Հ6 Ա Ռ Ա Զ Ֆ
Ի՞ՆԶՊԷԱ
Կ՝ԸՄԲՌՆԵՆ
ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ
ՇԱՐԺՈԻՄԸ
ԽԱԲ
Խ–Հ ա յ ա ս տ ա յնի (հԶ • կա֊աււկցա.կաքւ
հ ա մ ա ց ո ւ ւ ք ւ ս ր ի Տ ւքէջ ՛ալ շ ա հ ե կ ա ն
վ|ւՏ.աբա1ււոււ
թ ի ւ ն ւ ն ե ր տ ե զ ի ույաեցտւն
ր1նդհ
• ք ա բ տ յ ւ ւ զ ա ր ի ն ՛
Գ–
6ւս.րււՆթիւնեայյի գեկււՆցռ.ւՂ1՚էն
վ ե ր շ :
Ս ա ռ լւ ե ւ
չաաւււյլււծ մ ր ի ր ե ն ց լ ե գ ո ս ւ վ , գ ա ւզա փ ա ր մ ը
տալո1–
եւամալւ հետաւպնւլյւսած՜ նպ ա տ ա կներա– մա սիՕ
Եւ. միանղամայն
սւեղին ես ճիչղ եմ Համա -
բում
ընկեչւ
Գր . Տարութիւնեանի
ա յն քննագա -
աոէ-թիլնր, ռր մեր առանձին
ւղաամա րաննե
ր ր եւ.
ղրականաղէաներր
ղեռ չեն յաղթաՀարել
նացիո–
նաԼիսաա1չան
սէրամաղր։ււ
թիւնների
ռեցիղիվնե
րը։
Այղ
վաւղակցութեամր
ես ռւղում եմ կանգ
.առնել
րոլրմոլա - նա ց իոնա լիստա կան
մի կոն -
^եսլղիայի , ա յսսլէս
կոչուած՝՛
«միասնական
Հո.
սանքի–» աղգեղութեան
վրայ,
որր նկատւում
է
պատմաբաններ
ի , ղբականաւչէ
տնե բ ի եւ ոլբիշնե —
ր է առանձին ա չխ ա ա ո լթ–ի ւննե բ ո ւմ :
ինչպէս
յայտնի է ,Հայ րուբմուական
նա -
ղիոնա
լի սաներր
փռրձում
էին
Հա
յ Հասաբակու -
թիւնր
գիտել գասակարղա յին Հակասո
ւթիւննե րից
եւ գասակարղային
սլայքարից
ղուրս,
րուրմուա^
ղիայի
չաՀերր
ներկայացնելով,
ոբսլէս
Հայ
մողո֊
վբգի
Համաղղային
չաՀեր։
Աքգ նպատակով
նրանք չարաշաՀում
էին
Հ
ա—
յեր
ի Հայրենասիրական
բաբձր
զգա ցմո ւնքնե
բը\
առաքին
պլանի
վր»սյ քաչելով
ագգային - ագա -
տագրական
պայքարբ,
փռրձում
էին վեբքինւս
են
թարկել
րուրմուազփայի
շաՀեբթն
, սքողելով գա ^
սա կաբգա
յին
պա
յքա
բը ել Հայ մոզովուրղի
սո -
ցիալական
ազսւտագբոլթեան
Հարցերր :
Այգ գի^ր Ր՚"ց"Բ"շ
կերպով անց է
կացուահ–
Րաֆֆու
«կայհեր»,
«Խենթ»,
«Ջալալէգգին»
վէ֊
պեբում
, (հ • Պ-ատկանեանի
ստեզհս՚գորհութիւն
-
ներում , գ. Արհրունոլ
Հրապարակախօսութեան
մէէ
եւայլն :
՚էԻ^Ա առանձնապէս
եռանգադին
անց էին
կացնում
Գաշնակնեբբ
իբենց
ւտ վան տի ւռի ստա
կան
գոբհռւնէութեան
մէ9, որի նպատակն էբ թմբե -
ցնե
լ աչիսատաւոբների
գաստկտ
րգա
յին
գիտակցու–
թիւնր եւ Հաստատել
Հայ րուբմուազիայի
աիրա —
ոյԼււք
էււ
թիւհր ;
Նո յնպիսի
ղի^ ^ին անցկացնսւմ
նաեւ Գաշ —
նս,
1
/1
Լրի ջաաառո>ռ1.ր~\
/•
.™/ . ^ 3 . * / . 1 . ՛ –™ -
•—՜
ւքժտադա
յում , Հյ ովետական
է շիւանո
ւթեան
աս՛ր ինե
րին , ա յգպիսի գիհանցկացնսւմ
է ին Հայ
նացիոնա լիստնե
բ ր իրենց Հակասովետական
գոր -
հունէութեան
մէք։
Աակա
յն
ինչի
յագ եց բուրմո լական
նացիոնա–
լիստների այգ քաղաքականութիւնբ
է
Հա
յ մոզովուբգի
պատմ ութիւնբ
Հասաատո
ւմ
է, ոբ բուբմոլական
նա ցիոնա լիստնե
բ բ երբեք
Հայ
մ՜ոզովրգի
ագաաազ բական
խոՀեբի արտա լայտիչ -
ներր չեն եզել
։ Աւելին
նրանք չա բաշա Հում էին
այգ խոՀեբր
, եւ նբանց քագտքականոլթիւնբ
Հաս–
ցնում էբ միայն
ավանտիւռնեբի
եւ
մարգկային
միլիոնաւոբ
գոՀեբի
։
Բուբմուական
նացիոնալփստնե բ ր , ագգային -
ազատագրական
շաբմման
գբ՚^չի աակ , Աովետա -
. կս/ն իշխանութիւն
Հաստատե
լո ւց ա ււ սւ9 , կատագի
պայքար
էին մզում պրոլետարական
ռեւոլիլցիայի
գէմ
Հ Աովետական
ի շիւանռ ւթիւն
Հաստատ
ելո ւց
^եաոյ
նրանք
իբենց
պայքարը
ուղղեցին
սոցիա -
յիղմի
կառուցման
ղէմ :
Մ եր
օբերին
Հայ մողովրգի
թշնամինեբի
ա
յգ
աականքնեբբ
բացէիբաց
հառայոլթեան
են մտել
ամերիկեան
իմ սլե բիա լիգմ ի եւ թիլրքական
ռեակ-
^իա
յի
մ օտ , կրկթն
Հայ մոզովրգի
շաՀե րբ մատ -
նելով նբա ոխերիմ
թ^ամինեբին
է
Տ՚ոգովոլրգների
ագգային
ազատութեան
Հա -
մար իսկական
մ ա բտնչոզնե
բ Հանզիսացե
լ եւ Հան–
գիսանում
են բոլշեւիկներբ,
որոնք
միչտ
կաբեւոբ
նէչանակութիւն
են տուել
իմպերիալիգմի
ղէմ մո -
գով
ուբզնեբի
ազզա
լին - ագաաազ րական
սլա
յքա–
րին :
Լենինբ եւ Ատալինբ
նբանց աշակերտներբ ու
զինակիցներ Ատ. Շ՚սՀումեանր,
Ա. Ապանգարեա–
&Ը, Ա– Մ իկո յեանբ
, մերկացնելով
Գաշնակներին
լ
•սպեցիֆիկներին
ու միւս
նաց իոնա լիսաներ
ին ,
՜Հայ եւ ՛Այլ մոզովուրղների
, ագգ. ազատագբոլ ^
թիւնբ
կապոլմ
էին
՛լ լխաւո
ր Հարցի* գասակար -
ղ ային
պա յքաբի Հետ , պրոլետարական
ռեւոլոլ -
.ցիայի յաղթանակի
Հետ, որի յա9ող
ելքն է
միայն
•ապաՀովում
ազզային
Հարցի
լուհում բ ՝.
« Ռուսական
մաբքսիստներբ
•
ասում է բն^
կեր Ատալինբ,
միշտ
է լ
ելնում
էին։ այն
ղբոյ–
•թԻց
1
"Ր ագգային
Հարցբ
ռ եւո լոլցիա
յ ի պտբգաց–
ման
բնգՀ • Հարցի
մի մաոնւ է» (ի. Ատալիս. եր -
կեր
, Հատ . ) \ , Է9
398) :
«ԹիւրքաՀա
յասաանի
մ ասինէ » յօգուահում ,
• որ
գրուել է զեռ
1917
թուականի
ղեկտեմբեբին,
բնւկեր Ատալին,
վերլուհելով
Հայ աղգա
քին - ււ։ւլա -
աաղրական
շաբմման
անցահ
ուղին,
գրել է.
Այմմ պարղ է ամէնքի
Համար , որ Ռուսաս -
տանի
մուլովուրգԼեբի
բախտբ, իսկ
առանձնապէս
Հայ
մոզուիբգի
բախտբ,
սերաօբէն
կապուահ
է
Հոկաեմբերե–.սնռեւոլուցիայի
բախտի
Հեա» ԼԻ՛
Ատալին , Երկեր , Հա՛ո
• 4 ,
էչ
31)։
Հտյասանում
Աովետական
իշխանութեան
Հաս–
տաաման
առաշին իսկ օբերին
բնկեր Ատալինբ
կր
կին
շեշտեց, որ «Միայն
Աովետական
իշ1սանու -
թեան գաղափաբբ
խաղաղութիւն
եւ ազզային վե՛
բահննգի
Հնարաւորութիւն
բերեց
Հա յասաան
ին» :
Ագգային - ազաաագրական
շաբմման եւ պբո–
լետտբական
ռեւոլուցիայի
Հետ նքա ունեցահ կա
պի մաբքսիսաական
այգ յստակ
բմ բռն ումբ յա -
ճախ,
ցէ,ւով
սբտի, բացակայում
է
առանձին
գիտնականւնեբի
ա շիատութիւննե
բո ւմ : Նրանք ագ
գային
Հարցբ անշատում
են րնգՀանուր
քագաքա -
կական
Հարցե
րից , այն գարձնում
են ինքնուրո
յն
Հարց , գբանով
իսկ գլորոլելով
բուրմուազիայի
եւ
պրոլետարիատի
«Համաաեզ
գորհոգութեան
միաս
նական
Հոզբ
«ղբոյթի
գիրքերր^,
«միասնական
Հո
սանքի»
թէոբիայի
գիրքերը։
Ոբպէս
օրինակ,
ինչպէս
նչեց
բնկեր
6արու -
թիւնեանբ
իր գեկոլցման
մէշ, կարելի է բերել
Հա/
գրականութեան
պատմութեան
գասագիրքբ, "ՐՐ
կազմել է Հայկական
ԱԱ Ռ Գիտո ւթիւննե
բ ի. ակա -
ղեմիայի
Գրականութեան
ինսաիտուաբ։
Գասա ֊–
գբքում
ամէն կերպ
մեզմացլում
ենայն
Հսկայա
կան տար բերս ւթիւննե
րն ու սուբ
սլայքարնեբբ,
որոնք
գոյութիւն
ունէին
Մ– Նալբանգեանի
կոգ -
մից
գլխ՚սւորուահ
ռեւոլուցիոն - գեմ ո
կրաաակ՚սն
Հոսանքի եւ Ա. Նազաբեսւնի
գլխաւորահ
լիբերալ
Հոսանքի
միշեւ :
Բոլոր Հաբցեբբ
յանգեցնելով
ազ՚լային ^ ա -
զատազբական
շաբմման,
Հեզինակներբ
լռութեան
են մատնում
այն Հարցերր,
որոնք
կասլոլահ են
ԺԹ– ղարի 50—եՕական
թուականնեբին
գասակաբ–
գային
պայքարի եւ առանձին
խմբերի ու Հասա -
րակական
Հոսւսնքնեբի
միշեւ
մղուող
պայքարի
Հետ : Րաֆֆին եւ Պաականեանբ
ղասազրքում
բբ–
նութաղրւում
են իբբեւ
այսսլէս
կոչուահ,
ամբողշ
Համազգային
աղատադրական
շաբմման
իգեոլռգ–
նեբ :
Նաց իոնա
լի սաա կան կոնցեպցիա է գաբգա ֊
ցնում Աշոա Տ ո վՀաննէ
ս եանբ ԺԹ • ղարի
50—60"՛–
կան
թոլականնւերի
Հասարակական
Հոսանքնեբի ,
մանաւանգ
բուբմուական
լիբերալ
Նալբանգեանի
գնաՀաաման
Հարցում ;
Այգ ողով են գրուահ
նւր՚ս ոչ միայնւ Հին գոր.
հեբբ՝ Մ–Նալքքան^ձաՆի
^Խ-^իպ
ձբզեր»ի մեկ -
•նաբանութիւններր,
այլեւ նոր
աշխաաութիւնբ
«Մ իք՛ս յէլ Ն՛Ա լբանղե
ան ր ելնբա մամ անակբ»
,ո
բը
նւե բ կ ո։ յա ցբ ե լ է նա Հա լկական։ ԱԱ Ռ գիտութիւն -
նե
րի
ակագեմիա յի
զ րականութեան
ինստիտու •
տին
Հրատարակելու
Հաւքար :
«Միասնւական։
Հոսանքի»
արատաւոր
կոնցեսլ -
ՅԻ՚"յԻ ագգե ցութեան
գբսելո
րում
Հանգիսացաւ
նաեւ ՀայպետՀրաաի
կոզմից
թ ո յ լ տրուահ
սխալբ
Րաֆֆուի
«կայհեր»
վէպի
Հ րաաա
բ ա կում բ , կցե -
լով
նրան.՛ քաղաքականապէս
սխալ
առաշաբան
։
Ոբպէս
«միասնական
Հոսանքի»
թէոբիայի
ռեցի -
աիվի
մի այլ օրինէակ, կաբելփ է բերել
կամսար
Գրիղոբեանի
կոզմից Ռ– Պատկանեանին
տուահ
գնաՀատականր
«6ովՀտն։նէս
Թռւմանեա»ն
զբբ ^
քում , որբ
լոյս է աեսել
1950
թուակա^փն
«Մոլո–
ղայա Գվաբգիա»ի
Հրատա բա կութեամ
բ :
Նրանոլմ
Հեղինակբ
գրում է «.. .Պաականեանբ
.ղաշասլտ -
նում էբ Հայաստանի
քազաքական
ինքնուրոյնու -
թեան ու անկաիսոլթեան
գազափաբներբ
. . .» Նա
կոչ էր անում , միաւորել
ագգային
ումերբ՝
Հայ -
բենիքի
ագաաութեան
Համար
մղուող
պայքա -
րում։
Պաականեանբ
«աղնիւ
Հայրենիքի
զաւակներ
բին» կոչ էբ անում
բռնել վճռական
պայքարի
ոլ^
զին եւ «փչբել
ստրկութեան
չղթ անե ր բ» : Նա երա–
զում էր այն օրերի
մասին, երբ «չքնաղ
Հա քաս -
տանի» գաշտերր կբ լուսաւորի
ազատութեսճս
ասե–
լը>
(է^ 45-46) :
II լ I– Ր
Այստեղ
պարղ
երեւում է , որ Հեղինակբ,
խօ.
սելով
աղղային
–ազաաագրական
շաբմման
կոզմ–
նակիցնեբի
մասին, բնգՀանբապէս,
չի
փոբձում
շեբտաւոբուահ
վերլուհման
ենթարկել այգ շաբմ
ման
դասակաբգային
ումերր
ելցոյց չի ^^լի,
այն տարբեբ նպատակներբ,
լ.ր այդ շաբմման
մէշ
առաշագրում
էին աոտնձին դասակաբգեր
եւ նր .
բանց իդեոլոգներր ;
Խօսելով
ստրկութեան
չղթանեբից
Հայ
մոդո–
վբգին
աղտտագրելոլ
մասին, Պատկւսնեանբ,
ի
Հարկէ, երբեք
աչքի առսվ չի ունեցել
աշխատաւոր
Հայեբի
սոցիալական
ագատազրո
ւթիւն
բ, իսկ կ.
Գրիղորեանբ
պաբղոլթիլն
չի մտցնում աւռ Հաս .
Պա֊ականեանի
ո աեղհաղռ
րհո լթհան
գասա -
կաբզ ային
էութեան այգ սխալ մեկնարկման ագ -
զեցութիւնբ
այնքան է արմաաացել,
^ր
նոյնիսկ
«Պի՚՚նեբ»,
մանկական
մուոնալբ
1952
՜թուականի
8բգ
Համարում Ռ–Պատկանե
անի
մասին
զբում
է.
« Ջնայահ որ Պաականեանբ
իր Հալեացքնե -
բում Հեաեւոզական
գեմոկրաա
չէր
թ ^ յ ^ ^^^^^
ւել մի շարք
լուբշ
սխալներ,
բայ^ ձլ այնպէս
իր
մի շարք գրոլահքներում
նա աշխատում էբ հայ
թաէւաոսԱ Վը 1՝587իԱ
իյԱԲ
« 8ու՚>արեր
»ի օսւա<լ խմրացիրը , ըՕլ.
ներ
Թաշեան, վերջերս շահեկ՚աքւ֊ յօդոսածա–
շարք մը երատարակած էր եայերէնէ հայերէն բա^
ոաբան՚նեբւււ մասին,
(շարունակելի)
:
էքաւնօթ բտնասէր Պ –3– քփւրտեան հետեսեալ
ւնամակը ու-զղած էա^ս աււթիւ–
« Տուսաբեր»ի
մէշ վերշեբս
երեւցաւ
շաՀեկան
յօգսւահաչաբք
մբ «Բառարաններ
ել Բառագիր
.
նեբ» բնգՀանուբ
խորագրուի եւ Բ . Թ– ստորագրու
թեամբ։
Թերթի
16
Օդոսաոսի
թիլին
մէշ
յաբղելի
յօղուահաղիբբ
կբ դրէ . «Աեբ
Հինւ մատենւա -
գրութեան
մէշ բառարանի
յիշատակութիւն
չկայ։
Գրչազիրներբ
Բառգիրք կամ Բառարան
Հայոց ա–
նունբ կուաան
բառերու
այն աոանձին
Հալաքոլմ–
ներուն,
որոնք քագուահ են մասնալոբ
գիրքերէ^
եւ որոնւք աւելի չաա մեկնւոլթիւն։նեբ
են , քան բա–
ռագիտակս
/1ւ
Հետագօտոլթիւններ
» :
Այ"
վկա
յութիւնբ
մասամբ
ճիշդ չէ , եւ աւե -
լորդ– չեմ սեպեր կաաա րելու
՚իոքր
ճշգռւմ
մր ,
տալով
կարեւոր
հանօթութիւն
մբ Հայ
բառաբան–
նեբու պատմ ութեան
Համար :
Նաիս անկարելի է, որ Հայերէնի պէս Հի^
,,լ
ճոխ քեզու ։կւ բառարան
չունենա
յ , մ ։։նաւանւզ
մեբ
Ոսկեգա
բուն
, երբ թ ա րգմ
ան ա կան դ րական֊ո
ւթիւ
նւբ ստացահ էր մեհ թավ։ եւ կարեւորութիւն
: Այդ
միիցին
կային
բազմաթիւ
նոբ աշսւկերտնեբ
, ո
րոնց Համաբ անտարակոյս
պաՀանշ
մբն էր բա ™
ռաբանբւ Այս պայմաններուն
մէշ, արգաբ է ա -
կնկալել, ոբ կային
Հայերէնէ
Հայերէն կամՀա -
յերէնէ
յունարէն։ ել ասորերէն
բառարաններ
:
Թէ
Ի՞նչ
եզահ են ա յգ Հին բառաբաննեբբ
ւ
Մենք այս Հարցումին
կբնւանք սլա։ոս։սխան։ե
լ աին
ձեւով , ինչ ձեւուի
ո ր ստիպուահ
ենւք պա ւոա ս խա
նե
լ
9^7֊
դարէն։ առաշ
զրչաղիրնեբու
է ՚ ւ ո յ ո լ -
թեան
մասինւ մեր մէշ, երբմանւաւանւգ
լաւ գի ^
տենք^ որ բագմաթիւ
Հայերէն
ձեռագիբներ
, պատ
մական
գորհեր
, Աւետարաննե
ր , Ասա ո ւահա
շուն
չեր եւ ՚ոյւն։ ւլրչագրուահ
են Ե– գարէն
մինւչեւ Թ՛
զար
, որոնցւէ՚է
օրինակներ
ունինք
, սակայն եր ^
բեք
նախատի պեբբ :
Պ՚սաասխանբ
սլա րզ է ։ ժամանակն
ու մարգիկ
ւիճացուցահ
են ինչ որ ունէինք :
Աակայն
ւիեբադառւեանք բառ ա րաննե բո ւն ել
մէկզի
ձղենք
ենթագրոլԱիւններբ
:
Հայերէն։
Հին ձեռաղ
ի րնւեբու
իմ սեփական
Հա
ւաքահո
յիս մէշ, որ այմմ
էլանցնի
200
թիւբ, կան
բառարաններ։
Ասոնւցմէ ոմանք
«լուհմունւքներ »
ենւ , զոբս բ. Թ–
«մեկնութիւն»ներ
կր կոչէ։ Ու
նւիմ «Գաղիանոս»ի
րառարանւ
մ բ : կան։
բառարան
ներ
,ռրոնք եբրայերէն
, պարսկերէն։
բառերու
Հա
մառօտ
շ՚սբքեբ
են : Աակայն
կ։ւ։ն եւ աւելի
բնդտբ–
ձս։կ բաոարան։ներ
։Ո^նիմ
«Եբեմիա
Աեդրցոլ» վե–
րաղրուահ
Աուրբ
Գրոց բառարան
մբ, անթուա -
կան, ապաՀովաբար
Ժէ -
դարէն։
Եբեմիա
Աեդրցի
, որուն/ բառարան/ին
ձեռա -
ղրէն
ուրիշ օրինակնւեբ ալ կան, Հոս ուՀոն, զանա
զան
Հաւաքմանց
մէշ, էշմիահնայ
միաբան
էբ։ իր
մասին
մեբ ղիացահբ շաա քիչ բան է : իրեն վե -
րաղրուահ
բառգիրքը եր բագկանայ
մասեբէ, ռ -
բոնք
եբբեմնւ այբբենական
կարգով
շաբուահ եւ
երբեմն անկարգ
շաբուահ
բառերու
Հալաքում
մր
կբ կաղմեն : Այս բառարանէն է , որ աւելփ
ուչ ,
/ « ասռայի^
ինքնագիտակցութեան
բերե–
՚^"՚^"1ւնձ<եաեւՊականեանբ
պատկերւում
է
Ր ՚ - ՚ ր ^ " ^
աշխաաաւորութեան
շաՀեբի
պաչտ -
որպէ"
՚"՝՛
լ
^^աոիայի գէմ մղուոգ
պայքարում է
պան ր"–Ր \
նեբի Հետ առաշին
անգամ
ԱյգպԻ՚՚՚՚Վ՝
մեր երախանեբին
Հէնց
սկիղբից
Հբ^
հանօթացող
ՐՀ ^^լ^^ծադոբհութեան
գասա -
րամցւում է "(Լ, ձ
՚ ^ ՚
րասցւ–".–" -> –լ >ւ
• 1 "
գասա -
կարդային
էութեան
քաղաքականապէս
սխ^^
յ . ^ ^ ^
նարանումբ :
« Միասնական
Հոսանքի»
կոնցեպցիայի
ագ .
գեցութիւ^Ր
դբոեւորւում է նաեւ
առանձին պատ–
մաբանների
ա չիսա.ոո ւթի ւննե րում՝ ՀասարաԱա ^
կան քաղաքական
Հոսանքնեբի,
առանձին
գորհիչ.
նեբի եւ քաղաքական
պարտիանեբի
գնաՀաաման
մէ9–
իրբեւ
օրինակ
մտտնանշենք
ընկեր Խ- Բա ^
դալեանի
«Ակլ" ֊ ամերիկեան
ղիշատիչ
ի.է^է ,
ս1.ալի,.յմի ազրեսիվ
քազաքականութիւնբ
Հայաս .
տանոլմ
1919-1920
թ– թ
֊)
ԲՐ՚՚մ՚-ԲՐ.
"Րբ
Հրա
տարակել է Երեւանի
Պետական
Համալսաբանբ
1951
թուականին :
Բրո>իւբի
Հեգինակբ,
Հանգէս
բերելով
օբեկ -
աիվհսւոակ՚սն
մօտեցում
, չի կարոգացել
մինչեւ
վեբ9բ
մերկացնել
Գաչնակների
ոբսլէս
Հայ
մողո^
վ բդի
ամենաոխերիմ
թչնամ
ինեբի ու անդլո ^ ^ ,
մերիկեան
իմպերիալիղմի
գո րհա կա լնե ր ի , ել թոյ^
է տուե, մի շարք կոպիտ
սխալներ։
^ ՚
Զ–
ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
