կութեամբ,
գռյնով ել պարզ արուեստովր կր գա
նենք
առալյյլապէս
գեզ1ուկ
երաժչաութեան
մէի
Այս աեսակէա
։ն , կոմիաաս
Վարդապեաի
գործր
անՀուն է , ա ւփո խա ր ինե լի ,աննախրնթազ
եւ
գուցէ անյաիարգ •
Ան պաաած, հաւաքած է բազմաթիւ
ժողովր -
ղական
երղ եր , ղա
՚է
ագան Վառ\էաճ\Ո.նե ր ո վ , ղանա
ղան
"՚զգԼցոլթիլն\
երոլ
ենթակայ
,
արեւելեան,
պարսկական,
թրք, ,կան , քրաական
եւայլն, ել
այս
բոլորին
մէշէն գաած,
բիւրեղացուցած
է
Հայկականր ;
Կոմիաասի
մեծազո
ւն արժէքբ
իր զաչնաւոբ -
ման մէչ է : Ան
ղսւած
Հ Հս՚յ երաժշտութեան
ե—
ալանակր եւՀարաղատ
ղեզեկութեամբ
տուած
է զայն
ղեղիլկ
երղերուն
մէշ։
է լ տուած է Հայ
^ՐՂԲ իր ՚գաբղ
ղեղեցկա
թեամբ
։ Հակառակ
երա
ժշտական
իր մեծ ղարզազումին
ու պատրաստու
թեան, անիկա
չխճողեց եւ ինչպէս
ուրիշներ ր -
րած
են եւ. կ՝բնԼն , եւրոպական
խոշոր
զգեստներ
չՀազցոլց
Հայ երգին : Ոմանք,
չարամիտներ կամ
տղէաներ,
վւոբձ/.ցին
նուաղեցնել
կոմիտասի ար -
մէրՐ^
Բ՚՚բոնելով
թէ այգքան
սլարղոէ թեամր տր–
ւած է անՀայ երղր,
որովՀեաեւ
աւելիին
չէր
կր
նար
Հասնիլ։
ի բակւ^նո
ւթիւն ր ճիշգ Հակառակն
է.
մեծ արուեստազէտներր
, մ իա յն կրնան
Հասնիլ
այգքան
պարզ գեղեցկութեան
, եւ կոմիտաս Հա
սած է :
Այս առթիւ,
զասախօսր
յիշեց օտար մեծ ե–
բաժ շտաղ է տնե րու I.
լ
գ ասախօսնեբու
ղնաՀատա–
կան
կարծիքն ու Հիացա մր կոմիտասի
ղոբծին
արժէքին ումեծ ա րուե ստի
մ ասին :
Անգրազար–
ձաւ
կարծիքին
իր իսկ ուսուցիչներուն
,
որոնք
թելագրած
են մշակել
Հայկական
երաժշտութիւ
-
նր։
Աւելցուց թէ Հայ ե բաժ ի շտԿւեր ր , ինչպէս
այլ ,
տրուեստաղկտներ
ու գրողներ
, ազգային
արժէք– \
ներու
մշսւկումով
միայն
կրնան գեր մբ կատարել
՚
եւ. բան մր բլլալ։
Օտարներբ մեծ
երաժիշտներ
ունին եւ մենք բանմր չենք աւելցներ եւրան մբ
չենք
կրնար
րլ/ալ,
բայց մեբ ցեղին
երգր եւ
ինքնատպու
թիւնր արտա լայտելով
, կրնանք շա -
Հեկան
գաոնալ
, ինշպէս
զարձած է
կոմիտաս
:
իր
ղ աշ^ւաւորած
պարեբղներբ
արցունք
խլտծ
են
իմ վւրոքիէսէօրնեբու
ս աչյւերէն : Ինք ալ իր երա
ժշտութեան
Հա քեցի մասբ կոմիտասի կր պարտի ^
անոր
գործերուն
ու սում1ւասիրու
թես^բր
ինչպէս
իր գասաիւօսնե
բու
թե լտւլրութե
ում բբ 1ւաիւրնւո —
րած է Հաքկ՛ երաժշտութեան
մշակումր
: Մէկ եր
կու
օր ինակներ տա քով , քա յտնեց թէ Հա ք կական
չէին,
օրինակ,
կոմիտասի
մշակած
Հայասաան/՛
եղանակր եւ գեռ ուրե*ներ
, բա քց Հա ք կական
են
Լո\\
Աբէ-ք/7, Տրլէ Եամաքւ
եւ ա քք երղերոլ եղա -
նակներր։
ք* պատասխան
ղանազան
Հարցոււքնեբու
,
Ասլենղիսւրեանի
ղ ործերու
մասին ալ , զովեստով
իւօսելէ
վերչ
, յա յտնեց թէ ռուսական
գրոշմ
ու
նին անոնք :
ՊՈՒՏ՝Մ
ԵԻԾԱղ
ե՛ ՀԱՅԱԱՏԱՆԻ
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ
ՆԱԽ
ՀԻՆԸ
ԱՓԵՐԻ ՄՕՏ ԱԵՒ ՋՐԻ
•9Տ1ՏՏ8
Ո՛Վ ՈՐ ՀԻ՛ՆԳ ԲԱԺԱՆՈՐԴ ԳՏՆԷ,
«ՀԱՑ ֊
ԲՈՏԺ^ն,
ՁՐԻ «
8ԱՌԱՋ »
ՊԻՏԻ ՍՏԱՆԱ8
•ՎԵՑ ԱՄԻՍ :
Մարսիլիայէն
Հասայ
Փարիզ : Ջ,եռքս
տուին
ղ ասախօս ութեան
կո ^ագիբ
մ ր
ուրբաթի Հա -
մար :
Վա՜յ,
երկուշարթի
մբ ունէինք։
Ուրրա՞ թ
մլձւ ալ ծնաւ։
կ՝երեւայ
, Պոլսոյ
նախկին
ԱգԳ ՝
ժողով
ին սովոբռւթիւնր
յարգելու
Համար :
Ուրեմն
, կազմուած
է,
ուբբտթականնե
բու
գասաբան
մ րե ալ:
Բայց շատ լռական : Այնքա՜ն
լեցուած
ենք :
Այնքա՜ն
րսելիքներ
ունինք
իրարու
: Հազիւ կր
բաւե՚հ
շարթուան
եօթն
օրեբր • • •
^
Մարսիլիոյ
մէ^ անցուցած
, մշակութային քա–
նի մ բ ամուլ
օրերէս
ետքբ , Հաճե լի եկաւ
ինծի ,
Փարի՚լի ա յս ոլբբաթականքր
:
քյոյն
ուն1լնգիրներն
^ ին , նոյն
սրաՀին ժէչ
սեղմ ուած : Ե բկշա բաթականնե
բու
գասարանէն
ինծի
ծանօթ
գէմքեր
բոլորն ալ :
Ջ,եո.քէւ առ եւ տուր մբ ամէնուն Հետ :
Մ տածե լու տարուեցա
յ այս օրավա
խութեան
մասիկէ
:
Ըսի •
՛Բանի ոբ գասաբան
մ
ՀւՏւ
ալ ա -
ւելցած է , ուրեւքն բան մ բ փոխուած
,
նորութիւն
մբ նեբմուծուած
է :
«
Հաղիւ
քսանեակ
մ բ վա
յ րկեան տեւեց
բուն
գասախօսութիւնբ
: Կարգբ եկաւ
գա սա խօսին գաս
տալու • • •
Խօսք , ուզու^եբբ
, աստուածաբան
քաբոդիչի
մ ր պէս , մ ատերր
ցցել սկսան : Աչքբացներբ
, ի–
րենց մատեբբ
նախասլէս պատրաստած
էին՝
սրաՀ
ղ ալէ առաչ :
Վա՜յ
վեբչր
մնա^ողփն։
Առանց
քանի
մբ բառ
նետելու
գասախօսին
սհակին
մէչ, սաիսլոլած
են
մեկնիլ
սրաՀէն։
Վարսլետոբգիներ
կան սակայն
, որ«ի կարգին
•
խօսք կ՝ուղեմ»ով
մբ, առաչ
անցնելու
մէչ ճարպիկ ՝>
են այն յղի կիներուն կամ պատերազմի
Հաշման -՚.
գաւէնեբուն պէս, որ Հանրային
սսլասարկութիւն–
նե բու յատուկ
ր Ո 0 Ո է 6 ^
տոմս
ունին : Առանց կար–.
գի սպասելու
առաչ
կ՝անցնին
. . .
Նորութիւն
չգտայ
բնգՀանուբ
երեւոյթնե -
բու
մէչ։
կրկին,
սրաՀին
աթոռներուն
կէսր վերա–
սլաՀուած էր գուրսի օտար
յաճախորղներուն
:
Արւճսւբանին
սպասաւորբ,
իբ սովորութեան
Հա —
մաձ.այ1։,
խօսուէ ու լսող^ւեբբ
առանց նկատի
առ—
նելու , րմ պե լիքի առեւտուրով
կր զբաղէր :
Տաճախ
, իրարու Հետ , Համանուագ կր կազ -
մէ ին գա ս ա խօս ին «մ եր աղզա
յին գժրախ
տութեան
սլատճաոնւե ր րթի պէս պարբերութիւն
մ ր "՚֊շ եկոգ
ունկնգիրի
մ բ «կարսոն
, սուրճ
մր, գարեչռւր
մբ
կամ
թ է յ մբ բերէին Հետ ւ
Հոն էր , Մ տբքսի
աւետարանին
Համ աձա
յն
փռնգտացող, ոչ - Հառաչգիմական
Ո՚-լնեցին
, որ
նո յնիսկ
, սանգուղէն վար գլաո րուոզ
մ ր տեսած ՝
ատեն, «մարքսիստական»
տարազով
մր կբ մեկ - ,
նարանէ այգ երեւո
յ թ ր :
Աւելի
լուսաբանուելու
Համար
ձայնեցի
քովի -
նիս
ինչո՚^լ
եբկոլշաբթիի
գասախօսութիւենե
-
բուն վրայ
ուրբաթ
մրն ալ աւելցաւ
, եբբնոլն գ ա ֊
ոախօսներբ եւ նոյն
ունկնգիրներն
են բոլորն
ալ։
Այստեղ ճահիճ է հզհլ, բազմացել են ու աԹել,
Զեռունն1յբը թունաւոր, մլակ ռւ մոծակ.
Միայն շամբուան է այստեղ փարթամօրէն կանա–
Ուր շրջել են վայրենի վաբացները համարձակ :
Դեդնսւկանա; ջրի մէջ կրիաներն են լողացել
Ու գււրտերն են համերցել ամէն երեկոյ
Մամուււներին չորացած թունոա օձն է սողացել
Օղակ - օղակ՛ յու]իսեան արեւի ներքոյ :
Այոաեղ առու փորեցինք ու ճահճի ջուրր հոսեց.
Գնաց հեռու ւքիացաւ մեր ջրանցքի հետ իյռրունկ •
Տրակտռրի գութանր շամբուտները ակօսեց,
էյաղկեց կանաչ, ցեղեցիկ այգեստանը նսրա -
տունկ :
Խնձորենին, թթենին արդէն աոնում են հասակ,
Եւ տունկերր իյաղողի բերք պիտի տան այս տարի,
Րաբձբացել է հոլիկը , որի կանաչ շուքի տակ
Թիկն է տուել իմաստուն ծեր այգեպանը րարի :
Նորից ջահել կը դաոնայ այգեպանի ծեր հոգին.
Կեոասները սիրուհուս շուրթերի պէս կը վառուեն
Երր գայ ամաո ռւ շոգը շնչի կանաչ մեր այգին.
Ողկոյգներր ծանրութեամբ խչմարները կը ծռեն:
Այստեղ շամբուտ է եղել, վայրի վարացն է շրջել
ՐտցւՐացել են թունաւոր օձեր. լքոծակ ու գհռուն.
Հիմա այստեղ կոլխոգի այգեստանն է կանաչել .
Որ փռւում է դաշաի մէջ , ձգւում հէոուն ու հե–
ռուն:
ԱՐԱՐԱՏ
Ա8ՎԱԶԵԱՆ
(
Նախ՝ բարձրագոյն
գասաբան
մրն ալ կազ–֊\
մե լու Համ ար : Երկրորգ
, ո ւնկնգի րնե բ ր րո լո րն ալ
զ ասա խօս ի աստիճս^ին
րարձրացնե
լու նպտտա - •
քքով ԵրրՈրգ , երկուշարթիի
գասերու
մ իիցին ,
մնաղորգ
խօսք
ուղու^երբ՝
ուրբաթ
օր
գոՀացնե–
լու եւ•.
–~կեցիր
Հոն : Երկուշարթիի
նիւթերբ կբ յար–
մարք/՚ն
ուրրաթի
նիւ թերուն
:
Տարմարելր պա լման չէ : Բծախնգիբ
չբլ -
լանք։
կարեւորր՝
ամկն
ունկնգիր
ր"ելիք
մր
ունի,
ոո պէտք է րսէ, նիւթին Հետ կապ ունենայ կամ
Հ/չ ։՝Նեւթեն Հետ կապ պաՀելու
սկզբունքբ
նորոյ–
Խէ
ինկած է Հիմ ա :
I
–
Ես, նոր ռերունգէն
մարգ
չեմ տեսներ
այս
գասախոսո
լ
թիւններռւ
միչողին :
Նո ր սերուէւգի
փբկոլթիւնր
, մ ասնազէտ -
ներոլ
յանձնուած
է ։ ՄերմտտՀոգութիւեբ
Հին
սերունգն է , որ սկսած է ժբցիլ
նորեբուն
Հետ։Հի–
ներն ալսկսած
են աչքբնքուի
խաղցնել :
Գիծէն
գուբս
զ ալ :
Մեր նպատակն է , . աո տ քժմ , Հ ինե բուն
ոտքր
ամբտղնել
աղղային
վւարախին
մէչ. . ՚
Կ՛
ՊԵՏՈԻԾ
^ՑԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(8)
Հիմա
միայն
տէբտէքէներն ու սեւՀագած
կոյսերն
են որ վախ չեն պաաճառում
: Բայց Մանասր շատ
է լ գժգոՀ
չէ ՚ բաւական է որ Գայիանէն
դիտէ թէ
նա աւաղակ
է. րայլ՛ մի աւաղակ
, որից Վարան -
գայի
աղչի1լներր
չպիտի
վախեն ;
ԵԼ
՝ նա դանդաղ
քայլերով
մօտեցաւ
Մ
ելիքի
աղչկան
, գլուխ տռեց
նրան։
ՄէՀրին
պատմեց
թէ ինչքան նա վս-խէ ցրել էր իրան ել Գայիանէ
ին ,
երբ
ցս՚ծ էր ղալիս
^մակից։
Բայց
Գայիանէն
չտտպեց
Հերքել
իր դա յեակի
խօսքերբ
, նա րո լո–
բովին չէր վախեցել :
Ես գիտեմ
, էս ճանաչում
եմ Մելիք ֊
Հիւ–
սէյնի
աղչկան
, պատասխանեց
Մանասր։ - Այ -
սօբ ուրախութեան
օր է , եւմիթէ՛^
վարանդայում
նոյն իսկ Վարդավառի
օրն է լ պէտք է վախել : Զէ ,
ուրախ
լինենք։
Այնտեղ
մի երեխայ
նստած է մի
ամանի
կողքին,
որի մէչ ամէն
ժ էկբ մի նշան
ու
նի։
Բայց
յիչե՛՞լ ես, Գայիանէ
, որ
Վարանդայի
ծմակներում
մի Մանաս
կայ։
ի՚^նչ է նրա բախ–
ար
. . .
– Գոլ նշան
չունես
այնտեղ
, պատասխանե
ղ
Գայիանէն
յ
- Եւ ինչթգ է Վիճակր
: Ծմակների
մէչ
ւլ ու
չես գտնի
այն, ինչ որ գիտէ
մեր
սափորբ։
Մանասբ
ծիծաղեց ել ասաց .
•— Այո, Մանասր
Հին է ։ Բայց
միթէ՛^ այս ա–
մանր
միայն
աղչչ.կներին է լսում : Միթէ" չէ կա–
րոզ մեր տզաների
բախտն
է լ գուշակել։
Գուք
պաչտում էք նրան,
ծաղիկներով
զա րգա
րում
էք,
մոմեբ էք վառում նրա առաչ։
Ծմակում
մի սի -
րուն տեղ կայ, մի կատարեալ
Հրաշք։
Մենք
աւելի
մեծ պատիւներ
կուտանք
: Ծառերբ
Հասնում
են
երկնքին
, իսկ նրանց արմատների
մէչ
խեղգո՚-ել
ու քայքայուե
լ է մի եկեղեցի,
երեւի,
մի Հին
ճգնաւորի
Հանգստտրան :
Այնտեղ կր դնեմ ձեր սափորր
; Եկեղեցին
կր–
տուր
չունի , սեղանի
վրա
յ , ա յնտեղ
, ուր մ ի Ժա–
մանակ
ճդնալո րնե ր ր չոքած
էին , այժմ մաբգա -
Հասակ
խոտեր ելծաղիկներ
են բուսել
:
Այգ՚՚՚եգ
թող
լինի սափորի
տեղր : Աղբի՚-րր
գուբս է գալիս
"՛է Կ՚՚ԳՔԻՑ • • •
Ոչ Գայիանէն
, ոբ Հաճոլթեամբ
լսում էր
Մանասի
շատախօսութիւնր,
ոչ ՄէՀրին
, որ այժմ
Հանգարտ էր եւ ապաՀով եւ ոչ էլ այն աղչիկներր
,
որոնք ՀետղՀետէ
սիրտ էին առնում եւ մօտենում
,
* Հ աս կաց ան թէ ինչ օդուտ կայա յս խօսակցու -
թիւնից :
Մ ելիքի
աղչիկր պաաաՀարաբ
նա յեց
չոէ֊խա
ծառե ր ին , եւտեսաւ
նրանց ետեւում
կանզնած ե–
բիտասաբգին
: Նա նայում
էր , Հիացած
դիտում
էր տղչկայ րաց գէմքր։
Մի ակնթարթոլմ
Գայիա
նէն երկու մատով
ձգեց
կարմիր
թաշկինակի
ծայրր, ծածկեց
իր ղէմքր։
Շրչապատողներր
ծի–
ծաղեցին եւ այդ ծիծաղբ
աւելի եւս
շփոթոէ-թիւն
պատճառեց
նրան։
Իսկ գարանամուտ
եքիաա -
Նարգր
սւքքեւս
աւելորզ
Համարեց
ծածկուել,
գուբս
եկաւ եւմ ի քանի
քա
յլ առաչ եկաւ :
Գա
Խաչէնի
Մ ելիքի
որդին էբ,
Ջալալր։
Հիմա
Հեբթբ
քոնն է , րէկ , ես շատ խօսե–
ցի , ասաց
Մ անաս բ յետ ույետ գնա լով :
Բայ^
եբիտասարդբ
չկա բոզացաւ
խօսիլ, նա
ինքն է լ քաշւում էր այգ աղչի1լներից :
Մ ի փախիր , բէկ ) շա րունւակեց
Մ անասբ ,,
ամ էն մէկր
արգէն դիտէ թէ ինչ բախտ է
տուել
երկինքբ եւ երչանիկ է, իսկ երչանիկ
մարդբ չէ
կարող
անՀոգի ու խիստ
լի՚նել
. . •
Եթէ
այգպէս է , ասաց
Ջալալբ
Հանդարտ
ու Հեղ ձայնով
յ
Թոգ
ինձ ասեն թէ ա յս Հողէ ամ անբ քա -
նիսի՚^ն է այսօր
լացացրել
է
Ես
միայն
մէկին
տեսայ
, որլաց էր լի -
նում, եւ դա Մ ելիքի
աղչիկն է,
Գայիանէն։
- Աուտ է, շշնչաց
Գայիանէն եւ բարկացած
Հեռացաւ :
կարող ես , բէկ
,
Ր"է" Ր"՚ԼԻ^
Հաւատա
լ
ծմակի
մաբդոլ
աչքերին
. • •
ՄէՀրին,
տեսնելով թէ ինչպէս է
Գայիանէն
վրգովւում
, կռացտւ եւ չչնչաց
նրա ականչին •
-
Նրտնք
քեզ խօսեցնել
են ուզում. • • գա նր–
չանած
տզաների
Համ ար կաբգ է • • •
Բայց
Գայիանէն
պատուիրեց
նրան , որ Մ տ–
նասին
իր մօտ կանչէ։ Երր ծմակի
մաբդր
մօտե
ցաւ , նա խիստ
գժգոՀութիւն
յա յտնեց եւ ասաց .
Ի՚°նչ
գործ
ունես
աղչիկների Ժէի թնչ
աղամ արզի տեղ է ա յսօր ա յս ձորր :
Մ անասբ կարծես
սպասում էր այս Հարց ին •
ուստի
իսկո
յն պատասխան
տուեց ՚
ԼԷՕ
/
Fonds A.R.A.M
