HARATCH, du 1er janvier au 29 juin 1952 - page 216

\իիԹէ(Ր ՊԱՏՄՈՒԹԵԱ՚ե ՀԱՄԱՐ
(ՄԱՂԱ՚^ԻԱ ԱՐ՝1^– ՕՐՄԱ՚եԵԱ՚ն)
ԵԻ
ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ
. ԴԱ՛ՐՁԵԱԼ ւ ս շ - յ ա օ ւ ւ է ։ «յ^քւշճւ
ՈՒՐ ԿԸՅԱՑՏՆՈՒԻ ՆԱԵՒ–––
. ԽՄԲ– — Այս խորագրււվ, նսւխկին Պսաւ–
րիւսւրք Օրմանեան ալւք., իր ընտրութհա1ւ
|»–ու–ակա1ւէն (6 նոյեՍ՜րեր 1896) մինչեւ երաւ–
ժա՚բման թուակայնր (16 Յւււլիս 1908) աեղի
ունեցած դէպքերը արձանադրելով երկու պը–
րակի մէջ ամփոփած եւ ապել աուած էր
1910ին։ Այս պրակները հրապարակ չեն ելած,
այլ որոշ թիւով միայն ղրկուայծ են մտերիմ™
ներու:
Այդ հացուադիւտ օրինակներէն մին ձեււք
ձդած րլլալով, յաջորդյաբար պիտի քաղենք
շահեկան մասերը։ (Անվսւվւոխ կը պահենք իբ
լեդուն) :
ԸՆՏՐՈԻԹԻԻ՚եՍ
Պ ասւ ր է ա ր ք յ^սւ ըու.էԷՍ կաաարույււծ է առանց
էմ ղո րհ՜ ա կը ո ւ.թ ե ա՝ն ս , Լւ, առանց իմ ակքԽկաէՈւ^
թեանս:
1896 յո՚-լի՚՚ի ՎԻսԸսւլ Աըմալկն Պոլիս եկած
էի՝ փսւնական եւ. գսլրոց ական գո րծերու. կարգա­
գրոլթեան Համյւր է Նոյն աարւոյ օգռսաոսին արթ–
րառիթ գո րծ ո գո լ թե ան ց ականաաես լի՜ե-ելէ եաքլլ ,
Արմաշ գարձայ սեսլաեմբերի ոկիղբլւ :
Ամենայն ինչ յուսաՀաա էբ ՚իսլբեվանքին մէք,
ամէնէն կարեւոր բաներբ պակաս , վանականներու,
օրապահիկին Համաբ Հացն ու խնձոբբ էավավ աա–
ւոլ սլա րաաւո րու եոան..
Պոլիս գառնալու ալ արգիլուած էր , Հա՝ղէւ Բաբ–
թողիմէոս տեղապաՀ ին մօա մ ի քւն՚որ գոլ.թ եամբ եւ
նորա գիմ ումնե բով ա րաօնուեցանք՝ ես ու Ղ՚ուր–
եան Եղիչէ վարգապեա ։
Պոլիս Հասանք Հոկտեմբեր \ Տին եւ 1 Տին Ղ՚պ֊
րեվանքի շարուձԿ;ակութեան մասին Հոգւոցը բսէ
բս ին ինձի տեղա՚պաՀն ու Վյռ բ չութեան վարիչ
գե բ—ա տ են ա.պեա բ :
Եո աէ 24/՚1՛ գրա՛ւոր, յայանեցի գագարումս ,
եւ մ իանղամ ա յն աեղապաՀէէն իսնգբեցի Եգիպաոսի
Համար .անց ա գիր Հանել տալ , Պոլսո յ մ էք մնալու
բնաւ կամք չունենալով է
Նո յն միքոցին Յա բո ւթի ւն փաչա Տ՛ա աեան ««™.
ռաքիկայ ր^՚տբութեանց մասին Հ\ամաձա յնութիէՏւ
գոյացնելու Համաբ, իւր տան մէք մողովներ կբ
գումարէր, ո՛չ Հրաւիրուեցայ եւ ո՛չ գացի, այցե^
էութիւն իոկ չտուի է Աբմաչէն Հիւանգձագին եկած
Ըձլաքփ՛։ աան մէք Հանգիստ կբ մնայի եւ սլտոյա–
ներ չէի լ^եր %
Այգ պարագա&՚եբուն ներքեւ, ե^. քանի մ բ օրե–
բու Համա՛ռօտ մամ ան՛ա կամ իքոցին մ էք , Հոկտեմ -
րե յւ 31 ին՝ կրօնական ժողովո յ անգամ եւ նո յեմ­
բեր ()ին Պատրիարք լ^տրուեցայ , թէպէաեւ
մէն պաբաղձաներ պատրիարք լէԻտրուելուս նպաս­
տա՛ւոր չէին , գլխաւո րա բապէ ս , ՛ոչ ՝իհնէ , այլ
յիմ կամա՛ց Հայ Ուղղափառ Եկեղեցւո յ մէք գբտ–
նոլի ԷՍ է
Ազգային Վարչութիւնբ, ոբ գոյութիւէէ ոէնէր
բնտ րութե անս ւատեն , Հետեւեալ կերպով կազ­
մուած էբ •
կբօնւսկա՚ն ժ^ղււվ՛ ՏովՀաննէսեան Գրիգռ–
րիս, Աանկունի ՎաՀրամ , Աուրատեան Աելքիսե–
դեկ Արքեպիսկոպոսնեբ , ճէվաՀիրճեան Գաբբիէլ,
Այվազե՛ան Տոփսէփ , Գուբեան Եղիչէ, Իւթիւճեան
Գէո րգ թաթարեան Գարեգին վարգապետներ ,
Ա է թեան կա՛րապետ , ՇաՀ\ն՚սւղարեան ՅովՀաննէս ,
Այսնտաէճեան կարապետ , Տէր-Գաբրիէէետն Խա՛֊
չատոլր ել Խանճեան Գաբրիէլ ալագ քաՀանաներ ։
•քաղաքական Ժռղով՛ Տա՚տեան Յ՛արութիւ՛ն եւ
Ասլանեան Ատեփան՝ փաչանեբ , Նոբատունկեան
Գաբրիէլ, Տիլպէր ԶարեՀ, Խարեան Գրիգոր, Ջայ–
եան իլիաո , Տ էր-Ներսէսեան Տիգրան , Եուսռւֆ–
եւսն Տիգրան , Գարակէօէ^ան Գրիգոր, Աեթեան
ՄիՀրան , Տէմիրճիպաչեան ԱեպուՀ, Ասասեան
Մկրտիչ, ՄաէՆուկեան Աենեքերիմ, Գաբամա՚ճեաՆ
կարապետ էֆէնտինեբ է
Ընտրող ժողոփի կաղմութիւնն ալ բստ ամե–
^րա՚յնի օրինաւոր եւ տիրող կանոն ա՛գր ութեան Հաւ.
մ աձա յն էր , օրինալյո րապէս լնտ րուած եւ օրինա­
ւոր պասյմանամամի մէք գտնուող երեսփռխաննե–
րոփ գում՛արուած։ Ասոնց թիւր 62^ կբ յանգէր,
ինձ տրուած քոլէներուն թիւր 48 էր , որ է բսել
78 ՛առ Հարիւբ , յոյժ գոՀացոլցիչ քուէարկու^
թիլն մբ;
Ես ո՛չ բնարոլելու Հետամուա ձգած էի, եւ.
ո՛չ ալ պա՚րագա\նեբբ ձեռնտու ել նպաստաւոր էին
ոեւէ Հետամտութեան ։ Եւ իր°Ք ՛աէ Տատեան փա^
չայի գումարած ժոգոփներուն մէք՝ նախ ուրիչ
եպիսկոպոսներու բնտբելիութեան փյ՚այ խօս՚ուեբ
էր , Տատեան փա՛շայի րնտրելին ալ ուրիշն է եղեր,
եւ խօսուած լճ՚արելինեբուն եւ թնքնբնծ^աւյ ընաբե–
Եբբ Լոեցի թէ Պ - Զօպանեան յօգուածա՚շաբք
մբ Հր՛ատարակած է Ա՛ Մ՛արսէ լի թարղմանու–
թեանց վրայ, ուրախացայ ։ Ա՜Հ, բոի , վերքապէ՚՚ս
Հիմա լրքօրէն պիտի քենէ խնգիրբ ել ներկայացնէ
իր գիտոգութիւննեբբ : ԱՀ ագին գժուարոլթիւն–
նեբով գտայ այգ թիւերբ; Հ^ատ կարգացոլած
թերթ մբ բլլալու չէ , գոնէ Ֆրանսայի մէք։ Ան կբ
կոչուհ (^–Պայքար՛» եւ կբ Հրատարակուի Ամերիկա։
Առա 9ին ա՚կն՚ա ր կո վ , ավւ ի բե րան մնացի խո–
բագրին գիմաց։ Ի՞նչ կբ կարծէք որ րլլայ.
^ Պ– Կ– Փօլաաեանի յօդռւածաշարքր »; Այս
ի՜նչ պատիւ . • • : Հասլա գուք ել ես կբ կարծէինք
թէ իսնղիրր Ա– Մաբսէլի իժա րգմանո ւթ եան ց վրայ
էր ՚՛ ինչո՛՛ւ այս խոբագիրր ; Անցնինք սակայն ;
Պ • Զօպանեան Հոն կբ մեղագրէ 0 • Պէրպէրե՚անբ
ել զիս, որովՀետեւ Հալնած ենք Ա. Մաբսէլի
թա րգմ անութ ե՛անց ; Ն՛ո յնիււկ թեւ կուտա՛յ. երե–լաւ–
կա յութեան եւ կ՝ ո ղե կո չէ եր քանկա յիչա՛տակ Ո՚ե–
թէոս Պէրպէրեանբ։ Կ՝բսէ • ^Գամբանէգ բարձ­
րացուր գլո՝ խգ ել տե ս թէ ի՛նչ Կ^ւ^է ղա՚լակղ ,
տե՛ս ան որքա՛՛ն անաբժտն է քեղի... » : Զարթլն–
ն\ա բ սակա քն մեծ գասա իա րտկր , գժբա խտտ՚բս. ր :
ՈրովՀետեւ վստաՀ եմթէ ան պիտի Հրճուէր ի
տես իր տ՛աղանգաւո բ ղաւկին \ա րժան իքնե րոճՆ :
Պ– Զօպանեան կբ մեղագրէ նաեւ ^Յաււաք» ,
հԼՅուսաբե ր՛^ եւ ^Հա՛յրենիք» օրաթերթերբ, որ՛ոնք
տպած կամ \ա րտա տպած ենիմ յօգոլաչարքս , ա,~
ռանց իբենց Հակտկչռին են թա րկե լո ւ : Պ - Զօսլան–
եան կբ ժ ոռն՛այ անուններբ ու^ք՛ իչ թե ր թե րոլ ալ ,
բա յց չի մ ոռնար իր մ եղագբանքին մ էք սսլբգեց,–
նել թէ ա յգ երեք թերթերբ նո յն կո լս՚ւ^^կց ո ւթ ե ան
կր ւղատկանին :
Տեղբ եկաւ Հիմ ա՛ պոռա լու .
« Հ ^ ՜ Օ » մա՛րգ, այս իսնգբին մէք ի՞նչ գոբծ
՛ունի կոլսօսկցութիւնբ » : Իրաւ՛ունք ունի՞մ նաեւ ,
Հո՚ս ալ բոքն՚ելու իբ օձիքէն : Ո՞ւր է մեղքր, ել ո՞վ
է մեղանչոգբ ; ինին մ ամուլի օրէնքներուն գէմ
միակ մեղանչոգբ ինքն է, Զօպ՚անեանբ , եւ ուրիչ
ոչ ոք։
Իր մ է քէն անՀ ետացե՞ բ են տրամ ա բանո ւթեան
վերքին նշո յլնեբբ : Յօգ՛ո ւած կբ գբէ Ֆ յ՛ան աայի
մ էք տեղի ունեցած խնգիրներոլ մ՛ասին : Ինք , Ա •
Մ ա րսէ լբ եւ ես Ֆրանսա կբ բնա՚կինք, խօսքբ մեբ
մասին է X ինչո՞ւ իբ մեղի Համաբ գրածներ բ մեղ­
մէ կ՛՛ուղէ ծածկել։ ինչո՞ւ իր յօգուածնեբբ Ամե­
րիկա՛ կբ գրկէ • Ինչո՞լ չտսլեց ղանոնք ՀՅառաք՛էի
մ էք , ինչպէս կբ պա-Հանքէին օրէնքն ոլ սլա՛րկե շ–
տութիւն բ , քանի ո բ Հոն լո յս տեսած է ր առաքին
անգամ իմ գրածս է ՀձՅառաք»բ պիտի մեբժէ՛^ր :
Ի՞նչ սլատճառով, եթէ տպուհլիք բաներ էին։ թող
տպէր ^Արեւմուտք՚ֆիմէք, թոգ տպէր իրեն ա՛ւելի
մօտիկ Հ.Այսօր՝»ի մէք։ Հ՚ոս սակայն սաիպուած
եմ Պ - Զօպանեանին իրտւոԼնք ա՛ալ, եթէ ո՛չ բստ
ճեւի , գոնէ բստ ի)ոբքի :
Այգ ֆրանսաՀայ թերթերէն ո՛չ մէկբ պիտի
ուզէր ապել իր ճոռոմ ա բանութիւնւբ։ ք՚ւայց գեռ կբ
սսլասէք որ ձեղի բսեմ թէ ի՞նչ են Պ - Ջօպանեանի
գիտողութիւններբ Լիւք Անաբէ Մաբսէլփ թ^բգ^
մ անութե՛անց մասին։
Եկայ արգէն, կա՛մ... պիաի գամ։ ՈբովՀե^
տեւ վեց յօգուածնեբուն Հինգուկէսբ յ՚ատկաց^.
ուած ենՊ– Ջօպանեանի ստացած ն՛ամակներուն՛,
կամ իբ մասին բսուած գնաՀատանքնե րո ւն՝ 60
տարիէ ի վեր : ՝ԲլիշէԹ չէ փոթուած , ինչպէս կբ
տեսնէք։ Անոր բագրե լի է այս մարգբ, անսբբտ–
գրելի ալ պիաի մնայ :
Եթէ իրաւամբ կբ խոբՀիք թէայսբոլոբբ պէտք
է վերագրե լ սնափ՛առութեան , բնական է չատ չէք
սիսաչփբ : Բա յց այս բոլոբին եաին կան նաեւ յե–
տ ին Հաչիւնեբ :
Խո բագիրբ, Ամերիկա տպելբ, նամակնեբբ,
<այգ բոլորբ կըձգտին նպատակի մ բ ։ Զինք իբ
՚անունոփ եւ Համբաւոփ ճանչցողն եր ուն Հաւատաց­
նելու թէ այս նորեկները բանէ չենՀասկնար։ Ոչ
միայն չեն Հասկնար, այլ եւ կ՝ուզեն իբ ձեռքէն
իսլել իր իբաւունքներբ : ^Տեսէ՛ք, տեսէք, կր շար­
ժէ այգ նամա1լնեբբ անոնց գիմաց, տեսէ՛՛ք վկա,^
յազիրս , ամենամեծ մ արգոց կողմ է տրուած • • .» •
Եւ ի՞՝^՝չ ենիր մասին այգ զբոլածնեբբ։ Պար­
զապէս քաղաքավարական խօսքեբ։ կան որ յ ո ւ զ ի չ
են , բայց կը վերաբերին մեբ ժողովուրգին կրած
տառապանքներուն : Մ եր քարգերը լայնօբէն օգ–
տագործուած ենի նսլաստ Ջօպանեանի անունին։
Այգ աղնիւ մարգիկբ յայտնած են իբենց ցաւբ
կատար՛ուած իսժ գժո ւթե՛անց գէմ , յա յւհն՚ա՚ծ են
Փարիզ բնակող Հայ գրագէտի մը, որ իբենց կը
ներկայացնէ այգ ժողովուրգին թէ՛ ցաւբ ել թէ
գրականութիւնը :
Գէ՞չ բո֊ն է այս, պիտի Հա՛րցնէք։ ի Հարկէ
դէչ էէ՛ բնգՀակաոա1լն չատ լալ է.ըսի արգէն,
Ջօպանեանի՛ ա յգ ուղղութեամբ վատն՚ած քտնքեբբ
մ եբ ե րա՛խ տտ գի տ ո լթ ե ան ա րժանի են :
Ատկէ Հետեւցնե լ թէ անոնք Հտւնած են իբ
թա րղմ անութե՛անց , բաւական ճամ բա՛յ կա՛յ ;
Մալա՚րմէ մը Հտւն՛ա՛՛ծ բլլայ այգ ոտանա՛ւոր–.
ներուն... /^11օՈՏ I Ճ110ՈՏ, Պբ– Զօպանեան։ թոլբ^
Քէ՚"յ Ւ^ւՐ^ԲԲ ձ^^՚Ք ՚ քոանեւՀինգ տարիէ ի վեբ
Ֆրանսա կ՚ապրինք : Գիտենք թէ ո՛վ էբ ՄալարմէՆ
ե լ ի՛ն չ է ր անո ր զ բական ճ ա շա կը ; Ա են՛ք նո րե րս
քսանեւՀինգ տարիէ ի՜վեր կը սնանինք \այս ժո–
զ"վուրգին մշակոյթով։ Նամակներով չենք ճանչ֊
նաբ ՛անոր գբողները, կըխօսինք անոնց Հետ, բա,..
բեկամաբաբ։ Գիտենք անոնց անկեղծ կաբծիքբ
ձեր թարզմ անութեանց մասին։
(Մնացեալբ յաջորդով) , . ՓՕԼԱՏԵԱՆ
.ԲԱՆԻ ՄԸ ՏՈՎՈՎ
ՅՈՒՆԱԱՏԱՆԻ արտաքին նախարաբբ , Պ • Վե^
նիզելոս , Հռոմ Հասնելուէ , քերմ լ^գունեէութեան
արժւան՚աց՛ա՛ւ : "(յաէսարարբ խորՀբգակց\ոլթիւններ
պիտի կատա րէ , ամ րասլեգե լու Համար իտա լեւ–^
Հե լլենական յա րա բե բութիւԱւ^ե ր ը : կարգ մ բ չբքա–
նա 1լնե րոլ մէք կր կա բծեն, թէ պիտի վարձէ երրեակ
Համաձա յնութիւն մ բ կնքել յ՚տալիո յ , Տունասաա­
նի եւ թուրքիոյ միքեւ , զօրացնե լու Համ արՀայւա..
լային Եւրոպայի ասլաՀ ովութ իէձՆ՚ր ։ իա՚ալիա սկբ՚Լ՜
բոլնքով Համ աձա յն է այսսլիս ի ղա շինքէէ ՚^ը, Բ՚"յՏ
կը սպասէ որ վերքԼապէս պա բզուի Ե ուկոլալիո յ
դիբքբ Թրիէսթկի Հարցին մէք։
լէներուն Հեւհացումտլխն ետքլլ վերքէն վերք իմ յսւ.–
նունս է արուեբ ։
կառավա բո ւթեան առքեւ ոչ ծանօթ էի եւ ոչ
բարեկամ , ել ,ոչ ալ իբբ Հա՛ճ՛ոյական \ան.ձ նկատ–
ուա՛ծ էի ։ Մ՛այրաքագա՚քի պեաական անձանց Հետ
բն^ալ ծանօթս ւթի ւն եւ յարա՛բերութիւն չունէի :
Արմա չի պա շտօնավտ րութեանս մ էք երբեք անոնց
Հեա շփում ունեցած չէի։ Իբբ նախբնթաց՝ կը
յիշուէր միայն 1882^ կ՛արնոյ գէպքը^ ուր ՚ա՚ռա՚քփն
անգամ յեզափո խական կազմ ակե բպո ւթե ան սկզբ.–
նա-ւո բութիւն ը ե բելցած էր: Այն ժ՛ա՛մ տնա՛կի ա՛­
ռաքն՛ո բգե ես էի , ել իմ փյւաս ալ պա չտօնա պէս
ամբասս*անոլթիէնւնեբ եգած էին, նոյն գոբծին ՚ա^
ռ ա ^ ո բգբ կամ Հ ոփ անաւո բոզ ր եղած 1լ ըս՛ուէի ։
Լբտեմներ կաբնո յ առաքնոբգաբանբ պատած կը
Հսկէին , ձե բբա կա լե ա լներ ուն փ րա յ իմ մ ասիս
խիստ Հաբցաքենութիւններ կատարուած էին ^ ո յ ն
իսկ առա քնո րգա բանի վւ՚ոքբալոբբ բսւնտաբկոլյսծ
ել խիստ Հարցուփորձի ենթարկուած է ր՝ իմ փյ՚այ
վկա՛յութիւն քաղելու Համաբ , եւ վեբքապէս ա–
ռա՚^ւո րգո
ւթենէ Հեռացուիլս Պ ատ բիտ րքա ր՛ա նին
առաքարկուած էբ : Ես պաբտաւորուեց՚ա՚յ փութոփ
Հեռանալ պաչտօնական ,ու բռնական՛ գոբծոգու–
թեանց տե՜ղի չտա-էոլ Հ֊ամաբ։
Պատբիաբքական լ^տբութենէս յետո յ ա յգ
նախրնթացը անմիքապէս երեւան Հանողնեբ չպակ­
սեցան ել գործը քննութե՛ան ենթա՛րկուեցաւ եւ
^արութեան Հաս տ\ատ ութ իւնը յապաղեցաւ , եւ
յաքողցնելոլ Համաբ Տատեան փաչա՝ նորանոր
աշխաաոլթեանց ձեռնարկելու ելզօբաւոբ միքնոբ–
գութեանց գիմելու պաբաալորուեցա^է
Սկիզբէն ի վեր վարչական պաչաօններու սխ–
բաՀա՚ր եղած չեմ, ել պատրիարքութեան վբայ ՛աԼ
Համակիր աչքով Նայած չեմ։ Երբ 1886^15, Աակաբ
կտթոզիկոս ճեմ՛արանի ուսուցչութիւնն առաքաբ–
կեց , այգ պաշտօնը ստանձնեցի Հակառակ ոմանց
խորՀ՚ուրգին թէ այգոլ ասպա՛րէզս կբ փակուէր :
կեանքիս Հիմնական սկզբուձն՚քն է ել Հ ՚ա՚ստա^
աուն կանոնը ո՛չ մի պաչտօնի Հետամուտ լինել,
եւ ո՛չմի պաչտօնէ խուս՚ափիլ, այլ օրինա՛ւորապէս
յայանուած բնարութեան կամ ՚անուանման Համա–
կերպի է , եւ յանձնա րտբեա լ գոբծին մէք ՚անփՀ՚ատ
եւ ցփերք ա շխատի լ :
Պոլսէն գաւառ, առա քնո րգութենէ ՚ուսուցչու^
թեան, մայրաքաղաքէ վանք տեղափոխուած եմ
կս՚ռանց գիտո ղութեան ,. մ ի շտ Հայէկաւոբբ կամա–
լոր րնելու ղո ւա րթ ութեամ բ : Այգ սկզբունքին Հա­
ւա՛տ՛արիմ մնա՛լս փ պատրիարքութիւնն ալ պէտք
չէր որ մերժէի , ա ր իմ աչքիս ՛որեւէ պա չտօնէ
տա՛րբերութիւն չունէր, բայց եթէ աւելի ծանբ եւ
աւելի գժոլա ր լինե լոմե սլա րագա յոփյբ , որ \ ^է)(^ին
ծս/նրագոյն ել դժուաբագոյն եւս գա՛բձած էր։
Երբոր նոյեմբեր ՛էին առաուն ԸնգՀ. ^ոգոէէոյ
ատենապետն ՛ու ատենագպիրը ներկայացան պա շ–
տօնական գիբբ յանձն ելու , եւ յանձնառութեան
յո րգո րներ կը խօսէ է^ , իրենց պատասէսանեց ի թէ
ղԳատապա րտո ւթենէ Հրաժարելու սոփոր ութ իւն
չէ եգած ՛ոբ իմ փյւտյ տրո՛ւած վճիռէն կա՛րեՆա յի
Հբաժաբիէ » :
Այն ժ\ամ տնակին կա տ՛ար ո ւած լ^տրութիւնբ
պատիւ լփնելէ Հեռու, պատիժ մբն էր կատաբելա՛
ԾԱՆՕԹ– Յաջորդով « ՀՐԱԺԱՐՈԻՄՍ >-
Ցեսայ « ԱՐԿԱԾԱԼԻ ՕՐԸ >:
Fonds A.R.A.M