ՑիէոսյաԱ Հայեք Ջիփի մկ
ԽՄԲ
Չ իփ է ն (Հարաւ. Ամերիկա) հայ աււեւ
արական մը , *1| • Անդրանիկ Պալռյեան
հեաեւեսւ|
տ եղե կ ո ւթիւննե րր կը հաղոր դ է ա յ դ հեոաւոր դ16–
զ ո լ թ ի մաոին
ՀՄարմսւրա,
12 Յունիս)
Ջէլէ
կամ
Հ;իլէ
ուՖի
700.(X)0
ք • քիչմ. աա
>
բած-ոլթէւն
ձէ
Տուկէս
միչփո՚ն
բնակիչ
:
^ԻԼԷԻ ՚^էէ Կ.Ը գանուին
բացի
բնիկնեբէն
, եկ -
ւոբ
Նսքանիացինեբ
, իաալացիներ
, Անգչիացինեք
^
Ամեբկացիներ
, Հրեաներ,
Արաբներ,
Աուրիացի
~
ներ,
Գերմանացիներ
, Հայեր
եւն–։
Տիրուչ
չեզռւն
սսլաներէնն
է
I
Ջիէէ ազաա
Հա՚Լ.
րասքեաութիւն
մրն է, որուն
Հարալային
սաՀման
ներր կ՝երկարին
մինչել
Հրոյ
Երկրի
սառնապատ
չրքաններր
յ
Ջիչէի
վերքին
Հա յ
գաղթականութիւն
ր
25
տարի առաք
միայն Հաստատուահ՜
է Հոն։
Աււաքին
գագթա կանո ւթի
ւնբ , որմ
ե1է մ ասամբ
արաբախօս
Հայերէ
կր բաղկանար
, եկաէէ է Աերաինի
ել այլ
չրքաննե րէ : Այս գաղթականութիւնր
կր
գանուի
Ասռռնօ • Եաեա
յ եւ Ա ան Բեռնարտօ
քաղաքներուն
մ^ք, կր ղբաղին
մանբ առեւտուրով
:
՚էյոր ղաղթականութիւնր
(Հաղիւ
2Տ
րնտանիք)
Հաո աատ
ուած
է Ա անթիակո
յի մէք, ղրեթէ
չփոլմ
չունի արարախօս
Հայութեան
Հետ,
որ
կոբսուելոլ
վրայ
է, տրուած
րլյալուի
որ իրենց զաւակԿւերր
ոչ
մէկ
բառ
ղիտեն
Հայե րէն
ու ոչինչ
ղիտեն
Հայոլ–.
թեան
մասին :
Առիթով
մր (^ասկէ շորս տարի առաք)
Պ– Այ
րէսէն
Զիլէ
այցելեց
Նորտյր
քՀնյ • Տ–
Խորէնեան,
ու արաբսվսօս
այլ խլեակնեբր
անթաււն
ուբախու–
^
€8ԱՌԱՋ>
թեամր
ողքունեցին
իր գալուստր,
շրքապատեցին
ղինք ու մխիթարուեցան
իր նե ր կա յո ւթ ե ամ բ :
Րրենց տասնեակ
տա րիներու
կեանքին
մէք ա–
ռաքին անգամն
էր ոբ անոնք
կր տեսնէին
Հայ Հո–
ղեւ-որականի
մր գէմքր
ու կր
ստանային
անոր
օրՀնութիւնբ։
Այլ է պարաղան
իրենց ղաւակնե
-
բուն,
որոնք
արղէն
ամ ո ւսնութե
ամ ր
խառնուած
են տեզացիներռլ
ու ղրեթէ
կորսոլած
կամ
ձուլ
-
ուած
;
վեբքին
գաղթականներէն
եղած
են՝
Պինայեան
անուն
վանեցի
Հայ մր, որ ամուսնացած
տեղացի
ւ^ոք
մր Հետ՝ ունեցած
է մի քանի աղքիկներ
եւ
մանչ
ղւււակ
մբ, որ ՜նեբկա յիս իբբեւ
վւբօֆէսօբ
կբ
պաչտօնավաբէ
Պ– Այրէսի
մէկ միքնակաբղ
վար
-
մարա՜նին
մէք :
1911/5/
Ջիլէ Հասաաաուած
են
Բալուի
եւ
Խարրերղի
չրքանէն
Աելքոնեան
, Ն
ալբանղեան
եւ
Պալոյեան
րնտանիքնեբր։
ՀետզՀետէ
եկած
են նո
րեր
ալ
իղմ իրէն
, Պ բուստ
յէն , Այնթապէն
, Երու
-
սա ղէմ
էն եւ այլ վա յրեր է
Հ
1934<5/
վերք երեք չորս անձեր եկան
Թիֆլի
-
սէն
եւ
Զ ինաստանէն
;
Զի լէ ի Հա յերէն
Հ ինզր
ունին գուլպա
յի ղոր ~
ծարան
: Պ֊աքբչեան
կերպասեղէնի
ծանօթ
առեւ
-
տրաաունր
ունի երկու
մասնաճիւղ
, ուր կ՝աչխա
-
տին ի մէք այլոց , երկու. Հայ պաչտօնեաներ
: կան
մէկ մանրավաճառ
, վւոքբաքանակի
վ յ ՚ ա յ
ւլործռզ,
մէկ
գո րղ ի ղործարան
Հ ա յեւօտա
րղրամ
աւլլուխով
գո րծոզ , պղպեղի
ել րրդեղէն
ի մէկ ղործարան
,
գհբղի
նոբ Հաստատուած
մէկ
վ՚ոքր աբՀեստանոց
,
քիմիական
աղի օտար եւ Հայ մէկ ղործարան
, մա–
մ ագո
րծ
մ ր , նո ր մամ անած
քիմիաղէտ
մ ր , գեր–
ձակ մր, կօշկակար
մր, Հագռւսաեղէնի
վբայ
գոր
ծող
նոր երկու առեւտրականներ
,. երկու
Հողա
–
դործ , մ ին կառավարական
սլա շտօնեա
յ , մէկ
տբ–
>Լ
6իչեալ
տնօրէնբ
, Հեբքելէ
վերք այն
լուբբ
^մ՜է Անգլիա
կ՝ րնգգիմ անա
յ
թուրքիո
յ
մ ուտքին
Ատլանտեան
Ո՚-խտէն
ներս , կր յայտաբարէր
որ
այգ ուխտբ չրքանա
յին Հանգամանք
ունի
:
. Աոոբ վբայ,
թուրք
լբագրող
մ ր կբ
Հաբցն^է
, անոր
•
ււ
^
Այնէ ատեն
ի՞նչպէս
կ^ԲԱայ
որ
իաալիա
կ^բնղո ւն։Ո լի ա յդ շրքանա
յին ուիստին
մ էք :
/*Հ/
կառավարութեան
ձեւով,
իր աւանդու
-
թիւննե բովն
•ու կրօնքռվր
իտալիա
Եւրոպայի
ան–
րամտնելի
մասբ
կր կազմէ :
ի՛՛նչէ
ձեր կարծիքր,
թուրքիա
, Հակառակ
Իր ՚յ^^ղափոխոլթեանց
ու
մռ զո վրգտ պե տո
ւթեան
կապուած
յԼԱսւլու
իրողութեան
Եւրոպայի
ՀաՀՏւ^–
քքէքկանութ եան
չթ՛ պատկանիր
:
..(
Տնօրէնբ
խուսավւած
է ա յս Հարցում
ին պա
-
ք^թասխէսնե՚լէ
է
Եւ Ան ղարայի
ձայնասլիիլռր
կ^ամւիոլիէ
մօէ -
մ ուլին
Հակազղե
ցութիւնր
լնգգէմ.
այս
յա յտաբա–
րո ւթեան
.
Այս
խօսքերր,
որոնք
կր կրեն
աոնուաղն
ԺԹ
՝• գարու
մտայնութեան
գբւդմր,
չատ
խոր
ար
ձագանգներ
յառաք
րերելռլ
Հանգամ անք
ունին (
Մինչ Բորէայի
մէք կռիւ
կր մղուի ազատ
աղ
գերու
իտէալին
Համար , ել թուրք
արիւնբ
կր
Հոսի
ու Ա արղկա
յին Իրաւանց
յա յտա բաբ ութիւնր
կր
Հաւաստէ
թէ ՚կբօնքներոլ
միքեւ խտիր
ղնել կարե
լի չէ , չես Հասկնար
թէ ինչպէս
կարելի
է
մեկնել
Անգլիո
յ արտաքին
նախարարութեան
լնգՀ • տնօ
րէնին
յիչեալ
յտ յտարա
րութիւններբ
: Այս
յա
յ -
ո։
արա
բա բութ իւննե բր
Հ րա տարա
կող
թե բթեբր
կր
Հարցնեն
թէ
Խա չակբութեանց
չրքանթն
վերա
-
գարձանք
արդեօք
:
Անգա բա
յի ձա յնասւիիւռին
խօսնակր
յեաո
յ կր
պաՀանքէ
ռբ Անգլիա
փոիսանակ
խուսա
ւիո գական
պատասխաններ
տալու , յստակօրէն
պարղէ
թէ
որո նք են այն իբական
պատճառներբ,որով
կ^լնգ–
դիմ անա
յ Ատ ւանտեան
ի Աւիստ ին լնդլա
յնմ ան ;
թուրք
ազզր
իրաւունք
ոլնի գիտնալու
այգ
պատճառներր
: Անգլիա պէտք
է րացէ ի րաց
խօ -
սի : թուրքիո
յ քաքութիւնր
անսասան
է , նռ
յնիսկ
եթէ
մի՛նակ
մ՛նայ,
թուրքիա
ամէն
յարձակումի
պիտի
գիմ աղբէ : Աենք պէտք
է տեղեկանանք
ճչ–
մարտութեան
այս
Հարցին
• մեր
իրաւունքն
է
ճանչնալ
իրական
կացութիւնր
:
թուրք
թերթերր
կծու քննագատութիւննե
բով
կր խծբծեն
Անդլիոյ
արտաքին
նախաբաբոլ
-
թեան
վիրաւո բական
վսօսքերր
, եւ
կր
Հրաւիրեն
անգլ. կառավարութիւնր
^բաց
խօսիլ»
,
որպէսզի
թուրքիա
Հասկնայ
իրականոլթիւնր
եւ ^չգէ
իր
գիբքր։
թուրքիա
ամրոցի
պէս կեցաւ
Միքին Արե
ւելքի
մէք եւ սիրայօմար
տուաւ
իր արիւնր,
որ -
պէսզի
Անղլիա
կարենայ
կանգուն
մնալ։ Պէտք
չէ
ապերախտ
ԲԼԼալ :
(16
Ցունիս)
։
"է^ԳԲԻչ՝
"Ր ունի նաեւ
Հայերէն տառեր,
մէկ
կա.
Հազործ,
մէկ ագարակապաՀ
Ա անթիակո
յի
մօաե֊
Ր11> ՚^ԷԿ կառավարական
պաչտօնեայ
, մէկ
ղծա–
ԳԲԻչ^ վերմակեղէնի
մէկ
զո րծա րանատէ բ ,
երկու
Բ՚^Իչկ
, ռրոնց մին Թիֆէիսցի
, ներկայիս
կառավա
րական
պաչտօնեայ,
եւ շբքուն առեւտրական
մբ։
Ն^ր սեբոլնղբ
կր զբաղի մտաւորական
գոբ
-
ծերով;~կան
իբալաբաևռլթեան
, րմշկոլթեան
եւ
րնկե րային
ղիտռւթեանց
ու
Հիւսուածեղէն
ի ճար–
տ ա ր ա ր ս լէ ս ա ի Հետեւող
երիտասարդներ
։
Զիլէ ծնած
եւ մայրաքաղաքի
Համա
լսարանէն
վկայուած
իրաւաբան
Պ– էնրիքէ
Աելքոնեան
իր
զրաւած
ղիոքով պատիւ
կբ բերէ գաղռւթին
: Անոր
շն՛որՀիւ
է որ վե րքե բս մի քանի
Հայ
րնտանիքներ
մտան
այս երկրէն
ներս :
ՇնորՀիւ
իրենց աշխատունակ
ոգիին
եւ ճարպի
կութեան
, փոքրաթիւ
մեր աղղակիցներր
Զիլէի
՚ ^ է ք կբՏած
ե՛ն իրենց Համաբ
բարեկեցիկ
դիբք
մր
շինել ։
Առեւտրականներու
մէք կան
նաեւ քանի մր կալ
ուածատէրեր։
Գմբաիստաբար
գաղռւթին
մէք ղս -
յութիւն
չունի
միութեան
կապ
:
1939/5/,
Գաբեղին
արք. իքաչատուեան
Ջիքէ
"՚-ղաբկեց
Տէր
Նորայր
ք Հ ն յ • Տ՛ Խորէնեանր,
որ
եբեք աարբեր
առիթներով,
1943 , 1947
եւ
1949/5/
կրկին
ա յցե լեց
Ա անթիակօ
,
մ խիթարեց
Հօտր
,
մնտց քանի մբ օր ու վերագա րձաւ
Պ • Այբէ"
•
1939/
իր այցելութեան
, գաղութր
ի մի Հա -
ւաքռւելով,
որոչուեցալ
գնել
Հող մբ, ու
դաբձնեւ
ապաղային
անոր
վյւայ
կառռւցռւելիք
չէնքբ
կլ
՚Օ -
նական
եւ մչակութային
ա չխաաանքներոլ
^եգ -
րոն
։ Խանղավառութեամ
ր սկսուած
ա յս
փռ
րձր
սակսւյն,
ինչ ինչ թ իւրիմ ացսւթիւնւնե
րով
մնաց
անկատար
եւ Հետեւանք
չունեցաւ։
1950/5/
Գաբե–Լ
գին
արք. քանի մր օրերու
Համար
անձամբ
այցե -
լեց
Ա անթիակօ
, ուր գեղեցիկ
լնգ՝ւք ւնե լութ
իւն
մր
եղաւ
իրեն
:
ք՚ղմիբցի
Հայրենակիցներ
կ՚այցելեն
երբեմն
իբենղ պարագաներուն
կամ Աանթիակօ
բն ակռղ
առեւ տրա կաններ պարրերարար
կուղան
Պ •
Այրէ
սէն , ու այսքան
։ Գոյութիւն
չունի
լուրք կապ
մբ։
Աօտ
տասր տարիէ
ի վեր ոչ մէկ ամուսնու
-.
թիւն
տեղի
ունեցած
է։ Մկրտութիւն
եւ
եկեղեցա
կան
աբաբոդոլթիւններ
աեղի
կ՚ունենան
, քաՀա
-
նայի մր այցելութեան
առիթով
:
ՀԱՅԿ– ԵՐԵԿՈՑԹ
ՄԸ ՎԱԼԱՆԱԻ
ՄԷՋ
Լիռնի
« Լ շ Բ ւ Օ § 1 6 Տ »
եւ Վալանսի
«Լք ՕՅՍթհաՇ
Սեքք^»
թեբթերբ
զովեստով
կր խօսին
Հայկական.
բանաՀիւսութեան
երեկոյթին
մասին
որ
տրուած
է Հա լանսի
մէք, ի նպաստ
Հ . Մ– Ը. Մ-ի :
Տոքթ
. Լ . Համբա
րձում եանի
ղեկավ արու
-
թեամբ
,
50
Հող իէ
բաղկացած
ե րւլ չա խում
րր ,
Հայկական
տարաղհե րով^ , երգած
ե ւ պար ած
է
խանղ ավա
ռու
թիւն ստեղծե
լով
եւ ծափեր
խլելով
;
« Այո երզեբր
չատ
ինքնատիպ
ոճ
մ ր ունին»
կր
գրէ
Լ ն
ՕՅՍթհւՈՇ ԼւեշէՇ ,
ոբովՀետեւ
կոմիտաս վար
դապետ
եւբոսլական
եբամչաութեան
Հայ մեծ
եբ–
ղաՀ աններէն
մ էկր , ո ւսո ւմնյաս ի րած
է բուն
ղ իւ–
ղացիին
երղած
մեւլեւլին
։ Աեծապէս
ղնաՀատուած
ենւ Տիկին
կՀղոլբեան
, ԶաբեՀ Գասեան
,
Աովսէս
Պօյտճեանւ
:
4046 1Հ.
հ. հ. ֆանֆառբ
կ՝բնկեբանար
սլայւերուն
;
ւ
^
«ՑԱՌԱՋ^Ի
ԹԵՐՒՕՆԸ
(79)
թուրքերր
անխոնք կերպով
, առանց
բնաւ յոլ -
սաՀաա^չոլ,
՛Բալիկաբիա
յի մեծ գղեակին
այրե
-
էէն
եւ ելլելս^
Հանուած
այնչափ
գետնուղիներէն
,
այս
նոյն
թաղին
մէք միեւնոյն
փորձերր
միչտ
կր
էբկնէին
։ Բայց
ամէն անւգամ որ նսր գեանոււլի
մբ
փոբէին
^ անբնկճելին
Ժան
կրանթ
,
անփոփոխ
կերպով
նոբ ր՛նգգիմ
աղի
ր գետն ուղփ մր կր փո
-
բէբ
^ ու ղրեթէ
առանց
գաղաբի
կբ տեւէր
այս
սարսափելի
իսաղր։
Ամէն ատեն
թուրք ականա
֊
Հատներ
ր , անգամ
մլն ալ
յան։ կա րծա
կիի
բեբ
՜
ուած , իրենց
մութ
ճամբանեբուն
մէքէն , սարսա
փաՀար
կր տեսնէին
թ^ամի
ականաՀաաներւէւն
յանկարծ
իրենց
վրայ
ցատկելր։
Անոնք
Հուրի
ու
ծուխի
մէք կբ խեղգէին
ղիրենք
:
Ժամ անա կագի րներ ել Պարպարօ
, կբ
յիչ՛ատա
կեն
երեք օր ՛իբա յէ վրա յ կատարուած
երեք ա -
պաբգիւն
փռրձեր,
ղորս թուրքերր
կաաարեցին
պատնէչփն
այգ
մ իեւնո
յն կէտին
վրայ , ուր յառա–
քապարիսպի
րացակա
յութիւնբ
այն, չափ
կր
դիւրա
ցնէր պաչարռղներոլ
ականի
ա շիտ
առ ւթի՚՚ննե
բ ր ;
Այգ երեք փռրձերն
ալ անյաքող
անցան
եւ
ամէն
մէկ
անգամուն
բաւական
թիւով
թուրք ականա
-
Հատներ
գերի բւանռա^ցան
:
՜՛՛. . « ԱՀաւասիկ
, կբ շարունակէ
Պարպարօ
իր
չաՀեկան
օրագրութեան
մէք, ինչ որ եղաւ
Աայիս
19/5/,
թէ ծովու
եւ թէ ցամաքի
վբայ,
բացի
տե
-
լականօրէն
դոռացռզ
ռմ բակոծո
ւթենէն
, ՛ո ր
Հ
ոՍ
ու Հոն մաս մր կր ՚իլցնէբ պտտնէ չէն։
Մի
՚-Ո
կող -
մէ , մեբիններր
ռչ նուաղ տեւականօրէն
, կին
ու
էրիկ
մարղ,
ծեր ու մանուկ,
կրօնաւոր
ՈԼ
աչխար՛
Հական,
արաղօրէն
կր նորոգէ
ին այգ
վւ լածնե
րր ,
խրամատներ
ր
Հողով
լեցուն տակառներով
կամծա–
ոի ճիւղեբով
խցելով
»:
Ասոնց վրայ
աւելցուցէք
թուրքերու
տեւական
ղռռում
դո չո ւմնե բ ր , գնգակնե
բու , ռումբեբու
,
նետե բու չարունակական
արձակում
ր
եւ
յունական
Հուրի
ճարճատումնե
րր
։
՜ ՚
Հոս,
Պարպարօ
կ
՝աւելցնէ
թէ
Հձերբ
թուրքե
-
բու
ամէ՛նէն
խռչոր
ռմրաձիդր
ՀազարեբկուՀաբիւր
լիսլբանռց
ոռւմ՚րեբ
կ՚արձակէր
քաղաքին
վրայ
,
պարիսպր
իր ամրսղք
ե
րկա
յնո ւթեամ
րբ ,
էնչպէս
նաեւ
քաղաքին
տուներր
եւ նտւաՀանղիստին
նա -
ւերր կր գողային
քեբմէ վարակոլած
Հիւանգի
նր–
ման
։ Ոբոտումի
այս եբկարատեւ
գոռումներէն
րաւակա
՛ն
կիներ
վիմեցին,
բաւական
, պատեր
թուղթէ
խտղալիկներոլ
պէս
փլան : Ամբողք
աչ -
խաբՀի
մէք, ղեռ տեսնուած
չէբ
որ
ոեւէ սլետու
-
թիւն
այսչափ
խոչոր
թնղանօթ
ունենար՛» :
Մայիս
2\ին , արեւածազէն
երկու
մւսմ
ա
-
ոաք,
տեղի
ունեցաւ
թուրք
նաւատորմին
նռր
՚՞*–
վեբքին
յաբձակումբ։
Նոյն
օրր,
ցերեկինւ
, Բալի
-
կարիա
յի այդ
միեւնոյն
մարզին
մէք նոբ
գետնու–
՚լի
մր
գտնուեցաւ
, զոր թուրքերբ
յաքողեր
էի՛^
պարիսպին
Հիմերուն
տակէն
մ ին չեւ քաղաքին
մէք
փո
րե
լու , յանկարծակի
ներսխո
յանալոլ
Համ
ար
Տ
Ե րկու
կողմ ի
ականաՀատնե
րր կատաղօրէն
իրա
-
ր ո լ
վրայ
նետուեցան,
վւո խաղա րձա րա բ
իրար
ծածկելով
յունւական
ՀոԼրով
: Այս անդամ
ալ
Տոյ–
՚ներր տարին
նոբ յաւլթանակբ
եւ այղ աՀեղ
վբ -
տանզին
առաքքր
առին :
Այգ
օբր ռմրաձզռ
ւթ իւն ր րուոն
եղաւ,
պա —
րիսպին
աչտարակներէն
մին ղրեթէ
քանդուեցաւ,
՛ուրիչ
մ լ ն ալ ծանր
ւթւասներ
կրեց : Ըստ
րախտի
Հաւաքուած
նիւթերով
սլա շա ր ե ա
ե ր ր անմ իքա
-
պէս
նորողեցին
այդ վնասնեբր
եւ
ամ
բացոլցին
այնքան
ղ էշ կերպով
ց՛նցուած
ա շաա
ր ա կնւ ե բ բ ;
«Բայց
իրիկուան
դէմ,
կ՝բսէ Վենետիկցին
, այն։ -
քան
յողնե լէ վերք
, ալ կար
ոզո ւթիւն
չէ ր
մնար
մ՛եր վրա
յ ,
ա
յնքան
մեղ կ՛՛լնկճէ
ին
բո լո բ ա յա
կբ–
ռիւներն
ու վախերբ»
։
Գալով
թուրք
նաւատորմ
ին , ինչպէս
Բ՛՛ի , ՚՛
ա
յդ
օրէնյ
ի
վեր
յարձակմ
ան ալ ոեւէ նոբ
վւորձ՝
չրրաւ–
կ
՝երեւայ
թէ բաբձր
պաշտօնէութեան
ձ՚էք–
Համ
ո
ւլում
գո
յացուցած
է ին թէ անօդռւտ
են
ա
յգ
յարձակումներր,
Տոյնեբու
եւ իտալացինւերոլ
ան–։
խոնք քաքութեան
եւ կո բովի/գիմ ագրո
ւթ
եան
առ
-
յ ե ւ
:
.Հետեւեալ
օրր, 22, Աայիս,
միչտ
միեւնոյն՛
՚քէպքերր
այս եբկիլղալի
չ-արքին , որ օր
Օրի
քա
-
ղաքին
մաՀբ
կր պատրաստէր
։ ճիչղ
առաքինի
քով,
երկու
նռր գետնւուզփներ
դտնուեցանւ
Բալի
-
կարիայի
մէք : « Երբ իրարու ետեւէ
մեբիններր
երեւան
Հանեցին
զանոնք , մ ին Եկեսցէի
մամ ուն ,
միւսբ
ալ աւելի վտանղաւոր
, իրիկուա՛ն
գէմ,
այգ
ակտնլներբ
աբղէն
սլարիսսլին
տակէն
անւցեր
ու
քաղաք
մաեր
էին ։
(է;ար.)յ
Fonds A.R.A.M
