«ԲՍԱՆԵԻՀԻՆԳԵՐՈՐԳ
ԺԱՄՈՒՆ»
ՕՐԱԳԻՐԸ
Կաթիւ
կաթիւ
..ա
^աճատաճ
չուգեց
գևեւ
ղիս
(Ի . եւ վեբջին մաս)
Գերմանիոյ
ամէն
մէկ քաղաքին
մէք կր աես–
նէինք վաճառականներ
որոնք մարգ
կր փնտռէին
Հ
Անոնք նոր գրասենեակներ
կր բանային
֊. Ագգեր
կր
փակցնէին–.
ԵԼ
մաբգիկ
կուգա
յին ու կարգի
կր
ոպասէին։
Կր ոպասէ ի ՜ ն ։ Բայց
յանձնախումբին
անգամ փաճառականներր
Հանգիպածր
չէին
առ
-
ներ։
Իրենց
ուղածր
կ՝րնտրէին
համաձայն
Օրուան
քմա յքին։
Այնքան
շատ
մաբղկային
էակներ
կա
-
յին
:
Նախ
եւ առաք
կ՝րնղունէին
միայն
գերաղաս
ցեղեբր։
Նախրնտրաբաբ
հիւսիսա
յխե
ցեղերր
:
Հաճտռականներր
կ՚րսէին
թէ
հիւսիսային
ցեղերր
աւելփ լաւ արիւն
ունին,
ղօրաւոր
մկաններ
,
եւ
աւելփ բարձրտհասակ
են : Անոնք
աւելի
լալ
կր
ղիմանա
յին անօթութեան
, տռանց
րմ րո ստանա
լ ո ւ ։
ԵԼ
յետոյ
այնքան
շուտ
չէին
մեռներ։
Բարեկամներս
գրեթէ
ծունկի
եկան
Աւստրա–
լիոյ
յանձնախումբին
առքեւ
, պայմ անաւո րուե
լու
համաբ։
Աակայն
Ալսարալիոյ
վաճառակտններր
մերմեցին
: Ըսին թէ Ռումանացինեբ
, Հրեաներ
եւ
Հունգարացիներ
չեն առներ
: Այս բոլորր
սերն
-
գտգործտկան
չարմառիթներով
: Աւստրալիան
կր
փափաքէր
ունենալ
քանի
մր տարուան
մէք մողո
-
վուրգ
մր
րնտիր ոբակոփ,
եւ սակայն
պէաք
էր
որ արտօնէր
միայն
գիտականօրէն
փաւե
բացուած
խնամ ութիւնր
է
Այգ
բոլոր
տարիներու
րնթացքին
չափաղանց
տառապեցայ
ոբ չեմ պաականիր
ղեբաղանց
, ղե–
բագաս
ցեղփ մր :
Գերմ անիա յէն գուբս
ե լչե լու միակ
միքոցբ
կբ
կագմ էին փաճա ռա կաննե րու
ա յս
յանձնախումբե
րր,
այլեւս
չտառապելու
համար
անօթութենէ
:
ԵԼ
սակայն
երբ
կ՛իմանային
որ Ո՚ումտնացի
եմ ,
վաճառականնեբբ
ձեռքոփ
նչան
կ՝րնէին
, գիս
Հե
ռացնելու
համաբ։
Աուսահաաած
էի եւ
կ՚ուգէի
մեռնիլ
: Ա իմ իա յն ա յս պատճառով
:
Պարզապէս
անոր համար
ոբ մարգորսնեբր
չէին
ուղեր
գնել
զիս
:
ինծի
կբ թուի
թէ քանաաական
նոր
յանձ
նախումբր
Ո՚ումանացիներ
կ՚առնէ։
Գեբմաններ
ալ
կ՝առնէ , ,կր բաւէ
որ արՀեստագէտնեբ
րԱան , բ–
սալ
Աերպրէ
կարծեցի
թէ Աերպր
կ՚ուզէբ
յոյսերով
օրօրել
զիս։
ԵԼ
սակայն
ճչմաբաոլթիւնր
կ՝բսէր։
Բանա
-
տացինեբր
Ո՛ում անաց ինե ր ալ կ՚առնէին։
Նոյնիսկ
Հրեաներ
:
ԵԼ
Ալաւնեբ։
Գիւբաւ
կ՚րմբռնէք
թէ
Բանատայի
հանգէպ
ի՜նչ
մեծ սէր մր ծնաւ
մէքս։
Բանաաան
այլեւս
որեւէ
երկիր
մր չէր,
թէ
էնոքս
եւ թէ
ինծի
Համար։
Աանկաբծ
Հայրենիքէ
մր
ա–
ւելի
բան
մր գարձաւ
:
Ես ծառեր
պիտի կարեմ , անտառին
մէք ,
լման
Հինգ տարի;
Այգ
միքոցին
գուն ճաչր
պիաի
պատրաստես
: Եւ ուտելիք
պիաի
ունենանք
: Եր
-
քանիկ
պիտի
բլլանք
: Հինգ տարի
վերք քիչ
մր
գբամ
կ՚ունենանք
եւ նոբ կեանք
մր կր
սկսինք :
Հինգ տարի պայմանագբով
կապուած
պիտի
րլ -
լանք ծառեր
կտրելու
Հտմտր
: Բայց
ի՞նչ
է
Հինգ
աարին
մ արգու
մ ր կեանքին
մ էք
:
Մ անաւանգ
որ
այգ
միքոցին
այլեւս
անօթի
պիտի
չմնանք
:
կինս եբքանիկ
էբ : Զի" կր տեսնէր
արղէն
Բա–
նատա
յի անտառներուն
մ էք ծառ
կտրելով
զբա
-
ղած
։ ինքզինքր
կր տեսնէր
արգէն
կերակուրի
պատրաստութեան
մէք, առատ
իւղով
ել միսով
:
ինծի
լնկերացալ
մ ինչեւ քանաաական
յանձ
նախումբի
գրասենեակր
եւ սպասեց
փողոց
ր ։
Յանձնախումբին
գրասենեակր
կր
գտնուէր
ՀանչուսՀայմրրլանչթրասէ
թիւ 2, տեսակ
մր գղ՜
եակի
մէք։
Ամերիկեան
ինքնա չաբմներ
խո չո ր ապակի
-
նեբով
, նմ ան
մ եծ խանութնե
րու
ցուցափեղկերուն
որոնց
մէքէն
կր
տեսնուին
թաւիչէ
նստա
-
րաննե րր, անկո գինի
չափ
լայն,
կր սսլասէին
գր–
րան առքեւ
։
Ռումանացինեբ
ալ
կ՚րնգունինք,
բայց
ոչ
մ
տալո
րականնե ր ։
Յանձնախում
բին քարտուգար
ր ձեռքր
րոնած
էր
թուզթր
որուն
փրայ գրած
էի 1\ւէ
ՏէՕք>՛ օք 1ւք€
(«կեանքի
պատմութիւնր»)
;
Մտաւորական
եզած
եմ , սակայն
Հիմա
չեմ
այլեւս։
կ՚ոլզեմ
բան ուոբ գառնալ
յ
Բաբտռւղարբ
ինծի երկարեց
թուզթր,
«կեան.^
քի պատմութեան»
հետ
:
Մտաւորականներ
էենք փաբձեբ
•
հյօսքս կտրած
եւ Հեռացած
էր •
Փողոց
իքայ
։ Ծնունգին
քանի
մր օր կար
տա
կաւին
։ կինս գէմս
եկաւ։
Երկուքս
ալ
նստանք
մայթին
եզերքր:
Ես գլուխս
ձեռքեբոլս
մէք առի :
Յանկարծական
տկարութիւն
մր զգացի
•
կինս
Հարցուց
;
Ինչո
՚^լ
չեն ուզեր
առնել
քեզ
ւ
—
Մ տաւորականներ
չեն առներ
յ
Յանգիմ անեց
զփս
է
1942
• Եբկրորգ
Աչիաբհամաբաի
^
ամէնէն
գուլում
աաբին
: Աւրոպական
չաա
ւէ ր
աղգե
բու
կարգին
կորսնցուցած
է նաեւ
իբ
անկախոլթէլԱր
Վաբուսա
, բարգաւաճ
եւ ազատատենչ
Ֆրանսաո
:
Գրաւման
բանակր նստած
երկրի
սրտի՜ն , գաման
է
եւ անողոք
: Կր քամէ
, կր տանի
ամէն
չարմուն
հարստութիւն
; Ծրկրի
բերքբ
որ աչխաաող
բա
-
զուկներու
պակասէն
իքած
է արղէն
, իր նուա
-
զաղոյնին
, նախ պէտք
է կերակրէ
թչնամի
բանա
կր։
Աւ֊ել^ածր
միայն
կբ արուի
ժողովուբղին
-.
իայց
ի՛նչ
ողո
րմ ե լի քանակութիւն
. •
•Փողովուբգն
անօթի
է, բառին
լայ՜ն առումով։
կեանքի
ե լ
ինչքի
ապահովս
ւթիւնր
կախուած
է չատ
փոքր
ահ -
ղղո ւչո լթիւննե
բ է : Հաղորգակցութեան
մ
իքոցներր
խիստ
Հսկողութեան
տա
կ են : Մէկ
չրքանր
մի
ւսէն
կտրուած
; \)տա րականներր
մ անաւանգ
,
իրաւունք
չունին
իրենց բնակած
վայրէն
չաբմե
լու
:
Ամ՛էն մարգ քաչսւաձ–
իր պատետնր
,
կծկուած
ինքն
իր մէք,
կ՚ապրի
իր եւ իբեններուն
Համար
միա
յն
՛՛՛ւ
Ատեզծուած
այս գմնգակ
պայմաններուն
մէք,
շատ
ղիւրին
է երեւակայել
համատարած
այն
թրչ՜
ուտռութիւնր,
նիւթական
ու բարոյական
վհա
-
տութեան
այն վփճակր
որուն ենթարկուած
էին
բազմաթիւ
ծերունի
հայ մայրեր
եւ
երիտասարգ
կիներ,
որոնց
աան
միակ
նեցուկր
Հիւրլնկալ
երկրի
օրէնքով,
մ եկնած
էր պատերազմ
ի գաչտ
,
ինկած
գերի, անտէր
ու անպաչտպան
ձգելով
տուն
եւ րնաանիք
է
• • ւ
ԱՀա
այգ
օրերուն
, անակնկալ
ա յցե լո
ւթիւնր
կլնգունինք
Պ՛Ս
իսաքեանի
, ոբ
աեղեկութիւննեբ
կուտա
յ միւս
չբքաններէն
: Կ՝ րսէ թէ կա ց ո ւթ ի ւն ր
նոյնն
է ամէն
տեղ,
վհատութիւնր
րնգՀանուր
:
Բացատրել^
վերք
Հայ
ղեր
ինե
բու
եւ կարօտ եալ
ներու
նիւթական
ու բարոյական
օգնութեան
ան -
Հ րամե չտո ւթիւնր,
կբ թելտգրէ
մեզփ կապ
Հաս —
տատել
կեգբոնական
ք^քրանսայի
կապս յտ
քՍաչփ
մ ասնաճիւղեբուն
Հետ,
եւ Համ ախո բՀուրգ
կաղ
-
մ ակե րպե լ օգնութեան
գործր
:
Ըսինք արգէն
թէ , տՀ ու սարսափի
այգ
օբե–
բուն
երբ ամէն
մէկր կլանուած
իր Հողերով,
ու
չագբութիւն
չւլրաւելոլ
Համար
խոՀեմութիւն
կբ
նկատէբ
երկու
երեք
Հոգի
իրարու
քով
Հգալ,
եւ
կամ
փոզոցր
կանգ
չառնել
երկար,
երբ
ազղային
կեանքր
բոլորովփն
կաղմ ալո ւծո ւած՝
ամ էն
ինէ
ձգուած
էբ իր րախաին
, կապոյտ
խաչբ
սիրտ
եւ
Հոգի , մանաւանգ
քաղաքաց իական
քաքութիւն
ու
նեցաւ Հրապարակ
փռելու
, կաղմ ակե րպե
լու
Հա -
մ աբ
Հա յ ղերինեբու
ել կարօտեալներու
օղնու
-
թեան
ղործր
I
ԱնՀրամեչտ
նիւթական
միքոցներր
ապաՀովե
-
լու նպատակով,
Վիէնի կապոյտ
խաչփ
նախաձեռ–
նութեամբ
ել տեղական
Գաչնակցական
անձնազոՀ
բնկերներու
անմիքական
աքա կցո ւթեամբ՝
կազ
-
մուեցաւ
ղեբասանական
խումբ
մր ,
ԼՊ • Պ • Մ ՚
Մ ուրաաեան
,
3
՚ կարապեաեան
, Մ աթոսեան^
եւ
Տիկ՛
Ուսառլլիկեան)
, ոբ իր սիբայօմար
մաս
-
նակցութեամբ
ու գեղեցիկ
խազա րկութեամբ նր–
պաստեց
Վիէնի
, Աէնթ
էթիէնի
ել Ա . Շամոնի
մեբ
մ ասնաճիւղեբու
կազմ ակերպած
ցերեկո
յթներու
յաքոզութեան
է
Երեք տարիէ
ի վեբ , մողովուրղր
ղրկուած
րլ
լալով
Հայկ.
մամուլէն
, Հայ խօսքէն,
կարօտն
ու
նէր
մեբ աննման
քաղցր
լեզուին
անուչ,
մտեբմիկ
չունչին...
Միւս
կողմէ խորապէս
գնաՀատելով
Հայ
կնոք զոՀաբերումի
ոգին
եւ արի
կեցուածքբ,
ինքն ալ սիրտ
կ՚առնէր,
կուգար
ներկայ
կ՝ՐԱար
Հոծ
րազմութեամբ
. Հաւատքով
ու
խանգավառու–
թեամբ
: Առանց
կարեւորութիւն
տալու
զանազան
քսոլթեանց
. . . ։
Եւ երբ իւրաքանչիւր
ներկայացումէ
աոաք
րնկերուՀի
մր կր բացատրէր
ցերեկոյթին
նպատա–
կր , կր պարզէր
կապոյտ
Խաչի
առաքագբոլթիլւն–
ներր,
եւ ցոյց կուաար
գերիներէ
եկած
«քօլի»նե–
բու
ամրոէչ^ տրցակ
մր թզթիկնեբ
, կաբմէբ տեա–
նել ներկաներու
յուզումն
ու խանգավառութիւնր
^
Հայ
կնոք ձեռնարկր
քաքալեբելու
Համար,
իրենց
կարողութենէն
չաա
աւելփն
տալու
ինքնաբուխ
ձե
I
. • . :
Եւ այսպէո
մեր մասնաճիււլն
ոգեւորուած
,
գօաեպնգուած
մողովուրղին
նիւթական
ու
բա
-
րո յական աքակցո ւթենէն
, մչակուած
ծրաղրով
սկսաւ գործի
I
Ամէն չրքան Հաւաքեց
, կազմեց
լբիլ,
ցանկր
իբ գաւառի
գերիներուն
,
ե լ
պաաեբազմի
պատճառով
նիւթական
անձկութեան
մատնուած
լնտանիքնե
բուն։
Հարց
ու փորձով,
գերիներու
միքոցաւ
ղաան
նաեւ
Հասցէներր
փչաթելերոլ
ե–
աին փակուած
, Բ" լո բ այն երիտտսաբգներուն՝
ո–
րոնք րլլալով
աքսորի
սեբունգէն
, Հեռաւոր ագգա–
կան
մր անղամ
չունէին
իբրեւ
նեցուկ
. . .
ԱյԱ
վերքիններր
մասնաւորաբաբ
, աարիներ
տմբուլք
ղարձան
կապոյտ
Խաչի
գուրգուրանքին
ու
Հոգա–
ծութեան
առարկայ
։ Եթէ
այսօբ
ուղենք աչքէ
ան–\
ցրնել
իբենց
նամակներր,
եւ փորձենք
թափան
- յ
ցել,
Հաղորղակից
րլլալ
այղ
Օրերու
իրենց
ապ
- ՚
բումներուն
, այն ատեն
միայն
պիտի
կարենանք
լրիւ ղնաՀատել,
իրենց
եղած
նիւթական
Համեստ
օմանգակութեան
եւ անոբ բարոյական
ազղեցոլ
-
թեան իսկական
արմէքր
;
Օգնութեան
գոբծին
Հեա
զսւղլնթաց՝
կա
-
պոյտ Խաչբ
չմոռցաւ
նաեւ
կբթակտնր։
Աերունգ
մր կար Հասած,
14
16
տաբեկան
տղքնակներ
,
ձգուած
իրենց
բախտին։
Աեբ
մ
ասնաճիւղեբու
կողքին
եւ անոնց անմիքական
Հսկողութեան
նեբ -
քեւ
կազմուեցան
սանուՀ
ինե բու
իսումբեր
,
որոնց
Հայեցի գաստիա բակութեան
Համաբ ,
սաբքուեցան
մասնաւոր
Հաւաքոյթներ
, եղան չաՀեկան
գասա
խօսո ւթիւննեբ
I
Այս
միքոցիս
, երբ ամէն
տեղ
մեբ
մասնաճիւ–
ղերր կր տօնեն, կանացի
մեծ
ել ամէնէն
մոզոփբ–
գական
կազմակերպութեան՝՛
Հայ կապոյտ
Խաչի
քառասնամեակր,
կ՚արմէր
գոնէ
րնգՀանուր
գծե–
բով
տալ,
պատերազմի
ամէնէն
վտանգաւոր
մէկ
պաՀուն
չուռ
ւէւ
մունք տարուած
աչիսատանքի
մր
աղօտ պատկերր
միայն։
Ցոյց
տալու
Համաբ
թէ
որքան
իսոբ է Հայ կնոք մօա՝ ազգ՛ա յին պարաա
-
կանութեան
ղիաակցոլթիւնր
:
ԵԼ
ինչպէ՛^ ս կարելի
է առանց
յուզում ի
ել
Հիացումի
վերյիչել
բոլոր
մեր այն
րնկեբուՀինե–
ՐՐ՝ որոնք զրկելով
՚լփրենք
ել իբենց զաւակներր
,
րամնե չափոփ սաացուած
չաքաբէն
ու իւզէն
, չո–
քոլայէն
ել կաթէն
, կարկանղակներ
կր պատրաս
տէին,
Հիւանգնեբուն
րամնելոլ
, « քօլփ
»նեբուն
մկք գնելու
ել կամ
Հանգէսներուն
վաճառելու
Հա–
մ
ար
, , ,
Փառք
ել յարգանք
, երախտիքի
անՀուն
զգա
ցում՝
մեր բոլոր
Համեստ
լնկեբուՀինեբուն
, ո -
րոնց անՀամար
զոՀողութիւննեբուն
գնոփ է,
ոբ
կասլոյտ
Խաչբ կառուցած
է իր Հանրային
գոր
-
ծունէութեան
քառասնամեայ
Հոյակապ
չ^նքր։
ԱՐՇԱԼՈՅՍ
ԱԻՍԼԵԱՆ
ԹՈԻՐԲԻՈՅ
յագթական
կուոակցապետր,
ճէ
լալ Պայար,
Հանգարտութեան
կոչ մր
"^1^3^"՜
ղոփոլրգին,
որպէսգփ
յարգեն
օրէնքբ
եւ
իւո
կուսակցութիւններր։
Այս առթիւ
Հրատարակուած
յայտարարութիւն
մր կրսէ
թէ
«Բ"Լ՚*Ր
Կ " ՚ ^ ՚ " " Ղ ֊֊
ցութիւննեբբՂնգամ
են միեւնոյն
աղգին
եւ ճա
-
կատագրի
եգբայբներ
» I
Պէաք չէր որ րոէ իր թէ մաաւո բական
ես
ւ
Արղէն անգամ
մր փորձեր
էի սուտ
խօսիլ
:
Բայց
Գերմանիոյ
մէք մարգ
գնող փաճառա
-
կաններր
քթէն
չի բռնուիր։
Անոնք
կր
ճանչնաէր
ապբանքբ։
Մասնագէտներ
են : Շատ
Հեռուէն
կ/,
աեսնեն
թէ մատւոբականի
Հեա է իրենց գործր
:
^
Եթէ
Բանաաայի
պատմութիւնր
փախ
«
ցնենք,
փերքին
պաաեՀութիւնր
կր
կորսնցնենք,
թերեւս
ալ երբեք
յանձնախումբ
մր չգտնուի
որ
Մումանացինեբ
առնէ : Պէաք չէբ որ ձեռնթափ
րյ^
լայիր
այղքան
չուտ։ Պէտք
էր Համոզել։
Պնղել
•
Միչա ալ չաա
չուտ
կր վՀատիս
։
կինս կը խօսէր։
Վչտէն
լալս պակաս
էր Ալ.^^
աչքին
առքեւէն անգագար
կ՚անցնէին
չքեղ
ինքնս,–
չաբմներ
սպաներով
ել ճիվւեր
զինուո
բնե
րով
ոստիկաններով
: Աւղեցի
առաքին
ինքնաչարմէն
վբայ
նետուիլ։
Շատ
յողնած
էի տուն
եբթալոլ
լ-լ,
պատուՀանէն
վար
նետուելու
Համար։
Նախրնթաց
օրուան
ծրաղիբս
իրագործելի
չէբ
այլեւս
;
ԱԱ
,լի
գիւրին
էր Հոս իսկ նետուիլ
ինքնաչարմի
մր տակ
։
Եկուր անգամ
մըն ալ փորձէ
, րսալ
կինս։
Բեզի
Հեա կուգամ
։
Շատ
յոգնած
եմ այսօր։
Վաղր
կոլզանք
է
Յաքորղ
օբր յանձնախումբին
պետին
ղիմեցիւ
–
ինչո"լ
չէք
ուզեր
աոնել
զիս
I
Յանձնաիսումբին
պեար չատ
գէբ
վաճառական
էր
փ՚՚՚ՐՐ
ղարեքուրի
տակառի
կր նմանէր
ել
սիկստ.
կը ծխէր ։
^
ինչո՞ւ
ամօթ
է մտաւորական
րյԼալ
, ըսի % ՝
Կը կարծէք
թէ մտաւորական
մը չի՛՛ կրնաբ
ուրիչ
մ արգու
պէս
ա չխատիլ
։ ^ Ոէ •
Զա յնին
մէք այնպիսի
վստաՀութիւն
մր կար
որ
ետ
քաչուեցայ
:
Աչխաաա
վարձքին
կէսովյԼ
պիտի
գոՀա
-
նամ : Այլեւս
չեմ կրնար
անօթութենէ
սատկիլ
այստեզ
:
Աէ
•
խո ստանամ
ամ էն ճիգ թափել
որ չգիտ
-
ցուի
թէ
ես մտաւորական
եղած
եմ : Մինչեւ
իսկ
թերթ
պիտի չկաբղամ
ւ ^= Ոէ ՚՛
Գոնէ բացատ րեցէք
թէ ինէոլ
այղքան
վրճ–
ռապէս
կր մերմէք
զիս , պարզապէս
անոբ
Համաբ
ոբ մտաւորական
եզած
եմ : Ո՛՛րն է այն լուբք
թե–
րութիւնբ
որով
կր
մ ե գագրէք
մ տաւոր ականը
։
Մկաններ
չունիք
, ըսաւ քանտտտցի վաէ^ա–
ոականր
։ Մկաններ
չունիք
։
Ե
Լ
էոլզեց
գնել
զիս : Բանաաան
չուգեց
գնել
զիս։
ԱՀա
այն աաեն
է ոբ սկսայ
գրել
« Բսանեւ
-
Հինղեբորգ
ժամը»
յ
Fonds A.R.A.M
