ՕՐՈԻԱՆ
ՇԱմ^ժՈԻՄԻՆ ՀԵՏ
ԳԻԻ%Ի
ՊԱՏԿԵՐՆԵՐ
Զէսփաղանց
շա
,ո
մւոսւՀ "դոլթիլէէեեր
ունի Ար–
աոասաՀմանի
Հաոլթիւ՚նւլ
էր
գոյութեա՛ն
յարաաե
լութեան
եւ.
Հայ գաաին օգաակար
ը ± լ " ՚ լ ո ւ աորե–
Հո ւթեամբ :
Այգ
մաաՀոգո
ւթիւննե
րէն
առաջին
՚իէրքի
վքլ–
բայ
կուգայ
մայր
Հայասաանի
եւ Ափիւռքի Հա -
յութեան
միշեւ
գոյութիւն
ունեցող
Հագորգակ -
ղութեան
պակասբ,
անո իբելութիւնը,
որ կապարի
էՒանրութեամբ
նսաահ է ամէն մէկ
Հարենասէր
Հայու
սրաին ու Հոգիին
վբայ
։
Չխօսինք
քաղաքական
գեանի
վյ
՚ա
յ
բացուահ՜
անջրպետի
մասին,
չվսօսինք
աիրող վաբգապե ֊
աութեա՚ե
Հնա րաւո
ր
ո լթ ի ւնն ե բ ո ւն եւ
անբաղձալի
անգբագա
րձո ւմնե րուն
մ ասին , ռրոնք
արուեսաա–
կան խրամաանեբ
բացահ են Հայութեան
կեանքէն
ներս ու անբնգՀատ կբ կրհ՜են մեր գո
յութեան
տոլեալներբ : Կբ Հասկնանք որ Հա յասաան
քաղա
քականապէս եւ անտես ապէս տէրբ չէ իբ ճակա -
աագբին եւ պաբտաւո
բ է Հնագանգի
լ վերէն
աբբ–
ուահ
ՀրաՀ ան էգերուն : ի րաւունք
չուն ի՛՞նք սա -
կայն
ակնկալելու
որմեբ
Հայբենիքբ
որոշ
չա
փով ագաա
րլլա
յ
մ չակո ւթա
յին մարգին
մ
էշ
եւ
կապ ու Հ ա գո բգա
կց ո լթ ի ւն պաՀԷ արաե րկրի
Հայ
գան գո ւահնե բուն Հեա՝ մչաա կան
յա րարե բութ իւն
պաՀե լով
անոնց
Հեա՝ գրի ու
գրականութեան
Հա յթա
յթում
ով :
Անուանապէս
«Ա՛
շա
կո ւթա
յին կապի
լնկեբակ–
ցութիւն»
մբկայ, որ իբր թէ պիտի
հառյսյէբ
նո յն նպատակին
։ ք^ա յց անունբ
կա
յ , ինքբ
չկա
յ :
Բանի
մ բ «Տառաշգիմ
ական՛թներու
Հ եա Հա -
գո րղ ակց ելով եւանոնց
որոշ տիպի
գբա կանո ւ, -
թիլն
գրկելբ
բաւական չէ իր գո յութիւնբ
աբգա–
յւացնելոլ
Համ ար :
,Աենք գիտենք ոբթէ պատերաղմի
լնթացքքն
եւ թէ պատեբաղմէն
վեբշ շաա աբմէքաւոր
երկեր
Հ րատա
յւ ակո ւե ցան
Հա յաստանի
մէշ
,
ո
բոնցմ է սա
կա
յն
շաա
ցանցառ
թուով
Հասան
սփիւռքի Հա -
յութեան
% ինչո՚^լ այս չկամութիւնբ
:
Այմմ
Հա յտստան
ի
մ
էշ
կբ
Հ բաաա բակո
լին,
թերթեր ու Հանգէսներ,
Ա • Հայա«ւոսւքււ, էջւքի™ -
ծ|*ն
եւայի.
ինչո՛՛ւ
ամիսներ
կ՚առնեն՝
Հասնելու
Հաւքար
մեբ ձեռքբ , ան ալ աննոլգգակի : Ղ՚աւա -
ճ անո ւթի՛՛ւն է եթէ
ա
յգ
թերթեբբ
ւիո խանա
կոլ -
թեան
Համ ա բ գրկո
լ ին Ա փիւռքի Հալ մ
ամուլին՝
անկախ
անոնց
կո ւս ա կց ա կան պատկանե
լիո ւթե -
%>էն
։
Եթէ
մեր
ւք այր
գանգուահբ
պէտք
ունի
Ավյիւռ–
քի
Հ այութեան եւ տիրոգ
կառավաբութիւնբ
«Ա
մեն՜այն
Հայոց
կառավարութիւն՜»
ԷՐԷէա
Լով
Հան -
գեբձ պատ
ուի րակո
լթի ւններ կբ ղրկէ գուբս
, ան
չուշտ
ռւնի
Որոշ
նկա առ ւմնե
ր
եւ
Հ ե ռան կա
բնեբ
գանւլ ու ահնե րբ շաՀագրգռե
լով
մ ա յբ երկրի։ կեան
քով
ու
ապրումներով
, ապա՛ ուրեմն ան ստանձ -
%ելու
է
նաեւ
որոշ պարաաւ՛ո րութիւններ՝
գէ
՚գԻ
ա յգ ղանգո ւահնե
ր
բ ;
Որքան
պիաի օգտուէր
արտասաՀմ
անբ եթէ
Հա յաստանբ
ի վիճա՜կի բԱաբ
թաբմ
շունչով կագ^
գուբե
լու խամբելոլ գատապա
րտուահ Ա փիւռքբ է
Որքան
մեհ օգուտ
պիտի
տային
Հայ եբգր ,
Հայ գրա կան
ութ
իւնբ կենսունակ ու Հա յրենասէ
բ
Հա յ Հոգիներուն
, ւ։բոնք հարաւ՝ կբ պապակին ո–
պ.եւոբութեան
պակասէն
:
Գրական
Համագումարներ
տեղի
կ՚ունենան թէ
Հայաստանի եւթէ աբտասաՀմանի
մէշ՝
անշաա
^անշատ : Երկու
գբ ա կսն
ութի էննե
ր
կբ
հաղկին
.աաբբեբ միշավա
յբնե բու
մ
էշ
նո յն
մ աասեւե
-.
.ռո ւմնե բով : Հնա բաւոր
չէ՛՛ որ գէ թ ե բկու
տարին
.յյ^նւլամ մբ նոյն
աղգի։
մ տաւո բականո
լթ իւնր Հա -
՜։.,ւաքուի
եւ
մ իասին
մ տահ
է մեր
լեղուի
, ուղղա -
պ.րութեան
, տառագարձութիւններոլ
եւ առ Հա -
- սա՛րակ
գրականութեան
գա բղացմ ան Համ ար : ին–
լ «բա բ բառա
յ ին՜» որակումներ
մեր
լեղուի շատ
նրբացահ
մէկ ճիւղին
Հանգէպ
եւ
անսաՀման փա^
.ռաբանանք
ուղղութեան
մբ վե բա բեբմամ
բ , որ օ–
..աար բառե
բու
խճողանքով
մ բ կբ
պար տագրս
ւի
֊ մ ա յր ղանգո ւահին
։
Ափիւռքի
Հայութիւնբ
մտաՀոգոգ
ամէնէն
կենսական
, ՛ամ էնէն
այմմ էական
, ամ էնէն
Հ բամ ա–
յական
Հաբցն ա յսօր
Հա յապաՀպանմ
ան Հարց է ;
Եթէ
նկաաի
չունենանք
Մերձաւոր
Արեւելքի եբ -
•կիրնեբբ
,որոնք տակաւին
եբկար
տարիներ
կրնան
աոկալ եւպաՀել
իրենց
աղղային
ղիմագիհբ
, այգ
.անոր Համար ոբ այգ եբկիբնեբուն
մէշ թարմ
է
տակաւին
Հա քոլթիւնբ
, գե "երկրի
չուն^ ու Հոաբ
կբ զղաք անոնցմէ եւ յետոյ
Հոհ
բազմոլթիլնւնեբ
կան այգ տեգեբբ,
բայց
միեւնոյնբ
չենք կլնաբ ա–
•֊կնկալել
Ֆբանսա
յի եւ Ամերիկա
յի
նմ ան երկիր -
ներոլ
մէշ, ուր քագաքակրթոլթիւն
եւ աղաաու -
թիւն
ձե։։ք
ձեռքի
տբուահ կբ Հարթեն
մեգ ել
- կ*ռւհացնեն
մեր ազգա
յին
աւանգութիւններէն
ոլ
–առաքին։։լթիւննեբէն
:
Որքան
բարիքներ
կրնային
հագիլ եթէ Հայրե
՜նիք եւ սփիւռք
, ոբսլէս մէկ ցեղի զաւակներ
, սեբտ
Հագո բգա
կցո ւթիւննեբ
ունենային
իրարու
Հետ Հ
Գրիստոնէի
ելՀեթանոսի տա
ր
բե բութիւննե
ր չբս–
Եկեղեցիին
ումբ եւ ոգին խորտակելէ
վերշ ,
գիւրին
պիտի րրաբ
սովետներուն
Համար
ղերի
գարձնել
Օրթոաոքս
եկեղեցին։
Գիւրին էբ նաեւ
անոնց Համար ապաՀովել
աբաառոց եւ
միամիտ
արեւմտեան
կաբգ
մբ կգեբականնեբոլ
Հաւատար–
մոլթիւնբ
,ինչպէս
Հի՚^էէթ
ճանսբնի եւ
Բէնթբբ–
պրիի աւագեբէցին
: Աակայն
քիուսիոյ
իսլամ
կղե–
րբ յամառ
լնգգիմոլթեան
իբ Հնագոյն
աւանգու -
թիւններբ
ունի, երր ոեւէ անՀաւատ կբ
փորձէ
կառավարել
ղինք։ Ոչ
ռուսական
աչիաբՀի
ի-
բենց
եզբայրնեբբ
Հողիով սրտով
իբենց Հետ էին Հ
իազ
֊ո
լի, Բաչանի,
իւֆայի
, Աիմֆբրոպոլի
,
թաչկէնտի
եւԽ– Միութեան
միւս
իսլամ
կեգրռն–
ներոլ
մոլլանեբու
եւ
միւֆթինեբու
գէմ
կարմիր
Հալահանքնեբբ
իրենց
անմիշական
անգրագաբ -
ձումներբ
կ՝ունենային
, Պաղտաաի
, Բապուլի
, Աւ–
բումզիի,
Աամսիւնի
, թէՀրանի
եւ
ամենուրեք ոչ -
սովետ
վայրերուն
մէշ :
Միշին եւ \քայբագոյն
Արեւելքի
մէշ բաղմա -
՜թի՛–
ԷԻ^
կարմիր
Հալահանքներէն
վե բապբոգնե
ր բ ,
որոնք
կ՚ատէին
Լենինի
ձեռակեբաբ։
Անոնք
կեն
գանի եւ պերճախօս
վկաներն
րլլալով,
քարռզու -
թիւն
կ՝բնէին
մզկիթներու
եւ սլաղարնեբու
մէշ :
իսկ Ա ովետնե
բու եւ Ասիոյ ոչ- սովետներու
միշեւ
•սաՀմաններբ չատ բնգաբձակ
էին եւ չէին
կրնար
կարմ իրնեբու
Հսկ՚ողո ւթեան
ենթարկուիլ։
19204^5՛
1930
իսլամներուն
Հակակարմիբ
ոգին
անբնգՀատ
կբ սնանէբ
քիո ւս իայէն
խոյս տուոգ
ք՚սլամներու
միշոցով
։
Փոփոխութիւն
բ տեզի
ունեցաւ
գանգա՛գ
եւ
•անն չմա բելի կերպով,
մինչեւ ոբ
1940/՛^
ամբոզ -
շովին
կրցան
ամբօբէն
փակել
սաՀմաններբ։
Հետ
գՀետէ
աւելվւ
քիչ գազթա
կանն եր եկան Հակասո
-՝
վեա
բոցբ ՛քառ պաՀե լու Համար :
ԸնգՀակառակն
ճարպիկ
կարմիր
քարոզիչներ
մէշաեզ
ելան,
աւելի
յանգուգն
Հգհռվ» : Անոնք վկայութեան
կբ կան -
չէին
Ւյ՛ Միութեան
մոլլաներբ
, որոնք
կրօնական
աղաաու
թիւն կբ վայելէին։
1951 ֊ 52/5՛
Ռուսիոյ
մէշ վերտբացուահ
մզկթներու
նկարներբ կբ ցբբ–
ուէին :
Ոչ - ս ո վ ե տա կան
ի՛սլամ բարձրաստիճան
անձ
նաւո
րո ւթիւ ններ
Հրաւիրուեցան
ճամ բո բղ
ութիւն
մբ կատարելու
իյ –Միութեան
մէշ, իրենց իսկ աչ
քերով
տեսնելու
Համար։
Այսպէս է որ
1952
Ցու
լի՛։
16/՚4՛
Թասի թգթակիցբ
Հեռազբեց
Բարա՚շիէն
թէ Տոքթ՛
ճէչալ
ՇաՀ , պեաբ Փաքիստանի
բմշկա
կան պատուիրակութեան
որ Խ՛Մ
իութիւն
զացահ
էբ , յա լտնեց
իր վերագաբձին
թէ քց . Մ
իութեան
մէշ ոչ կրօնական
, ոչալագգային
խտրութիւն գո–
լոլթիւն
ունի :
Տակաւին
թարմ է յիչոգոլթիւննեբու
մէշ երբ
Բ • աչխաբՀամարտին
Ն՛ացի
քարոզիչներ
ա քնքան
յառաշ
կ՛՛եր թա քին ո ր կ՝ բսէ ին Արա
լնե բուն եւ ու
րիշ
իսլամներուն
թէ Հիթլէբ
Մաբղաբէին
շառա -
ւիզնեբէն էբ եւՀետեւաբար
պաշտպանբ
բռլոբ
իս
լամներուն
։ Այգ ՛քիցողին
Աթալին
այղպիսի
հայ–
րայեղ
յա տա րա բ ո լթ ի ւնն ե բ չէր բնեբ, սակա
լն ու
րիչ
Հնաբամտութիլններ
ի գռբհ կբ գնէր։
1944
45ին
Կբեմլբ
յայտարարեց
թէ շուտով
թ ո յ լ
պիտի
արուի
քլր
իսլամներուն
ո ր
ուխտագնացութեան
երթան
Մէքքէ եւՄետինսւ
՛առաշին
սնգամ
բլ -
լալով
1917^5՛
ի վեր։ Շաա քիչեր
կրցան
երթալ
՛ուխտագնացութեան
, բայց այս ալ իբ աղգեց՚ու -
թիւնր
գոբհեց
Հարաւային
սաՀմանին
իսլամ
զան–
գուահին
վբա
յ
յ
Թգթակիցբ կբ գրէ թէ պարսիկ
հեբակոլաա
–՛
կանի
մբ սլտտմւսհին
Համաձա
յն Մօտաւոր եւ Աի
շին Արեւելքի
մոլլաներբ
չեն ենթաբկոլիր
կրեմ լի
նոր
գհին։ Շատ քիչ են Բաշանիի
տեսակի
մո Աա -
ներբ
որոնք
մտիկ
կ՝ընեն եւ կբ գաշնակցին Հա -
մալնտվարներուն
Հետ։
Թէեւ
Թուտէի
քարոզիչ -
ներբ եւ սովետակտն
անթելբ
իբրեւ
օրինակ
ցոյց
կուտան
Բաշանին
, ուրիշ մոԱաներոլ :
նբբ
Մոսկուայի
գիւանագիտական
գորհակալ–
ււտք|քէւոսոոուուոււււէւուքււոսւոււ»ւոււլլււււււ,ււ«քք4|^ւ«,,
տեզհէին ել մայր
երկրի
շերմ
ու
կենսունակ
չունչբ
փչէր արաաչխաբՀի
Հոբիզոննեբէն
նեբս
Որքան
պիաի
օգաուէր
Հայութիւնբ
անկախ
վարղապետական
մարզանքներէ
եթէ
մայր
Հայբենիքբ
ի վիճակի բԱար իր գրական ու դեղար–
ոլ եստա կան
ստեղհաղո
րհո
լթիլննե
բով
ողողել
Աւիիւռքի
գանգուահբ : Որքան պիտի
օղաուէբ
մեբ
Հայբենիքբ
եթէ գռներբ
բանար
ե լ
այցելութիւն–՛
էւեր եւ րլխաազնացութիւննեբ
բնգունէբ
փոխա -
գաբձաբաբ : Որքան
պիտի
շաՀէր
մեր Հա
քաստա–
նբ, եթէ կաբոգ
ԲԱար
օգտուիլ
այն
բազմաթիւ
պատրաստուահ
մ
աաւո
րւււ
կանն եր էն ու մասնա -
՚Հ^՚ոներէն
, որոնք
այսօր
ղաբղբ
/լբ կաղմեն
իրենց
"Րղեգրահ
երկիրներուն :
(յսւքրագբական ԱՍՊԱՐԷԶԷ)
Մեհ
քազաքի
մբ արուտրձաններէն
է է.,^
գիլզբ,
Հաստատուահ
բարձունքի
մբ վբայ։
Նշա.
նաւոր իր
պաղաստաններով։
ինչպէս
գրեթէ
ամենուրեք,
մեր
Հայրենակից,
ներէն տասնեակ
մբ բնտանիքնեբ,
15—18
տարի
առաշ եկան Հաստատուիլ
գի՚֊գփն
արեւելեան
հայ.
րամ ասին
բարձունքբ.
Հիմնելով
առանձին թաղ
մբ :
Ու վայրբ
որ նախապէս
Հարուստ ագարակա–.
պանի
մբ բնդա բձա կահ աւա
լ կալուահն
էր , աբօ -
աատեզիներով
ու կեռասի
հառերով
լեցուն,
դար.,
ձաւ
առանձին
գիւղ։
Օմաուեցաւ
արդիական
յար..
մաբութիւննեբով.
իսճուղի ,
ելեկտրտկանոլ
...
թիլն
, շուբ , օգային կաղ եւն . :
կտրուեցան
կեռասի
հառերբ
, րա՛յց
գի՚-գփն
անունբ
մնաց
«կեռա՛սենիներու
ճամբայ»։
Գոբհա րանի Համեստ ա չխա՚տալորնե
ր են իբ
բնակիչներբ,
բացի
մէկէն,
նաիսկին որբ մր, սբ.
շն՛որՀիւ
իրէ յամառ
աշխաաանքին
եւ ճարպիկոլ
^.
թեան,
իւբացուցահ
է կր*"գի՚–"է
ցանկապատերոլ
եւ րնգՀւսնրապէս
շաղախի
վերաբեբեալ
գորհեբու
արՀեստբ : Այմմ կբ գոբհէ
իր Հտշուոյն եւ այդ
ճիւգին
մէշ շրշանին
միակ մասնագէտն
է :
Աակայն
դիւգվն
ամէնէն
երեւելի
անձբ «վար.
մապետն » է : Ամ՛ա ոնա յին յաճախակի,
ւս լցելոլ -
թիւննե
բս կ՝իմասաալո
բուին
իր «ներՀուն»
խօ ...
սակցութիւննեբով։
իսկական
հօաաշ ճշ 1Ց 1Ա6
մբն
է ան ։
Եօթանասունբ
շատոնց
անցահ
, ին^ է բսոգր^
րայց առոյդ
շարմուձեւերով
եւ չափաՀաս
մաբգու
զրեթէ անագարտ
գիմադհով, կբ Հասնի
ղա չաա՛ -
յին
բոլոբ
գորհե՜րուն : Օգնական
ունենալով
իր
խաթունիկ
տիկինբ
յ
^Ր
Դ1Ի
"""–"Ր
ղրաղումներն
են՝ ն՛աիս ասոր - ա՛
նոր պարտէփեբէն
իսոտ քաղել իբ նապաստակ -
ներուն
Համար։
Լոլիկ,
լուիիա
, սեխ ու վարունգ
տնկել , Հալերուն
կուա տալ եւ
Աստուահաշունչ
կա ր գ ալ :
ՆաԱապատիկ
նսաահ
դրան առշեւ,
կ ամ քենա հ
հառի
մբ բունին, կբ սկսի անվերշանալի
իմաս -
աութեան
դոՀարնեբ
թափել
գլիսին ու ճառել
ամէն
նիւթի
մասին , սկսելով
անխուսափելի,
կրօնական
քսնղիբ՚ներէն
մինչեւ
բարոյա/լանբ,
ազղայինբ ու
քազաքականբ
;
Շատ
կ՝ուրաիսանտյ
զիս տեսնելուն
Համար
յ
Մասնաւոբ
Հաճոյք
մբ կբ զգայ
Հետս շագակրա -
տելու՛. կաբհէք կբ փորձէ
Համբերութեանս
չափբ է
ք^՚^յց
յանցաւոբ չէ խեգճ
հերունին : Ատքի
անսաՀ
ման պաչարր
կ՝ոլզէ պարպել
, զուրս
թափել : Ա -
բո՛՛ւ սակայն
:Հալերուն կամ հառերո"ւն
Հեապիտի
իսօւէի : Մանաւանգ երբ իր դրացի
ՑովՀաննէսն ու
Սաբգիսբ,
Զուարթն ու ՀայկոլՀին,
դա ւ՛ա ղրա -
ներբ կբ տեսակցին
յամառ
մոլյաներուն
եւ միւֆ–
թիներուն Հետ, անոնք խոր Հմտութիւն
ցոյց կու
տան
Գուրանի եւ Հին վւիլիսոփաներուն
մասին
է
իսկ ասիկա աեսակ
մբ պատասխանն
է
Աֆքսան
մո ւլա
յին
այն խօսքին թէ քիուսեբբ
դիբք
չունին։
Որով
բսել
կ՝ոլդէր թէ անա ստո ւահ
Աոսկովիթնե–
Բբ ոչ Գուրան
, ոչ Աստուահաչունչ
, ոչ ալԹալ -
մուտ
ունէին
։
Ասկէ գաւո սովե՜տ քարոգիչներբ
1949/՛^
Լիբա
նանի ել Աուբիոյ
Արարներուն
ցոյց
/լուտային թէ
Մ՚որքսի
ուսոլցումբ
Հիմնովին
նման էր
Գուրանի
քաբողութեան
, բայց այգ բանբ կբ հահկեն իս -
լամնեբէն
ամեբիկացի
«ֆաչականնւեբ»
ել միւս Ա–
բեւմտեանւ՚ւերբ
։
« Բոլչեւի/լ»
թերթին
մէշ վերշեբս
Բադիրով
խստօրէն։ կբ յտբձա/լէր
Մարգարէին
եւ
Գուրանին
՛քրայ։ Ըստ անոր
մարգարէին
զտզափարներր
սլատմականօրէն, գէչ եւ վնասակար
ազդեցութիւն
մբ
ունէին,
մինչեւ
իս/լ այսօր։
իսլամին
պատմոլ.
թիւնբ
եբկար
չարք մբն է քանդումի
, ղանգոլահ -
նւեբու գերութեան
աւաաապեաական
լոբտերու
կոզմէ,
՛որոնք Մարգարէին
բացասական
դագա -
փաբնեբր ի ղորհ կբ դնէին այս նողկալի նպատա–
կքն
Համար :
^
Բա շան։ ի ի տեսակի
մ ո լյաներ բ
պաաբանքնեբ
չունին
Կրեմլի
Գուրանի եւիսլամի
ն։ոբ
«յարգան
քի»
մասին։
Իր կարգին
Բաշանին
Թուտէի Հետ կբ
մւոահէ թէ բս՚ռ պարագայի է, եւ
մամանակաւոբ
րան մրն է :
Տոքթ.
ճէյմս Մէք Տոնբլա
Միշին
Արեւելքէն
վերագաբձին
1945/^,
յայտնահ է թէ «արաբ վա
րիչներ կբ վաինան
քհուսիա
յէն , ոչթէ իբրեւ ա շ.
խա րՀակալ
ում, ոչ թէ Պարսկաստանի
մէշ, իր
՛քե բաբե
րմո
լքին Համար, ոչ թէ իրաքի
Արարնե -
բուն դէմ Բիւրտեբր
գրգռելուն
Համար
, ա յլ իբ–՛
րեւ
սպառնալիք
մբ Իսլարմ
բարձր
գասին, Հարս -
լռութեան
V Աւելի չատ բնկերա - ան։աեսա/լան
վաիս
մբ կբ Համարեն քան թէ
քագաքական
Թ.
Ա.
Թ՛
Fonds A.R.A.M
