ՆԱՄԱԿՆԵՐ
ՀԱՐԱՒ–
ԱՄԵՐԻԿԱՑԷՆ
(ԵՒ ՀԻՆ
ՅՈԻՇԵՐ)
ՊՈՒԼ՚ՆՈՍ
Ա6ՐԷՍ
—
Պատերազմէն
վ^րլ,
արաազաղթ
մր սկււաձ՛ է Ե՚–ր"՚զ"՚յի
զանազան
ե ր–
կՐրնԼրէն
, Տ՚՚՚-նասաանէն
եւ. պալքանեան
երկիր
ներէն : Աքնսչէս որ այս ՝ձ ՛ձ աարիներու.
րնթաց
քին նորեկ
զաղթականներու.
թ է ՚ ֊ ր կր Հաււնի մաա–
լորապէո
7 800
անձի , մեհ՜ մասով Տ"ւնասաա -
նէն : Եկ"դներր
արՀեսաաւորներ
,
մասնադէաներ
եւ. փ"ՔԲ առեւարականներ
են ՚.
իրրեւ. նորեկ
մ ր , կ՝ ուզեմ
գրել
աեսաձ՜ներս
,
զգացած՛ներս
, աոանց
զոյներր
խտացնելու. :
Նորեկէ
մ ր
Համ ար աո աջէն
Հոգր
րնտ
կարան
ճարելն է : Ն"ր շէնուաձ՜
եւ. ամէն օր սունկի
սլէս
րուսահ՜ րնակա րաննե
րու
Համ ար սուգ
զիներ կր
սլաՀանջուէն : Այս մ աս էն
մ ասնաւո
ր օրէնք չկա
յ ;
Երկու - երեք սենե ակնոց
յա ր կա րամն
ի մ ր
ւէարձ–
քրն է , Համ աձա
յն թազամ ասէն
, ամ սական
500^5՛
մինչեւ
7 800
փեսօ
, է"կ
2 3
անգամէ
րաղկա–
ցած րնաանէքէ
մր միջակ
ասլրուսար տան վարձ
քին կէսր կր րոնէ : Անշուշտ
Հէն տոլներր
ալելէ
աժան ենեւ ենթակայ
մասնաւոր
օրէնքներու։
Ամ է ն ամ սու ա յս ե ր կի ր ր
մ անոգ
Հազարաւոր
գազթականներու
շնորՀիւ
, Պուէնոս
Այրէսի
երկու
միլէոն
բնակչութէւնր
րարձրացած
է Լորս մի
լիոնէ :
Գործաւոր
մր, արՀեստաւոր
մր, կամ մաս -
նագէա
մ ր րստ էր աշխատու
թեան
ամ սական
կրր–
նայ
շաՀիլ
6 (00
փեսօ կամ աւելի : Եթէ րնտա–
նիքով է եւ միակ աշխատալորր,
իր շաՀածր
Հա
զիւ կր բաւէ տան վարձքին
, իսկ ապրուստի
Հա
մար
3—400
փեսօ կր պակսի :
Առեւտուր
ի կամ արՀե ստասո 3 Բ ասա
ւոլ
Հա–\
մար
խանութ
զտնելր
տուն
գանելու
սլէս բան մ րն
է ։ իյանութ
կարելի է գտնել
20 ,
30, 40
եւ աւելի
Հազար
փեսօներ
Հօգի դրամ» տալով կամ
ոլրիշէ
վարձելով : իսկ նոր շինուած
տուներու
տակի
խանութներր
տեզին
Համաձայն
կարելի է վար—
ձել առանզ
ճօզ ի զրամ^ի,
ուգզակի
տանտէրէն,
ամիսր
500 1000,3 4
Հագար
փէսօ վճարե -
լով : Միջակ եւ րալարար
գործ
մը սկսելու
, լալ
ապրելու,
շաՀելոլ
եւ. բան մ րն ալ տւերլնելու
Հա—
մար
իբրեւ
գրամազլուխ
անՀրաժեշտ է
8 10
Հա
զար
տոլար
Խեգճուկ
գրամաւլլու խով
ւլործեր
պարզապէս
ապրուսա
մը եւ տան վարձքը
էլապա–
Հովեն :
Երկբին
օրէնքներր
մեգմ
են ,
բագզատելուէ
եւրոպական
երկիրներու
խիստ
ձեւակերպոլ
-
թեանգ Հետ :
Զեմ գիտեր թէ ե՛՛՛րր կր սկսի Արժանթինի
դա–
գութին
պատմութիւնր
: Մ իա լն գիաեմ որ
բուն
Հա յաշաա
գագութր
սկսած է քէմ
ալ ական
առաջին
շրջանէն
վերջ, երբ կիլիկեցիներ
, Մարաշցիներ ,
Հաճրնցեներ
եւն ՚ Հոս լեցուած
են , գործի
ձեռ -
նարկած
են : Աքսօր Պ • Ալրէոի
Հա ք գագութի
մեծ
մ ասր
կիլիկեցի կը Համ արուի : Առեւարական
աս
պարէզին
մ էջ ալ փա
յլուն
գիրքե
բու
Հասած են
շատ շատեր
% Պոլսեցիներ
եւ Ւզմիրցինեբ
ալ ոլ -
նին մեծաՀաբուստ
առեւարական
տուներ : Վ^աս -
պո լրականզ
ինե
ր ր ,
Համ
եմ աաա բա ր
ւիոքրա
թի
պէս կր կրկնուի
միշտ մեր եկեգեցական
աղօթք -
ներու
մէջ։ Տասնապաաէկ
երանէ՝
գպրոցնեբ
,
գրագարաններ
շինողաց : Երանի
անոնց որ
լ"3՚՛
աշիարՀ կը Հանեն տաղանգաւոր
Հեղինակներու
աքնաջան
վաստա1լներր,
իբրեւ
մեկենաս :
յ՚ամանակին
« իզմիրլեան
մրցանակ»
մը կար
Պոլսոյ
մէջ. Հայ Հեղինակներու
գորհերր վար -
ձատրելու,
քաջալերելու
Համար :
Միլանի
բախտաւոր
գագութր,
որ
կարծեմ
200 ֊
աՕէն
աւելի չէ , սլիտի
ունենա
յ իր փառա
ւոր
եկեղեցին
չ^ւորՀիւ
բարեբար
Տիարպէքիբ
-
լեաններու։
Տարիներու
րնթացքին
այգ
զաղութը
ալ աւելի
պիտի պակսի եւ կրճատուի
, բայց եկե–
զեցւռյ
նիւթական
չէնքր պիտի
մնայ,
իբրեւ
յի ~
չաաակի
կոթող
մը։ Իայղ
ղաղութին
մէջ պիտի
ղանովԲն
ղաւակներ
, Հայ սլաաանիներ
,
Հայերէն
շարականներ
եբգելու
, Հայերէն
աղօթքներ
կար–
գալու
Համ ար :
Անգին
Վենետիկի եւ Վիէննայի
Մ խիթ"՛
բեան
Հա
յրե
բու
տքնաջան
աշխատութեամ
բ
դիզած
Հայազիտական
ձեռագիրները
կր մնան
անտիպ։
Միջին
Արեւելքի մէջ Հարիւրաւոր
մանուե^ւեբ
ու
սում
կ՚առնեն
մ թե բանոցնե
բու
, ախոռներու
մէջ։
Ա • Աբեղեան
գրախօսականով
մբ
Եոզէֆ
Ատրչիգովսքիի
մասին
(Հանդէս
Ամ ս •
Օգոստոս
1049)
կը նկարաղրէր
այս մասնադէաին
երկՀա -
տոր
ուսումնասիրութիւնը
Հայկ
՚ ճարտարապե
-
աութեան
մասին։
(Գերմաներէն)
: Ե՛– կըՀար-
ղնէր թէ թնչ եղաւ
եկեղեցիներու
միջնաղարեան
պատկերներով
լեցուն
այս
ղործին
Հայերէն
թարղմանութիւնր
Վիկննայի
Մ խիթարեան
Հայ
րերու
կողմէ։
Տարիներ աոաջ
լոյս պիտի
տեսնէր
Հայհւթեան
փաոքի ել պարծանքի
ալդ վկայու -
թիւնր եւ ամէն
Հայ Հպարտութեամբ
սլիտի կար–
գար
Հեգինակին
Հետեւեալ
աոզերը–
« Ա րուեստի
Հետազօտի^երր
պարտաւոր են
վերջասլէս
միանգամ
րնզ միշտ
Հրաժարիլ
իրենց
այն գ սւղավւարկ
ն թէ բարբարոս
եղած են
Հայե–
ՐԸէ
Իբրեւ թէ անոնք
Հռոմէն եւ
Բիլղանգիոնէն
ժ քւռանգած են մշակոյթբ։
Հայերը
Համայնքի
տուներ
սաեզծեցին
տակաւին
այն ժամանակներր
,
երբ գեռ "կիզբր չէբ ղրուած
ւէիջերկրականեան
քր իսաոնէական
արուեստին : Հին ասիական
ա–
բիական
մշակոյթր
յաղթական
մԴւաց
Հայաստտ–
նի մէջ։ Ել ատով ալ պէտք է բացատրել
այն իրո–
զոլթիւնր
որ ա յնտեզ,
Հայաստանի
մէջ
կրցաւ
տիրական
ղաոնալ ոչ թէ կաթողիկէ
(բ""լիլիկ)
"՚յլ ՚լմբէթալոր
կաոուցումր
եկեգեցլոյ
, որ այ–
նոլՀետեւ
այդ երկրէն՝
Հա յաստանէն
սկսելով
նուաճումներ
կատարեց
Եւրոպա
քի մէջ :
Ամբողջ
Տ8Տ
Էջեր1 բաղկացած
այս գբքին
Հա
յերէնի
թարգմանուած
ձեոագիրներու
Հետ գեռ
ո՜րքան
Հատորներ
Մխիթարեանց
վանքերու կամ
Հայ
Հեզ1ւնակներոլ
քով կը սսլասեն
մեկենասնե -
բու...
•
Գառնանք մերնիւթին,
Պոլսոյ
վրայով :
Նորեկ
Հայ ւլազթականնեբու
մէջ Հանղիպե -
ցայ
քանի մր Պ"լսեցի երիտասարգ
Հայերու
։
Պատասխանելով
Հարցումներուս
, րսին թէ
թրքական
կառավարռ,
թիւնր ոչ մ իա յն
ա՛՛՛րգիլեր
Հայերու
մեկնում
ր,
այլեւ կը քաջալերէ
։
Յիշոզութիւնս
ղիս տարաւ
տարիներ
ետ ,
մինչեւ
1895 96
թուականներր
, երր
Աուլթան
Համիտ
նոբ Հնարք մրմտածեց
, Հայերր
երկրէն
էլաբպելոլ
Համար։
Ամէն
մարգ
կրնար
երկրէն
բայղ որակով
կարեւոր տեղ ունին
գադութին
մէք
մեկնիլ, եթէ Հրաժարէր
0"մ
.
Հպատակութե–
ոչ
մ իա քն նիւթապէս
, ա յլեւ ազդա
յին
, կուսակ -
ւկան գոր ծե,
մէջ :
Անմ
ի ա բան
ո ւթ ի ւն ր կարծես
աւեքի
շե
չաոլած
է այսաեղ : Հ^արոլնակ
վէճեր կր ծագին
եկեղեղա–
կան
, կուսակղական
, մ չակութա
յին գետնի
վրա
յ ,
ջլատելով
խաղաղ
զարգացումը
:
Հայաչատ
թագերու
.մէջ կան Հաքկ. Գ"լրոց -
ներ , կարող
ուսուղիչ - ուսուց
չուՀ ինե
բու
Հսկո
ղութեան տակ
։ Բայց մեծ մասին
ղալակներր
էլու—
սանին օտար
դպրույներու
մէջ։
Ե ր իտասա
րդո
ւ -
թիւնր
գժուարաւ
կր խօսի
մ ա յրենի
լեզուն • ՄԷԿ
երկու աասնեակ
տարի
վերջ
արդէն
մ ա յրենի
լե–
գուն ի սպառ պիտի
մ ոռցուի ;
Արժանթինի
մեծաՀաբուստ
գաղոլթր
կր
Հաշուէ
^բանհ մր բարերարներ
: ՛Բանի մբ
տարի
առաջ Պ • Հ՝ Նիքոթեան
շինել տուած է փա–
ոաւոր
եկեղեղի
մր, Ա> Գրիգոր
Լուսաւորիչ, որ
իր չրջապաաին
մէջ ունի
նաեւ
ՀհՀայ. կեդրոն »
մեծ
սրաՀբ
, դպրոց եւ գրադարան
:
Ե րեք տար ե առաջ
, Հա ք կական
ուրիշ
թազա–
մասի մր մէջ Տիրապէքիրլեան
եզբայրներոլ
նուէ–
բով
շինուած է Վարագայ
(/. Իքաչ
եկեղեցին
,
յարակից
մ աս ե բով
։ Տ իարպէքիրլեան
Եղբ .
Հիւս–
ուածեզէնի
մ եծ
Հա սաա առ ւթեան
գլիսալոր վա -
րիչնւերր
, տնօրէններր
եւ պաշաօնեաներր
Հայեր
են
, նաեւ չաա մը գործաւորներ
եւ մասնագէա -
ներ :
Վեր9եբս
թերթերէ
իմացանք թէ անոնք ո–
րոշած
են Հաւկ. եկեղեցի
մր շինել
Միքանոյի կա
րեւոր մէկ թազամասին
մէջ եւ թէ Հողր
ղնուած
է արդէն : « Երանի՜
եկեղեցի
չինողաց՛^ ^^ ինչ -
լ լ լ ՚ լ ՚ է
ւ ՚ ւ
ւ
•֊ ւ
նէն,
Հողերր եւ կալուածները
ծախելոլ կամ լքե
լու եւ անդարձ
մեկնելու
պայմանով։
Այսպէս չա–
տեր Հեռացան
երկրէն
, մեծ մասով
գէպի
Ամերի
կա : Վ^ասպուրականի
Արծիւը
, Հայոց
Հայբիկբ ,
թէեւ
սաՀմանէն
անդին
, արթուն կը Հսկէր , եւ
սոսկաց այս նոր աղէար
տես նելով : Երկիրբ
կը
պարպոլէր
, Հայ ազգա բնակչո
ւթիւն
ր կր նօսրա -
նար։
Հայրիկր
իրար անցաւ, անՀատական
նա —
մակներ,
մասնաւոր
պատուիրա1լներ
, թախանձա—
զ ին
գրոլթիւններ
, յորգորներ
ել խրաաներ
ուղ
ղեց
ժողովուրդին,
Մի գաղթէք։
Ն"յնիսկ
բեռ–
ներ կապած
, տուն - տեղ ծախած
չՐւտանիքնեբ
լսեցին
Հայր իկին
ձայնը եւ մ^ւաց ին ։
Նո
քն այգ Հայրիկը
վաթսունական,
եօթանա—
սունական
թուականներուն
, երբ դեռ իր արծուե—
բոյնին
մէջ էր, կր յորդորէր,
կ րստիպէր,
հոզ
տունի
— տեղի, արաի , ագարակի տէր ե—
գէք
•• Հայրիկը
իր ժողովուրգբ
իր
երկրին , իր
Հա
յ րեն իքին կապել
կ՝ ուզէ ր ամ էն ղ^ավ
։
իսկ
Հիմա՛՛
Հ Յաճախ
թերթերու
մէջ կը կար–
գանք
Մի գաղթէք,
Հարաւ, կամ Հիւսիս
. Ա–
մե րիկա
։ Բա յց չեն կրնար գտնել
Հետեւեալ
Հար
ցումին պատասխանր
•
ի՞նչ
բնեն
Պալքանեան
երկիրներու
կամ Արեւելեան
Եւրոպայի
աննկա -
Ր՚"Գրելի
բոնութեան
եւ
անո րո չութեան
մէ^
ապրող մերՀա քրենակիւլնե
ր ը , տնտեսական
թէ
քաղաքական
տաղնաւղներուն
ղոՀերր
, երբ Հա
յ ^
րենիքր տէր չըլլար
իր տարագիբ
զաւակներուն
;
Չեմ
խրաաեր
, չեմքաջալերեր
որ այս կոգ
մերր գան։
Բայց ելք ալ չեմ տեսներ ,
դժբաիւաա–
բաբ ։
Ա՛
ՏԱՊԱ՚ԼԵԱՆ
քցՄԲ–
Աանան Ձ^քմաքճըօղլու անււլ11 Թուրք
մը հետեւեալ (ւկարագրւււթիւնը գբի ւսռած է
կարսի մասին.
(Մարմարա,
24 Դեկտ–)։ ինչպէս
կը տեսնէք, բււնաէքրաւիչները տակաւին չհն վար–
ժսւած բերդաքաղաքի իսաամբեր կեանքին
Զմրան
կեանքր
կարսի
մէջ աւելի
շաՀեկան է :
Երբ
փւ՚Կ"՚–իք
ձիւնամրրիկէն
եւ ձեր տունը ա -
սլաոտանիք
, կր զգաք թէ ձեր այտերը
ելակաչի
սլէս կարմ բեր
են ։ Տարին
տասներկու
ամիս
է,
մինչ
այստեւլ
տասներեք
ամիս կր ձիւնէ։ Եւ գի
տէ՛՛ք
ինչպէս : Մ " ՚ յ ի ո ի
վերջերն
անդամ կր քա
լէք
սառոյցներոլ
վյւայ։
Հոս ու Հոն կԴրեւին
գալարներ ու կենսունակ
Հոդաչեբաեբ
, սառերու
կողքին։
Այստեղ
գտրոլ֊
նր ձմբան Հետ պար կր րոնէ
է
Ոչ մէկ տեղ Հողը այնքան
իմասաուն է, որ -
քան
կարսի
մէջ։ Տաք է, լուացուած
եւ կեանքով
լի։
Գարձուցէք
ձեր աչքերը
դէպի
Արեւմուտք ,
քաղաքին
աղքատ
թաղին :
Պլպուլներու
թագը
Հողին
Հաւասար է գրե
թէ : Թրիքի
հ^ուխերը
յոգնած
գուլաներով
կը
բարձրանան,
շուներու
երգը կը խառնուի
այս
ծուխին։
Մարդիկ
տարբեր
աչխարՀ
մը կը ձեւա
ցնեն
այստեղ։
Կիներ, որ առատ
փէշեր
ունին եւ
իրենց
գլուխներր
ղարդարած
են արծաթէ
դրամ
ներով, կը մաքառին
ձիւնամրրիկին
դէմ եւ ջուր
կր գտնեն
՚
իւրաքանչիւր
աղբիւրի
առջեւ
դոյլի
աղմուկ
ներ եւ կռիւներ կը լսուին։
Այգտեղ
ստամոքսը,
ձեռքն ու ոտքն ենոր կր տիրապետեն : հ1իղճ , նը–
կարագիր եւ սլա րտտճանա
չութ
իւն
կը
Հալին
1լ երթան
ձմեռնային
սլայքարին
Հեա։ Այս էակ -
ները անպատասխանատու
են եւ յաճախ կը
մեզ–
քընաք
իրենց :
ԱՀա
գիշեր
մրն ալ, պաբղկայ
գիշեր
մր, իր
մերկութեամբ
եւ ասաղերով։
Լուսնկան
կԴջնէ
սառոյցներուն
վյւայ, եւ երբ •սլլլուած
ձեր վեբաբ–
կուին մէջ, կը Հասնիք
քառուղիին
առջեւ,
քամին
ձեր
երեսր կբ Հարուածէ պաղ քարի մբ պէս։ Շո
գին որ կ՝ելլէ ձեր րերնէն, պաՀ մր վերջ
սառոյց
կը կապէ ձեր թարթիչներուն
վրայ, եւ ամէն ան–
դամ որձեր աչքերը
բացխվւէք
, կր զգաք թէ ձեր
թարթիչները
կր նուադեն
։ Յանկարծ
ձեր
քովէն
սաՀնավ
մր 1լ անցնի եւ կր Հոսի ու 1լերթայ
ձրկ–
նորսի մը նաւակին
պէս։
Պաղ է, բայց չէք Ժսիր, այլ կըզգաք տարօ
րինակ բան մր,ել եթէ ձեր վերարկուն
որեւէ տե
ղէ ՛մր բս՚ղ
մնա
յ
անո ւշագրո ւթեամբ
,
կրնաք
քամրաբար
սառի
լ :
Գիշերները
փողոցներու
ղեխերր կր սառին :
Տեղ տեղ ձիւնը մաքուր
սաւան
մր կր փռէ, եւ ա–
մէն ոք, մեծով
ոլղաիկով,
սաՀնակներով
կ երթե
ւեկէ
։ Աղքատ թէ Հարուստ
, ամէն ոք իր մասնա
ւոր սաՀնակր
ունի։
Փոքր տղաք
, մինչեւ
իրիկուն
անով կր զբաղին։
Իւրաքանչիւր
զառիվայր
չմչ -
կումի Հրասլարակ
մ լն է ;
Ել
զարռւնր
կոլդայ ափ մը գալարով, պա -
տուՀանի
թազարր
առաջին
ձ^իլբ կ՝արձակէ
, վը -
աիա
ծաղիկներ
ձիւնը կր ծակեն ու
դուրս
կր
ժայթքեն
, եւ ձմրան
Համանուագր
վերջ կր գտնէ
այսպէս։
Առաու
մրն ալ կ՚ելլէք եւ կր գիտէք ամ–
բոզջական
ձիւնՀալր
, ու կը տեսնէք
սարերր
ոբ
կանաչց եր են :
Օրերով կը չարունակուի
այս
ԳՂԲգի՚-նը ,
դառներ , ոչխարներ
երեւան
կ՚ելլեն
։ Արեւուն
տակ
գաչտերբ կր պարղոլին
, յետոյ կը սկսի
Հողին
առատաձեռն
ութ
իւնր
։ հ) ոտե
ր ր
արադօրէն
կբ
ժայթքեն
, գալարիքր
չունչի
մր սլէս
կը գգուէ
լեռներր :
Ալ Հօտերր
խումբ առ խումբ
կր կա քտռեն
,
ղառնուկներ
նոր կեանք մր կ՛՛աւետեն :
կապոյտր
պատուՀաններէն
ներս կր մանէ, ամտռր
իր տաք
ալիքՐ Կր թավւէ
բերդէն, ել սակայն
ափսոս,
ձմրան կեանքր
վերսկսած
է, ՝^"գովռլրգր
արդէն
իսկ
ձեռնարկած
է
ձմեռնային
պատրաստոլ
-
թեանց։
Թրիքները
խումբ առ խումբ կը
դիղոլին
սէնակներու,
տուներու
աո.ջեւ, բլրա1^եր կր կագ–
մեն
, այլեւս
ամենուրեք
թուխ է եւ գեղին :
Այստեդ
մտալորական
կեանք
մ լն ալ կայ,
Հերոսական ոդի մր, որ թավւանցած
է քարերուն
,
՝•՝ Հողերուն
։ ԱՀա կարսի
բերդբ, որ այգ ոգին կբ
խորՀբդանչէ : Հտյերր
կարսէն
փախչելէ
առաջ ,
Ա/յբեր են այս բեկորները,
բայց
ամբռղը
մայրա–
կան Հոգածռլթեամբ
կր Հսկէ անոնց քով :
՚ք՝ահանաԹ
ի՞նչպէս է վիճակս :
ք^Ժիշկը •
Բուժուելու
մէկ միջոց կայ, ջեբ–
մ՛" կ երթալ
գոնէ մէկ ամիս :
ք-ահանան
Զեմ կրնար
թեմս
ձգել եւ ջեր–
մուկ
երթալ :
ք^Ժի^կը
Ուրիշ ճար չկայ,
կա՛մ
ջերմուկ,
կա՛մ
երկինք :
•ք^ա1ւանան
Կր նախրնտրեմ
ջերմուկ
եր -
թալ
Fonds A.R.A.M
