Սուտ %աղա^
Հայոց
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
(Ր– եւ– վերջին մսւս)
կղզին
կրկին
սւնմարղարնսէկ
է ես վր
մնայ
մինչեւ
1717
երբ Մխիթար
Արրայ
կուղայ
իրե՚տւ
ա յցե լե լու եւ իրեն
աա
լու իր րուն
յաակացում
ր
որուն
սսլասե ր էր ղա րե րով ;
Ուրեմն
Մխիթար,
նկաաելով որ
1)
•
՛Հազարր
յարմարագոյն
վայրն է իր միաբանութեան
Հաս
աա աման , այղ ուզզութեամ ր կրկին կր գիմէ ծե
բակոյաին
, նորէն
ասլաՀովելով
իր Մ՚՚չենիկօ եւ
մ իւս ազգեց իկ բարեկամներուն
բաբեխօսութիլ
-
նր
..
Ծերակո
յար
ուզելով
եկեղեցական
աեսակէ -
աով
քննել
Հարցր,
քանի որսլեաական
օրէնքով
ա րղե լք մր կար , խնղրանքին
քննո ւքմ իւ՛նր կր
յանձնէ
իր ե րկու ասաոլաՆարան
խորՀրգական
-
ներուն
որոնք ՎԱսաուածամ
օբ ծառաներ»
կր
կո չուէին
: էէ բանելի
օրեր , ուր սլեաութիւ֊նբ
աստ–
ոլածա բան խո բՀ րգաաունե
բու
սլէաք
ունի , մ ինչ
արգի պեաութեանց
մ օա անոնց աեղր գրաւած
են
Հիւլէաբան
մասնագէանե
րր :
Րաբե բախաա բաբ մեբ աստուածա
րաննե ր ր կր
ղանեն որ պետութեան
կրօնական
ս կզրո լնքն ե բ ր
չեն Հակասեր
Հայ կրօնաւորներու
խնգրանքին գո
Հացում
տրուելուն։
Այս Հիման
վրայ,
ծեբակոյ–
աբ,
ճիովաննի
՚Րոռնարօ
Տոմին
վաւերացումով
2^
Օգսստոս
1717/
վճիռով
Ա. ՚Լազաբր
Մխիթարի
եւ իր մ իաբանութեան
վարձու
բա յց
մ չտն քենա -
կան բնակութեան
կուտայ
ւ Այս « վարձու » եւ
« մ չտն քեն ական
բնակութիւն
» Հակասական բա -
ցաա
րութիւննե
բ ր աստուածաբան
խորՀրգական
—
ներուն
նբբամ տո ւթենէն
ծնած
գիւա
մ րն է
Հալտ–
նաբաբ :
Այս
չնոբՀին
փոխաբէն
, ծերակո
յար կր պար–
տալորեցնէր
մ իաբանութիւնր
մ չանքենապէս
ա -
մ էն օբ <տթիւ պատա բագ»
մր մ ատո
լց անե
լ կրգ -
գիին
նախկին
բնակի չնե բուն
Համ ար
% Ամ էն
աարի Ա . Վաղարի
տօնին
օրր ութ
լիտր մո -
մ եղէն տալ ^մ ոլբացիկ»
կոչուած
կբօնաւո րնե -
բուն , քսան աարին անգամ
մր չորս
լիտր
աւել -
ցնե լոփ քանակր
, եւ ա յս կարղի
ուբիչ
սլա
լ։ւոաւո–
րութիւններ
I
Վերքէն սակա
յն երբ Վենետկո
յ
Հասարակա–
պետութիւնբ
կործանեցալ
եւ Վենետիկն
ինկաւ
Աւստրիո
յ տիրապեաոլթետն
տակ եւ երբ ւէան -
քերն ու անոնց կալոլածներր
կառափաբութենէն
գրաւուեցան
, Մ խ իթա րեաննե բ ր պետութենէն գր–
նեցին Ա • Վաղար
կղզին
1833/^՛
եւիբական
տէբե֊
յ՚լԼ
ղաբձան :
՚՜
՝ " ՚ 8
Աեպաճմբեր՚Վ՚էւքխ
Մխիթար
Աբբահայր
իր
մ իաբաններով
Հանգիսաւո
րապէս
մ ուտք կբ
ղործէբ
Ա. Վ աղաբ եւ Հոն կր տօնէր
8
Ս եպտեմ -
բերի
նուիրական
թուականր
։
Ա ակա
յն իբ ա յգ փիճակին
մ էք կղզին
ան բնա–
կելի էբ: Մ խիթար
նո րոգութեանց
եւ
չինութեանց
ձեււնարկեց
, ել այս անՀրամեչտ
աչխատանքներբ
տեւեցին
մ ինչեւ
1718/
ապր իլբ ՚՛ Այգ
թուականին
է որ Ա. Վագար
իրապէս կր ղառնայ
Ա՛ խիթար -
եանց
մ ա յբավանքր
յ
Անկէ վերք եւ երկու
ղաբեբու
րնթացքին Ա •
Վաղարի
մ էք կատարուած
չինո ւթիւններո
ւն , բա–
բեփո խոլմնե
բուն , թւում ր երկաբ պիտի
բ/լար
Հ
Մ խիթար
ինքն իսկ կատաբեց մեծ չինութիւննեբ
,
ինչպէս
նո ր լնծա յա բանբ,
փարմարանր
, ճաչա —
րանի սրաՀբ,
նոր սենեակներ,
նոբ խուցեր : Եկե–
ղեցին
բոլոբոփին
նորողեց
, բարձբացուց
, պայ-
ծառացուց
, վեց նոր խորաններ
կանւլնեց
Լւ
մին
չեւ
1740 ՚ "
յս ա շխատանքնե
ր բ չա բո՛ւնակուեցան
;
իր յաքո բգնեբր
չարունակեց
ին իրենց
Հ իմնա–
ղրին գործր ե մասնալորապէս
Հայկ՛ա
յս
չինարար
ոգիին
չնորՀիւԱ
՚Վազարն
այնքանպերճաց
ալ
,զաբ–
ղացաւ ու գեղեցկացաւ՛
որ եթէ Մ խիթար
ա
յսօր
Հրաչքով
մր աչօք բացօք կարենար
տեսնել
,
ղրմ–
ուար թէ ճանչնար
իբ ձեռակե րար :
Հու^ անգամ
լնգարձակուած
է : Կգգին որ
Մխիթարի
օրով
7200
մեթր
քառակուսի
է Լ՛ 1
1815/5՛
արգէն
14-400
մեթբի
Հասած է եւ այսօբ
աւելի եւս լնգա րձակո ւած է ;
Հոն այցելոգներբ,
ոբոնց
մէք փոքր
թի՛– մր
չեն կազմեր
թագակիր
գլուխներ
,
ագնուականնԼբ
եւ ա չխա րՀաՀռչակ
Համ բաւնե ր , իբենց
Հիացումն
արտայայտած
են միչտ ի տես մչակոյթի եւ
լոյսի
փառարան այս գեղատեսի
լ
ձեռակերտին
որ
ղարձած է երբեմնի
ուրոլկանոց Ա . Վաղարր :
Բայց իբայս Հանզամ՚անքէն
զատ, ան չատ
սիրելի է մեղի Մխիթարեան
սաներուս
Համար
նաեւ այն պատճառաւ
որ Հոն ապրած. Հոն ղար–
գացած
, Հոն տքնած ու պատրաստուած
են մեբ
մ եծ գաստիաբակներբ
;
Անոնցմէ
չատեբ
անդարձ
մ եկնած են արդէն
բայց
իրենց
թանկագին
յիչաաակր
միչտ վառ ու
կենգանի է մեր եբախտադիաութեան
մէք :
Ջերմ երախտիքով
կրյիչենք
Հ •
Վարգան
վրգ.
Հացոլնին եւ
Հ–
Գարիբէլ վբգ. ՆաՀապեա–
եանբ
ԼՄեղու
Շիրակայ)
երկուքն
ալբազմաՀմոլտ
եւ ծայրայեզօրէն
բծախնդիր
անթերի
աչխա -
տանքի։
Ակեպտիկ
Հ– Աիմոն փրգ–
Երեմեանր ,
ԳհէՎաԱ զօբավսւբԱեդ
կը
խւէտիԱ
Լոնտոնի
թերթեբր կր գրեն թէ
Արեւմտեան
Գերմանիո
յ գիւղական
իքեւաննեբուն
Լ ւ սբճա -
բաննԼրու
մէք ղերման
նախկին
զօրավաբնեբ ել
բարձրասաիճան
սպաներ
կենգանո
ւթե ան
ն չաննե ր
ԿԸ
ցուցնեն :
Ամէն
չաբթու
մողով
մր կր ղում արուի մե -
նաւոր
դի՚֊գփ
մր կամանտառի
մր մէք։
Ամէն
չաբ
թու
բանաձեւ
մր կր քուէարկուի
,
սլաՀանքելոփ
ճանչնալ
իբԼնց
Հանգամանքր
իբբեւ
ասպարէզով
ղինուորներ :
Գաչնակից
պետութեանց
ապաՀովութեան
պաշաօնեաներր
մինչեւ
5000
կր Հաչուեն
թիւր
Ա
՛յն բարձրաստիճան
սպաներուն
որոնք
սԼրա
կապեր
ունին
իրարու
Հ ետ եւ առիթի կր սպասեն
նորէն գործի
ձեռնարկելու
Համար : Առ այմմ
գրլ–
խաւոր
խնգիրր
տ յն է թէ ո՛վ գործ
պիտի ճարէ ;
ա յս քաքավարմ
, ճարտար
զինուորական
առաք -
նոբդնեբուն
, որոնք
կրնան
վարիչներր
զառնալ.
ռազմական
կարեւոր
ումի
մր :
յ
Աբե ւե լԼ ան Գերմ անիո
յ մ էք Ո՚ուսերր
՛Լար -
պետօբէն
կ՝օգտագո
բծեն
ա յս կարգի
սւգանե ր բ : •
Երեք չաբաթ
առաք , Համա յնավար
կուսակցու
- •
թեան
Գ • Համ ագում արին
մէք ,
վարչապետր՝
Օթթօ
Կբօթվոլ
պարզեց իբ տէրերուն
ւոեսակէ -
տր , Հետեւե ալ
յա յտա րա րութեամ բ :
«
կացութեան
տէր
կարելի
է
գաո
՚Կալ
ղ ի -
նու
զօրութԼամբ
ելոչ թէ իրաւունքով։
Աենք
սլէտք է զինուո բագրԼնք
ոեւէ նախկին
զճբավար
կամ
նացի որ պաարասա է ում տալու
մեբ գա -
տին , տ յլապէս
կուսակցութիւնր
պիտի
ղրկուի
թանկէսղին
աքակցութենէ
մ ր» :
Երեք օր վերքր , Գե րմ անիո
յ անգո րհ
զօրա -
վարներու1ւ
ամենամեծ
ներկայացուցիչ
մարմ ինր
^Եղբայրական
Միութիւնր»
դիմումներ
ստացաւ
Արեւե լեան
Գերմանիայկն
:
կազմակե
բսլութեան
գլխաւոր
՚է՚՚՚բիէր,
Հասօ ֆոն
Մ"՚նթկօֆբլ
, Հիթ -
լէ
ւ
՛ի նախկին
ամ ենա վա ր պե տ
մ ասնագ է ՛որ
մ եքե–
նազէն
սլատեբազմի
, մերմեց
րո լչե ւիէնե րո ւն ա -
ռաքաբկնեբ
ր, բայց իր պտ չտօնակիցնե
ր ր խուսա -
փուկ
նայուածքներ
կ՝ուղղեն :
Զօր - Մանթէօֆբլ
, որ այմմ պտուտակի
գոր
ծարան
մր կր բանեցնէ
ս Լ ղանա
լո
բ ի մր Հետ ,
Տիւսէլաոբֆի
մօտ, կր կարծէ թէ
արեւմաեան
պետութիւններր
պէտք
ու^ւիկւ իրեն եւ իր Հեաե -
ւո րզնե րո ւն : Վեց ամ իս առաք , յոլչաղ իր՝ մ բ
ուղ—
՛լե լոփ Ատլնաուրրի
( վա ր չա պե տ) , կր
բաց՛աաբէր
թէ Գե րմ անիա
կրնայ
30
մ եքենաղէն
զօ ր ա րամ
ին–
ներ տրամ աղրե
լ արեւմ տեան
Եւրոպա
յի պաչտ -
պանութեան
Համար ; ինչպէս
դիտել
կուտան ի -
րազեկնեբ
, Ատլանտեանի
զինակիցնե
րր
իսկապէս
անՀ րամ ե չտ կր զ տնեն ա յգքան
զօ ր ա բամ ին , զօ -
բացնելու
Համար
Եւրոպա
լի պաչտպանութիւնր
:
Նո յն ագբիւրին
Համ աձա
յն , ղէպի
սպաներու
« Եգբա յրութիլնր
» կբ գ իմ են այն տաբբեբբ ո -
րոնք
Համ ո զո լած
են թէ Գե րմ անիան
վեր
քնական
փլուզումէ
կրնա
յ փրկուիլ
միա
յն
^ո
ր Հ ի լ
«Հա -
մ աղղեստէ
զրկուած»
կո րոփի
դէմքե բու
յ
Անոնք .
ա յս Համ ո ւլմ ան յանզած
են պատմ ութեան
դա -
սերէն :
Ե զբա յբական
Մ իութիւնր
, ոբ ստեղծ՛ուած էր
չորս տարի առտք , Հանգաբտօրէն
եւ գազանա -
պէս , նախ կր ձգաէր
Հան՚լսաեան
թոչակ ապա -
միչտ
ուրախ ուկատակախօս մեծփարպետր
Հ •
Արսէն
վր՛է - Վազիկեան
, նաՀապետական
տիսլաբ ,
անսաՀման
բարութետմբ
մպտուն
այլ միչտ
էոիկ
Հ՛ Անանիա
ւիյրղ– Գոնտաքճեանր՝
որ ինձմէ
երե
սուն տարիներ
առաք Ա՛ Ռ– գտցած
մօրԼղբօբս
օրերուն
վարմարանն
է եղեր եւ իմ աչակեբտու -
թեանս
օրերուն
Հոն էբ տակաւին :
հ)սաասլաՀանք
արտաքինով
ա յլ Հոգածու եւ լիովփն
նուիրուած
Հ ՛
Վբթանէս
՚իյրգ՛
հյանպէկեանր
որուն
յիչաաա
կր մասնաւորապէս
թանկագին եւ ինծի,
անձնա
պէս
իր Հոգածութեան
առարկան
եզած
ԸԱալով։
Պաակաոազգոլ
Հ. ՏոփՀաննէս
Բ՚որոսԼան
, Աթո -
ռակալ վարդապեար։
Ամէնքն ալ Հայոց
մեծու -
թեան
նուիրուած
Հայեր ու Հայրեր
որոնք
մեկ
նած՝
այլ թոգած
են մեղի,
իրենց սաներուն
, վառ
ու միչտ
սիրելի
յիչատակ
մր :
ԵԼ
անոնք՝ որ Հակառակ
տարիներու
աչխա
տանքին
յոգնութեան
, սրբազան
նուիրումով
տա
կաւին կր չարունակեն
Մ խիթաբի եւ իրենց
վսեմ
զործր,
ինչպէս
բազմավաստակ
եւ չատ
ոիրելի
Հ–
ԱաՀակ վրգ. Տէր Մովսէսեանր՝
որուն աչա–
կերտելու
բախտն
ունեցած
եմ վենետիկեան
ամ՜՜–
բոզք
չբ քանիս : Ազնուագոյն
եւ րնկերական Հ.
Գարեգին վբգ. Լազարեանբ եւ վեբքապէս
միւս
վաբգա պետնեբբ՝
որոնց
խնամքր
վայելած
ենք
երկաբ,
ուզղակի թէ անուզզակի 1
Գարագաբձբ
աոիթ էր մեր երախտագիտոլ
-
թեան
աուբքր
տալու
իբենց :
ԲԱԲԳԷՆ
ԳԱՎԷԶ
^ Ա Ց Ա Ս Տ Ա
(Ալքփոփու-ած Խ– Հայաստանի թերթհրէն)
ՇԱՐԺԱՆԿԱՐԸ
ՀԱՑԱԱՏԱՆԻ
ՄԷՋ
1924/5՛
Երեւանի
մէք կր կազմակերպուի
«Հայ–
կինօ»ն, որոչ միայն
՚զիաի
՚լբազէբ
չարմտնկար^
նեբուն
ցուցագբութեամբ,
այլեւ
պիտի
կազմա ^
կերպէ ր ինքնուրոյն
մապալէննեբոլ
աբտագբոլ ,
թիւնր :
Այգ տարիներուն
էր որ չաբմանկարի
վար ,
պետներ ր ստե՚լծեցին
կարդ մր լաւագոյն
ֆիլմեր,
ինչսլէս « Նամուս»բ,
«Գիքոբ»ը
եւայլն :
1935/5՛
արդէն
Հ
<Հայկինոյ»ի
ա րտադրո ւթեամ բ
Հայասա՚սնի
եւմիւս
եզբ՚սյրական
Հ՚սնրապեաոլ–
թեանց
պաստառներուն
վրայ
ցու ցս՚ղ
րուեցալ
« Պէպօ » խօսուն
չարմանկարր,
բստ Հայ գասա
կան թաաբեր՚լակ՝
Գ– Աունդուկեանի
Համանուն
թատրերդութեան
, եւ այգպէսով
Հայասաանի
մէք
սկսաւ
իսօսուն չարմանկարի
արուեսաբ։
ԱյնուՀե
տեւ պաստառ
բարձրացան
«Երկիր
Հայրենի» ,
« Լեոնային
մաբչ » նկարներր , «Աեբ
կոլխոզի
մտբզիկ»,
«Զանգեզուր»ր
, «Գաւիթ
պէկ»
սլ՚ստ -
մական
չարմանկարր, « Աբարատեան
գաչտի
ազ
քիկր», «Աաէեաական
Հայաստան»
եւայ^ւ։
Շա րմանկա
րր մաբ գոց գասա իա րակո
ւթեան
զօրաւոբ
միքոցն
է ։ Գէ՛՛լի
ա չխատաւո
րութեան
լայն
գան՚լոլածներբ
կր տանի
դիտութիւնր,
լոլ–
սաւորութիւնր
եւա չիսւստալո բութ
իւն բ կր դաս
տիարակէ
Հայրենասիրական
ոգիով :
Ներկայիս
Հայաստանի
քագաքնեբուն
ել. գիւ
ղերուն
մէք կան բազմաթիւ
չարմանկարի, պաս -
աառներ : Լայնօրէն կր ցուցադրուին
Հայաստանի
դիւղելաւն եւ քաղաքներուն
մէք Հետեւեալ
չաբ–
մանկարներր՛
« Երդում»
, «Զափաեւ»
, «Երիտա
սարդ Գվարգիա » , «Միչոլբին
» , «Ատալին -
կրաաիան ճակաաամարտր»
, (ձՆբանք
ունին
Հայ
րենիք»
, «Պերլինի
անկումր»։
քիո ւսաս տանի եւ մ իւս
Հան բապե տու. թեանց
մէք
լոյս տեսած
չարմ անկա րնե բու մեծ մասր Ե —
րեւանի
չարմւսնկտրի
ա չխտտաս ենեակբ կր ձայ -
նազբէ
Հայերէն
, եւ մոզովուբգր
կբ գիտէ եւ կր
լսէ
մ ա յրենի
լեզուով :
Հայաստանի
150
կոլխոզներուն
ել սովխոզ -
ներուն
մ էք կաղմ ակերպու ած են մնա յուն
չարմա
նկարներ։
Այն դիւզերոլ1ւ
մէք ուր չկան
մնայուն^
ներ , կր գործեն
չրքիկ
չա րմանկա
բնե ր :
Աւելի
քան
երեսուն
չարմանկար - թատրոննԼր
ստեզ -
ծուած
են աբՀեսաակցական
եւ Հանրային կազ -
մակեբպութեանց
կողմէ :
^ • ^ Երեւանի « Մոսկուա » ՛կինօ - թատրոնի
Հրս–
՝Կ
"*յ
ՀԷ^ՔՐ ԻՐ
երկու մեծ գաՀլիճնեբով
կբ նկատ
ուի Ա .
Մ
իութեան
աոաքԿւսւկւսրգ
թաարոններէն
մէկբ։
կինօ - թատրոնր
աւելի
քան
1 –200 ֊000
Հովել
անգործ
սպաներուն։
ժամանակ
անցնելով,
սկսաւ՝ ՀետգՀ եաէ աւելի
լա յն նպատակներ
Հեատ
պնզ ել : Անգլեւսաքսոն
ազբիւրներու
Հտմաձայն ,
Մ իո՚-թի՚նր
կրցած է Հաւաքե
լ քանի մր
միլի՛՛ն
մ առք , եւ Հ րաՀ րե լով
Հազա րաւո բ
անգամներու
աղղային
զզտցումներր,
կբ ՛՛քանայ
իր
մարդիկր
տե՚լւորել
վարչական
ղիբքերու
մէք :
Գաչնակից
ումերու
ղ ազտնի
սպասարկութիւն
-
ներր ստուգած
են ոբ Միութեան
անդամներր
բազ–
մ աթիւ գագտնի
ճամ բոբգո
ւթիւննեբ կր կատարեն
զէպի
արեւելք :
Այգ
ՀԲՒ
՛^
ուղեւորներէն
մէկր,
^
Ալֆրէա
Կրնքչ, որ ղեկավար
անդամ է Մ իութեան
«Ներ
քին
ԽոբՀուրդին»
մէք, վերքերս
Փրակա
գացած
էր ստիպողաբար
, կոմինֆորմի
մողովէն
առտք։
Ա յս
մ արդր սերտ կապե բ Հ աստատած է
նախկին
վարիչի
մբ Օթթօ
Շթբասէրի
Հետ, որ Բանատա
կր գտնուի : Մ իեւնո
յն ատեն աղգականն է նախա–
պատերաղմեան
«Աել - ճակատ»ի
վարիչին՝
Կրե–
կոր Շթրասէբի
1
Ուրիչ
երէց
սսլաներ ալ վերքերս
գաղանի
ճամրո րգո ւթի ւննե բ կաաարած
են ղէսլի
արեւել -
Լան Գե րմ անիա , ինչպէս եւ Արեւելեան
Ե՚-բոպա–
յի զանագան
երկիրներր
,
արամ ագ
րութիւնները
չօչափե
լու Համար :
Այս րոլոբ
չաբմումնեբր
անչուչտ
ուչագբու -
թիւն գրաւած ենարեւմտեան
պետ՚ււթեանց
զին
ուո բական
շր քանա կնե րուն
մ էք :
թզթակից
մր դիտել
կուտայ թէ անոնք
մին
չեւ
Հիմա
կարեւորութիւն
չէին տար
զանազան-
թե լադրութեանց
. բայց
այմմ
կ՝ բմ րոնեն թէ Գեր
ման նախկին
սպաներու
խ լբտումնե ր բ կրնան
իբա–
կան վտանղ
մր գաոնալ, եթէ
կազմակերպուած
գործոզութեան
մր
փեբածոլին
Ամէն պարաղայի
մէք, կ՝եզրակացնէ
նոյն թզ–
թակիցբ,
Գերմանիոյ
խորտակուած
բանակին
ան
գո րծ զօբափարներր,
զնդապեաներր
եւ Հազարա
պետնե րր այլեւս
ձանձրացած
են
ւլե տնա
խնձոր
մչակելէ կամ իբբեւ
քաբտուզար
ծաոա քելէ պե -
աական եւ անՀատական
Հասաատութեանց
մէք ՚
Անոնք իփեբքոյ
պիտի
Հակին
սմ յն
կոզմր որ կը.
գնաՀատէ
իրենց
իրական
արմանիքր եւ
փայլում
Հեոանկար
մր կը ցուցնէ
յ
թ՚Ա՚Ր՛*
Fonds A.R.A.M
