եանի Հեա, եւ միասին
ուսուցչական
պալաօն
ԶԱ0ՆԵ1՛
ԳԱիԱյիէՆ
վարեցին
Հանի ել կի ոասո նի մէի (Տիկին Պեր
ճուՀիԲարսեղեան
մեզ ծանօթ
յայանի
գրագիտու–
Հին է, որ իր մամանակին
անգամ էր Հա
յասաանի
Հանրասլեաութեան
իյորՀրգարանի
: իսկ իրենց մի
Հաաիկ
զաւակր՝
Արմէն , իրաւաբան
է Փարիզ եւ
մօա
երեք աարի առա^ ամուսնացաւ
մէկ Հայու -
Հոլ
Հեա) :
1912^
ամառր
Պարսկաստանից
Վան անցնե -
ՎԱԱՊՈԻՐԱԿԱՆԻ
ՀԵՐՈՍԱՄԱՐՏԸ
ՎԻԷՆԻ ՄԷՋ
ՎԻԷՆ, 7 Մայիս
Այ" աարի
աւելի
մեծ
շռլքով
աօն
ո ւե ց ա լ Վա ս պո ւր ա կան ի
Հե րոսամ ար -
աին
35րգ տարեղարձր։
Այ" անգամ ալ նախա -
ձեռնութիլնր
սաանձնած
էին խումր
մր վիէնա -
լով, նախ Ազթամարի
վանքում եւ ապա Վանում
բնակ Վասպուբականց
ինե
բ :
առիթ
ունեցայ
մօաիկուց
ճանաչել
Աարգսին
, իր
Շաբաթ
իրիկուն
կարեւոր
բազմութիւն
մբ
բացառիկ
գրական
կա րոզութ
իւննե րով։ Աանա -
լեցուած էր Աէբքլբ
կաթոլիկի
սրաՀբ։
Բեմին ճա–
ւանգ իր «տասնբվեց
վանկանի»
բնական
ծիծագր,
ե բբեք պիտի
չմ ռաւանամ
կատր կարմիբ պաստառի
մբ վրայ
գրուած
էր
« մ
աՀ
կամ ազատութիւն՛^
։ Ուրիշ տեզ մո. -
Ուսուցչական
պաշտօնով, այգ տաբուայ Աեպ– « Փա՜ռք
Վասպոլրկանի
Հեբոսամարտբ
կերտոգ
աեմ բերին
Բաբսեզեաննեբր
մ եկնեցան
կիրասոՆ
։
իրենց
լնկե բացաւ
Նիկօլ
Գումանբ, ոբ
կ՚երթար
նաՀատակ
Հերոսներուն»
։ Բեմին
վբայ
զետեգ -
ուած
էին Արամի,
իշխանի,
Վազգէնի եւ
ուրիշ
Պոլիս։
Վանից
րաղմաթիւ
լնկերներ
կառքով,
բազմաթիւ
Հերոսներու
նկարնեբբ
ձիով կամ Հեծանիւով,
իրենց
ռւզեկցեցինք
մինչեւ
Պ* Անգրանիկ
Խլոյեան
իբրեւ
օրուան նախա -
Ալանց
զիւղբ։
Ղ՚"Հ
է
քանի մբ խօսքով
բացաւ
Հանգէսր եւ Հրա -
1914/
ամ
111II
ւչ կարնո
յ մ է^ գում արո լած
Հ,
՛Ց•
՚՜Իր^ց
նե բկաներբ մէկ վա յրկեան
յոտնկա
յս
յար–
Գ՛ Տրգ րնգՀ • ժոզովբ
Աարգսին
բնտբեց
Հայաս - գել յիշատակբ
բոլոր
անոնց որզէն ի ձեռին
ինկան
աանի
Բիւրոյի
անգամ
, անոբ
յանձնելով
Պոլսոյ
կռիւի
գաշտին
վբայ։
Յետոյ
կապոյտ
հ) ա չի գբպ~
Հատուածի
գո բծավաբո
ւթիւնր։
րո ց ին ա շակե րտնե ր բ երգեցին
«կռուեցէք
տղեր -
ՏասնեւՀինգ
տարիների
արկածալի
րեւ^աւոբ
Ք՜^Ր ,Օր՛ Ա՛ կարապետեան
Տարօնի
Հայր.
Միու–
գո րծո
ւնէ
ութ
իւն ից
վերշ
, Ա արգիս
ին է լ վիճակ - ^ թեան
կոզմէ արտասանեց
«Հա յաստանին՝»
, մե -
ուեց զոՀ գնալ
1915^
Ապրիլեան
Եղեռնին
:
^՚Րգեց
վաքրիկն
ՎանոլՀի
Մ ուրատեան : Օր. կա–
Առանձնապէս
Հետաքրքրական
լինե լով
Ռու– րապետ եան արտասանեց
« ծ ս
իմ անուշ
Հա յաստա–
րէնի
կարծիքր
Աարգսի
մասին, աՀաւաս
իկ
մէկ
նին»։
Անգամ
մր եւս Հաճոյքն
ունեցանք
լսելու
քաղուածք
իր « Հ ա յ Յեղափոխականի
մբ յիշա -
Տիկին
ՎարգռւՀի
Ռստիկեան որ եբգեց
«կռունկ՝»բ
տակներր» չատ արժէքաւոր
յուչագրութիւնից
:
ել Հ(ԺիբաԿւի ծառր» : Գաշնակով
կ՚՚րնկերանար
Աբ.
... Պէաք է բսել, որմեր մէշ ամէնէն
լայն՝
Աանճեան։
Գաղութիս
միակ
չոլթակաՀարր՝
կ.
Հոգին,
ամէնէն
լայն
Հորիզոններ
ընգգրկողր
մ բ–
Պէպիրեան
յաշորղաբար
նուազեց
չորս
լաւտղոյն
նացեր էբ մեր •^կոլոտ Աարզիսր» : Առ
Հասարակ
՚ կտորներ։
Առածին
անգամ
րլլալով
Հբապաբակի
չատ բան չեն գիտեր
մեր չաբքերբ
այն մեծ մաբ–
. վրայ
լսեցինք
նաեւ
Հազիւ
12
տարեկան
Վաղգեն
գու
մասին։ Ան մէկն էր այն աէբվիշներէն
, որ ոչ ՚1ք ուրատեան որ յաշողապէս
թութակի
վրայ նր֊
մէկ
փայլ
չունէր, որ բստ երեւոյթին
Հասարակ
՚-ագեց
գեզեցիկ
կտոր մր։ Բազմաթիւ
իւմբերղներ
ուժ կբ թոլէբ
, բայց
րսււ։ էութեան
ամէն ինչ ան երգեցին
կապոյտ
Խաչի գպրոցի
աշակերտներբ
,
էր։ Ով ծանօթ է Ռոոաոմին
, նոյն
երեւոյթր
գի -
իրենց
ուսուցչին
առա^ո րգո ւթեամ ր :
տած պիտի
լինի։
Պիաի
բսեմ որ Աաբգիսր Ռոս
- *
Հ"՚յ Կամաւոբներու
եւ Մարտիկներու
Միու ֊
ւոոմ
մ լն էբ, թերեւս
աւելի տուեա^երով
ու ձիր–՛^ թեան
կոզմէ
ուղերձ մբ կարգաց
լնկեր Ա՛ Ու -
քերով
օժտուած։
Ան մեղ Հասակակից
բեկեր էր, զունեան : Հ. Պետական
կարմիր
Խաչի
կոզմէ օբ–
նոյնքան
պատրաստուած
որքան
մենք,
քիչ մր •՛ւ– : ուան պատշաճ
ուղերձ
մր կարգաց
Պ–
Յակոբ
ւելի քիչ մր պակաս,
րայց անոր մէ^ կար անբա - Պազաասարեան
։ Հ. 3– Գաշնակցութեան
կոմի -
ցատրելի
ուժ մր, ռր կ՝ազգէր
րոլոբիս
վբայ,
աէի կողմէն
բնկեր Ա. Գալուստեան
քանի
մբ
կ՝ենթարկէր
իրեն ոչ թէ ուժով,
խօսքով
կամ խօսքով
ոզեկոչեց
Վասպուրական
աշխարՀի մէք
մտքով,
այլ անանուն
բանով
մր, որբ չեմ կրնար
ապրող
Հայերու
Հերոսական
ողին
Հնուց ի վեր :
բացաւոբել։
Ան նեբշնչոզ էր մեզ Համ բե րութեան
, Հ՛ Մ՛ Ը՛ Մ՛ի կողմէն
զեղեցիկ
արտասանութիւն
գործի ու խանղի
, րայց այն նեբչնչումբ
կբ կա–
մր բրաւ Ա. Անղտեան : Աեներզեց
նաեւ Օր՛ Ան–
տաբէբ
այնքան
անզգալի
կերպով, որ մենք
ինք–
՚^էլ Ուզունեան :
ներս ալ չէինք
կարող
Հասկնալ ել կարծեմ Աաբ - ,
Առաշին
բանաիսօսն էր րնկեր
Ազգին
Մարտի–
գի"Ր
ինքն աւ չէր Հաքլկնաբ : Ան գարձած էբ աՆ^ ^ոսեան
. « Մենք կր տօնենք այս
Հեբոսամարտբ
Հրաժե չտ տարր մր մեր մէշ , թէեւ
անոր անՀրա–
^••••^^^^^^^^^^^^^•«^^^^^«•^^^^^^^^••••տ^^^^^^^^ո
ժեչտոլթիւնբ
անչօչափելի
էբ ։
Արամր
Վանի
կուռքն էր, անոր
ուժի,
կամքի
գով^՚եբոլ
մէշ ասոր կամ անոր բանաձեւն էր անց–
մարմնացում
ր, բայց գարձած էբ Վ^անեցի
միայն։
իշխանր
Լեռնապարի
Հերոսն էր , անոր
գիւցաղն
ու երգերու
նիւթր,
րայց
զարձած էր
Լեռնապաբ–
ցի
միայն։
Զիս կ՚անուանէին
«փաշա» եւ
կ՝երգէին
ԸՐ
չրրած
զործերս
։ Հակառակ
այս բոլո
—
նոզբ
, րա յց
իբա
կանին
մ էշ
ան բանաձեւ
Ա արզսի
ծբագիրն
է բ գո րծագրլոզբ
։
Վեբշապէս,
Աաբգիսն էբ միշին
օզակբ
, շաղ—
կապողր տարամ ե րժ
ուժե բու , ան թթխմ
ո րն էբ
յեղավւո
իւա կան
ղո րծին , շազախր
յեղափո
խական
րին՝ բստ էութեան
մենք նուաստ
էինք, անփառք
, կառուցուածքին
»,
անանուն
Աաբղսի
մօտ։
Գիտեմ ռբ Արամր եւ Իշ–
ԱՀաւասիկ
Աարզիսր
իր ամբողշ
Հասակով եւ
խանբ
Համամիտ են րսածներիս
, իրենց
զերեղ - բարձր
կա րողո ւթ իւնե րո վ , որիյիշատակբ
պար–
մաններուն
մէշ, որ Ա աբգիսր
թէեւ
իրենց
ղինուո
րն
տաւոր
են յաւերժացնել
մեր երիտասարգ
րնկեր -
էբ
կռուի
գաշտին
մէշ , բայց այգ զինուորի
ողին
ներր ։
էր կամք ուորոշում
ձեւակերպողր,
որ թէեւ
ժո–
ԲԵՆՕ
Տ " յ Յ աալու մեր նոր սերունգին թէ ւէ ղահի
ոՍք
եա
եւ Հեբոսամաբտներ
, տասնի գէմ մէկուէ եւ
յազ
թած
ենք։
Առաշին անգամ
ՐԱալով
եօթբ
Հարիւր
տարի
վերշր
Շամիրամի
բերգին
վրայ
գարձեալ
ծածանեցալ
ազատութեան
գրօշբ։
Անոնք որ յաղ
թեցին
երէկ^ պիտի
յաղթեն
նաեւ վաղր» :
Եբիտասարղ
զբագէ՜տ Պ՛ Կ– Փօ լատեան
, որ
Հրաւիրուած
էբ Մարսէյլէն
, գրաւո
բ բանախօ —
ս ութեամր
մ բ ներկա յացուց Վա ս պո ւբա կան բ իբ
աշխարՀագբական
գիրքով, իր կրօնական եւ յե ֊
ղափոխական
գործիչներով
եւ բսաւ
Հքիմ կար
գացած պատմ ութիւննե
րէն եւ բե բանացի
րսուած–
ներէն եկած եմ ա յն
եզր ակա ց ութե
անմ էՎաս պու
րականի
Հեբոսամ արտր մեբ օրերու պատմ
ութեան
ամէնէն
փառաւորներէն
մէ1^ է : Առանց այգ Հե
րոսամարտին
գժուար թէ պիտի
ունենայինք
միւս
Հերոսամաբտեբր
որոնք
մեզի
տուին
Աայիս
28ք» :
կ՝արժէ
առանձին
Հրատարակել
իր ճառր :
ինչպէս
ուրիշ
* ^ " – թ ի ՚ ֊ ա յո անգաժ ալ Հանգէս
ին գեզաբ -
ուեստական
բաժինր
միօրինակ էբ եւ խճողուած
:
Հանգէս
բ փակուեցաւ
«Ա՜խ ,
Վասպուրական»
երգով
I
ԾԱՓԵՑԻ
« ԱՊՐԻԼ
11 - 24 »
ՍկՆԹ
ԷԹԻԷՆ,
8
Մայիս
Շաբաթ
իրիկուն,
Աէնթ
^էնրմօնի
սբաՀին
մէշ տեղի
ունեցաւ
ք91 5^
Մեծ
կզեռնի
զոՀե բուն
սգաՀանգէսր,
նախաձեռ—
նութեամբ
ԱգԳ ՚
Միութեան
եւ մասնակ -
ցութեան
բոլռր
կազմ ա կե բ պո ւթ ի ւնն ե բ ո ւն ։
՜Օրուան նախագաՀ
ր Պ • Թ • թո բոսեան
քանի
մ բ խօսքով կատարեց
Հանգէս
ին բացում
ր ։
Բեմ
ին
վրա
յ սեւով ծածկուած
գազաղին
ծա
յրր կբ վա
ռէր
յիշատակի
բոցբ
, որուն
շո՚-րշր
բո լո րուած
գպրոցի
աշակերտներբ
, երգեցին
«
Մ
եր արիւնր » :
Յետո^ Օր • Արշ • Աեգբակեան
(կապոյտ Խաչ) եբ
գեց
ճՏէր
ողո
րմ եա»ն ել Հ(,Գա րաՀ իսա ր»ր
, խորա–
սլէս
յուղելով
ներկաներր : Օր • Ա •
Ատեփանեան
անթերի
առոգանութեամբ
արտասանեց
Ա իամ
ան֊
թոյի « ԽեզգամաՀ»ր,
իսկ պատանի 3՛ ՇաՀրիկ -
եան
,
3 • Թումտնեանի
^Լուսաւոբչի
կանթեղր»
։
Ուղե րձնե րով
իրենց
յաբգանքի
բաժինր
բերին
Տիկին
Յաբէթեան
(Պետ. կ.Խաչ), Պ– Ա– Փի -
լիկեան
(Ազգ.
Միութիւն)։
Պ– 3–
Յովսէվ.եան
(Բարեգործական)
, իսկ Հ ՛Յ ֊Գ • «Անտօք»
ենթա
կոմ իտէի
կոզմ է
III
յս տողեր
ր գրոզր :
•Օրուան
բանախօսր,
լնկեր
Հրաչ
Տասնապետ—
եան փաստացի
ճառով մբ պաբղեց
թուրքիոյ
սարքսքծ
գաւին
ծալքերբ : Խօսեցաւ
նաեւ Բժ • Յար •
Ա արաֆեան
։ Հանգէսր
փակուեցաւ
թո րգոմ քա -
Հանայի
«ՊաՀպանիչ՝»ով
։ ՚
— Ա՛ • Մանուկեան
,
. •
ԼԻՈՆ,
4
Մայիս՛
քիոզովրգային
Թաաերա–
սիբաց
Մ
իութիւնր
անցեալ
չարթու
խնամ
եալ
պատրասաութեամր
ներկայացուց
ՀՀՄ
ս՛շգի ի բագ»
զուարթ
օւիէրէթր
, ներզաշնակնուաղածութեամբ
:
Մայիս
մէկի
առթիւ.
Հակառակ
վւո
խագրութեան
մ իշոցնեբու
չգո յութեան
, սրաՀբ
լեցուն էր զրե
թէ
։
Գե րակաատ
բնե
բ ր ,
որոնք
գժուարին
պայմաններու
մէք կրցեր
էին Հետեւիլ
փորձե -
րուն
, գնաՀատելի
ձիրքեր
ցո յց տուին
։
Գլխաւոր
գերակատարներբ
Պ՛ Պ– Յ՚ոկոր
Թ"—
բոսեան
ԼՄաչգի)
, Տէր եւ Տիկին
Գայթանճեան
(բեռնակիր
եւ կիւլնազ)
, Լեւոն
Ալէմեան
(Ռոս–
տոմ բէկ) , Ա ՚ Հացագոբծեան
(Աարվար)
, Օր –Ա •
Կ իւր եղե
ան (Ա անամ
արժանի
է ինծափաՀա
րուելու
,
ւՅԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(76)
ԺԱ՛
թող,
ասում էիր գու, ինչ ուզում է լինի,
մ ի–
ա յն թէ իմ Գա յիանէն
չիժ անայ : Եւ գու եր
քանիկ
էիր, որ քո կարմիր
խնձոբբ
միամիտ է, անտեղ
եակ
. . . Այժմ
տեսնում ես ոբ մեբ երկաթէ
սլն —
տուկն էլչկարողացաւ
ղիմանալ
գրսի
ձայներին.
Հառաչանքները
ծածկեցին
ե
՜լ
նրա պատերն
ու
ներս
մ տան • > •
Աի իմանամ թէ ով պատմեց
քեզ այգ բո
լոբր
, լացախառն
ձա յնով արտասանեց
Մ եՀրին :
Գաղտնիք
չկայ
, Փէրին
. . .
Լալկա՞նր : Պապանձոլի
նբա լեզուն
։ Գրա
Համա՛՛ր էբ որ մտաւ
այստեզ։ Ե" նրան
...
Գու
ոչինչ չես անինրան,
Հրամայողական
ձայնով
րնղՀ ատեց
Գայիանէն
։ Նա. իր
ողբերով
մխիթարում
է բոլոր
Նազլուներին։
Եւկու
օր է ,
չեմ
տեսնում
խեղճին : Երեւի
ղործ շատ ունի
. . •
Եթէ կարողանում
ես, ԱեՀբի
գտիր մի քանի Փէ
րիներ
էլ, որ գնան ման գան ամէն
տեղ։
0,
քանի
Փէրիներ են Հարկաւոր
Վարանգային
...
Նբա
ձայնր
գողաց։
Որքան
վիշտ
, որքան տր–
խուբ
ելեւէշներ
կային այգ քնքոլշ,
բարակ
ձայ -
նի մէշ :
Յաղթելով
այն խոչլնգոտր,
որ
յանկարծ
կանզնեցրեց
լեզուն
, աղշիկր
շարունակեց
•
Բտյց ոչ, գոլ այգ էլչես անի... Ե" քեզ
չեմ
մեղաղրում
, գիտեմ որ ոչ ոք չի անի : Մ ի
բուռր
շուր ամ էն մէկր
կարող է վե րցնել ու տալ
աա պկո
ւո ւլնե բ ին , բա յց քանի^ սն են վե րցնում ։
Մնում է որ այրուողր
ինքր որոնէ ու ղտնէ : Ե"
մի պատկեր էիուղում
նկաբել։
Վերեւից
մէկր իմ
սրտի
մէք կաթեցրել էր մի այղպիսի
տենչանք :
Եւ նա ինձ ցոյց էր տալիս Վաբգավառի
օրբ
տեսած
աղշկան : Այն ժամանակ
ազ^կը
ինձ Հա -
մար
մի խեղճ էր, որ քանգել էր իմ սիրտր,
այն
ժամանակ
նա ղեռ Նաղլոլ
չէր՛
Որպիսի
սիր"վ,
որպիսի
յոյսերով
սկսեցի
այղ զործր։Նա
ինձ Հան
գստութիւն
էր տալիս , նա ասում էր իմ ականքին •
• « Մի վախիր
, այլեւս
այն աղքիկր չէ կարող քո
գէմքին
շպրտել
«րախտաւոր՝»
անունր» : Եւ երբ
ես տեսայ , ռբ չեմ կարոզանոլմ
իմ ուզած
ի պէս
կաատբել այգ գործր, երբ տեսայ ոբ մենակ եմ
ել շատ խակ , գնացի
օգնութեան
,խոբՀուրգ
որո
նելու : Ոչ ոք մի Հատ քաղցր
խօսք
չունէր ինձ
Համար։
Վերքին
յոյսս գու էիր, բայց գոլ էլ կրկ–
^եցիր
մ իեւնո
յն խօսքերբ՝ թէ ես երեխա
յ եմ , թէ
ագքիկր
չպիտի
այղպիսի
բաներ
իմանայ,
որովՀե
տեւ նա կարմիր
խնձոր է միայն եւ ուրիշ
ոչինչ,
գոլ
մինչեւ
անգամ
սատանանեբի
անունով վա -
խեցբիր
ինձ ։
Ձղփտեմ
ինչու այգ օրր չասացի
քեզ՛
«բաւա
կան է , վեբքտպէս
, քիչ էլուրիշ
իսօսքեր սովո -
րեցէք» : Զասացի
, երեւի,
այն պատճառով, որ չէի
կարող
խօսել առանց
արտասունքների
, իսկ ձեզ
մօտ լաց լինել, կբ նշանակկ,
ձեղանից էլ վախ -
կոտ
լինել, կր նչանակէր
Հաստատել, ոբ ես ճրշ–
մաբիա ոբ երեխայ
եմ ... նոյն օրր, երբ գոլ ասա–
ցիր ինձ ա յգ խօսքերբ
, Վաբգավառի
գզգզոլած
"՚գշիկր
գարձաւ
՛Նազ լու :
Ե ս իմ գոբծր
սկսեցի
. մ ենա կո ւթե անս մէք
ինձ
օղնում՛ էին իմ ա բտասունքնե
ր բ , գբանք
Հրա—
չագործ
էին , գրանց
մ ի քոցով
մ ի ներքին
ձա
յն
սկսեց
խօսել
ինձ Հետ, գարձալ
իմ ուսուցիչր,
իմ
զեկավարբ։
Հասկացայ
. իմ նկաբած
պատկեբր
ձեզ Համար
չէր . գուք
նրան չէք տեսնի այլ
. . •
Նորից ւէի ինչ որ ծանբ բան արգիլեց
նրան ա—
ռաք տանել
իր խօսքր :
Նա նստեց անկո ղինի
մ էք , նրա Հաստ
ծամ
բ
ուս
ի վրա
յով
լնկալ
կրծքի
վրա
յ , ծալուեց
գոգի
մ էք
՝• Զեռքր
գնե լով գա յեակի
թեւի
վրա
յ , նա մի
թեթել
Հոգոց
Հանեց
, կա բծես գրտ Հետ կուլ տբ–
ւեց
այն ծանբութիւնր,
ոբ արգիլռւմ
էբ խօսել ,
եւ ապա ասաց .
Ես իմացա
ք թէ ում Համար է պատկերբ.
. •
Այգպէս
վերշացաւ այգ գործր,
ԱեՀբի :
Իր անունր
լսե լուն պէս
պառաւր
կա
բծես
սթափուեց
մի շշմեցնող տպաւո
րո ւթիւն
ից եւ պա
տասխանեց
.
Ես չգիտեմ թէ ինչ տսեմ քեզ, Գայիանէ
,
ես շուարած
եմ , իմ թելքր կարծես
ղնում է - • .
ճշմ արիտ
, գու խօսել չես կարոգ
,
րա
յց
զուր ես կարծում թէ քո խելքե է այգտեզ
մեղա -
՚ - ո ր : Աչ, գոլ խօսքեբ
չունես,
ԱեՀրի : Ի՞նչ պի
տի ասես . չէ՛" որ ես գիտեմ քո բոլոր
խօսքերր
,
տարիների
րնթացքում
գոլ մ իեւնո
յն բառեբն
էիր
կրկնում,
րայց
այժմ,
այսուՀետեւ,
շես
կարող
նոյնբ ասել, ղու ինքգ կ՝ամաչես քո
իմացածից
Fonds A.R.A.M
