ԱՌ Ա Զ >
4–.
ԿԻԿԵՐՈՆ
Աչւեւագսւլի
մեր ե կե գե ց սւ կան
եբգեցռգ ո ոոլ. -
թեանց
մէք^ գոՀարաշոգ
այս բաոԸ
վյս րգա սլե տու
թիւն
մրն է ամ բողք , քր իսաոսաղիտո
ւթեան
իսբ -
աացումբ
երեք վանկի
մէք, նախ վս՚յրէքք
գէսլի
մ եղքին
ձո րբ , յետո
յ վեբելք
գէպի կապո յտ եր -
կինք–.
ճա՚նապա՜րՀ
• . •
Հայ. յ բաբբառային
գոՀա բա տո ւփ ին
մէք
•որգան
կարմիր այս բաււբ պատմագրութիւն
է ամ
բողք , երեք վանկով
խաացումր
մեր մողովուր -
գին կեանքին
, լեռնէն
գէպի գտ շա , գա շտէն
գէպի
անապատ
, անապատէն
գէպի
հ՜ով ,
ալիքներէքն
տարուբեր
նետ ուե լու Համար
Հեուաւո ր ցամաք -
ներոլ
վրա
յ , երբեմն
կղղի , Գ"Ր ^"՚յ
Հանճար բ
պիտի փոխակերպէ
քանգակելով
«բտմակ
ոսկի ի
ձեռին
Տեառն, որ տբբեցուցանէ
ղմեղ ի
գինւոյ
իլ բմէ» :
ճա>նատա^ ոՀ
ւպա՜ ր՛
Այս բառր
աղգւ
I յ ի ն պատմո
ւթիւնն
է Հայ մո–
ղովուրգին
, ոբ քսդեր է աւետարաններով
ու շա
րականներով
, քալեր է թաէիօրներով
ու կոաորակ–
ներով
, քա լեր է օրօրոցներով
ու գերեղմ անն երով ,
քա լեր է ե բղե րով^ ու Հեկեկանքէւեբով
%
ճանապա^ րՀ • • •
Ո՞ր մանուկն է որ Հայ է հներ ու չէ ճամբոր–
նին
ո բ չէ քա լե բ ա բեւին Հեւ
դեր,
բ պ սւատա
արչալոյսէն
մինչեւ
վեբքալոյս
, ո^ր հեբունյին՝
որ
էէ ԼՔ^Ր ^"ԳէԼ որու
վրտյ
հնաւ,
թաղուելու
Համաբ
այլուր
:
ճանապտ^րՀ
. . ,
Ես
աղքատ
եմ ճտմբանեբով
,
կբ
ճան
^ամ
միտյն
գիւղիս
ա յղիներուն
անուչաՀոա
ոլղի^
, ոբ
ուստո–
Հաբսնցուի
դօտի է կաբհես
. կբ ճան^ամ
լ
բիւրին։ արաՀ եաբ , որ երամչտութիւն
է ա յհերու
,
քուրերու եւ թռչուններու
Համանուագով
•
կբ
ճանչնւամ
լեոներու
կահանւր , ոբ նւկարչութիււն
է
հհմ օր՚նւեբու
տ չքերով
, վա յրի
թութերու
կրակով
ել անն ո ւխն ե ր ո լ խնկամանով ւ
ք\էւէնապա^ րՀ • • •
ք՝այց աՀալասիկ
ես* մեհ ճամբոլ մբ վբայ ։
Մ ինչ Աբեւագա
լբ կ^եբգէ
Հոգւո
յս մէք , ուր , տե -
սիւքի
մ բ պէս կբ բացուի
ճանապաբՀն
Հայկա -
ղանց , այւելավւառ
ու լուսապտնհ
,
ճեպլնթացԱ
խո լս կուտա I փարիղեան
կայարանին
լոքսերոլ
ուռկա՛ն
ին մէքէն
, նեաուե
լու Համար
գիշեր
ուան
փապուղիէն։
նեբս ։
Ոտքի՝
կ՝երաղեմ, երբ ցն։պում մբ ղիս կբ նե
տէ րաղմոցին։
էիբայ
ւ Լիւք - Անէորէ Աարսէլ, տմ–
վէբիսաափոր
Միքայէլեանբ,
Հ–
Տ ՛ Դաշնակ -
ցութեան
Հիէհւագիրներից
մէկբ, շաա մեհ
չաւիով
օմտուահ
էր մ ի յատկութեամր
, որ րնգՀանրա -
պէս
քիչերին է տրուահ՝
անկախ
նրանց
տաղս/ն–
գի մեհութիւնից
: Մեր կուսակցութեան
մէք
եղել,
են մարգիկ,
որոնք այս կամ այն մարզոլմ
աւելի
^ոբՀալի
են եղել, քան Բ ՚ Մ իքա յէ լեանր։
Հ –3 •
Դաշնակցութիւնն
ունեցել է շատ աւե Աւ տաղան -
գաւո ր գբչի
մ աբգիկ
ո լ բեմբաս
ացն եր , քան ա յգ
կուսակցութեան
նշանաւո ր ՀիւՐնագիր բ : Ա ա -
կայն այգ կուսա կցո ւթե էէւն մէք ոէ ոք չխ
ունեցել
այն, ինչ որ ունեցել է ՛Բ • Ա իքա յէ լեանր եւ որի
Հ ետեւանքով
է լ ամ բողք
ղլխով
բարձր է եղել իր
շրքասլէէէաից : Նրա ա յգ յատկութեան
մասին շա -
տեբից եմլսե լ :
Խօսքս այն տիրական
աղգեցութեան
մասինէ է,
որ ՛Բ • Միքայէլեանն
ունեցել է մարգկանց
վրայ ։
Ախալ ասի, Հազգեցոլթիլն
՚^րառբ չի աբտայա
յ -
տում այն, ինչ որ ուղում եմ ասել։
ճչմարտոլ
-
թեան
աւելխ մօտ կբ լինի, եթէ ասեմ, ոբ Բ • Մի–
քայէ լեանր իր ներքին
ումով
մ աբգկանց
ուղղակի
կա իսա րգե լիս է եղել։
Հան։դոլցեա
լ Ատրգիս
ՕՀան–
քանետնր
ԼՖարՀտտ)
պատմում էր • « Երբ աււա–
քինէ տնղամ
Բագւում
Հանգիպեցի
՝Բբ իսաափո բ ին ,
Հենց առաքին
երկոլ
երեք նա խաղա սո ւթ իւննե ր ից
յետո
յ արգէն
Հրռնուահ^
էի զգում
ինձ ,
այսինքն
ղւլ-ացի , .որ այլեւս
« պբում »
չկայ
ոլզեմ
չոլղեմ
պիտի
ենթարկուեմ
նրան, պիտի կատա
րեմ
նւրա կա ր գ ա գ ր ո լթ իւնն ե ր բ՜» : ք՚նձ
վբայ շա -
էիաէրսնւց ումեղ
տպաւորոէ.թիլն է թողել
Հ • 3 •
7՛ •
Համ եսէո զինուորի Բ • Ա իքայէլետնյւ
ա յգ
լաակու–
թեէէէնւ բնէորոշոլմր
.
«Ս՛եր ՚Բրիսաափորբ
չատ
գարմ սէնալի
մ արգ էր , ղիտէբ
մ ա րգու
Հ ոգին
« բռնել » :
Մի՛ Հանրային
գէմքի
Հտմար
աւելի
մեհ ղնա–
Հ ա՛տ էսկ էէէն գմուար է երեւակա
յել : Այգ Հ աէք ե էւտ
զինուորի
միտքբ ա յլ րտո.ով արտա լա րոել է Ակ -
նէէւնին,
անոլյսնելոէի
՛Բ . Միքայէլեանին
«մաբգա–
կերտ»
։
Այգ
նւերքին
յտտկութեամբ
Բ.
Միքայէլեանր
օմաոէ էսհ է եղել
այն։ աստիճան., ոբ նրան
անպայ
ման։ ենւթտբկւում
է ինէ ոչ միայն։
սով
ո րական, տյ -
"ինքն
մ իքակ
կաբոդոլթեան
տէր մարւլ իկ , ա յլ.
րնգՀ անւրապէս
բո լո րբ
ան։ կախ
իրենց
բնգո ւնա -՝
կութիւնների
ու էոէսղանւգի
չափիզ : Այզ– տեսակէ–\
տից չաւիաղանց
Հետաքրքրական
է Ա ՚ ԱՀարոնէեա՛^
նւի պտամտհբ
Բ՛ Մի՛քա յէ լեսանի
աղգեցութեան՛
մ աս ինէ իր վրայ
, որ եւ բե րում եմ
ամբողք ո լ -
թեամր է
գոյն
բայց
Յիսուսի պէս խաղտղաղէմ
,
երկարեր
է արգէն
ու
բացեր
Բտյ՚շհտ
.պարբերտթեր -
թր : Թիլ մրն ալ կ ուաա ք ինհի։
Ափսո՜ս,
չեմ
կրնար կարգալ : Աչքերս կբ կսկհան։
երբ
կր
փոբձեմ
կաբգալ
ա րո ւեսէոա կանւ. լոյսին տակ , ու
մանաւանգ
ճեսլրնթացին
մէք ււր կ օրօրէ զիս :
կ^րսեմ թէ կանոնաւո բաբա ր
Հետեւահ
եմ
^Տ^շհ^ին։
, առաքին իսկ թիլէն,
հանօթ եմ իր թա–
ց։։։։ւիկ
Հրատաբակութեանց
, նոյնիսկ
խմբագբա
-
պետուՀիին
գորհերուն
:
Յէբանսաց ի բանաստե գհ՜ր զարմ անք
մր կր
մատնէ,
ի՛՛նչ Հետաքրքրութիւն
է որ մղեր է զի"
մինչեւ ա յս սլա բ բե րա թե բ թր ;
3>րո յտիզմ բ տարօրինակ
ճ ա կա տաղի ր մբ ու -
նւեց է։։ լ 3) րան սա յի
մ էք , պա յքա բ
բմիշկնե բու
կաճառին
մէք , Համտկբանք՝
ձեւազտնց
արուես -
տագէտներու
աստեղատան
մ էք ,
Հետաքբքրոլ
-
թիւն՝
շհօշի սիրաՀաբ
մ տտ լո ր ա կաննե ր ո լ մ Օտ :
ք Տյ՚շհշ
կր մատնէ
ինւքնաէոիպ
երեւ1ւալու
,
չլսուահ
րանեբ
բսելու
, չտեսնուահ
բտներ
պատմելու
մարմաք
մր, որ յատուկ էբ քառորգ գար
առաք
աճտհ
նկա րի չնե բուն ու բս^աստեղհն։երոէն.,
բա
յց
Հոգ չէ թէ չւէէէիազանցէ
ճշմ ա ր ։ո ոէ թեան
ոսկեէլէն
փշրանքներ
կբ Հանէ , երբեէԲն , բնկե րային։
կէէէմ
ազղ-աղ րականէ սո վո ր ո ւ թ իւննե ր ո ւ Հէսնքէն՛ ; Մ իւս
կոզմէ , Մառիզ
Շուաղի,
իսմբա գբապետո
լՀ ին ,
չատ կբ խօսի իմ Հետաքրքրութիւնէ։երուս
իբ
գորհերոէի
, որոնք,
թէեւ
նիՀար , բայց թափտն
-՝•
ցումի
իրենց ասեղով, շատ խորերր կր
Հասցնեն
պբպտոէմբ
Լիւք - Անարէ
Մ "՛բ՛՛էլ
Կ՝Ը"Է ք^է եբկար
աաեն
խմ բագ բ ա կան քա ր տ ո լղար ի պա շտօն
ւիաբահ
է
1՚Տ5՚օ1ւ6^
մէք ու լաւ կր ճէւ/ն^այ
Մառիզ
Շուազին^
«մ աքի ա շխատաւո
րբ գնաՀատելոլ
եւ վար •
ձատրելոլ
իբ չափոցն ալ հանօ*թ է ձեղի
արղեօք1^,
կր Հարցնէ
ինէձ
Հետաքրքրական
էր ինչ որ կր էւլաամէբ ֆր -
րանսացի
բանաստեղհր
: Մեր հանօթութ
իւՏ/նե ր ր ,
օտարներոլ
մասին , կանգ
կ՚առնեն
պատի մր գէմ
է
ճեպբնթացին
Օրօրր
, կաո ախո լ ղին
էոաքոլ -
թիւնբ եւ գ իշե րուանէ խաղաղո
լ թիւն-բ
թմբութիւե
մր կր ստեղհեն ի վերքո
յ
քնանա
լու
փափաք
մ ր : Կր փակեմ
աչքերո
, փոբձելուի
քնանալ :
Լիւք–
• • • Բրիստափո ր ր հանօթանւա
լոէի ինձ
Հետեւ
իմանա
լո էի , էէր շուտով
Զո՚իցերիա
եւէ՛ ւլ բ–
նալոլ
, յո յս լա յտնւեց , որ ես է լ կ^ա շիստտա
կցեմ
« Դրօշակ
՚^ին , երբ աեղ Հասնեմ : Ակնոցնւեբի վր–
րայից
նայող այգ գուն։ատ եւ իսոբՀբգաւոբ
մար -
գր
ինւձ խռոէիում էր՝ Զգս՚֊մ
էի՛, ռր արաասաՀ -
մանա Լէք նւա ինձ Հանղ իստ տալու
չի :
Ժբնել գնա, ասաց
կրկի՛ն
նէսյելով
ակնէւց -
ների վերից : ժբնել շատ յա րմէէւ բ է ուսէւ/1էե լո լ • • .
Հէսսկացայ
նւղաաակր՛
«Դրօշակ՝^
ք։
իսմրա -
գբութիէնէն
այնտեղ
է ր : Եւ
1898
Յունիսին
Զուի -
ցերիէս
Հասնելոէի՝
վախ անակ
ժրնեւի
, Լոզունւ բնա–
րեցի : Վախեն՚ում
էի Բրիսաափորից
:
Անօղուա
զգուշութիւն։
Վասնզի
յետռյ
ինքս
Լոզանից
-
նեւ պիաի
գնայի՝
Բրիսաափորին
տեսնելու,
իր
ձա յ նին
Հլու, Հպատակ :
Աբգարեւ,
Հազիւ
ժրնեւ
Հասահ,
նոյն
թոլի
ա^անր նա մի օր եկաւ
Լողան, գտաւ ինձ, երկար
խօսեց, բացատրեց
մեր Հարցի վիճակբ, մերմ.ո .
ղովրգի
կրահ Հոգեկան
հանր տա.լնապն ու բեկսլ.
մր , Հաւատն
ամրտպնգելոլ
անՀ րամե չտոլթիլն
ր -
Խօսեց,
Համոգեց,
Հմայեց
ինձ իր թաւ,
ողբեբգա.
կան
ձայնով եւ պարաագրեց
փոքրիկ
պատկերներ
գրել
«Դրօշակ»ի
Համար։
Եւ առաքին իսկ պաա .
կերի
նիւթբ
ինքր տուեց
ինձ ու գնաց
։ Գնաց ել
ես մնացի
խորունկ
մտահումի
մէք։
« Դրօշակ »ից ու Բրիսաափորից
չեմ աղաա -
ուելու,
ապա
ուսո՚^ւմր՛––
Եբկար
խորՀեցի
ճար չկաբ– պէտք էբ անել
եւ մէկբ եւ միւսր։
ԱնՀնարին էբ մեբմել
Բբիս .
տափոբին։
Ոչ միայն
նրս՚նից
ամաչում էի, այլ
նոյնիսկ
անբացատրելի
, խորՀբգտւոր
վախ րգ -
գում։
Հեռանտլռւց
յեաոյ, նրա ձայնբ եբկար
յ֊ա–
մանակ
Հնչում էր իմ ականրեբում
: Եւ
ւիճռապէս
ղբիչր
ձեռք
տռայ իմ –առաքինէ
պատմուահքբ
պատրաստելու
«Դրօշակ–» ի Համ ար : Գրեցի
մի
թավէով,
ոդեւորութեամբ
եւ այնպէս
երքանիկ
էի ^
ոբ կարող եմ այն մէհաոլցանել
Բբիստափոբին
%
« Ազատութեան
ճանասլարՀին՝»
շարքի.
առաքին
պատմուահքն
էր։ Անմիքէսպէս
թղթատարին
յանձ–
նեցի
«Գբօշակ»ի
Հասցէով :
Երկու օր վերք , Շաբաթ
, ճաշից վերք շտա -
պեցի
Ժրնեւ
Հենց այնպէս
զբօսանքի
, բայց
իրօք
Բբիսւուէէէիա ր ի կարհիքր
լսելու
իմ առաքին
գե -
ղարուեսէոական
պատմհւահքի
մասին :
Ներս
մտայ « Դրօշակ »/ խմբագրատուն։
ար
տի թբթիռով
եւ կանգ տռայ
գբան առաք : Բրիս–
էոտփորբ
րարձբացրեց
գլուիսբ
սեղանից,
էսկնւոց
ների վերեւից
նա քեց ա յն
Հմ ա յիչ
մպիւտով
ու
քաղցրութեամ
ր ;
« Հր, ասում էի ախր, որ գա իմ գորհն է,
լագաթ–
տուեց
«Խայը».
տէ , քշիր այսուՀետեւ»
•
Մեհաւրոյն
գովեստն էր :
Մի գողտբիկ
վարպետութեամբ
, որ այե.սլէէէ
սաղում էբ նրան , եբկրից
Հտսահ
սբաա՚յոյղ
կամ
Հերոստպատում
նամակներ
, բնկեբնեբի
յիչողու–
թիւննւեր
, դիտմամբ
ղրկոլմ էր ինձ կտբգալոլ
,
իբր թէ իմ Հետաքրքրութեան
Համար,
րայց
իրօք
՛ինձ գեղա րուեստական.
երկերի
նիւթ
ճարելու
ւլազտնի
ցանկութեամբ։
Եւ ես քաղում էի
՚ " / ք
նէիւթեբր
«Աղատութեան
ճանապարՀին
»/ իմ
էզատկերների
Համէսբ։ Եւ ինչ ոբ ղրեցի
ամբողք ր
Բբիսէոափորի
բարձբ
, էսյէՓյք՚^ւպկ^ն,^իր^չռւմով
է
եղահ :
Առանց Բբիստավէորի՝
«Ազատութեան
ճանա -
պաբՀին–Տ>բ չէր դրուի » :
3– Գ՛– « Խ՚ոյբ»
թտրդմա՚նոլահ
է օտար չե -
ղունեբով,
նաեւ
սեբպերէն։
Մի քանի տարի
առաք
Պեչկբէոտի
ռաաիոն
էոուեց
այւյ. պատմուահքբ
ամ
բողք ոլթեամբ՝
սքանչելի
արտասանոլթեամր
:
Իբբ նախաբան
տրուեց Ա. ԱՀարոնեանի
Հակիրճ
կենսադրակտնր։
Լսում
էիւնք
յուղումով
ու վրշ–
տացէսհ
մտտհում
Երեւանի
վերաբեբմունքի
մա -
սին.•.
« Խայր » լոյս տեսահ է նաեւ ռուսերէն
, Մոս
կուայի
«Ականեռք»
գրական
պտրբերաթերթիմէք
է
Ա՛
ԱԱՏՈԻԱԾԱՏՈՒՐԵԱՆ
Անտրէ
Մարսէլ
լտլադոյն
կր Համարի
երկննալ ,
մինակ
ենք կառախոլցին
մէք; Բտյց ի զո՜ւր կր
վէակեմ աչքերս , Մոբփէոս
քէն բբահ է ինհի
դէմ՝
եբկար ատենէ ի վեր ; Կար մամ անակ
մբ , երբ
ճեբմէսկ ոլ մաքուբ
սաւան
մր տեսնելս իսկ բաւա
կան է ր հնանալու
Համար
, Հ իմ ակ ամէնէէնէ
քազցր
օրօրն իսկ քուն չի տար
այլեւս
ինձ։
Գուբս
է^ել -
լեմ կտ ռա իսո ւց էն : կ բ ստոլգեմ
ոբ պարապ
են
գրացի
կառախոլցերր
: ՊաՀ մբ կր նստիմ
պարապ
կառախուցի
մր մէք , վաբագո
յբներր
քա շահ , խա–
ւարր գրկտհ
՚.
Թմրեր
մնացեր եմ ապաՀովաբար
քանի մր
մամ , երբ յանկարհ
կր գագրի
ճեպլ^թացին
օրօ
րր : Վ^արադո քրր կր բանամ
, սառր
հաղ իկ է բա -
ներ ապակիներուն
վ յ ՚ ա յ ,
րացուահքէ
մր կր
նշմտբեմ ոբ ճեպնթացր
կանգ, աոահ է գիւղի
մ ր
մէք
։ Ամէն
կողմ
ձիւն : կԳբթամ
աւետել
Լիւք -
Անտրէ
Մաբսէլի
: Բիչ ետքբ կր սկսի
դարձեալ
ճորճորալ
ճեպլն թաց բ եւ կառա խուցին։
դուռբ կր
բանայ
սաՀմանապաՀ
ոսաիկանր–
Անցագի՛բ
:
Զուիցերիա
կր մէոևւմնք :
Մինչեւ
Լօղան
ձիւն չկայ՝. Բայց ի^նչ
պայհառ
է գիչերր
, ո՛՛չ լուսին եւ ոչ ալ աստղ։
Լերան
ձիլ–
նրն է , ապաՀովաբար
, որ կր ճերմկցնէ
խաւարր
։
Երբեմն ալ լիճն է որ կրակ
կ՚առնէ
լոյսի
մբ Հրա–
շէկ նետէն :
Կբ թափառիմ
խուցէ
խուց,
մութին
մէք, յա -
ճախ
քիթս
ապակիներուն
փակցուցահ
,
Հ * / " /
պատաՀական
կտուցի
մ բ օգնոլթեամր
գիտելու
Հէսմար
Զուիցերիոյ
լեռնաշխաբՀին
գեղեցկոլ
-
թիւնր
:
Երբ կր վերադառն՛ամ
Լիւք - Անարէ
Մաբսէլի
մօտ , կր տեսնեմ որ փռուեր է րագմ ռցին
վրա
յ
ինշպէս
մեզտւոբ
մր, Աստուհոյ
յանձնահ
ի՛՛՛չ որ
արիյնութիւնբ
կուտայ
մեզի, ոլ
քունին
մէք
կաբհես
կ՚արտասանէ
ի^չ որ Նարեկացին
սորվե
ցուց
իրեն, այս վերքին. քանի մր աարիներուն
րն"
թացքին •
Հ՚"Լէ^ ^եգք, Հալահին
դեւք , Րքին
յան -
ցանք , խզին կապանք
, խորտակին
շղթա՚յք
• • •
Մեղմօրէն
կր փակեմ
դուռբ ու կր չարունա -
կեմ թավւառումս
, Հետեւելով
ուղեկցիս
ռոնռո -
նին ՚
Բաոնին
ապականոլթիւնք
, աեգի տան ախ՜
րութիւնք,
նաՀանքին
Հեհութիլնք
...
Երր սաՀմանապաՀ
ոստիկան մբ եւս
կուգայ
կր գտնէ զիս մութ
խցիկիս մէք, կ՛ իմանամ
թէ
Զուիցերիոյ
Հոզբ պիտի
թալունք
չուտով; Կր վե
րադառնամ
Լիւք - Սնարէ
Մաբսէլի մօտ,
ւ^ր ՜
թքնցեբ ու նէոբէն քնացեր է , շաբունակելու
Հա՜ ՜
մար իր Նաբեկբ
.
Տարագրի
աազնապն
, չքանան
չարիքն ք
Հալահին
յուսաՀատութիէնքէէ
. . .
Փոխասացութիւնր
չարունակելով
, կ՚՚րսեմ
•
Փախնոլ
խաւարն
, մեկնի
մէգն
,
մերմի
մառախուզն
, փարատի
մռայ^,
սպառի
աւլքա -
մուղՐ
, վերանայ
մութն , ղնայ
գիշերն • • •
Տոմ ոտոսո լա՜ • • ֊ կբ պոռա
յ
իտալական
ձայն մր, Տ ոմոտոսո լա՜ ՚ • • Լոր թարգմանի՝
արե
ւի տուն՝) :
ճեպրնթացր
զուրս
ելահ է դիշեր
անուան -
ուահ
փապուղիէն
, ել ի՜նչ
զուգադիպութիւն՝
կանդ կ*աոնէ Արեւատանէ
առքել,
ուր՝
Վհրանայ լքոՆթ-6, գն1աց գիշեր։(1 . . •
Հասահ
ենք
Տոմոտւէսոլա
Առաւօտ է :
ՆԱՐԳՈԻՆԻ
Fonds A.R.A.M
