Թ Ր - Բ Ա Պ Ա Տ
Ո Ի Մ
Նոբքլթխն
մը չէ իմանալ
, անչու.չա , թէ
Թ
Իրենք,
Թուրքերը,
չեն ծածկեր՝ թէ
մար–
•ւասսլանութեան
Հ սւմ եմ ատութ
իւննե
ր ը ,
իրենց
երկրին
մէչ, կը դլեն - կ՝անցնին
ՀամաշիարՀա–
յին Ր"լ"ր
մրցանի^երը
-.
Այս
անդամ
, սակայն
, այս իրողութիլնր
կը
փասաոլի
սլեաական
Հ րա աա ր ակո
ւ. թ ե ամ բ մր, որ
կը կրէ (Տ.Մարդասպանութեանց
շուրջ
ոճրավեր -
լուծական
Վիճակաւք րութիւն՚ձ
անունր
, ել
լր յս
տեսած է
1949
Յուլիսին
, Պ"լս"
յ
Համալսարանի
Իրաւագիտական
Ֆաքիւլթէին
կից«Ոճրագիաա -
կան էնսթիթիլ>^ի
կոդմէ՝
1944 - 1945, - 5
աար–
ուան
մ ան բա կրկիտ
ուսումնասիբութիլններէ
վերի
..
Ա յս Հատորի
սլատ րասաոլթեան
եւ. ւԼիճակա -
դրական
ցուցակներու
գասաւորման
Համար,
կազ՛՜
մ ուած
են մ ասնաւո
ր
մ արմ
իննե ր , որոնց
իրենց
գործակց
ութ
իւնր բերած
են իրաւագիտական
,
տնտԼսական
, գրական
, բժշկական
եւայլ
ֆա–
քիլլթէնեբու
շրջանաւարտներ
X
՝Բննութիւններ
կատարուած
են իմրալրի
Համ–
բաւաւոր
բանտին , Թ՚>՚–րքի"յ
Բ"Լ"Ր
արգելարան
ներուն եւ դատարաննեբու
մէ^ ,
գործակցու -
թեամբ
ընդՀանուր
դատաիւազութեանց
, դատա -
ւո րնե
բու եւ ի րաւա բաննե
բու ;
Տարբեր
խօսքուի՝
Թ՚՚է–րքի"յ
ոճրաթաթաւ
կեանքին
՚էկայած ենոչ թէ
անսլատասիւանատու.
կամ անիրադեկ
մարդիկ,
այլ ամէնէն
աւելի
լիա–
ղօրուած
ՊԵՏԱԿԱՆ
մ արմ
իններ եւ
մարդիկ։
« Մարդասպանութեանց
Հ^ուրջ Ոճրավերլու -
ծական
Վիճակաւյ բու թ իւն » Հատորէն
կը պար–
զուի՝ թէ
20
Յ՚՚՚-ւի՚՚ի
1944- 20
Յուլիսի
1945,
մէկ
տարուան
րնթացքին
, Թ՚՚՚֊րքիոյ
մէ^ դատա–
սլարտուած
են
6386
մարդասսլաններ
, որոնք ի–
րենց
ոճիրներր
գործած
են
94
տեսակի
դրգա -
սլաաոճառներուէ
:
Այս
գումարին մաս չեն կազմեր
այն
մար–
դասսլաններր
, որոնք չեն
ձերբակալուած
կամ
անծանռթ կր մնան
բոլորովին
:
Մ սւրգասսլաններուն
ուդգուած
ենմ օտ Հա -
բի՛բ
Հ ա ր ց ո ւմնե ր
,
որոնցմ
է կ^արտագրենք յատ -
կանշական
նմոյշներ •
^ Աւսմ ան
մ ա կա րդա՞ կ՛» , ^աշակերտու -
թեան կամ ուսանռզութեան
շրջանին
կանոնաւո–
բարաբ կարգ կր
ւիոխէի՛"ք » , « վարժարսւնէ
ն
փախուսա
կուտա
քի՞ք
» , «
ի՛՛՛նչ տեսակ
ֆիլմ
եր
կր նախասիրէքք
, « ե բաժ շտու թ իւն ր կր սիրէ՚՚ք» ,
« ձեր քուեր բնականո՛վն է» , « երազ կր տեսնէ՛^ք
քաճաիւ^.
,
(Լիւաղամ ո^ լ էքՖ , Հպատերազմ
ի
մ աս–
նակզա՛"ծ էք » , « զգնացա՛՛՛ծ էք ձեր ոճրին Հա -
մ ար , եւա
յ^ւ
, եւա
յլն ;
Վ^իճակագրութ
իւննե րէն կը
սլա րզուի , թէ
6386
մ արգասպանո
ւթեանց
§4
առ Հարիւրը
դոր–
ծուած ենկանէսամ տածութեամբ
:
Ա՝ ա րգասսլաննե
րու
մ եծամ ասնո
ւ թ իւեր
30—31
տարու ա քրեր ել կիներ
են • իսկ փ"ՔԲ "՚" ^Բ
60 ~ 65 ՚ ։
Աճիրնեբու
90 ՚ " "
Հարիլրր՝ վեր^ դաած
է
մաՀուամբ
•
ի՛՛կ աասր առ Հարիւրր
ծանր
վիրա
ւորում ով :
Ա՝արգասպաններու
71՚ " " .
Հարիւրր՝
Հրազէնով
կամ
Հ րաղանով
ւլ ո բծած են իրենց
ոճիրներր ;
Կ ին մարգաս
պաններու
15
առ Հարիւրր
Հ բա–
զէնով
, 14
առ Հարիւրր՝
թոյնով
, իսկ
17
առ Հա–
րիւրր
առանդ "Բ"շԴ"Ր^ԻքԻ
գ"րհած են
իրենց
ոճիրներր
: իսկ ա յր
մ ա րգասսլաննե
բու
48
առ
Հարիւրր՝
Հրազէնով,
31 " ՚ "
Հարիւրը
դաշոյնով,
եւ աասր առ Հարիւրր
թոյնով :
6386
ոճիրներէ
4609/՛՝
գործուած
են գիւգե -
բու մէ9.
599/՛՛
գաւառներու
,
628/ք
գիւզաքագաք–
ներու
, եւ
550/՛՝
քադաքնեբու : կբ Հետեւի
, թէ
որքան կր Հեռանանք
քազաքներէն
, այնքան
կբ
բագմ անան
մ ա րդաոսլանութ
իւննե ր ր
յ
21—30
տարեկան
\
905
այր
մ ար դասսլաննե
րոԼ
դէմ՝ կան նոյն տարիքի
65
կին մարդասպաններ
՝•
30
40
տարեկան
1701
այր
մարգասպաննե–
բու
դէմ՝ կան նոյն տարիքի
47
կին
մարդասպան–
ներ :
6386
մարդասպաններու
6367ը Իսչամներ
են ,
իսկ
19/՛՛
՚Բրիստոնեաներ
:
Ոճրագործներու
50
առ Հարիւրր մեծ Հակումէ
ց" յց տուած են գէպի
շարժանկար
եւ թաւորոն
յ
10
առ Հարիւրր՝
գէպի
դինեմոլութեւնբ
8
ւսռ Հա–
րիւրր՝
գէպի
Հանրաաոլններր
: 4938/՛՛
անզրա -
դէտներ
են ,
1448/՛՝
ուսումնական։
6386
մար
դասպաններու
4874/»
կր զբաղին
երկրագործու
-
թեամբ,
738ը՝ ճարտարարուեստով
ել փոքր ար–
Հեստներով :
*հիրքը կուտա
յ նաեւ այլ մանրամասնու
թիլն–
ներ,
զորս աւելորդ կբ նկատենք
Համաոօաել ՚
Լատո
րեն
քաո աղաբան
ր
ղ ր ի առած է ^ք)ճրա–
բանական
էն,, թ ք,թիւ»
ի ուսուց չապետնե
րէն
փրոֆ՛
ԹաՀԿր
թանէբ։
^
ԱՀաւասեկ
ամվւուիումր այգ ,1առաշս,բ^^^^ին .
« Եթէ նկատի
ունենանք
մեր երկրի
բնակ–
ՕՐՈԻԱՆ
ՇԱՐԺՈԻԾԻՆ
ՀԵՏ
իԱչպհս
ա
ե
Նախորդ
յօդուածով
մը Հարեւանցի
պարղած \
էինք՝
արեւմտեան
Գերմանիոյ
Գաշնակցային
պե֊ ՝.
աոէթեան
կաղմութԼան
շարժառիթները։
Այսօր ան իր թեւարկութեան
տակ
ունի
աւելի
քան
45
միլիոն
գերման
քաղաքացիներ
:
Յիշած
էինք նաեւ Խ • Միութեան
յարոլցած
^
կեզծ
ցասումր
ու իբբեւ. Հետեւանք՝
արեւելեան
Գերմանիոյ
« աղատ կառա,լարութեան»
Հաստա ֊ ,
աումբ,
անոր ղեկավարներուն
իսկական
ղիմա -
ղի^երր ել Համայնավարական
առաջադրութիւն
-
ները,
քաղելով
անղլեւամերիկեան
աղբիւրներէ
:
Ստորեւ
այլապէս
շաՀեկան
տեղեկութիւններ
,
արեւելեան
Գերմանիոյ
կառավարութեան
մասին։
Համ ա յնավար
ուղեկից
^ժողովուրղի
խոր -
Հուրգ»ր,
ճիշդ է որ անցեալ
Ա՝արտին
Հրատարա–
կե՚ք սաՀմանագրութեան
մր նախագիծը,
որու^
Համեմ ատ պիտի
կազմ ու էր իսորՀ րդաբան
մ ր , ժո–
ղով
րղ ա քին ազատ ու ղ աւլտնի
րնտրու
թ իւննե բով
։
Հոկտեմբեր
1ին ^^ողովուբդի
իքորՀոլրդ^ր ,
որ նշանակուած
է ր խորՀ րղ ա յին
ղինո ւո ր ա կ
ան
իշխանութեան
կողմէ,
ինքղինքր
Հռչակեց
Հ^Ժոզո–
վրզային
իքորՀբդաբան
»: ինքն
իրեն տուաւ
իրա
ւունք
նշանակովի
րնտրե
լու եւ
վաւերացնելու
գաՀլհճն
ու. Հանրապետութեան
նախագաՀր :
Օրինական
րնտ
բու թիւննե
ր բ
յետաձգուեցան
1950
Հոկտեմբեր
ւ^ին :
Ա քս առթիւ էր որ նշանակալից
յայաարա -
բոլթ/ոն
մր րրաւ
քՍոբՀբգ՛
Գերմանիռ
ք
րնդՀ •
դործերոլ
բուն
կաղմակերսլիչր՝
գ**բ ՚ Տուլբանով
,
րսելաք թէ « րնտ
բութ իւններ
ր
Հ իմ ակ չատ վտասն–
զաւոր
Հետեւանքներ
կրնան
ունենա
լ » :
Բացայաքտ
է թէ արեւելեան
Գերմանեոյ
նոր
կաոաւքարութիւնն
ու. խորՀրդարանր
չեն ներկա -
Բ՚՚ղներ
Ժողովուրդը
, քանի որ անոր
կարծիքին
չեն
զ իմած :
Այդ
երկու
մ արմ
իննե բուն
,
կառավարու
-
թեւն եւ խորՀրդարան
-
ա լսպէս
ստեղծումր ,
բոնարարում
մ րն է ոչ մեալն
Փոցաամի
եւ միւս
րո քոր
մե^աղէք ա I հն քանձնաո ու թեւննեբուն
, ա քլեւ
ոաՀւՐ անադրու
թեան
Հ եմնական
քօղ ո ւածնե
ր ո ւն :
իսկ
աքն կարգ մր իրաւունյւնեբն
ու առանձ -
նա տնորՀներր
, ղորս Ա՝ոսկուա
Հաճած է տալ իր
նեքւկա
ւ։,ււյուղ ի չնե րուն , բրած է պարղասլէս
իրրեւ
եե,քծ
յսւար
մ ր : Որպէսգհ
չրսուի թէ
Կրէմ
լինի
խամ աճիկնե
րն ենՊե րլինե
նո ր
ի ^^ւխանաւո րնե
ր ր
Մ հն քզ եռ որեւէ կասկած
^^այ անոր
իրակա^
նու թեան
մ ասին :
Արդ արել
, Հաղեւ
ի ^խանութեան
գլուխն ան–
ւլաոծ , անոնք
ժողով ուրդեն
ուղղած
յայաա բարու -
թ եւննե բով
, սկսան
։/ աք ա բանե
ք ու պա ^տւղանե
լ
0,ոէռ - ՝1,այսէե ^խաղաղու
թեան
սաՀմանաղլու–
/ք/Տ/ք
ա՚էոիուիոխ
պաՀեքու պարագան
: Հ^նորՀհւ այգ
կար,I աղ րու թեան
, Գեբմա^ւեա կր կորսնղնէր
Հո -
ւլաո ո րծական
արաադրու
թ եւննե բով
Հա րուստ
իր
նաՀանդներր
, ուր իրենղ նախաՀա
/րերէն
սկսած՝
Հադաբալոր
տարիներ
քրտինք
են թափած.
Հեր
կած ում*ակած :
Աքս
Աք ե տու թեան
հանրապետութեան
նախա -
գաՀր, ՎեքՀերք Փիբ,
73
աարեկան,
նաիւաւյաՀն է
նաեւ
Պերքինե
Համա ւնամար
կուսաեքութեան
:
Մոսկուա
ապրած է 1Դ^^էն
մինքեւ
1945
եւ դար
ձած
խոոՀրդաքհն
Հսլատակ։
1948^՛^
ի վեր անգամ
է
Կոմենֆոբմհ։
Վար *աս/ետր՝
փառամոլ
՚Օքժթօ Կրոթվալ
, եր–
բեմՂւե
նե ր րեն նախարա
րր եւ ք*ա ւխստակ ե ան-
դամ
, մ էէն է ա ւն ^րանքւ մ ր րնկե րմ ա րաեաննե րէն ,
՚ որոնր
ձոլքուեէքան
ոու սա եան
չբ^անի
Համ ա յնա -
վար
ւեո բրամասնութեան
,ք է 9 :
քյ՚ասնաւոր
ուչագբութիւն
է դարձուած
, նր—
չութեան
թիւր
, ու մանաւանզ. Հա։քեմատեն,բ
ւյայն
ա / ք երկիրներու
բնակչութեան
եւ գործուած
ո–
ճերնեբոլ
թեւեն Հետ, կր տեսնենր՝ թէ կր ղրտ–
նուինք
աղիաաքի
երեւո քթի մը առ^եւ :
« Կ՝արժէ որ խորՀ ենք ա քդ ոճերնեբու
թիլին
,
բնոյթ/ւն թէ պատճաոներուն
շուբ^
,
ինք որ
մ եգ սքետե առա9նո րգէբ խոր մ տատան էութեան ;
^
Ի՛՛՛նչ միջոցներ
պէտյ> է ձեռք առնեք
, սաՀ —
մ անափակե
լու
Համ ար ոճ երներ
ր , ու , մ անաւանդ
,
ստեզծեքու
Համար
րնկերա
քին թէ
տնտեսական
աքնպիսի պա քմաններ՝
որոնք նպաստեն
ժուքո -
վուրգի
կա րգապաՀութեան
,
մ ո
լութիւններոլ.
բարձում
ին եւ տիպար
մ աբդկա
յէն
ք^կե
րութեան
մր Հտստաաումին
:
« Պէտք է, ամէն
բանէ առա9
,
բարեկաբդել
մեր
բանտերն ու արգեքարսւններր
, որպէսզի դ ա ֊
տապա րտեա ւներ ր գատ աւե
լի չապականեն
, ել
բանաարկու
թեւն
ր նսք աստ
մր դառնա
յ իրենց գաս––
տեարահու
թեան
Համար՛^ ;
Ա ե1լ^ւութ իւննե րր աւե քո րգ են :
\հյմբագրական
ԱՐԵՒԵԼ՚Բի)
Տ
եե.ու Համար իրեԿ
Գ1Ր^՚շԱցնեբը,
Համա–
ձայն
՚ ^ ՚ ՚ Հ Հ ^ ^ յ ^ կ ց ո ւ թ ե ՚ ՚ ՚ ն
՚ " ն գ ^ մ :
՚^"^^ՐոմոՆի–^
5–,//՛"./^՛՛
" ՚ ^ ^ ^ ^ գ վ ղ ՚ ՚ ^ ՚ ^ Բ
կ՚՚՚ն–
խելէ^X^քւ--^'"^''
՚ – " " " " ՛ ՛
""""^^
ծ են *աաեր ՝•
՚ ՚ ^ Հ օ ն ն ի կառավաբո^թԻ^՚^ռ
– ք – – * / ՛ * ՛
նախարար
^ Տ
լ–, ՐնռՀակառակն
, սովէ^ներբ ար–
աօնեցի^ "/ //
՚՚^ին
նախարարր
ել
^/.^էլարար
՚ / ՚,աաուութեան
փոխանցում
ր նոր կս.^^ ^
^ " ^ ՚ ՚ ՚ է ե ւ ն ՝
՛՛չ մէկ նորութի՚֊ն
կբ
ներկայացնեն,
\ա1մակերպութեան
մէկ մասնաճիւղբ^ :
հէորՀբգ՚՚՚մ՛՛"
ԳԻ^՚՚"է
՞–՛^^՞–^
ԿԿրք^^ Ք՛աշ
ուելու
մասին
շրջած
զլ՚ոյցնեբբ
որ
րսապաչտօ֊
նախն
յ ա յ ա ա բ ՚ ս բ ո ՚ ֊ թ ե ՚ ՚ ՚ ն
,
Հ՚^՚ք՚՚՚Ի՚Հոլ՚ք
մ րն է
ե
ուրիշ Բ"՛^՛ Ժ ^ շ ՚ " ^ " " ՚ Ժ Ր
Բ՚"՚՚ք
ամբոզ–
ջաԼւմր
պաշտօնէութեան
մարղեքու ել
զինելու
Համար
500
Հազար Համայնավարական
զաղա -
փարներով
սնած
զինուորնհրր,
սքօգուած
<^ժողո–
վոռաքին
ոսաիկանութիւն»
անունին տակ
ժոգովո՚֊բղԲ
թէե՛–
արտօնուած է
երզելոլ
ոերման
աղզային
Հին երգր եւ պարզելոլ
միեւ -
նոքնգբօշբ՝
"1"–. կ՚"Բ՚Ա՚Բ>
ոսկեգոյն,
ինչպէս
1848/ւ5՚,
բ՚"յ;ք
աչքերր
յ՚՚՚ոած
է Պօննի կառավա -
րութեան։
ՈրովՀետեւ
արեւելեան
կողմր չի տես
ներ
որեւէ
յուսաչից
փոփոխում
իրեն Համար :
Ան տակաւին
ենթակայ
է պարտագիր
աշխա–
տանքի՝
իւրանիոմի
Հանքերուն
Համար։
Վճա–
րռմներր կբ կատարուին
արեւելեան
մարքսվ եւ
ստիպսւած է վճարել
5 ՏՕ
մէկ արեւմաեան
մար–
քին փոխաբէն
։
Պարենաւորումի
բաժնեչափբ
չատ անբաւս, -
բաբ է
բացառութիւն
ըլլալով
Հանքագործ
-
ները - քիչ ճարպեղէն,
զետնախնձոր
ել Հաց ։
կտոր մը միս, Հազիւ
ամիսբ մէկ անգամ :
ճիշգ է որ կր բանին տակաւին
իր
դործարան–
ներր,
շնորՀիւ
Հում
նիւթերուն՝
զորս
ձեռք կը
ձզեն պաաաՀարար
, ռուսական
սեւ շուկայէն :
1ց. Միութեան
Համար
յարմար պատրուակ
մը
ծաոայեց
արեւմտեան
պեաութիւննեբուն
գեբմա -
նական
ղործարաններր
քանգեւու
որոշումը։
հ • \
Միութհւնր
Հիմա կ՝ամբաստանէ
Պօննի կառավա–\
րութիւնր,
^իբրել
գործիք
մը ռաղմասէր
գրամա– \
տիրական
պետութիւններուն
» :
ձ
Հակառակ աքս բոլորին
, սակայն , իրենց
շար
քերէն անպակաս են զ ասա քիքնե ր ր ՚. Ժո գով
ուր -
դին բաղա քտ քտ րնգզիմ
ութիւնր
Հանդէպ
իշխա
նութեան ել աղաա
րնարութիւն
կաաարելու
պա–
Հանջբ :
Ա. ՀԱԲհէԵԱՆ^
Եէհկ
հ ւ ա ] ս օ ^
Ուրիշ էին այն օրերը Ն
որ Տարուան
եւ Ծը–
ն սւն գին :
Այն
ղԷ՚՜Դ^ՐԲ
եւ քտղաքները
Հոծ
Հայոլթեամր
ոաքի էին դուռնէ ի գուռ :
Ուրախ
էին եւ բոլորը
մեծովպզտիկ,
էրիկ
I
կնիկ :
Եռանգ կար ամենուրեք
, չէն էին մարզիկ :
Գպրողներ
կային ել եկեղեցի
ամէն
թաղի
մէջ,
ոգեւորութիւն
եւ ամէն դի ։
Տարբեր
էին այնտեղի
սուրբերն իսկ եւ մար–
գիկ
Հաւատքով
լի ։
Հապա երբ ըլլար
կնունք
, Հարսնիք կամ Ա •
Տակոբ
, Սարդիս
, Թորոս
, Ատեփաննոս
,
ամէն
^ԷԿԸ
Կ՝Ը.ԼԼ՚"1՛ Հերոս
. . .
ինչ
սեղաններ կը սարքէին ու Համագամներ
,
միրգեր պէս պէ"–– ԱշխարՀր
իրենց կ՝ ըլլար,
մ
ին
չեւ. առաու ալ քուն չկաբ
. - . :
Հազուադէպ
էին աղմուկն ու վէճը։
Սէր,
միութիւն կը տիրէր։
Ընտանիքներ
բաժան
, բա -
ժան
չէին :
Այսպէս
կ՚անցնէին
այդ օրերը
Հայրենի գա -
լառներու
մէջ։ Օաար
Հողի
վրայ
թնչպէս
կ^ու -
զէք որ արմատ
բռնենք :
Մեր
զալակները
ի՛՛՛նչ կը տեսնեն
, ի՛՛՛նչ կը
լսեն ամբոգջ
օրր, գպրոցին
մէջ կամ
գուրսր։
Պգտիկներէն
զատ մեծերն ալ վարակուած
են
ձ՚ձ.
խանգարուած
է խաղաղութիւնր
չատ մբ տու–
\,երու,
ւՐէտանիքներու
մէջ։ Գեռ չեմ յիչեր աշ -
խաաանքի
ծանր
լուծը
, դրուած
ուսին
երկու սե–
ռին •-•
Հալում աշ կեանք
մ ր առաուն
մ ութէն
մինչեւ
իրիկուն
, առանց
Հաշուելու
գիշերային
աշխա -
սէանքր
, մ ինչեւ առաու,
ի խնդիր
օրապաՀիկի
մը։
Տուներ
, տեղեր
ունեցողներ
ալ պակաս
չեն ք
Fonds A.R.A.M
