ՆԻՒԹԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՄԱՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ
ԱՍՈՒԼԻՍ
ԾովաճճիԱ եէ կետը
Երեսուն
երկու
տարի առաք
,
Ատրսլաաակա֊
նէ
Հայ եւ ասորի
տեղացի թէ գաղթական
բաղ–
մոլթիլններր,
ինչսլէս
նաեւ Վասսլուրականի
վեր
քին
նաՀանքին
սլաաճառով
Աալմաստ
Հասաե
քսան
Հազար
Հա յերր
Հարկագրռւեցան
օրՀասական
եւ
անՀաւասար
կռիւներ
մղելու,
յանուն
իրենց գո
յութեան
:
կռիւ
թրքական
րազմաՀաղար
եւ
կանոնաւոր
րանակներու
, քրաական
քանի մր զօրեղ
տշիրէթ^
ներու եւ թտթարներոլ
գէմ :
Ասւրիլեան
եղեռնի
(1915)
եւ ամբողք պաաե–
բազմի
տեւողութեան
այնքան
առատօրէն թափ -
ուաե
Հայ արիւնր գեռ չէր կչտացուցաե
թուրք
բորենիներր :
Խոյ,
Աալմաստ, եւ Ո՛՛րմի
գալաոներոլ
րր–
նիւթեր
ր եւ սլատե րազմ
ի Հետեւանքոփ
ա
լգ
փայ -
րերր ասլաստանաե
Հտյ եւ ասորի
գազթականնե–
€Ը. է^է^ փրէւգաե թալէաթ - էնփէրէ
եւ
նմաններու
ու չագրռւթենէն
:
Պէտք էր կոտորել
նաեւ այգ չր քաններու
քրիս
տոնեաներր
(75000
Հոգի) :
Պէաք էր բնաքնքել
ամբողք
Հայութիւնր
եւ
այգ
զիլային
Նրազփրր
իրագորեելոլ
Համար ան–
Հրամեշտ էր մամ
առաք սլաչարել,
քարուքանգ
լ ն ե լ նաեւ
ռուսաՀայական
կոչուաե
Հռզտմասր։
Րնաքնքել
ամրոզք
Հայութիւնր,
լնգմիչտ թա–
զե
լու
Համ
ար Հա յկական
Հարց ր, որ՝
տեւական
մ տաՀոգութիւն
ու կատարեալ
մ ղձալանք
կր
պատճառէ
ր արիւնռուչտ
Թուրքերուն
։
Մուսուլ
— Թտւրիզ գիեով,
զօրաւոր
բանակով
մ ր եւ առատ
զինամ թերքով
գէպէ
Զ՚սնգեզոլբ
կ՝աճապարէր
էնվէրի
եղբայր
Ն՚՚՚֊րէ
փաչան :
իսկ Վան - Ատրպատական
- Նտիիքեւան
գի
եով
գէպի
Երեւանն
չտտպելու
իիստ
Հ րամ ան
ստացաե էր թրքական Գ ՚ զօրաբանակն
ու քանի
մր քիւրտ
աչիրէթներ
, Ալի - ԻՀսան
փաչայի
Հրա–
մ անատարոլթեամբ
:
ճակատազրական
օբեր կ՚ապրէր
նաեէ. Արա -
րատեան
զաշտի
րնիկ եւ գաղթական
Հայութիւնր։
Վէ Հէպ փաչան մտաե էր քիռւսաՀայաստան
;
Ո՛ուսական
րանակներու
«գէպի
տուն»
նաՀան–
քբ,
մինակ ձգաե էր մեղի
մեր զարեւոր
եւ. ան-
Համեմատօրէն
ղօրաւոր
թչնամիին գէմ ։
Րա
յց ձախողեցաւ
թ^ամին
, փասն զի , գա -
րերու
րռնո ւթիւննե
բէն
զղուաե եւ լնղվգաե
ցե
ղե
բու
բե կո րնեբբ
, ղիլցաւ^ական
պա յքարի
յազ––
թանակին
իմաստութեամբ
, գաղազեցան
ել տա–
րե բա
յին
անղո
ւս պ պո ռթկումնե
րով
, բռնա
լո րնե–
բու
Հզօր ել անպարտելի
Համարոլաե
ուժերր
ղզ եան եցին ։
Պայքարը
իր սկղբնական
չրքանին
թ ո յ լ եւ
ան յուսատու
էր ժ եզ
Համ
ար , բա
յց
Հ ետզՀետէ
սաստկացաւ
եւ մաՀասարսուռ
ու
մաՀասփիւռ
կռիւներուն
իրենց
մասնակցութիւնր
բերին
ր՛՛լո—
բբ,
րոլորր,
՚սյբ թէ կէն,
եերունի թէ պատանի
։
Ա ա րսե ցան
պա լատնե բ ր ել ճարճատեցան կո–
գերր բռնաւորներու
:
« Ասոնք
ուրիշ տեսակ
կեափուրներ են» գրեց
թ րքական
յազթա պանե փաշան
իբմ
տերիմ
ղօրա–
կաններուն
ել
ղգո
ւշա
ցուց , երբ՝
իր վաշաերբ կր
քախքախոլէին
Ա ա լմ աստի
ԱՀ րեւան
,
Աանամէրիկ
շրքաններու
մէք ելՇաքարեաղի
լան քերուն
վրտյՀ
Երր
Նուրի փաշա
յի ասկեարներր
անձնա -
տուր
կ՝րլլային
Ուրմիոյ
Պտպտռլիի
,
Գաշագիլփ
եւ
ուրիշ
կռիւներու
մէք Հ
Ե րբ
թրքական
թնգանօթնե
ր բ ,
գնգացիրնեբր
եւ
ղինամթերքր
բաժին կըգառնա
յին
ժ եբ փաշ -
աերուն ;
Ու երբ՝ շատ
մ ր վա
յրե բու
մ էք ,
լեզ ապա -
տառ
, խելակռրռյս
ասկեարնեբ
, սպաներ ել փա -
չանեբր
ենր ազբե լոփ մեր
զինուորներու
առքեւ
գութ
կ՝ աղե
ր ս է ին
...
« Ի/աչրնբղա
գուրպան
, էբմէնի
օլաքս՚յբղ» ա–
ղազակե լոփ եւ լա
լով \
Հրա^
շք էբ , Հրա՜շք... Ատրկական
շ՚լթաներր
օղակ - օղակ կբ փշրուէին ու բռնալո
բնե
բր կր
խոնարՀէին
իրենց
ստրուկներուն
աոքեւ
0
ե բքանկոլթիւն
, սլա յքարող
ել
յաղթանակող
Հայ
բեկսրնե
բու :
X
Գաւաղրոլթեամր
եւ տմարզօրէն
ասորոց Աաբ
Շիժօն
սլատբիաբքն
ու իբ զինակիցներր
սսլաննել
սա
լոզ
թուրք
զաՀճապե տներբ
ամօթաՀա
ր եղան
,
ղաբմանքոփ եւ զարՀոլրանքով
գիաեց
ին
Հայ -
ասորական
փոքրա
թ ի լ
ուժերու
մ ղաե
Հ ե բո
ս ա կան
կռիւնե
ր բ
I
Մէնչ
այգ՝
թուրք
զօբքր քաք, տոկուն,
կար–
գապաՀ եւ անպարաելէ
Համարող
թուրք
Հրամա–
նտտարներն
անգամ
խոստովանեցան
թէ՝ «Հա քբ
նոյնքան
ել աւելի քաք է, անպարտելի՝
երբ
զին–
ուաե է ,
Համ
ե րա
շ ի է եւ երբ իմաստուն
ու քաք
ղեկավարներ
ունի» :
Ատբպաաականի
մ էք տեղի
ունեցաե
կռիւնե–
Ծովր
Հարուստ է կենգանական
բաղմասլիս
ի
տեսակնե բով,
մանաւանգ
մանրագիաային
ճճի -
ներբ,
անասնիկներ
ր ել կենղանա
բո
յսե բ ր
անՀա–
մաբ ներկա յացուց ի^եր
ունին
եովուն
մէք,
որոնց
ա յլաղան
կազմ ախօսութիւնր
ե րկրա չափական
Հ ր–
բաշալփքեեբ կբ կազմէ
ու ձեզ կր փոխագրէ
առեղ–
եուաեա
յին
Հէքեա թական
ա շիարՀ
մ ր ։ Գերմ ա -
նացի փրօֆ • Հէնսէն
տ
յս
մ ան րաճճ
ինե
ր բ կռ չաե է
փլակտոն, որ յունարէն կր նշանակէ
թափառիկ ,
յաեուն
-. իրօք ասոնք
Համ
ախումր կբ յաՆին եո -
վուն
մ ակե բեսին
՛Լրտ յ եւ մէկ խո բանարգ
մ
եթր
քու֊ր
էն
մ էք կարելի է գտնել
մինչեւ
երեք
մ իլփռն
անասնիկներ
։ Ո վկիանո
ս ին մէկ Հէքտաբ
մ
ակեբե–
սր
7—8
սանթիմեթբ
խո րութեամ
բկա
բոզ է տարե
կան
թոներով
արտագրել
ատռնցմէ
X
Գիտուններր
կբ խո
րՀ
ին եովա
յին
ա յս
բեղուն
ա րտագրո
ւթիւ
նր օգտագո բեե
լ
մ արգկա
յին
սննգառոլթեան
: Ա ի
գուցէ
մ օտիկ ապագային
մ եր
սեղանին
՛Լրա յ զա
նոնք պիտի
ճաչակենք վաբգագո
յն
մ սի
գոնղողի
ձեւին տակ, որ պիտի
րլլայ
կարիղոսի
(^^^V^էէ^)
Համր
յէչեցնող
Հտմ
եզ
սնունգ
մ բ՝ Հարուստ
կեն
սանիւթերով
։ Այժմ
փորձեր կբ կատարուին
զա -
նոնք Հաւաքելու
լաւագոյն
եղանակով։
Այղ
նպա–
տակաւ
նա խ լնտ
րութիւն կր տրուի
Նէլոնէ
Հիւս–
ուաե խիտ ուռկաններու
յ
ԱՀ՛Ա
մ արգիկ
1լ ուղեն
իւրացնել
նաեւ
կէտ
ձուկին
գլիաւոր
սնունգր։
Արգարեւ,
կէար Հա-
կառակ
որ
կեն գան
ին ե ր ո ւն մէք ամէնէն
իոշորն է,
կր սնանի մեե մասամբ
մանբ ձուկերով,
թուլա -
մորթներով,
ու այգ անտեսանելի
մանբէա -
յին
էակներով : Թէ ինչպէ՞ս
ղանոնք
1լ որսայ
,
՚ղաբղապէս
եովուն
քուրբ
բերնին
մէք առնելով
եւ
ո րսե
ր բ , զտելէ , իլրացնե
լէ վերք
ք ՚ " – ր ր
գարձեալ
գուբս տալով
։ Ինչսլէս
գիտենք
, կէտերր ատամ -
ներոլ
փոխաբէն
Հինգ
Հաբիւրէ
աւելի
վիժակներ
(քՅՈՕՈտ)
կր կրեն
իրենց
բերնին
մէք, որոնք տե -
սակ
մը ատամնակերպ
եբկար
չեղբեր
են
եւլնղա–
յին
ճկուն
նիւթէ
կազմ ուաե եւ կր եառւս
յեն
ո
րսը
քուրէն
զտելու։
Ասոնք
ժաժանակին
կը գոբեաե–
ուէին կնոքական
սեզժ ե բաննե
բու
չինութեան
ժէք։
Երբ կէտերու
ժ ասին կր խօսուի
ժոզովուբգբ
զանոնք կր գասէ
ձոլկե
բու
կարգին : Այս չփո
թու–
թիւնբ առաք կուգայ
նախ իր արտաքին
տեսքէն
ոբ
նժան է ձուկին։
Տետոյ՝
իր անունէն
, որ
յունարէն
կբ նշանակէ
ձուկ։ Կայնաեւ իր քոլրինմէք ապ -^
բելու
Հանգամանքր։
Մինչգեռ
կէտր
կաղմախօ -
սական ոչ մէկ կապ ունի
ձուկերու
Հետ։
կիտաղ–
գիներր
լնզՀակառակր
ստնալոր
կենգանիներ
են ,
որոնք
իրենց ձագեբը
կը սնուցանեն
իրենց
ստինք
ներէն արտագբաե
կաթոփ եւ կբ շնչեն
թոքերու
մ է քոցաւ , մինչ
ձուկերու
շնչառութիւնր
կր կա -
տարուի
խռիկնեբոփ եւ թթոլաեինր
կր ստացուի
քուրէն
։
Կէտերու
կաթր
կնոք կաթէն
15
անգամ
աւելի
իւղոտ է ու թանձր
։ իբրեւ թէ կաղինի
Համ
ունի
եւ կարող է քուրին
եբեսր
մնալ,
ուրկէ
ձազերր
գէւրութեամր
կր կերակբուին : Րուն կէտերբ
ճ^^էն
33
մեթր
երկարութիւն
կ՝ունենան ել կբ կշռեն
Հաբիլր
Հազարէն
մինչեւ
130
Հաղար
քիլօ։ Այ -
սինքն մօտաւռրապէս
30
փիղերու կամ
100
պա -
րր
տեզի
ունեցան
եօթնեակ
մր երիտասարգնե
րւ՛ւ
նախաձեռնութեամբ եւ յանզզնութեամ բ
ենոլնգ
առնելով,
որոնց եկան
միանալու
նաեւ
Վասպու–
րականի
փոբձուաե
քաքերբ եւ ՏԼուլամերիկի
լեռ–
նաբնակ
, ազատատինչ
Ջիլո - Ասոբիներր
։
Պաչարուաե
էինք ,
աշխարՀէն
կտրուաե
,
« բարեկամ ու գաշնակիցներէ»
լքուաե ու միայ–
նակ,
յոյսբ
մեր բազուկին ու զէնքին
կապաե ,
« մաՀ կամ աղատութիւն»
Հաւատամքոփ
եւ գե–
րաղոյն
փրէժխնգրութեաժ
ր գինոփցաե
%
Ո՛չ
օգանաւ
ունէինք,
ո՛չ կազ, եւ ո՛չ իսկ
քանի
ժ ր ռում բ պատաՀաբար
մ եր
ձեոքն
անցաե
թնղանօթնե
բուն
Համար
։
Ր՛"մՑ եւ այնպէս
ութն
ամիս
շարունակ
թրր–
քական
զօրեզ
բանա1լներր
ղբաղեցան
մեր
փոքրա
թիւ
ուժերր
յաղթաՀարելու
, բնաքնքելու ել ձա–
խողեցան :
ԶոՀե՞բ...
Այո,
խրաժնեբուԺէք,
պատնէշին
վրայ,
զոՀեր նաեւ
Հիլանգութեանց
եւ տարապայ–
ժան
պարաղաներոլ
մէք,
րայց
Համեմատաբար
փոքրաթիւ
։
Մեր Հերոսամարտի
գերբ
անքնքելի
պիտի
մ բ–
նայ
Հայ ազատաղ բական
շարժում
ին
պատմու -
թեան
մէք, իսկ մեր Հերոսներր
յաւիտեան
անմաՀ :
« Մեր
րանակներր
ժաԺանակին
չկրցան
Հասնիլ
Շուշի եւ Երեւան,
խեզճ
ՎԷՀիպ
փաշան
մինակ
մնաց եւ Հայերր
անկախութեան
տիբա -
ցան»
գրեց
«յաղթապանե»
Ալի ԻՀսան
փաշան,
« ԹէփՀիտի
էֆքեաբ»
թերթին
մէք ա2ին
։
Թ^ամի
փաչայի
մր
վկայութիւն՝
թուրք
րտրտ
եզներու
ետնլ՚ո՚^թէ՚^Ր
: Մէայն
սիրտը կր
՚ ՛ ՛ ՛ ^ ^ Հ տ է ա կ էր թ"Ք՚"յԲ՛
^ 5
՚ չ –
^ ^ – 5 , ,
կէտբ
կարող
Է20–՚ձ0
փայրկեան
մնալ
քուրին
մէք ,
գառրե՚քնելոփ
իր շնչառութիւնր,
չնորՀիւ էր սրր–
տի աք բաժտնմունքի
յատուկ
կառոլցու^ւեքին
-
Նոյնիսկ
այլ տեսակներ կան որոնք
քուրին
տակ
կր ժնան ժէկ մաժէ
աւելի
։
կիտ՚սղ՚ւէներր
բաժնու՚սե
են քանի
մբ ցեղե ֊
բու– Րացի
րուն կէաէն,
մնացեալներր
աւելի
փո–
.ոո են– Անոնց
մէք արիւնարբու
զազաններ չեն
ՂԸ
յ"ձ"՚">
քր
Ց
՚^Գ
՚"՚ււ
՚Ե
""1
՚11–
^""1՛
ստասոքսբյ,
մէք
ղտնուաե
են շանաձուկեբ
, փոկեր,
բէնկոլ ^
էննեբ,
եսկիմացիներու
շուներ եւ այլ
եոփային
զազաններ է
կիտաղգիներու
լնտանիքին
մէք կբ մտնեն .-
քբշուններր,
փոկերր
, եոփախոզերբ
(ւՈՅէՏՕԱւո)
թելփիններբ
Լեօնուզ
պտլբղբ)
ել ափրիկեան գե–
ւոե բու
Հսկայ
կենգանիներ։
Այս փերք ինները առ
Հասաբակ
քրային
բո յսերով կբ սնանին :
Թէլ՚իէններր
Համարոլաե
են մարգոց
օղնա -
կաններ
ու պաշտպաններ եւչատ
նախապաշարեաւ
ալանգութէւններ
Հէւսոլաե ենէրենց
մասին •
Եղաւ մամանտկ
մր, երբ կէտերր
անՀետաց
ման
ճամբուն
վրտյ
էին, սակայն
վերքին պատե -
րաղմը աոիթ
րնեայեց
անոնց գարձեալ
աճելու
ել
բաղմ ապատ կուե
լու : Ա իայն
1938/5՛ 27
Հազար
կէ
տեր
որսացուաե
են : Կէտր
կ՝ ո բսան
իր
ունեղաե
առատ
իւղին
Համաբ։
Ամէն տարի
թոներով
միս
կբ փճանար ու գարձեալ
եովբ կր թափու
էր
։ Աա
կա
յն փերքին պատերազմ
ի րնթացքին
կատարուաե
փւորձեր Հաստատեցին
կէտի
միսին
սննգական
արժէքր
: Տատկապէս
Անզ լիաց
իք
ղնաՀա տաե
են
զայն որ ինչպէս կբ Հաւաստեն
Հորթի
միսին
Հա–
մր
ունի
յ
Այժժ կր էսոբՀին
ա յս
մ իսն ալ Հ րամցնե
լ սե
զանի
վրտյ։
Ուրեմն պատրաստուեցէք
կէտն ալ ղտնել
սե
զանի Համագամներռւ
կա րգին
. . .
Գ– ՊՕՑԱՃԵԱՆ
• Դ Ա Տ Ա Ս Տ ԱՆ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
ՃԵՄԱՐԱՆԻ
ներկայ
տեսուչն
է
Կիւրինցի
յա յտնի
մ տաւորական
Ա ինաս
Մ ինաս -
եան : Գասախօսներն
ու գասալտնգուաե
նիւթերն
են
Փրօֆ. Տոքթ. Աշոտ ԱրրաՀամեան՝
Հայռց
լեզուի
աղրիւբնեբու
ուսու մնասիրութիւն
։
Փրօֆ՛
Ա իմ ոնով^ տոմ աբագիտութիւն
: Մ -
Մ
ինասեան
(վերատեսուչ)
անգլերէն
լեզու : Բանաս իրու -
թեան
թեկնաեու
Ա. Պօղոսեան՝
Հայոց
լեզու,
լեզուի
տեսութիւն
, Հայ
լեզուի
պատմութիւն
,
ղրականութեան
տեսութիւն
։
Մանկավարժական
կ՚սճաո ի ասպիրտնզ
(թեկ -
նաեոլ
) Մ • Գամ ագշեան՝
Հո րե բանո
լ թ
իւն եւ ար–
բամ ա բան ռ
լ
թ ի ւն
։ Տնտ • գիտութեանց
թեկնաեու
Ա.Աւագեան՝
արգի
պատմութիւն
եւ փիլիսոփա
յութեան
պատմութիւն
:
Ո՛ուս
. ժանկափաբժական
կաճառի
գասախօս
Ելնա
Թուժ անեան՝
ռուսերէն
լեղու
է
Վաստակա
ւոր
ուսուցիչ
Հրանգ ՝Բոչարեան՝
ժաթեժաթիք
ե՛.–
ֆէզէք՛
Երեւանի
մանկափարժական
կաճառի
չրՐ՜
քանալարտներէն
Արմէն
Ա՝ ինասեան՝
նոբ
շրքտնի
սլատմութեան
էքերուն
մէք ամօթալի
էքեր ար -
ձանազրելու
Համաբ ;
Եւ փայ անոնց , որոնք կուրանան
մեր
«Արէ
ա րանց»
մ արտիրոսո
ւթիւնն
ու յազթ անա կնե
րր ՝՛
Փաստ է ուրեմն
, որ Աարտարապատի
, Վա -
րաքի լիսէ
ի
, Րտշ - Աբարանի
յաղթանակներո1–
յաքողոլթեանց
առանցքր
կը Հանգիսանայ
Ատրպա–
տականի
Հեբոսամաբտր
:
Եւ գժուար չէ բնաւ պատկերացնե
լ
ոգբերգու–
թէ՚՚նբ
, եթէ Ալի իՀսանի
, Նուրի
փաչայի
եւ
րաղմաՀազար
րանակներու
, քրաական
Հդրգանե -
բու եւՆախիքեւանի
Թաթարներոլ
միացեալ
ու -
ժերր
ոբոշուաե
Ժամանակին
Հասնէին
Շուշի , Ե—
րեւան եւ միանային ու գորեակցէին
ՎԷՀիպ փա–՜
շային
։
բանոլթեամբ
կր վեր յիշենք
«Մայիս
2Տ»իյտղ -
թանակներր,
եւ ուրախ
ենք մեր ունեցաե
ներկայ
Այսօր՝
երբ՝
մենք յատուկ
պաշտամունքով
ե
Ի
- . , . ^
լ Լ -
Հայաստանով
, պարտ
ենք խրախուսուիլ
եւ գտԱ
աոնե
լ Ատբպաաականի
Հե րոսամ արտէն :
Այս
պաՀ
ուս
, երր
Օ բ ա գ բ է ս
կ^լնգօրինակեմ
այս
վերքարանր
, կսկիեով
, կսկիեով
կը վերյի -
չեմ
արղարակորով
կոստին
, խոբաքննին
Աամսո
նբ առիւե
Ջիմօն
, յանղույլն
Ալէքսանբ
,
Հերոսներ
աննմ ան՝
Մ ոկացի
Համ
րաբձում
, Շատախցի Պօ
ղոս
, կառկաոցի
Մուրատ եւգեռ շատեբ, շատեր
*
Փառք
րոլորին
, եբիաասարգ
թէ
եերունի
,
յայտնի
թէ անյայտ
, որոնք ինկան
մեր
Հայրենիքն
ու
մեր փ
ԱԶԳԻՆ
Fonds A.R.A.M
