււրդ
բաժ
ինբ
վերաբերում
է դաւա–
ռական
ձեւեբին;
Այսաեդ
բերւում
են աբ–
մաաի
բ ա ր բառա
յէնձեւե
ր բ
բաղմաթէւ
բ ա բ բառնե
լ, է։ ու են թ ա բ ա ր բառնե
ր է
աբւ–
եալնեբուէ
, արտասանութեան
դէտական
տառադարձութեամր
:
Վերչէն՝
ճինգերորդ
րաժէնբ
յաակա
ց–
ոոլած
է Հա յերէն
է
թ ողած ադդ
եցութեա–
նբ , Հա յերէնէց
"՛յէ լեղունե
րէն
անցած
փոխառութ
էւննե
րէն
, որոնց
բ ա ց ա յ ա յ -
տում բ կապուած
է եղել չատ դժուա
բու–
թէլննեբէ
Հետ, քանէ ոբ պաՀանչուել
է
ուսումնասէրել
բաղմաթէւ
լեդուներէ
բառապաչարբ
,
Հնչէւնայէն
օբէնքներբ
,
եւայլն : Այսաեդ
Աճառեանբ
նորարար
է
եգել
բառէս
բուն
էմաստով։
Ուսումնա
-
սէբողնեբբ
փոէսառութ
էւննե
ր է
Հարցում
չօչավւել
են Հայերէնի
կրած
ադդեցոլ
-
թ իւննե
բբ • գա
ոբոչ
իմ աստով
մէւա կող -
մանէ
մօտեցում
է բ : Աճառեանբ
միաժա֊
մանւսկ
ուսոլմնասիբե
լով
Հ ա յե րէնի
թ ո–
ւլած
աղդեցութիւննեբբ
ի յայտ
բեբեց
չափադանց
արժէքաւոր
Հարուստ
փաս
աե բ ,
որոն ք
էսիսա
Հ ետա քրքր ա կան են
Հայ ել " ւ բ է ՚ չ
ժ ոդովռւրգնե
բ է, պատմա
—
կան
առնչումների
Հարցի
ուսումնասի
—
բութեան
աեսակէաից
: Հասկանալի
է , որ
այսպէսէ
բաժ
ին կարոդ էինունենա
լ
այն
յօդուածներբ
, որաեղ
քննաբկռւոգ
ար —
մատ
բ ա յ ս կամ ա յն ձեւով
փոխա
րուե
լ է
Հայեբէնէց
, ե, եթէ
պարղուել
է այդ
էբողռլթէւնբ
;
Ա յսսլէսէ
կառռլցուածքր
բառարանէն
աուել է ծովածաւալ
պատկեր
ու խորգ է ՜
աական
բնո
յ թ , ոբտեդ
կաբե լէ է դ տնե
լ
րադմակոդմանէ
տե դե կո ւթ էւննե
բ Հայե -
րէնէ
արմ աանե
ր է ու նրանց
է ց կաղմ
ուած
չաա
բ ա ռ ե ր է մասէն ;
Հ ՚ " յ " ց
լեդուէ
պատմոլթեանբ
նուէր -
ուած իր Հետաղօտութիւննեբի
տեսական
ՕՐՈԻԱ՚ն օԱՐԺՈԻՄԻՆ ձԵՏ
Ֆ Ր Ա Ն Ս Ա Յ Ի
ԱՆԴՐԾՈՎ-ԵԱՆ 1ՈԴ.Ա1քԱՍեՐՈՒ
ձ Ա Ր Ց Ը
«Նիւ Եորք Հերալտ»ի մէջ Ա|էն տը Լիրօ
ստորագրած է հետեւ–1յալ յօդռւածը
Վարչապետ
^աբլ Տբ Կ"չէ ղէ"ւէ
արե
ւելեան
եւ Հարաւա
յ է ն Ափրէկէ
է, ֆրան -
սական
Հուլամասեբբ
սկսած
չբչապտոյ
֊
տէն Հետ
ղոլդլնթաց
,
«ղադթ
ա րա
բու -
թեան
» պաամութեան
ամէնէն
Հակասա—
կան
կաց,,լթէլննե
բէն
մ է 1լն ալ սկսած
է
մտնել էր դարդացման
Հունէն
մէչ;
Արդաբեւ,
ափբէկեան
այս
Հուլամասե—
րբ
դրուած
են անկաէւ
դառնալու
• , -
«սպառնա
լէ քէն»
ներքեւ
, եւ այս Հոդա -
մաոե
բու
նե բ կա
յ ա ց ո ւց է։ չն ե ր էն
ոմանք
մեծապէս
լնգւէղած
են այս «սպառնա
—
լէքէն» ;
Այս
կացութէւնբ
սկսաւ
ձեւալոբուէլ
վեբչեբս՝
ֆրանսական
նէր Աա՜էմ՚անա
—
գրութեան
էՍռբՀրդատոլ
կոմ էտէ
էն առ
չեւ
Զ**Բ ՚ Տբ Կ՛՛էէ կաաարած
մէկ
յայտա–
րարութեամր;
Ըստ նոբ Աա֊ւմանաղբոլ
—
թեան
, ֆրանսական
ադդե ց ութ
եան
տակ
ղտնռւոդ
ել աակաւէն
անկաէսութեան
չտ է,րաց ած
Հ ողամ ասե
րբ պէւտէ
մ
էանան
ֆրանսական
Համայնական
մէութեան
մբ
մէչ
(քոմիՆնօթէ) ,
որուն
կրնան
յաբէլ
նաեւ
անկախութէլն
ստացած
ե րկէ
բնե բ բ
(թ՛ունուղ
ել Ա՛աբոք) , եթէ կբ փավւա -
քէ՛ն ։ Ըստ ղօր • Տբ Կ"ւէ յայաարարու
-
թեան
, ֆրանսական
նախկէն
Հոդամասե
րու
բա՚լկացոլցէչ
երկէ՚րնեբէն
էլրաքս՚ն—
չէ՚֊ԲԲ
՚ղէաք է ոբ պարդ
րնարռլթէէն
մբ
կատարէ
«դռ րծակց
ութ
էւն
կամ բ ա —
ժանռլմ»;
Եթէ անղրծռվեան
երկէրներբ
մե րժեն
նոր Ա աՀմ
անաղրոլթէւնբ
, կբ
ն չանա կէ թէ պէտէւ
բաժնուէն
ֆրանսա
—
կան
մէութենէն
«էբենց
էսկ պատաս
—
էսանատոլոլթեան
տակ եւ ա յնպէսէ
աչ–
խարՀԷ մբ մէչ, ուր մէութէւնր
անՀրա—
ժեշտութէւն
գա բձած
է» :
Եթէ
անդրծովեան
երկէ
րնե
բր
նա խրն -
աբեն
բաժնուէ
լ ֆրանսական
մ է ո ւթ ենէն ,
Աայր
Երկէբր
«բսա
այնմ պէտէ
վարուէ»
,
աւելցուց
դօբ ՚ Տբ Կոլ էբ
յայտարարռւ—
թեան մէչ;
Շատեր
Հարց
կուտան
թէ
դօրաւէաբր
է՛՛նչ
բսել
ուղեց այս վերչէն
բ ա ռ ե ր ո վ ;
Ըստ
ոմանց
բացատրութեան
,
ղ՚^Բ • Տբ
կոլ
րսել
ուղեց թէ Ֆր՚"նսա
պիաի դագ—
րեցնէ իր նիւթական
օժանդակութիւնբ
,
որուն
^ոբՀիլ
խն՚լրո
ք առարկա
ք
եբկէ՚բ—
նե բուն մէչ կր չինուին
ճամրանե բ , կա—
մոլրչնեբ
, չր՚սմբարներ
, կբ
կառուցոլին
դպբոցնե
բ ու Հիւանդանոցներ
՚ նէււթա
-
ա
11
՛ո
II1՛ լ. Ս IV
կան
օժանդակութեան
այս
դ ա դ ա լ
էր
անղ րադաբձումբ
պէտէ՛
ունենա
յ նաե
լ
առեւտրական
յա րա բե լ՛ութէււննել՛ ուն վբ—
բայ
;
Ըսա
կարդ մբ մ ասնաղէանե
բու կարծէ՛– .
քէն,
անդրծովեան
Հուլամասեբբ
չատ
մեծ՜
ղոՀ
ոէլոլթիլններ
կլւ պաՀանչեն
Ֆրան
֊
"այէն,
փոխաբէնբ՝
բարոյական
յուսա
-
էսա բութէւննե բ
մ էա
յն
սլաաճառե
լով
է
Անդրծովեան
չաա մբ չրչաններու
մէ^
Ֆրանսա
մ եծամեծ
ղում աբնեբ
ծախսած՝
է \անրայէն
սպասա
ր կսւթ եանց
ալնսլէսի
չէնութ
իւն՛նե
բու մէչ , որոնց
նմանէն կ ա ֊
բէ՚քն
ունէն
Ֆրանսա
լէ,
կաբ ՛ լ
մբ
չրչան—
նե
բբ
է
Առեւտրական
•էաբցեբու
մասնտղէանե
-
բու
կաբծէքո՚է,
անդբծււ՚էեան
Հուլամասե-
րբ
ֆրանսական
արաածման
ասլրանքնե
—
բու
սսլաոման
տեսակէտէն
ալ
մասնաւոր
Հ ե տաքրքբութ
էււն
՚ ^ բ չեն ներկա
լացներ
X
Օրէ՚նւսկ
,
1957/՛
բնթացքէ՛ն
Ֆրանսա
յէ՛ կա
տարած
րն՛Լ ՜՛անուր
արաւսծումնեբուն–
0 Գ80
՛ՈՈ–
Հարէւրր
մէայն
կաաա բուած
է
դ էպէ ֆբանստկան
արեւելեան
Ա՚է՚րէ՚կէ :
ճչմաբտութէ՚ւն
է , ոբ Ֆլ՚անսա
կարգ
մբ
գժ բախտ
՛էռ բձառոլթիւննե
ր
ունեցած՜
է իր դա՚լութնեբուն
Հեա , եւ ՛ս ս՛՛ո ՝»
Հե–
ւեւանքով
ոբոչ
յո՚լնութիւն
մբ ՚Լ՚լա
լ ի
է ; Մէչէն
Ֆբանսացէն
վերէ՚էարոյ
Հե֊
աեւեալբ
կբ մտածէ՛
«Եթէ այդ
մարդէկը
մեղ չեն ուղեր ու էրենց
անկա խութ
է
ւնբ
կբ պաՀանչեն
, թ ո գ երթան
անկաէս բլ
լան
, ու Աստուած
էրենց
Հետ» ; Շատ մր
Ֆրանսաց
էներ ալ կր չդայնանան
էրեն^
՚էերադբռւած
«դադթատէբ»
,
«ղաղթա
-
բաբ»
մական
ուան
ում
էն ,
մ անաւանդ
որ
Ափրէկէէ
ոչ—արաբական
իրենց
Հողամա
—
սեբուն
մէչ բնգՀանրապէս
էրենցմէ
պա—
Հանչուածէն
չատ
աւելէ՛
մեծ ադտտու
—
թ էււննե
ր չնորՀած
ու չատ
աւելէ առա -
աաձեռն
եղած են ;
Արդարեւ
, մինչ
Ալմերէոյ
մէչ
խադադ
լուծմ
ան
մ բ առաչնո
բ դող
գրեթէ
բոլոբ
գռներբ
գոցուածեն
չ"Ր" տաբէ՛է ի վեր
մ դուռ
՛լ պաաե րադմ է՛ն
պատճառուէ
, ոչ—
արաբ
ֆրանսական
ափբէւկեան
Հուլամա—
սեբուն
մէչ կացութիւնբ
բոլորո՚էին
այլ
է՛ այնաեդ
կր աիրէ փոէսադարձ
բաբեկա—
մութեան
ել Հասկացողութեան
փավ՚աք
մբ ;
ԵԼ
այս՝
^ռրՀէլ
Հ ե ռ ա տ ե ս եւ
լայ—
նախոՀ
անձէ մբ՝ կասթոն
Տրֆէրէ
: Կ •
Տբֆէբ,
Կէ Մոլէէ
դաՀլիճին
մէչ
անղբ֊
ծռվեան
Հ ողամ աս եբու
նախարար
ե՛լած
ժամանակ
, օրէնք մբ քուէարկել
տ ո ւ ա ւ
Աղ՚լա
յ է ն
ք)՛ ուլո վին ; Այս օրէնքին
Հիման
՚էբայ
ներքէ՛ն
լայն
էնքնա
վա բութ
էւն չբ–
նոբՀուեցաւ
Աաաակասքաբէ՛
եւ արեւել
-
եան ու արեւմտեան
Ափրէ՛կէ է ֆրանսա
-
կան
Հողամասերէն
Աենեկալէ
, Աուաանէ,.
րնղՀանբացումնեբբ
Հրաչեայ
Աճառեանբ
ամփոփել
է
«Հայոց լեգուի պատմութիւն»
նչանաւոբ
ա չէսա տ ո ւթ
Լ ան
մ էչ
(Հատոր
1է՚ն ,
1940
թ ՚ , Հատ
-
2րգ ,
1951
թ ՚) ••
Աշխատոլ
թեան
մ էչ
պա
րղութ
եամ
ր ,
բայց ել էւ՛որ ղէտականութեաժր
րնռւթա—
՚լրւում՛
են Հայոց
լեդուէ
կառուցոլած
—
քայէւն
պատմական
վ, ո փ ո խութ
է ւննե բ բ ,
սկսած
դէ աութ եանբ
յա յտնէ
ժամ անակ -
նեբէց
մէնչեւ
մեբ օրերր :
Առաչէ՛ն
Հ ա ա որն
սկսւում
է
«Հնդեւրո
պական
նա խա չրչան»
՚լէխ
"՚է
, ոբտեդ
արբ—
ւում է ՛ս յն բնդՀանուբ
ակունքէ
ուրոլա—
դէ՚ձր
1
"րէց սկղբնէսլորուել
է
Հայերէնբ
ամ ենանա
խնա կան վէճակոլմ
,
Հնդեւրո
—
պական
րնտանէքէ
մէ՛ւս
10
ճէւղեբէւ
Հետ։
Տ ա չ ո բ դ
բնդարձակ
դլխում
Հեդէնակբ
պատմա—Համեմատական
մեթոդէ
դոբծա—
ղրում
ով ա չխատում
է պարզե
լ Հա
յեբէնի
դ ր ա ւ ա ծ
գէրքբ
Հնդեւրոպական
ադդակէց
լեդուներէ
չարքոլմ
;
Ա՝ եծ Հեաաքրքրութեամ
բ է կարդաց
-
ւում
նախաՀա
քե րէնբ
եւ նա էսաՀա
յե րէ
քա ղա ք ա կբ թ ո լ թէ ւնն ռւրուադծ
ող
ղլու—
է՛՛բ՛՛ ՆաէսաՀայերէնէւ
ուրուադծէ
տակ
Հե—
ղէւնակբ
Հասկանում
է Հայերէնէ
սկղբնա
կան
վէճակբ
աոանց
բ ա րե չրչոլթ
եան ու
ադդե ց ութ
էււննե բ է, : Նա
գտնում
է , ոբ
որեւէ
գաբէ
Հա յեբէնբ
էրենէց
նե րկա
յա
ցն ում է բնէկ ել փոխառեալ
ձեւերէ
դու
մաբբ՝
ենթարկուած
բ ա բ ե չբչո ւթ եան :
Հէնց ա յ ս ոգով
է լ նա տալէս
է
լեդուի
պատմութեան
բնոլթագէբբ
բ ս ա նբա
ղաբղացման
յաչորգ
դարերէւ։
Առանձէն
դլուխներ
են
յատկացուած
ւէո խառութ
էւննե
ր է քննութեանբ,
խմ րա —
ւռրուած
ՈԼ
բնութ
աղբ ուած են Հայերէնէ
,
թրակերէնէ
, փռէլղերէնէ
,
խալդերէնէ
,
մէաաներէնէ
, ասորերէնէ
, Հա յասաան
է
այլ
բնէկնեբէ
ու կովկասեան
լեղունե բէ ,
էրանեան
լեզոլներէ
, լաաէներէնէ
, ասո–
բերէնէ
թողած
ա՚լղեցոլթէւններբ
Հայե -
րէնում՛ : Գրանո՚է
ալւսրտււււմ
է
առաչէն
Հատոբբ
;
Ե րկր"բգ
Հատոբռլմ
չարունակւում
է
ադդեցութ
է՛ւննե րէ քննար
կում բ ;
Այստեւլ
էլ բնութադրլոլմ
են յունական,
եբլ՚այա—
կան
, արաբական
, ՚էբացական
, թէււբքա
-
կան,
եւրոպական
, նոբ եւրոպական
վախ—
առոլթիւննե բ ր , ինչսլէս
նաեւ
ռուսեբէնէ։
աղ՚լեցռլթ
իւնբ
Հայե րէնէ
վրայ : Զանա
—
ղան
լեդուներէ
աղղ ե ց ութ
էւննե
լ՛բ վեբ —
լուծելէս
Հեդէնակբ
բնորոչ
՚լծեբուէ
տալէս
է պատժ՛ական
այն է^ոԱբ , որէ՛ պայման
—
ներում
տեղէ են ունեցել
լեղուական
ա յ գ
եբեւո
յթնեբր
:
Աչխատութեան
եբկրռբղ
Հատորր
յ՚"ա—
կապէս
արժէքաւոր
է նրանով
, ռբ ա յ ն –
տե՛ւ
բնդարձակ
տե՛լ է յատկացուած
Հա—
յոց
լեդուէ
տարրեր
չրչաններէ
կառուց–
ուած քէ կրած փո փո էսո ւթ է ւննե
ր է
ներքէն
օրէնա
չափութ
էւննե բէ բ ա ց ա յա
յամ
անն աւ
բնութադրմանբ
: Այս Հաբցեբէն
են
նուէւբ–
ուած
«Վէպասանական
Հա յերէն»
, «Ա ես–
րոպեան
Հայերէն»
, «Գբաբարբ
խօսակ -՝•
ցական
լեդու էր» , «8 ե տմ ե ս րոպեան Հա—
յերէն»
, «Ե • դարէ
Հայերէն
բարրառնե
-
ԲԲ^ է «Ցունաբան
Հայերէն»
, «Աէ՚չին
Հա
յերէն»,
«Հայ
բաբ բառնե
բէ՛
ծ ադմ ան ժա–
մ՚սնակր»
, «ԱչէսաբՀաբար
կամ նոբ Հ ա ֊
յերէն»
, «Գբապա
յքաբ»
, «Վե րամչա
կում–
ներ եւ միութեան
փորձեր»
գլոլխնեբր
:
Հեղինակբ
լեդուի
պատմական
Հարցեբր
քննելէս
բնդղծում
է Հայերէնի
Համա -
մ "ղռ՚էբ՚է
ական
բնո
յթբ
նրա դա րւլացմ
ան
տարբեր
շրչաններոլմ
, ճիչդ
կերպով
՚էեր
է Հանում
Համաժոդովրդական
լեղու
էւ եւ
նրա տեղական—բա
ր բառա
յէւն ու
դրական
տարբե
րակների
փոխ
յա բ ա բե բութ
իւննե
ր
ի
դ ա ն ա դ ա ն
իրալութ
էւննե
ր ր ;
ԱԱ–
ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ
(Մնացեալը ՕԱ՚ջորդով)
Fonds A.R.A.M
