ԳՐԱԿԱՆ
ՎԵՐԼՈԻԾՈՒՄՆԵՐ
ՄԵԾ
ԵՂԵՌՆԻ
ԶՈՀԵւ՚ԷՆ
ՆԻԿԱ՚ԼՈՍ
ԱԱՐԱՖԵԱՆ
Աւրեմն
, առնելով
րանւռսսւեղհ-ութիլնր
էբրե՛–
ղեւլարուեստ
, բսւնաաոեւչծր
առանց
ինքղվւնքր
կեանքէն
կւլղիւացնելու֊
, անկարալ
Հ
յաճախ
մէք -
աեղ
րերել
արուեսաի
գործ
ւէր, "չարղասլէս
անոր
Համար
որ, ան սչիաի
շղանէ
կեանքին
մէք
ի տ է ա լ
իրականոլթիւններ
:
ԱՀա,
այս իտէալ
ի րականո
ւթ իւննե րո ւ ւղաա -
ճառաւ,
երկար
կեանք
սւ1ւի արուեստր,
մինշւլեռ
կարճ է տեւողութիւնր
կեանքին
չչ1ւթացիկ
ղրր ՜
ուագներուն
, որովՀետեւ
անոնց կր սչակսի
յաւի–
տ ենա կան
ճշմ արաո ւթեան
րարձր
ութ իւն ու խոր–
քր :
Րանա ստե
ղծի
մր կեանքր
մեղ չի Հեաաքր
-
քրեր,
որովՀեաել
անիկա
մարգկային
է ամէն
ուղ–
ղութետմր
: Րայց իր գործր
կ՝ասչրի,
որով֊,եաեւ
ան
ծնունղ
աո լած է իտէալ
կեանքին
եւ անոր
յա–՛
լիաենական
ճչմ ա րաութիւննե րո ւե
որոնց
ծա րա–
լր ունեցան
ղարե րու
մէքէն
բոլոր
մ ո ղո վո ւրղնե ր ր
եւ այսօր տլ տակաւին
ունին ու յագուրգի
կարօտ
են սսլասողօբէն
:
իսկական
արուեսաի
յատ կտն չական
"՚՚
ՐԻԼ
մէկ ասլացո
յց ր վերլուծենք
՝>իմա աարբեր
մէկ ան
կիւնէ մր։ Անկիւնէ
մր ուր Հասաբակ
բայց
մարմ
նապէս
եւ մտքով
առոէլք րնգունուած
անձ մր կր
գտնուի
սաեղծաղո
բծութե
ան
մ ր առքեւ :
Ասիկա
Հաղո րղականութեան
երեւոյթն
է ։ Երեւոյթ
մր որ
պիտի
բնո րո չուի վե րսաին
ինքնա իսո յղ յուգակա
-
նութեան
մ իքամ խութեամ ր :
Առնենք
քերթուած
մր ՛Լ. Թէքէեանէն։
Թէ ֊
քէեան
մեծ տաւլանղ
մլն է եւ թէ կաաարեալ
ար
ուեստաղէտ
: ինթե բցողին
վբ՛ս
յ անո բ
արուեստր
ինչպէ՞ ս պիաի
յա յանուի
: Այդ
բանաստեղծ"ւ
-
թեան
Հաղո րդա կանո ւթի
ւնր
ի՞նչ
ցուց ան չաննե
-
բով կարելի
պիտի
րԼէայ փաստել
:
Եթէ ա յ դ քե րթոլածր
րն թե բ ց ո ղին սչիաի
խօ
սի
թե լադբիչ
եւ նե րղ "րծիչ
մղում ոփ մ ր ,
կրնանք
բսել
ա ՛լանց սխալած
Ր1Լալու
թէ անիկա
՚լուբկ
է
արուեսաի
չնորՀէն։
Աակայն
բնդՀակաււակն
, եթէ
րնթերցողր
ղայն կարղալոփ,
որոչ մամանակի
մր
Համաբ
, ինքնամոռացութեան
կ՝Լնթաբկոլի
, ա —
ռանց
որոչ
թելտղրիչ
ղաղափաբի
կամ սա անց որ
եւ է դրգիռի
, ու անգգալաբար
ինքղինքէն
կր Հե—
ռանայ
նոյնանալու
Համաբ
ա րուե ստաւչէա
ի ապ —
րումին
ումի ու չավւի անՀաաական
իսաոնո.ւ=ած–
քի աստիճանով
, ու այսպէս
կր մոռնայ
իբ ան—
Հատականութիւնր
ել անՀատական
գոբծօն
պէա
—
քերր եւ կր կապուի
տիեղեբականին
, այդ բանաս—
տեղծութիւնբ
իսկական
է,
֊էետեւաբար
նաեւ,
արուեստի
արգիւնք
:
Արղ
է
ս իսա լած
չեմ բլլար
եղրակացնե
լով
թէ
բոլոր
ղեղարոլեստնեբր
, աոանց
թելտդրիչ
ղրղիռ
մ ր դառնա
լու մեր անՀատականո
ւթեան
Հանդէ պ ,
կր տաքցնեն
մեր
Հողին
, սիրար կամ
մ իտքր են -
իէքադիտակից
թ բ թո ականութ ե ամբ մր : Այղ
թրր–
թռականո
ւթե ան ղլխաւո
բ ու կարեւոբ
բարեմ
աս–
նութիւննե
բ ր կր բաղկանան
, ղեղեցկութեան
, կչ–
ռո
յթի
ու ճչմաբտութեան
տարրերէն
,
բաղագբօ–
բէն
կամ անքատ
վիճակի
մէք , եւ կր ծորեն
ար -
ուեստին
ումր որ մեղ կր գրգոէ
ենթաւլիաակից
թրթռականութեամբ
, ուբիչ
խօսքով
ինքնախոյգ
յուղականոլթ
եամբ
:
Ներքին
ճիչդ այս ումին պատճառաւ
է ոբ ար
ուեստր
կր գտոնայ
Հ ամամարղկային
փ ՚ " յ ե լ ք ի
տղբիլր
մր, որ ամէն
բանէ
աւելի
Հաստատօրէն
կբ կապէ մարգր
մարգու
Հետ, կր քանդէ
նոյնք՚՚՚ն
ումզնութեամ
բ ու յարաաեւութեամ
բ իրարու
մէք
գտնուող
արգ ելքներն
ու պատնէ չներր : Կբ դառ
նա
յ գարերու
անքակտելի
չա ՛լախր
բնութեան
ու
մարդկային
կեանքին
: Րնութեան
նման
ինք՚լինք
կբ պաՀԷ
մ չտն քենա պէս բա րե չրքո ւո ղ ու
մ
իչտ
վե րասչրող
:
Արուեստր
Հեռու
է ղաւանանք
մր կամ վար—
ղ ա պետ
ութ իւն
մ ր ըլլալէ , բա յց
յաւիաենական
ուլի մրն է որ կր սաւառնի
մեբ
էութիւններէն
՛Լեր , կ՝օծէ մեղ իբ քերմ
չնոբՀովր
, այնքան
ան -
ճառելի
որքան
կեանքր
ու բնութիւնը
:
Ան իր էութեան
մէք կր պաՀԷ եւ կր
խնկարկէ
ստեղծաղ
ո րծութեան
ղ աղտն իքն իսկ :
Անւլամ մրն ալ ղիմենք
Թոլսթոյի
Ի՞նչ է
ալ1–
ոնեստը
ղրքի
էքե րուն , ուր պիտի
ղանենք
Հետեւ—
եալ
թիլ րրմ բոնում
բ արուեստի
մ ասին
,
որուն
առթած
նախճիբներր
մինչեւ
մեր օրերբ
կր Հաս -
նին աւե լի աւե րիչ թափով
Հ՛
Թոլսթոյ
կ՝րսէ •
« Ամէնէն
մեծ
արուեստր
այն է որ կՓչ
1լ լնէ
ապրող
ամէնէն
չաա
անձե -
բու
...» :
Ա^ւ այսպէս,
ամբոխր
կր Հաստատէ
արուես–
"՝է
դլխուն
, իբբեւ
ղտաալոր
եւ քննաղատ
, ղա
յն
գնաՀատելու
եւ անոր
ուղղութիւն
՚ոալոլ
Համար։
Ան
կ՝ոլղէ
որ աբուեստագէտբ
իքնէ , ապրի
աոօբ–
եայ
կեանքին
մէք։
Հետտքբքբոլի
անոբ
անցքե
-
Սապիս
Բա^սեղեաԱ
Վաստակաւոր
եւ մաՀացած
րնկերներ
ունինք
որոնց
մասին
չատ
բան չէ գրուած
մամոլլում՛
:
Անոնց
անունով
կուսակցական
կամ երիտասար
-
գական
միաւորներ
ալ ղրեթէ
չունինք։
Այս
չարքին
են պատկանում
, օրինակ
լնկեր–
նեբ
Եղիչէ Թոփչեան
, Աւետիք
ՀքաՀխաթունեան
,
Վանի
Իչիսան , կոլոտ Աաբգիս,
եւն՛։
Այսօբ
կ՝ուղեմ
ներկայացնել
վերքինը,
օգ -
աուելով
ընկեր Գ. Լաղեանի
գրքէն,
«Գէմքեր
Հայ
Ագատաղբակտն
Շարժումէն»
։
կոլոտ
Ա արգիս , Աաբգիս
Րարսեղեան
,
Շամիչ
եւ
Գրիգ՚՚Ր
Վարգանեան
ծածկանուններով
յայտ
-
նի է բնիկ
Գանձակեցի
լնկեր
Պօղոս Ագաբաշե
ա-
նը, որ ծնած
է Գանձակի
ղաւառի
Գեաաբեկ
ղիւ–
ղում,
1881
թ՛՝
Նոյն
ղիլղոլմն
է
ծնաձ
նաեւ
յա յտնի
ե բամչտադէտ
Գրիգ"Ր
Ա իւնին
( Ա իրգա
յ–
եանր)
:
Աաբգիս
Րարսեղեանր
իր նախնական
ուսումը
ստացել
է Գանձակի
Հայկ. ղպրոցում
1886
1891 :
ապա
մէ կ աարի
պատ րաստո
ւե լուց յետո
յ ,
յաքող
քննութիւն
տալով, կը ւէտնի Թիֆլիգփ
Ներսէսեան
գպրոցի
Ե • դասարանը
: Գիչերօթիկ
րնկեբը
,
(ձարութիւն
Պ ե տ րո ս եան
ը ատ
ր ճ ան ա կո վ
վիրաւո
րած
լփնելով
, կր ստիպուի
ղեռ
ղպը"
ց ը չաւար
-
տած
, Գրիգ՚՚Ր
Վար ղանե ան անունով
պար սկա
-
կան անցադիր
ճարել եւ անցնիլ
Զ՚՚ւիցերիա,
ու -
ս անե լու ։
\90\ին
Աարղիս
Համալսարանական
ուսումր
կիսաա
թոքլնելով,
կը մտնէ Հ. Ա. Գ.
«Փոթորիկ»
կոմիտէ ի մէք , որ ՚Րրիստափոր
Ա իքա
յէ լեանի
ղե
կավա բութ եամ բ
լնա
բ ուած
էբ «Գա
•նակցութեան
կամքր
նե րկա յացնող
մարմ ին»ից , եւ ՝Ր՝ րիստափո–
րի Հեա միասին
կը մեկնի Կովկ աս :
1902/»
ամառը
«Փոթորիկ»
իսմ րի
րնկերներր
կ՚երթան
Շուշի
, ուր տեսակցութիւն
կ՛ունենան
Վաբաբագցի
մ եծա Հարուստ
ժամ
Հա րեանի
Հետ ,
աղատագրական
պա յքարի
մ ասին
,
յ ի չե ցնե լո վ իր
սլարտականոլթիւնր
, իրրեւ
Հա յրենասէր
: Տա
-
ք՛՛րգ "ՐՐ " ստի կանո ւթիւնր
կր ձերբակալէ
Ա ար–
՛լիսր եւ Ա մ բատ
Ամ իրե
անր : Իսկ
Ա՛ամ Հ աբե
անր
անմիքապէս
կբ մեկ^ի
Ա ոսկուա , ո՛ւր մի քանի
ա–
մ իս վերքր
կբ պատմուի
աՀարեկիչ
լնկեր
Ա
աա–
թէոսի
ձեռքով
:
Շ ո ւչո ւա յ բանա
ից Ա արդսին
կր տեղավւո
խեն
Գանձակի
բանար , ուր կր Հանգիպի
Աարոլթիւն
Պետրոսեանի
, որին անցեալում
ատրճանակով
վի ^
բտւորել
է ր : Աարգիսն
ու Աարութիւնր
կր
մոռա–
նան
անցեալի
այգ ղէպքՐ
, երբ
՚սյժմ
նոյն գաղա
փարի
մարտիկներ
դարձած
են : Ցարոլթիւնբ
շոլ..
տով
րանտից
պիաի աղատուէբ,
իսկ Աարդոին
պի.
աի տեղափոխէին
նորից
Շուչուայ
բանար։
Բան -
տում
միտսին
կ՝ոբոչեն
Աաբգիսր
փախցնելու
ծրա–
գիրռ ՝•
Երր Աաբգսին
ղինուոր՚սկան
սլաՀակախմբի
Հսկողութեան
աակ
Գանձս՚կից
ղնացքոփ տեղա
֊
փոխում
են Եւլախ,
որտեղից
ոտքով
պիտի
տա.
նէին
Շուչ՚՚՚^այ
բանտր,
Հարիւր
քիլոմեթր
տարա–
ծութիւնր
անցնելով.
Յարութիւն
Պետրոսեան
, մի
քանի
լնկերներով
յաքողում
է Աարղսին
անփնաս
փախցնել
եւ տեղափոխել
Գանձակ
։
Եւլախից
Աաբգսին
փւաիսուսար
կաղմ ակե րպե լու
Համաբ
,
Բրիստափորր
Բագուից
ուղարկած
էր
Գաչնակցա
կան
Աեչոյին,
որ ճիչդ ատենին
Եւլաիս կբ
Հասնի,
բայց Աաբգիսր
տրդէն փախած
էբ :
Գանձակում
մի առ մամանակ
պաՀե լուց յե -.
տոյ,
Աաբ՚լիս
Րարսեղեան
անունոփ
կ՝անցնի
Պարսկաստան
եւ ապտ
Աոֆիա,
ուր
Բրիստափորր
Եբլտբղփ
մաՀափորձի
պատրաստոլթիւնոփ
կր
զբաղէր։
Աարգիսն
է լ կր մասնակցի
ոում բերի
փորձե րին
։ Բբիստափորի
մ աՀուան
Հետեւանքով
,
Ա ուլթանի
մաՀավարձի
ծրագիրբ
կր յետաձգուի
,
եւ Ա արդիս
ր կրկին
կ՚երթայ
կովկաս։
1904
/5»
Նիկոլ
- Գումանի
Հայդոլկային
խրմ–
բին միանալով,
Ատսունի
օգնութեան
Հասնելու
Համար, պարսկտ
- թուրք
սաՀմանագլխին
կռուի
րռնուելով
թրքական
կանոնաւոր
զօրքի եւ քրտա
կան ա չի բա թնե
ր ի Հետ , ստիպուած
կբ
վերադառ–
նան Պարսկաստան
:
1905/5՛
Աարղիս
կր մասնակցի
Երեւանի
ել
Հին - Նաիսիքեւանի
Հայ - թաթարական
կո իւնե -
րին։
1906/5»
կր յաքոզի
անցնիլ
Վան,
ուր կ. կո
միտէի
տնղամ
է , կողրեցի
Տիղբանի
,
Համազասպ
Րաղեչցեանի
, Արամի
եւ իչխանի
Հետ
միասին
:
իր կատտկասէր
, քերմ բնաւորութե՚սմբ
չուաով
մաերմութիւն
կբ սաեզծէ
իր չ"^րքր՛
Նաեւ
յան-
զու զն է , ամէն
տեղ
ուր կռիւ կտյ :
Օ՛՛մ անեան
սաՀմ տնտդրոլթեան
Հռչակում
ով ,
յարա բերա բար ազաա
ւզա յմ աններ կր
ստեզծուին
նաեւ
՛Լաս պուբականի
մէք, եւ կը սկսուի ազգա—
յին մչտկութային
եռուն
մի կեանք։
Աարղիսր
այս
մաբղում
նոյնքան
Համբաւ
կր սաանայ
, այս ան -
գամ
իբրեւ
Հռետոր
ել կազմակերպիչ։
Հիմնադիր–
ներէն
է Վանի «Աչխատանք»
թերթի
:
1909/5»
ամուսնացաւ
ՊերճոլՀի
Պարտիզպան
-
ր ՚ ՚ Վ ր
՛՛լ
Հոգերովր։
Անոր ՚Լիչաովր
ու
խինդովր։
Առաքփն տկուտը կով
ա յս տեսութիւնը
առոգք
եւ տ րամ տ րանա կան
կ՚երեւայ,
բայց չուաով
վե —
րաՀտսոլ
կ՛ րլլան ք թէ , այս
թե լադրոլթիւնր
իր
՛ւ էք կր պարունակէ
ամ էն թունաւո
բ տարր
, աբ -
ուեստին
էոլթիւնր,
անոր
իսկական
կոչում
ր
՜քանդելու
Համար,
իբ նեւլմիտ
ու
աիբապեատկան
բնո յթին պատճառաւ
։
Ամ էն անդամ
որ արուեստաղէտր
խառնուած
է իր ժողովուրգին
կամ
մողովուրւլնե
բուն
,
ա
յս
Հիման
՚Լբայ,
ան ոչ միայն վրիպած
է նչանակէ —
տէն
այլեւ
լղրճած
է արուեստի
րմ բոնում
ր
յ
Արուեստր
լայն Հասարակութեան
մր ծառա
—
յեցնելու
տեսութիւնր
, զա
յն մուլովոլրգխն
առօբ
եա յ կեանքին
չ՚լթա
յ ե լ ո ւ
ըմբռնում
ր , զա յն թե -
լա՚լրիչ
մ ղում ի
մ ր լծակր
ղա րձնե լո
լ
գաղափարր
I՛
Կււ
Համեմատին
սաեւլծտգո
րծո
ւթեան
ղաղտնիքին
, որ ինչսլէս
բա ց ա ա ր ե ց ինք
, ինքնա
-
խհ
յղ , ինքնամ ոռաց
յուզականութեան
երեւո
յթ
մլն է եւ մ իմ իայն
կր Հետաքրքրուի
իտէալ
իրա -
կանո լթիւննե րով :
^ քՅ § Օ Ո յ
ֆրանսացի
ծանօթ
րանասաեղծ
ր
որ
արուեստի
այնքան կատարեալ
ղործեր
ստորա
—
ղրած է, վերքերս
մեղ աուաւ
ապացոյց
մր թէ ,
իր իսկ
ւլո րծե րով .— ինչպէ՚^ս
արուեստ
մր անկու—
մբ կ՝ենթարկուի։
Գրականութեան
մասին,
ւլեռ
քանի մը օր տոտք, ան
Հետեւեալ
տարօրինակ
էսո րՀ րգածո
ւթ իւննե ր ր տրտա յայտեց
Ա ա րսէ յ լփ
մէք
Ան րսաւ,
« Գրականութիւնր
այսօր պէտք է
րլլա
յ ի րա պա չտական
, մ ա բգկա
յին ,
լնկերական
ոգւով գիտակից
: Իր ազբիւբներր
պէտք է
բխին
մեծ
պա յքա
րնե րէն եւ գո րծունէո
լթիւննե
րէն : Ա յն
պատճաոաւ
որ, արուեսաի
մեծ գործերբ
գոյու
-
թ ի լ ն կր ստանան գաստկարգի
մբ մեծ
գործու–
նէ ո ւթենէ
ն , մ իմ իա յն ա չխաաաւո րական գասա
-
կարգին
որ մեր ժոգո վուրգի
պա յքա
րնե բուն յա -
ռաքապաՀի
գիրքր դրտւած
է» ։
^ՐՁ§ՕՈ
արուեստր
այսսլէս
կր չփոթէ գազտ
-.
փարապաչտական
տուեալնեբոլ
Հետ : իր
վեբքին
բանաստեզծական
զործերէն
արղէն
կ՝արտացոլան
այգ
րմրռնումին
փնասակաբ
Հիմքերը
:
Հ՚՚Րէէ՛^
Կ^է" Գ՚"Բ"՛–
միքոցին
, ուր
երկու
մեծ
պատերազմներ
աւեր
բերին
մ չակո
յթի
ամէն
ճիւզեբուն
՛փրայ, արուեստի
անկո ւմր
տեսանք
կարգ մը մողովուրղներոլ
մչակոյթին
մէք, դա
-
սակարգային
նման աեսութեան
մր վբայ
Հիմ —
նուած
Հոգեբանութեան
ու կեղծ
փիլիսոփա յու
-
թեան պատճառաւ
:
Արուեստր՝
նիւթի
ու արաա յա յաոլթեան
իսն–
գիրներէն
ղատ,
ունի քանի մր չաա
կարեւոր
ման–
րամասնոլթիւննեբ
, որոնք կր սպրգին
յաճախ
չա–
աերու
ոլչաղրութենէն
, Հակառակ
անոբ ոբ աբ -
ուեսաի
այգ գիե՜եբր
լաւագոյն
ցուցանչաններն
են ,
անոբ,
այսինքն
արուեստին
մեծութեան
ու խո -
րութեան
:
Ատեւլծագոբծութեան
մր յօրինուածքին
ու
Հիւսուածքին
մէք, փւափաքելի
է որ
արուեստր
գաղտնիք
մր մնայ,
այսինքն
աննչմարելի
ղառ
-
նայ
անոր
ղերր։ կաաարեալ
արուեստր
անիկա
է
որ
ինքզինք
անղաանելի
կը գարձնէ
անոր
էու
թեան
մէք : Երր արուեստր
պէտք եղածէն
աւելի
ուչադրութիւն
կը գրաւէ
ղործի
մը
Հաղոբգակա–
նութեան
մէք, կասկածելի
կը մնայ անոբ
արմէքր։
Անտեսուած
ուրիչ
ցոլցանիչ
մլն է, զանա
-
ւլանութիւնր,
որ կայ մէկ կոգմէն
նիւթին
մէք եւ
միւս
կոգմէն
ձեւի ու Հոն տիրող
ողիին
մէք։
Այս
զանէսզանութիւնր
այնպէս
մր պէտք է
ադուցուած
1ԼԼԼ՛"յ իրարու
Հետ որ, ոչ թէ միայն
անիկա
ամ–
բոգքութիւն
մը կազմէ,
այլ զանազանութենէն
ոբ
եւ է բան յասլաւելոփ,
գործր
փւճանալու
փտանգի
մէք գտնուի
։ ՈրոփՀետեւ
արուեստի
ամբոգք ակա
նո ւթիւնր
կր պարունակէ
իր մէք նոյն
բագմակոզ–
մ անի
տաբբեբր
ինչպէս
է աիեզերքր
եւ Հպատակ
է անոր պէս ստեզծագո
բծութեան
նոյն
օրէնքնե
-
բուն : Միասնականո
ւթենէ
զրկուած
արուեստը
ղուրկ
է նաեւ նչանակութենէ
ւ
Աւրիչ
^յու^անիչ
մլն ալ
դեզե ց կութիւն
ր :
Բնութենէն
աւելի
Հարուստ
գեղեցկութեան
փայր
մր
չկայ։
Գեղեցկութիւնր
արդիւնք
է
բնութեան
ստեզծագո
րծական
Հանճարին
: Ան կր մնայ ամ -
փոփոխ
ամէն
մամանակներու
Համաբ։
ճչմարիա
արուեստր
կբ յագեցնէ
իր գեգեցկութեանց
ծա–
րաւր
բնութեան
դիմելոփ
եւ անոր
տզբիւրներէն
իսմելոփ : ԱրովՀեաել
բնութիւնն
ու արուեստր
կր
նան ստեգծել
երեւոյթներ
որոնք կր մնան
միչտ
անփոփոխելի
I
Այս
խո րՀ րգտծոլթ
իւննե ր ր բաւական
կր
սե–
պե՚ք արուեսաի
էութեան
մասին ու կ^տնցնիմ
Ն՛
Ա արաֆեանի
գործ
եր էն արտացո լացոզ
տազանզ
ի
ու արուեստի
էո ւթե անց
(3)
աՐԵՀ
ԳԱԶԱԶԵԱՆ
I
Fonds A.R.A.M
