8Ա
ՌԱՋ
»
Ա՚նԴՐԱՆԻԿԻ ԱՐԶԱՈ,Ի՚Ն ԱՈ֊ՋԵԻ
ՊՈՒՏ՚Մ
ԾԻԾԱՂ
ՍԱ8ԱԹ ՆՈՎԱՅԻ
ՆՈԻԻՐՈԻԱԾ
ԵՐԵԿՈՅԹ
ՄԸ
Չէ՛, մահարձան չէ, այլ կամք ու. կորով
Չրք նաղ երաղի հասած ուխտաւյւր ,
Անդրանիկն է ան, ձին ամպասըլաց
ի ո ց ե ր ո Ն
վըրայ քալող մէկ աստուած :
կատարներ կ՛ուցէ արձանն իսկ կարծես ,
Վե՛հ լերան կողեր ու շաչող սուրեր ,
Անդրանիկն է ան, զօրավարն Հայուն
եւըրռյստ ու հրպարա, նըման սարերուն :
Չէ՛ մեռած հուրր իր սըրաի կանչին,
Աչքերն
ե ն ա ր ե ւ ,
իր իզձը մեկին ,
Անդրանիկն է ան, քուրմն ացատուր-եան ,
Արծիւը Հայուն, անխոնջ ախոյեան :
Յաւերժին նայող նայուածքը ներհուն,
կ՚որոնէ անվերջ, լոյսերը կեանքին ,
Անդրանիկն է այն, մըտքի առեղծուած
Գորդեան հանցոյցներ, իրմով են լուծուած :
Յարա՜նուն սիրով պատուանդանն ի վեր
Հէքեար֊ի խաշ^ը թո՛դ քակուի հիմակ ,
Անդրանիկն է ան, հայ ուժի արքան ,
թ՛ո՛ղ րացուին աչքերն , տեսնէ՛ Հայաստան :
ՆԱԶԵՆԻ
ՏԷՐ
ՄԻՐԱՅԷԼԵԱՆ
կ. ԽԱԶԻ ԿԱԶԳՈԻՐՄԱՆ
ԿԱՅԱՆՆԵՐԸ
« ՀԱՄՐԱՐՋՈԻՄ
ԵԱՅԼԱ
• • »
Ամէն անգամ
երբ աոիթ
կ՝րե1էայուի
ինձ
գրել
Ֆր • կապոյա
Խաչի
մասին,
մեծ
հրճուանք
մր կր
զգամ : Անչուչա
գմուար
պիաի
րլլար
ինձ համար
արաայայաոլիլ,
եթէ
մօաէն
ծանօթ
չըլլայի
իր
գործունէոլթեան
եւ րագմապիսի
ձեոնարկնե
րուն :
՛Ր աոա
սնամ եակի աօնա կաաա րութեան
աո
-
թիլ
,
յ՚"*Ր
աւե
լի քան
եր րեք , մ եր յարգանքն
ու
գիաակգութեան
զգագումներր
կր խորանան
այս
մ եծ կագմ ակերպութեան
հանգէպ
որ ,
տարիներէ
Ւ ՛Ս՛ր փրկարար
գեր
մը կատարած
է,
սրբելուԼ
հագա րաւոր
գմրա խաներու
արգուեքներր
; Ան իր
նիւթական
եւ րարո յական
ումե ր ը կեգր ոնա
ցուց
մ ասնաւորաբար
օգափո խութեան
կա յաններու
փր–
բայ,
ուր հարիւրաւոր
անճար
մանուէ^եր
կր կագ–
գուրուին
փայելելոփ
ամէն
խնամք
եւ հոգածու
-
թիւն
:
Այսպէս
, Ալսլեաններու
մէք
Հաստատուած
կա յանը , անցեալ
աարի
իր Հինգերորգ
չՐ^անր
բոլորեց
^որՀիւ
գերագոյն
քանքերու
I
ինչպէս
ուրիչ
աոթիւ
նկարագրուած
է , չէն ֊
քր կր գտնուի
կանանչագեղ
րլրակի
մր
փրայ,
չրքապաաուած
րնական
Հրաչա լիքնե րոփ ; կ ր լրա–
ցրնէ
ա ոո գքա պա
հ ա կան
րո լո ր պաՀանքե
ր ր : Մ եր
սիրասուն
փոքրի1րւերր
նախանձելի
արձակոլրգ
մր
անցնելէ
փերք, կր բամնուին
ակամայ
, երախաա–
գիտական
աբցունքներոփ
:
կայանր
, կագգո լրման
կայան
մը ըլլալէ
ղաա,
եղած
է նաեւ բարոյական
ղպրոց
մր Հայ մանու
-
կին, անոբ մատաղ
Հոգւոյն
մէք ներարկելոփ
աղ -
գա
յին ոգի
եւ ղղացում
1
Սիրելի
Հայրենակիցներ
, րոլորս
միասնաբար
գիտնանք
չթերանալ
մեր օ րբազան
պա
րտականու֊
թեան
մէք, աքակցելոփ
Ֆր • կապոյտ
Խաչին,
ո -
բուն
ա յնքան պէտք
ունի
Հայ կարօաեալր
:
– ™ . ^ . . . .
ԶԱՊԷԼ
« Եայլա ջան եայլա, սէր - օրեր եայլա^ եայ–
լա ջան եայլա– • • » :
Շարոէնակութիւնը
գուք
եր -
գեցէք
••
Համ բարձմ ան տօն
էը անցեալ
Հ, ինգչաբթի
;
Վիճակի
աօն Հա յոց աչխարՀում
;
Հայոց
ներկայ
աչխաբհ
ին մէք այսօբ
տեզփ
Կ՚ունենա՛՛յ
կրկին
այղ տօնր : Տեղեկութիւ^ւ
չու -
նիմ՛.
« Անծանօթին
գաղտնիքները
, ոչ գուն
ղիտես
ել ոչ ալ
ես••.»
Անչուչտ
ամ էն քիղ
ծանօթ
է՛. Մեր
լուսագբիչ
ել ամենասիրուած
բանաստեղծ
3
"փհ • Թուման
-
եանի տաղանգին
կը պարտինք
«Անուչ»
երգա
խա
ղը,
որուն
հատուածներէն
է «Համբարձում
եայ
-
լտ»ն
1
ՕբՀնեալ
րլլա
յ յիչաաակր
% Երկնքի
Հբեչտակ–
ներուն
եբամ^ոախումբերը
թ"ղ երգեն
իր « Ա
-
նուչ »ը , , .
ԵԼ
սակայն
, ո՛՛փ երանելի
թում անեան , Հա
֊
յոց բաէւագբքին
մ էք բա՞ ո կր պակսէր
որ
ե լեր
ե այլ ա ո ^
ու «քան»ոփ
ատաղձեր
ես սա
անուչփկ
« Անուչ»գ
. . .
՛հոնէ գուն,
«Ամենայն
Հայոց
բանաստեզծ՝»գ
քիէ մր մաքբակրօն
ԸԱալոլ
եւ խնայելու
էիր « Ա–
նոլչ»իգ
, փո խանակ
ղաբզաբե
լու զա յն
թաթաբա–
կերտ, թրքաչէն
բառեբոփ
;
Րա՚^ո. կր պակսէր
Հա յոց րառա բանին
մ էք ,
Անոլչին ճակատբ
պճնելու՝
զուտ Հայկական
ծա
֊-
դփկներոփ,
առանց
թոլբք—թա
թա բ փուչերու
• • ՚
Մեր
այս
սիբուած
թատե րգութ
իւնր
Լօփե
-
րէթ)
Գ"նէ
զերծ
րլլալու
էէ՛^բ որոմներէն
, ո՜փ
մե–
ծ րգ Լոռեցի
գուսան
է
Միայն
«եայլա՛՛»
% .Եթէ Հաւաքենք
միւս
թա^ -
թարեղէններն
ալ, աղուոր
փչափունք
մը կ ունե
-
նանք ;
« Ջահիլ, բօյիդ, իդիթ, չօլեր, ամա՜ն, ան -
դիւմանյեար—
որքա՛նն կ՝ուղէք
—
հօնցուր ,եարար ,
ջիգեար, ջան գիւլիւմ , դարտ, ղամէ
(ղաչոյն)
,
խանչալ, եսիր, չոքած, բեցարած, բալքի :
Մաս
մրն ալ ղուք Հաւաքեցէք
եթէ
կ՝ոլզէք
ճոխացնել
փերի բառարանը
;
«Եար»ն
ու «քան»ը
կարելի՛՛
է
փոխարինել
«սիբուՀի»ոփ
եւ «,Հողեակ»ոփ։
Տարրեր
Համ—Հոտ
ունին
նրանք է
Լացաթ
են ատլի ,
լադա՚՚թ
մեր աչուղերգոլ
-
թեան
»։
*
՚
Գուք,
արեւմ տաՀա յերգ
չէք
իմ անում
էգ
բա
նր %
՚կացիոնալիստական տենդենցոՀ
էք փարակ
-
ուել» պիտի մեղադրեն
մեզ, մեբ ա րեւե լահ ա յե ր ր։
Իրաւունք
ունին
: Թերեւս։
Այսօբ
կրկին,
Հայ
լեզուն ,դաղթափայբ
է դարձեր
Հայաստան
ԽորՀր–
դայինի
մէք։ Թաթար
բտռերր
տեղ տուած
են
լա–
տինարմատ
ռուս
բառերու։
Այս անդամ
օրէնքոփ
պարտադրուած
մեզփ՝
յանուն
տզգերու
եգբայբակ–
ցութեան
• • •
Աւբեմն
երգենք,
առա
յ
մմ
,
«Համբարձում ե այ
լա , եայլա ջան եայլա: Սէր - օրեր եայլա, եայլա՜
ջան եայլա– ••
Մինչեւ
որ կազմուի
<(.Հայ
լեզուի
Անկախութեան
Մաբմին»ը
առրնթեր
Հայ ՝Բա
֊
ոա^ակտն
Անկախութեան
Մ արմնի
. ՚ ՚
կ.
ՊԵՏՈԻՇ
ՓարիզաՀայ
- Լսարանը
չեղում
մը կաաարած
էր է՛ր ""փորական
ծրադրէն
: Անցեալ
ուրբաթ
ե ֊
րեկ"յ
(13
Մայիս)
, բնտբեալ
րաղմութիւն
մր Ա ա–
սունիի
ճաչարանին
փերնա յարկը
փութացած
էբ ,
Ա այեաթ
- Նոփայի
կեանքին
ու գործին
նուիր
-
ուած
գտսախօսութիլն
- երեկոյթին
մասնակցելու
Համար
:
Տ իկին
Տ իգրանուհ
ի կարապեաեան
րանալոփ
ե րեկո յ թ բ , ներկա յացուց
օրուան գասախօսր
, Տի
կին
Հ, ՚ Խսնգկարեանր,
ոբ ծնած
ու ապրած
Թիֆ–
լիո, Աայեաթ
Նոփայի
հայրենի
քազաքին
մէք ,
չաա
կանուխէն
սիրած
ու երգած
է մեծ
աչուզին
տազերր,
հետաքբքբուտծ
է անոբ կեանքոփ
ու
մանաւանգ
լսած
ու Հաւաքած
հետաքրքբական
ա–
ւանղոլթիլննեբ
ու գրուաղներ
;
Աայաթ
Նոփյս երգած
է կոփկասետն
երեք
լե–
զունեբոփ։
Անոր երգեբուն
մեծ մասբ
տեղական
թուրքեբէնոփ
երգած
են ,
60/
մօտ երգեբ
հայե
-
բէն են եւ աւելի
քիչ թի՚-ոփ
փյրացերէն
: Ըստ վրա
ցի մասնագէաներու
Ա այեաթ
Նովայի
հայերէն
տաղերը
ամէնէն
յաքողներն
են , թէ բովանգա
֊
կութեամ
բ թէ յանգե
րոլ ճո խութեամ
բ : Ա
այեաթ
Նովա ապրած
րլլալու
է
1710
1795
թուական
-
ներուն
, ուրեմն
ղրեթէ
մէկ գարու
կեանք
մր։
Վրաց թադաւո
բ ը լսելով
Ա ա յեաթ
Նովա
յի
համ բաւը , զա յն
Հրաւիրած
է իր պալատ ր ,
ուր
1750
60
թուականնեբուն
ան ղարձած
է թագա
ւորին
մտերիմն
ու խոբհրգականը
:
Ու չաա
վիպական
կեանք
մը կը սկսի
հայ
ա–
չուղին
Համ ար արքա յական
պալատին
մ էք ,
ուր
Աայեաթ
, եթէ
հիացոզներ
կ՚ունենայ
,
կ՚ունենայ
նաեւ նախանձորդներ
եւ թչնամիներ
:
Եթէ
Հաւատանք
զանազան
զրո յցներու
, Ա ա
յ–
եաթ
Նովա
կր սիրահարի
թագաւո
ր ի
ազքկան
:
Աէր անխոստովանելի
, իր Հոգւոյն
մէք թաքուն
,
որ տնգադաբ
աւիւն
կուտայ
իբ տագերոլն։
Այս
չրքանին
է ոը ան կր յօրինէ
իբ զմ տյլե լի
տազերր,
ուր կ^երգէ իր
սիբածի
չնորՀներր
: Ի
վեբքոյ
Աայաթ
Նովայի
դէմ
կր դաւեն պալատականնեբր
,
գրգո֊ե լով թագաւո
բր : Ա ա յա թ Նովա
կր
փրկուի
թագաւո
բ ի ցասում
էն , ե րգե լոփ իր երդերէն
ամ է–
նէն փ իլիսոփա յականր
՚
«Դու էն դլխից , իմաստուն իս » բ :
Րայց
եւ այնպէս
աչուղր
կ՚աբտաքսուի
պա
-
լատէն
: Իր կնոք մաՀուան
վրայ
կր քաչուի
Հազ -
բատի վանքր , իբբեւ
կբօնաւո
ր ապրե լով իր կետն–
քփէ, վեբ քամ ասր
:
Ըսա
աւանդութեան
Ա ա յեաթ
Նովա տեգն
ու
տեղբ
կը նաՀատակուի
ագա
ՄտՀմատ
խանի
մո
լեռանդ
զինուո բնե բուն
կոգմէ , երբ
կր
մերմէր
դուրս
ելլել
Թիֆլիսի
Ա– Գէորգ
եկեզեցիէն
, մ բ–
մնքելով
իր կարապի
երգր
— « Չրխմանամ քիփ–
սատան, դոնմանամ Իսատան» ; (Եկեղեցիէն դուրս
չեմ ելլեր, հաւատքս (Քրիսսասը)չեմ ուրանար)։
Տիկին
Հ՛ Խոնգկարեան
պաՀ
մր
փոխագրեց
մեղ ԺԸ • գարու
մթնոլորտին
մէք , իսկ
Ցոփսէփ
նգներր Աայ—
լալ
ռոաւ
Գաւիթեան
իր
քէմէնչէռ//
տո
եաթ
Նոփայի
, մինչ Տիկինր
սկսաւ
լնկերանալ
քէ–
ւքէնչէ/5> ,
իր զմայլելի
ձայնոփը
:
Երեկոյթին
փայլը
աւելցուցին
ներկայ
երգ
-
չուՀիներր
•
Օր • Ա • Առաքելեան
, Տիկին
Աչխէն
Զրուանգդեան—Աոզոմոնեանց
, Տիկ՛
Յակորեան
եւ
ւՅԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(83)
Րայց
ամբոխր
մի առանձին
տագնապի
մէք
ՀԷՐ
• ԱնՀոգի
, ցուրտ
մի զանգուած
էբ նա ել
մին
չեւ անղամ
անհամբերութեան
նչաններ
էբ
ցո յց
տալիս : Լուր էբ պատում
, որ ցցի Հանուողբ
թէեւ
Մանասի
մարդկանցից
է, բայց
անյայտ
օտաբա
֊
կան
է, Վարանդացի
չէ , եկել
է մի Հեռու
տեղից։
Օաարր
օտարին
կարեկից
չէ . այս անողորմ
օրէն
քր այմմ ամբոխի
մխիթարութիւնն
էր : Գոնէ
իմա–
նում էին , որ սպաննուողր
օսպքսր է , ուրեմն
կա
-
րելի
էբ
նայել
առանց
ցաւակցութեան
,
աոանց
լացի,
նայել
այնսլէս,
ինչպէս
փոզոցում
Հաւաք
-
ուածներր
դիտում
են թէ ինչպէս
ընկած
ձին կամ
եզր փչում
է վերքին
չունչր
;
Ժամանակն
անցնում
էր, իսկ
սպասոգների
Համ բերո ւթիւնր
գնալով
սպառւում
էր : Լեռնա
յին
քմաՀաճ
բնութիւնբ
սկսեց
մի քանի
ղարմանալի
փոփոխութիւններ
, մչուչբ
չքացաւ
լեռներից
, եր
կնքի
ամ պերր յանկարծ
ծուէն
ծուէն
գարձան
եւ
տրեգակր
մ ի քանի
տեղ ճառագայթներ
թափեց
խոնաւ
ու սառած
երկրի
փբայ
:
կարծես
Հ էնց գրան
էր սպասում
Ա իւլէ յմ ան
Բէկր
•֊
Նա գուբս
եկաւ տանից • ծալապատիկ
նստեց
գորգեբի
փյւայ առանձին
սլատբաստտծ
աեգր,
իսկ
I
նրա չուրքր
բազմ եցին պատուաւոր
Հիւրե րր։
Ամէն
տեզ տիրեց
մեռելային
լռութիւն
: Մարզիկ
էէ ին
Համարձակւում
նոյնիսկ
չունչ
քաչել
:
Րէկր
կտբգադբութիւններ
արաւ,
բայց
այսօբ
նա չափից
դուրս
ղանդազկոտ
էր , կարծես
փճռեչ
էր անՀամբեբութիւնից
ճտքեցնե
լ ա յգքան
մարդ
-
կանց ։
Նբա
թիկնապաՀներից
մի քանիսր
գէս
ու
գէն
փազեցին
, նորից վեբագտրձան
ել ինչ որ
բաներ
ասաց ին : Անցան ծանբ րոպէներ
:
Րերում
են , վեբքապէս
լսուեց
մի խեզ
-
գուած
չչուկ,
որ սկսեց
ալփ^եբի
նման
ման
զալ
նա յոէ^եր
ի կո յտե րում
:
Գլուխնեբի
ծովբ երերաց
, ամէն
մէկն
աչխա
աում էբ յարմար
տեզ
բռնել։
Տան
ետեւից
մի
քա
նի մարդիկ
եբեւացին
եւ անՀամար
աչքերր
վեբ
-
քապէս տեսան
յանցաւո
բին %
Նա չէր քալում
, այլ քարչ
էր րնկնում
ծնկեբի
վրայ,
որովՀետեւ
նբա
աք ոտր
բոլորովին
չէբ
ղործում
: Առքեւից
դնացոգր
ձգում
էբ նրա
վզին
կապած
չզթան
եւ նա զարՀոլբելի
քանքեր
էր
գործ
գնում , որ կարողանայ
աւելի արագ
չարմռւել
:
Մեռելային
զունատութիւնր
նստել
կբ նրա
ղէմ -
քին,
որի վրայ
երեւում
էր մի նօսբ միրուք
:
Գեռ
տեզր չՀասած
նա արդէն
մեռած
էբ ,
կարծես
նբան
դուրս
էին քաչել
մաՀուան
անկո
-
ղփնից ։
Այդ
Հանգամանքր
զարմանք
պատճառեց
Հանդիսատես
Հիւրեբին
: Հիասթափումն
րնգՀտ–
նուր էր :
Աա
մեռնելու
փբայ է, ասացին
մի քանիս
-
նեբը
:
Զսղի
խայրին
չի Հասնի , կէս
ՃանապարՀին
Հոգին կուտա
յ :
կա լանաւո րբ կարծես
խիստ
ղմզ ոՀ է ր
ա յգ
փկա
յութիւննե
րից
:
Րտրձբացնելով
իր գլուխր,
նայեց
չորս կոգ
-
մը , աեսաւ
աՀագին
բազմ ութիւնր
եւ
րնգունելով
արՀամարՀող
մարղոլ
Հպարա
գիրքը
\ ասաց , աչ
քե րր բեւեռած
բէկի
վրայ
՚
Հանդիսա
եղիր , ես չեմ խանգարի
քո
այգ
մեծ
Հանդէսը
՚ ՚ ՚ իմ մէք ղեռ ո յմ կայ, կաբոգ
եմ ,
եթէ
ոլզեմ՝
քեզ զուարճացնել
, երկար
մնալ
ձո–
՛լի
՚ււԻ
՚ի՛^՛ ՚
Նա Հասաւ
իր նպատակին
• նա Հասկացրեց
որ
ս սլ անո ւթե ան
Հ անգէս ր կորցնում
է իբ նչանա
էու
թեան
մեծ մասբ։
Ամէնէն
անգութ
չարագոբծներբ
անգամ
այսքան
Հտնդարտ
ու անտարբեր
չէին
մօ–
տենում
այս տեսակ
մաՀուան
:
Ն" յնիսկ
ա յնպիսի
ղաղաննեբ
, որոնղ
Համաբ
մտրգասպանութիւնբ
ղուաբճութիւն
էբ ,
դողում
ԷԻ^
33
Ի
գիմաց
:
Շատերր
այնքան
թուլանում
էին , որ
սկսում
էէն
զ թութիւն
Հա յցե լ , իսկ
ուբի^եր
ա
յնքան
զայրանում
էին, որ կատազած
այս ու այն
կողմն
էին րնկնում
, ՀայՀոյանքներ
էին թավաւմ
ամէնքի
փրայ
: Թէ աղաչանքները
ել թէ կատազութիւնբ
,
սակայն
, միեւէւոյն
միտք՚1ւ
էին յայտնում
, նրանք
Հաւասար չափափ
ցոյց
էին տալիս
թէ ոբքան
սոս
կալի
րան է ձողի
գլխին սպասոզ
մաՀր։
Fonds A.R.A.M
