(ՄԱՀՈԻԱՆ ՉՈՐՐՈՐԳ ՏԱՐԵԼԻՑԻՆ ԱՌԹԻԻ)
Եքեք անտիպ
քեդուածԱեէ
Գեագ
ԿաովսւէեԱցհԱ
Աադ %ազաէ
Հայոց
Զ"րււ տարի առտք, առալօտ
մր,
ՄիլաՆ՚ւյի
մերձավայ
ւչիլղական
կայարանի
մր մէք մէկէն
ի
մէկ
մ եռալ
րանաստեղծ՜ր
ԷԼկնթարթ
մր , անողոք ու անսսչասելի
, եւ
ան չկար
այլեւս :
Ո՛ւէ. մեկնած
տունէն, - մամմր վերքր ան
չունչ
մարմ ինր
վե րագա
րձո
ւց ին իր լնտանիքին
:
ւ^աղաալ վերքակէտ
, կամ երքանիկ
մաՀ
սլիաի
րսեն
մարգիկ
Ջղդալ
գալվէքր
երյւ ան եկած է արգէն
, աչքե
րուն
առքեւր
չտեսնել
չողքը սեւ մանգաղի
սուր
չեգրին եւ
III
յղսլէս
յանկա
րծ ակի
Հրամե շտ տալ
կեանքին
, լո յսին , ե րաւԱե րուն
,
փնտռուած
մաՀն է սա անկասկած
: Փնտռուած
((.երքանիկ
մա^»ր,
սլայմանով որ ասլրուած
կեանքր,
իր տա–
մանքով ու տառասլանքով,
վաղօրօք
ղղաղոլղած
չրլլա
յ վաղամամ
շի քում ի
մ ր վտանղր
: Այղ սլա
րագային
, մաՀր
, ոչթէ րոսլէարար
գրուած
«իւա–
ղագ վերքակէտ»
մր սլիտի
րլլար , այլ
վաթճանր
տարիներով
ասլրուած
գառնոլթիւննե
րոլ , որոնք
մարգր կր մեռցնեն գեռ ի կեն
ղան ութե
ան
, մարմ
նապէս ու Հոգեպէս
գայն
լալ մր քամելէ
վերք :
կառվարենց
մ աՀ՛ուան
ա՛յս տեստկովր
մե -
ռաւ : Զեւով
խաղաղ
, բա
յղ խո րքով
աան քա լից
ու երկարատեւ
մտՀր
եղաւ
անոր ^ակատաղի
—
րր ; Աարմնակտն
ցաւէն
աւելի
Հողեկան տառա -
պանքն էր սր գգետնեղ
գայն։
Աարմնականին
ղի—
ւէ ացած էր տարխներոփ։
Հողեկանին
սակայն
չկր–՛
ցաւ
ղիմ անալ;
ք՛ր ղղա
յուն
սիրտր
չկլ՚ց""–
տոկալ
տառապանքի
այգ տեսակին
: Աւ պայթեցաւ
մէկ
>մէն\
X
Զորս տարիներ
անցան,
րայց
չմոռցուեղաւ
ան։
Ջգեղնեցալ
անոր
յիշաաակր։
Փոշի
չնստաւ
անոր
շնորՀներուն
ու արժանիքներուն
փրայ :
Այսօր ալ կր մնայ ան մեր փաւերական րա -
նա ս տ ե ղծներ
էն
մ էկր :
Ալ մէկր մեր արմանալոր
դաստիարակներէն
,
որոնղ
շունչին տակ
Հայօրէն
կրթուեցան
անՀա -
մար
ե րիաասարղներ
:
Անոր
յօրինած
երգերր կր թրթռան
րոլորի
չր թնե րուն փրա յ :
Անոր խօսքե
րր կ^տրձագանգեն
գեռ ականք -
ներու
մէք
X
կ՝ապրի տն մեր մէք նաեւ յետ մաՀու : ք՛ր
քերթուածներով
, որոնց ինքնատիպ
քնքուշութիւ–
նր կր ղղոլէ
մեր ղգա յնո ւթ իւննե ր ր : Իր ղասաիա–
րակչական
գործունէ՛ութեամ
ր , որ Հաղա րաւո ր ե–
րիտասարգնե
րու
ուգեցո
յցր դարձաւ
կեանքի
մէք :
իր ե րամ չտական
Հեղինակութիւննե
րով
,
որոնց
մէկ
քանին
, մ անաւանգ
, Համ աՀ ա յկա կան արմէ -
քով դնաՀատուեցան
ու միչտ
երգսւեցան : Իր րո
վանգա կալից ճառերով
, որոնք
ներչնչեալ
Հռետոր
մր գարձուց
ին գք՚նքր
րեմ երու վրա
յ : Իր րնկերա
կան
Հաղո րգականութեամ ր , որ իր
չրք ապատի
սիրելին
գարձ՛ուց
գինքր
ամէն տեգ։
Իր պատրաս–
աամ տութեամ
ր ու Հանաքներով,
որոնք
միչա
գոլարթութիլ^ւ
սփռեցին
իր չուրԼր : Եւ փփրքա -
պէս իր Հաւատքոփ ու ագգա յին -
քաղաքական
ղալանանքոփ,
որոնց Հտւտտարիմ
մնաս
մինչեւ
իր
կեանքքն
՚ւերՀր։
Տուաւ
իր մողոփուրդին
այն, ինչ որ կարելի
էր տալ իր տաղանդաչատ
ուղեղին
ումոփ եւիր
ապրած
պայմ աններուն
մ էք : Աղքաա
ապրեցաւ
,
Բ՚"յ1ւ
թչուառութեան
մէք իսկ Հարուստ
մեռաւ :
Հարուստ
սրտոփ ու Հողիով,
ապրումներով
ՈԼ
գգացումներով
ել այլատեսակ
րա րեմ
աս՛՛,ութիւն–
ներով։
Հարուստ
, մանալանդ,
ագնոլական
Հպար
տութեամր
մր, որ ամէնէն
առաք
պատուախնդիր
մարդր կր րնո
րո չէր իր մէք; կեանքի
մէք իր ոլ–. |
նեցած
գմուարոլթիւններն
ու կրած
Հիասթա -
փութիւններր
երրեք
չցնցեցին
իր կաղմուած
նկա–
րս՚ւլիրր եւ մուր
չքսեցին
իր աոաքինութեանց
փր–
1
րա յ : ք՝արո յականոփ
անաղարտ ու Հոգիոփ
բարձր
մնաց
մինչեւ
անղամ
գմուա
րագոյն
պարադանե -
բու տակ։
Անտբտունք
կրեց Հայ մտաւորականի
իր
խաչր, գիտնալոփ
Հանգերձ
, թէ օր մր,
մարմնա–
պէս պիտի կքի անոր ծան րո ւթեան տակ ;
Բառասուն
աարի ծառայեց
իր
ժողովոլրղփն,
քաո աս ուն տեսակ
նե ղութ եանց
են թ ա ր կո ւե լո փ ,
բա
յւլ օր մ ր օրանց
չդանղս՚տեցալ
կամ չդառնա -
ցաւ
իր բախտին դէմ : ՛Լեր քին տարիներուն մի
այն , երբ այլեւս
իր ՛ումերր կր լքէքնղինքր
մարմ
նական
Հիւծում
քւ եւ Հոգեկան
տուայտանքի
կրկ
նակի
ճնչման տակ, անգիմաղրելի
յուսալքում
մր,
այլեւս
պաբաուած
րլլալու
գիտակցութեամ
բ ,
աստիճանաբար
թեւաթավւ
գարձուց
ղք՚նքր :
Այգ֊
յուսա լքէք ան
մէք իսկ , սակա
յն , սիրեց
արո
լեսան
ու իր ասպարէղր
, թուղթին
յանձնեց
իր ղգա
յ ն ո ւ –
թիւններն ու մտածումներբ
, եւ , իր
տառապանքր
մ եկուսացնե
լով
, անանձնական
յուղում ով ու ղե–
գումով
լացաւ
ուրիԱերու
աաոասլանքին
վրայ :
X
իբ մաՀուան
էորրորգ
տարելիցին
, քաղ^ր է ^
Ա եպտեմրեր
5ին լրացաւ
բտնաստեղծ–ուսոլ~
ցիչ Գէորգ կաո վար
ենց ի մ աՀուան
1"րրորդ տա -
րելիցր։
Պաաերաղմական
անցքերու
բերժամբ
ան
ցած
է ր նախ Վ^իէննա եւ յետո
յ՝ իաալիո
յ Ա իլանօ
քաղաքր
, ուր իր ապրած
կեանքր կաաարեալ
ող–
բերգութիւն
մր եղաւ, ի վեբքոյ
յանգելու
Հա -
մաբ ճակաաագբական
վախճանին :
ՏանկարծամաՀ
կր դառնար
5
Աեպաեմբեբ
1940/՛
առաւօտուն
:
Հակառակ
իբ ապրած
նեղ Օբեբոլ1ւ
, Գ. կառ–
վարե նց չլքե ց բնաւ գբ իչր
ե ւ ներ Աչում
ի պա Հ ե–
րոէնւ չարունակեց
թուղթին
յանձնել
ղգա
յուն
քերթուածներ
նախ Աթէնքի եւ ասլա
Վենետիկի
ու Ա իլանո
յի
մէք։
Բոլոր այս քեբթուաձնեբր
կր
մնան անտիպ ;
Աեբ
այսօրուան
թի՛՛ով կր ւՀրատաբա.կենք ա .
նոնցմէ
երեքր
(մէկբ՝ Ա. էքին վրայ) , իբ մաՀ -
ուան աա րե լից ին առթիւ
ոգեկո
չե լու
Համ ար
Հան–
ղուցեալին
յի չտաակր :
6ԱՌ0.Ջ
ՄՕ՜Տ է ԳՈԻՑԷ • • •
Մօ՜տէ գաւցէ չարաշոՆք այն օրը երր ջախյախուի
Պիա՛ աստղերու ձեղնաջաճն, եւ եսի ղո՜ւր պիտ՛
իշխեււ՛
կախել կան-թ-եղն այս կաւէ՝ հակատագրին դէմ
դժխեմ յ
Ու տակաւին ճօնել բոցն անոր, ինչպէս է ՜ բ եր
բեմն • • •
Ահ, դուցէ մօ՜տ է որ ես թօթափհլով թօթափեմ
Փըցուն փեկոնն ուր ինձմով յղփացաւ ցե՛ցը ցաւի..
Ու, պատռելէ վերջ սրաիս նաղերն, եթերն ալ
ծաւի ,
Իր երացով հասունցած հոդւոյս թիթեոն ար -
ձակ ուի՜. .
Այս պատահարն հարուածել կրնայ ցիս հո՚ս կամ
այլուր ,
Ահացնաթափ կամ յուշիկ, արժանապէս կամ ի
ցուբ ,
Րարբարոսի մը սոլրով թ է աղէտի մը շանթով.՛.
Րայց հողմավար՝ դսսւնալէ առաջ հողիս սաաթուբ.
Տէ՜ր, գեբացոյն շրնորհի մ՚աղե՜րսն ունիմ ես
թոթով
Տս՜ւ֊ր ինձ փայլակն բնդունիլ աոաքեալի՛ մը լսան–
դով . . .
Միլանօ ,
1946
Գ
•
ԿԱՌՎԱՐԵՆՑ
ՐՈՊԷ
՚^անցի փըշրէ պիտի ցայն
ճակաաագիր մը դաժան
Րոպէն,— սափոր մր յուշի ,—
Պիտ՝ րլլայ քիչ վերջ փոշի :
Եւ մինչդեռ ան կր մաշի՝
Մըշուշն ինչպէս հաշիշի ,—
Աւելի մեղր ունի, քան
հյաբեպատիբ ապացան • • •
Վայելէ սուղ երացին
Անուշութիւնբ վաղանց
Ու մի փընտոեր աւելին • • •
Ու դոհացիբ , — եթէ սին
Ափերուդ մէջ, յեղակաբծ ,
Լաւ ւիշատակն անցեալին • • •
Վք.էննա
,1ա
. 9–
ԿԱՌՎԱՐԵՆՑ
ինձ Համար
ողեկոչել
իր յիչաաակր։
Ու
վերյիչել
այն ամէնր,
որոնք,
իբրեւ
չնորՀ ու
բարեմասնու
թիւն
, կառվարենցր
բնորոչեցին
մեր գրականու -
թեան ու կրթական
կեանքին
մէք :
Եբիտասարգ
մ եռալ ան :
կեանքր,
իր ցաւերով ու ղառնո
լ թ ի՛ննե
բով,
վաղաՀասօրէն
մեռցուց
բանաստեղծ
- գաստիա -
րակր։
Մեռցուց,
սակայն,
մաՀէն ալ անգին ապ
րեցնելու
Համար
ղայն իր ստեղծագործութիւն
-
ներով ու այնքան վաստակա
չտտ
իր
ղոբծունէու–
թեամբ :
ՄաՀկանացու
էր ան ամէնուն
սլէս
եւ >իր
կարգին
, ի սկզբանէ
նտխասաՀմանուած
էբ լե -
ցնելու
^ունայնութեան
փոսր»։
Րայց
զայն
լե ~
ցբնելէ առաք
, փ,ոսէն անգին
, իր ձեռքոփ
ր պատ–
բաստեց ան այն պաաոլանգանր,
որուն
փրայ,
Վիքթոր
Հիլկոյի
բսածին պէս, ապագան
պիտի
բարձրացնէ
կոթոզր
Հայ մողոփուրղի
այս քան-
քարալոր
զաւկին
յ
կոթոզր,
ոբպէս
մ իա՜ կ
փաբձքր
անփաբձ
ապրած
Հայ մ տաւո րակտն
ին •
Փարիզ
ԿԱՐՕ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
Աեպտեմբեբ
8 - 10/
՚էենետիկեան
Հանգիսու–
թիւննեբով
Մխիթարեան
Ա իա բանո
ւ թ
իւն ր կր
փակէ մեծ Աեբաստացիին.
մաՀուան
երկՀարիլր–
ամեակին
ն՛ւ։ իրուած տօնակատա
բոլթե անց չա
բ ֊
քբ՝ ոբ սկսաւ
անցեալ տարի
ապրիլին :
Ե րկՀ արիլր ամե ակր
աոիթն
եզա
է.
Հասաատե–
լու
Մքոիթ՚որԻ եւ իր Հոկայ
ղործին
ազզ.եցութիլ–
նր Հայոց
մտաւոր
կեանքին
վրայ,
անոնց
Հոգւոյն
խորր– Մեծագո
լն Հրճուանքով
տեսանք թէ որքան
ւէ եծ է ա յգ
ա՚լդեցոլթ իւնր
, ո րքան
"՛կն յա
յտնի
Մ խիթար
ԱբբաՀօր
ձգած
Հետքր տակաւին
այսօբ,
իր մաՀէն
երկու գարեր
՛էերք)՛ ալ :
Աւելորդ
էրլլայ
թերեւս
Հանդէսներու
փակ
ման
ա
՛լթ էււ
քանէւ մր տող նուիրելու
նաեւ. ՚Լենե -
տիկի
լճակին
ծոցբ ծուարած
կգղեակին՝
որ իր
կրօնական
Հաստատութեան
մ բ
Հանղ ամ ան
քէն
գուբս
ու փեբ
, այնքան մօտ ու ոիրելի է ամէնուս
,
ոբպէս
Հայ մաքի փառարան
, ոբպէս
Հայկական
մ շակո յթի ապաՀ ով տմ բոց , ոբպէս
լո յսի ել յո
յ–
ս
էւ
մ չաավա
ռ փարոս
յ
Եթէ Մխիթար
Հայոց խաւարր փարտտող
լո
յ–
սրն եղաւ, եթէ Ախիթարն
այրող
սրբաղան
աենչր
էւր քերմութիւնր
տարածեց
Հայոց
մսող
Հոզինե–
բուն
փյւայ ,ապա ուրեմն Ա • Վտցաբր
կբակաբա–
նբն
եղաւ
•ուրկէ
յորդեցալ
կենսատու
քերմ ու -
թէււնբ
, քաՀն եղաւ
ուրկէ ճառագա
յթեց
լո
յսբ
Հասնե լոփ
ամէն
անկէււն : Վերամբարձ քաՀ ալ կբ
մնայ տակաւին ու պիաի
մնայ, երբ մեր
մ էււ
լոյսերէն
չ՚ատեր
մարեցան,
իսկ
մնացեալներն
ալ
Հաղիւ
թ է կլլ պլպլան
մեր Հալայ,ական
ե ե ա ն օ Ո
փ՛ոթորկող
Հոզմերէն
տարու
րոլբԵբ
;
Երբ
8
Աեպտեմբեբ
1717/5/
Մխիթար
Վենե -
տ իկեան
ծերակո
յաի
արտօնտգիրն
ի ձեռին ոտք
կբ ղնէր
խեղճուկ
ու
աննչան
կգզեակէն
փրայ,
այգ թուականէն
կբ դրուէր
Հաստատուն
^ք՚՚^Ր
գարերու
Հարուածներուն
գէւմացոզ
փսեմ
դործէւ
մր : կարծես
բախտն
Հաճած է գէթ "լաՀիկ մր
մպտիլ անբախտ
Հա յերու
երեսին
, բերել
նեաելով
սերաստացի
վանական
մր այգ օաար ու անՀաբա–
գատ
՚ոյլ
որքան
Հ իւր լնձլա
լ ափե
բուն
փրայ ;ի փեբ
քոյ կարելի չէ բնդունիլ ոբ Ա խիթաբի
դործր
այս–
ւզէս րազմ ա րգիւն
ու
կենսավառ
մնար գաբերով
, •
ե
թէ
Հա յրենի
Հոզերուն
վրա
յ Հաս տատուած
ըլ -
լար
I
Օբինակնեբր
բազմաթիւ
ենեւ յայտնի ա -
մէնուս :
8
Ս եպտեմ բերր բացառիկ
թուական
մ րն
է
միաբանութեան
պատմութեան
մէք։
Հէւմնագրու—
թիւնր՝
8
Աեպտեմբեբ
1701/5՛։
Ա • Վաղար
Հաս–
տաաուիլյչ
8
Աեպա •
1717/5» :
Գարագաբձի
Հան -
գէսներու
փակման
թուականն ալ
8
Աեսլաեմ բերին
նչանա կելը պատաՀ ականո
ւթե
ան արգիԼՅւք չէ ան
չուչտ : կրօնական
տօնացո
յցը
8
Ա
եպտեմբերր
Աստուածտծնայ
ծննգեան
օր նչանակած է :
Հայոց
եկեղեցին
քերմ
սլա չտամ ունք
մ ը ունեցած է
միչտ
Աստուածամօր
Հանդէպ,
փկայ իբ բազմաթիւ չա
րականներր
զորս նուիրած
է անոր։
Մխիթար
եւս
արաակարղօբէն
քերմեռանգ
պաչտ՚սմունք
մր
րնծայած
է տիրամօր եւ յայտնի է ոբ իր տազե -*
բուն
գրեթէ
ամբոզքութիւնը
կուսին
նուիրուած
է ։ ՀՈրգեգիր
կուսին, փարգապետ
Ասլտչխարու
-
թեան»
կ՝ըսէ Մէսիթարեանց
նչանարանր :
Տայանի է որ Օս՛մանցիներուն
Աոռէայի
փյրայ
յարձակելուն
Հետեւանքոփ
Ա խիթար եւ իր միա
բաններէն մաս մր Հեռացան
Մեթոնէն
եւ
եկան ա–
պասաանիլ
Վենետիկ՝
ուր կր Հասնէին
1715/
ապ
բիլին
սկիզբներր։
Բայց ինչպէս կր
պարտադրուէր
սուէորաբար
, տարափոխիկ
Հ իլանգութեանց
գէմ
որսլէս
գգուչութիւն
, անոնք Հարկագբոլեցան
քա–
ոասուն
օր արգելարանի
մէք մնալու
եւ
Մ այիս
12/5*
միայն
արտօնութիւն
ստացան
քազաքր
բնա
կելու :
Արգելարանն
եղած
ատենն
իսկ , Մխէ՚թաբ
իր
բարեկամներէն
Գէորգ
անունոփ ազգա
յինի մր մի
քոցաւ , որ գրե թէ
ամ էն օր կ՝ա յցե լէ ր իրեն
, Ա ան
Մ աբգինօ
եկեղեցիին
կից բնակարան
մր փա
րձած
էբ եւ ուրեմն
առաքին
առթիլ
միաբանութիւնր
Հոն ասլաստտնեցալ
է
Րայց երբ Մ ե թոն
մնացած եւ Աս՚ք անց
իներէն
զ.ե ր ի բոնուած
միւս
մէւաբաննեբն
ալ
փրկագինի
փճարումոփ
ա՚լաաեցան
եւ
եկան ի մի
Հտլաքոլիլ,
սեփական
մ ենաս տանի
մ ը Հարցր
անՀ
րամեչտ
Հանզամանք
մը ստացաւ
ել որուն
լուծում
մը գտ
նելու
լծուեցաւ
Մ խիթար ոդի ի
բռին։
Մ խիթար
Աբբայ
ազե բսազիր
մր
ներկայացուց
ծերակոյտին
որպէս
զի էւր միաբանութեան
բնա -
կութեան
յաբմար տեզ մր չնոբՀուի :
1716/
ամ -
բոգք տաբին
, առանց
քանք
ե լ
յոգնութէււն
խնա
յե
լու տն Հետապնգեց
այս էսնգրանքր
,
մասնաւորա
պէս
իրեն բտրեկամ ացած
Նանի
, էմ օ
ե լ
Ա եպաս–
ղէւտնօ
Մոչենէւկօ ա զ)ւոլա կանն ե բո ւն միքնորդոլ
-
թեամ
բ , ասոնց
մ իքոցաւ
ուբիչ
ազգեց եկնե բու ա–
Աակցութիւնր
ապաՀոփեց
, անձամ
բ
ներկա յացաւ.
նոյնէւսկ
Տոմին պալատբ
, բայց իբ քանքերր
անմի
քական
արդիւնք
չտուին
, որոփՀետեւ
պետական
բացայայտ
օրէնք մր կար որ կ՝աբզիլէբ
քազաքին
Fonds A.R.A.M
