€6
Ա Ռ Ա Զ *
ՆԱՄԱԿ
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ
Հա
^ցոէսի վը
պատասքսաՏը
« Տառաիի
Աայիս
\դի իմ
յօ
^ո^^^^
^ ^ ի թ է
աա-ել
%.
ՄելոյԼս.Նին
ղաաախաղի
գել,
սաանձ -
նել
եւ
«Յս՚ոաիի
Տոլ-Աի^ շլ, թից, մէչ,
«Ծանբ
ամբասաանոլթիմև.
մբ» խորագբով,
կոչ է ուղգել,
բոլոր
այն անձերուն,
որոնք մասնակցեր
են
այգ
օրերու՚և
«Ցոլլիսեան
մեծ նաՀանչին»
,Անգրա11իկի
կամ
Գրոյի
գորգերուն
, կամ
մօաէն աեգեակ
են
անց ու. գարձին,
յայտնել
հրապարակով կամ
անձնական
Լամակով
իրենց
գիտցածր։
Ար՚ոայայտոլեցէք
, կենղանի վկաներ ...
Երկար մամաԿւակ
սպասեցի , տեսնելու
հա -
մար թէ %. Ա ելո յեանի աղեխարչ
կո
չվէԽ
ով է
ար
ձաղանգ տալու
ել
վկայելոլ,
ոբ
1915
թ– Յ՚՚՚^լի"–
եան մեծ նահանքին , ււուսական
ղօրքերի
հետ մի
ասին,
Մչոյ գաչաից,
Անղրանիկի
եւ
Գրոյի
ղնգե–
րի
հարկադրակսւն նահանջի
մասին
իմ
գրածս
^ւ՚ւԴ
»
"1՚"1է"Ղ1՚*Լ
՚ Մելո յետնին
իրաւունք
տրր՛
ո՚-էր գատախաղի
աթալին
.վբայ բաղմելոլ
եւ ինձ
էլ մեղաղրական
աթալին
ղամելու :
Աակայն,
իր հայրենասիրական
կոչին տա -
կաւթհ\ արձաղանղ
տուող
չեղաւ :
Որպէսղի
կարելի
էինի
1915
թ՛
Յո՚֊լի՚՚ի
անա–
Կըն^ալ
նաՀանքի պաահաոր
Հասկանալ , մէք
կր
բերեմ «Յաոաք^ի
1936
թ– Յուլիս
24ի
<(3"՚–լի"եանւ
նաՀանքր
ել Տ"՚րօնւի
փլուղումր»
խորաղրով
իմ
յօգուածից
մի քանի Հեաաքրքրական
տեղեկու
-
թիւնւներ
կովկասեան
ոաղմ աճակատի
Հրամ ան։ ատա րա
կան կաղմից
Աօբ. Մալլովսկին
, \933ին
Փարիղում
լոյս րնծայեց
«կովկասեան
ռաղմաճակատր
Հա -
մաչիսարՀտյին
պատերաղմին
» 500
էքն"ց արմէ -
քաւոր
գիրքր :
Համ աձա
յն
ո
ուսականւ , փրտնսակս/ն
եւ գեբ -
մանական
ղինուորական
աղրիւրնւերից
Զ**ր • Մ՚" ՜
ղովսկիի քաղած
տեղեկութ
իւննե
ր
ի ,
1915
թ՛
Յու
լիսին , թրքական
բանակր , Աբղիւլ
Բէբիմ փաչա
յի Հրամւմ1<ատարոլթեամբ
, րաղկացած
89
վաչտ
(եՅէ&ւ11օո)
Հետեւակ,
60
Հարիւբեակ
ձիաւոր
ղին
ուո
րնւե
բից , հ ամ ապատասխան։
քան
։>ա
կութ եամ
ր
թնգանօթն։ե
բով
եւ մօտ
6000
Բիւրտերով,
Մչոյ
չբքանից
եւ Լիզ - կո,ի - Աանոողկերտ
ււծուի,
ււու
սական
ռաւլմ աճակատր
ճեղքելաի,
սրրնւթաց
ան -
ցաւ Ալաչկերտի
սւղգոլթեամբ,
լրքօրէն սպաո^նա–
լով ռուսական
ղօբքի
թիկունքին։ ;
Ա իեւնւո յն օրերին։ եւ նոյն ռաղմաճակատի
վը–
րայ, ուր Ո-ուսեբր
ունէին
բնղամէնր
36
գումաբ–
տակ
հետեւակ ,
120
Հարիւբեակ
Հեծելաղօքք ,
գմրախտարար
ռուսա
կանո
Հրամ անատա բո ւթ իւնբ
չկարոգացալ
Հետախուզութեան։
միքոցով
իր մա -
մանակին , աեղեկութիւններ
Հաւաքել
թրքական
բտնւակի մի որոչ կէաի
՚Լբայ կեգրոնացման
մա -
սին , որսլէսղի բստ ա յնմ գասաւո րէր իր ղօրա՝ -
մասերբ
ել ճիչգ
մամանւակին
Հաս^եէբ
ոլմղին
Հարոլածբ,
խանգարելու
Համար
թչնամու ծրա -
գիրը =
Անչուչտ
թրքական
Հրամ անաաա
րութիւնբ
տեղեակ
էր Մանաւլկեբտի
չբքանոլմ
Ո-ուսնեբի
անն։չս
/Լ\
քանակութեամբ
զօրք ունենալու
մասին,
ո
բ
ա յղ
թոյլ կէտի ղէմ ուղղեցին
իրենց
ումղին
Հաբուածր,
Մանազկերտից
մինչեւ Գատուան ե -
զած ռուսական
ղօրամասերին
նաՀանքի մատնե -
Լ"Վ
՝•
Յուլիսի
վերքին
էբ , ոբ կովկասեան։
գլխաւոր
Հբամ անատա րութիւն
ր , Զօր • Բարաթուիփ
Հրամա–
նիէն տակ կեգբոնացոլց
20
գումարտակ
Հետեւակ,
36
Հարիւբեակ
ձիաւո ր ել
36
թնգանօթ
: Այ"
րա
նակով
էր որ զօբ . Բա րա թով Ալաչկե րտից - Գու–
թաղ
Ա անաղկերաի
ուղղութեամ
բ
արագօրէն։
յառա քանա լով , խուճապի
մատնեց թրքական
զօբ–
ՔԲ, յւր տասբ Հաղա րից աւելի գերի տալով, նա -
Հանքեց
Ա չո յ ուղղութեամբ : Գերի լնկան
նաեւ
երեք Հարիւր երիտասաբգ
թ։։ւրք սպաներ,
որոնք
նոր էին. աւա րտե
լ սպայից գուբոց ր եւ Պոլսից ու -
ղարկուել
արեւելեան
ռազմ՛ տ ճակատր ;
Պաբզ է որ Յուլիսի
կէսին,
երբ
Անղրանիկն
։ւլ Գրօն յառա քանա լով մտե
լ էին Մչոյ
գաչտր
,
Թուրքերբ
այղ միեւնւո լն օրերին, ինչպէս
վերԱ
ղբեցի,
մի քանի անղամ առաւել
զօրք կեգբոնա
-
ցնելով
Մչոյ գաչտում , մի ումգին
գբոՀով
յաքո
ղե ցին ռուսական
ղՕ
րքե րին յետ չպրտե
լ : Ոբով^
Անգրս/1իկն
ու Գրօն , իրենց ունեցած
ոչ
աւելի
1500
կռոլոլլներով
անկա,բ11ղ
էին
Մչոյ
գաչտում
աւելի յառաքանալ,
Աոլչ քադաքի
ուղղութեամ
բ ,
երբ ո ուս ական ղօրամ ասեբն
է ին սկսե լ
թրքական
ումեղ
գրոՀի տակ նաՀանքել :
%• Մ ելո յեանւ կարգալով
Մչոյ
զաչտից
Անգ՜
բանիկի
ու Գրոյի
փգերի
հարկադբակ(աւն նաճան–
ջի
մասին՝
նախ գէպի
Բերկրի
ել ապա– իգղիր ,ղր–
րում է •
« Աոաքին անւգամն է որ կր կարղամ
այս -
պիսի տողեր » ;
Ո՞վ է մեղաւոր , եթէ Ղ. • Մելո յեանր
Ցուլիս
-
ե ան նաՀանքի
թուա կանւից
36
տարիներ
վեբքը
կ՝ իմ անա
յ , ։ւր Հայ կամ ալո րնւերր , ա
յ՛Լւ
էլ Անղրա
նիկի եւ Գբ։ւ յի ղեկաւիարութեամբ
, Ա չռ յ գաչտից
•Աաիպււււծ՜ հն հւլհլ
յետ քաչռւի
լ ռուսական
բարձր
Հրամ անատա բո ւթեան
կա րզաղրո ւթեամ բ ՚. Եւ յե
տոյ բացականչում
է :
« Մ աբգկային
, մանաւձանգ
յեղափոխա -
կան ղատողութեաէքր
, անկարելի է Հաււատալ
այս
պիսի իբակաԼոլթեան
•
« Ւ՞նչ վիճակի
մէք էբ այն օրերուն
Աուչի գաչ
տի մոզովուրգր
է
« Բ-այց ոբովՀետեւ
տպուած է սեւով
ճեբւքա–
կի վրա
յ , ան Հրամե չտ է լուսաբանել :
« ճ ի ՚ ՞ շ դ է յօ դ ո ւ ա ծ ա գ րի ա յ դ ահքաււյպւ աւքբաս–
աաԹոՆթիւնը »:
ԵԼ %• Մ ելո յետնէի գրութիւնր
վերքանում
է
այն սրտառուչ
կ" Լ"վ
ւ
որ մէք րերեց ի
ներկա ք
յօգոլածիս
սկղբոլմ ; - •
Անղ րս/նիկին
ու Գրո յին «աՀալոր
ամ բսւստա–
•նոլթեան»
տ-ակ
գնողր ոչ թէ ես եմ , այլ
թ՚քբ
Ղ, •
ԹՐԲԱՊԱՏՈՒՄ
Աելոյեէսնն է, որ
1914
թ– երբ էէլայ թեց
վին
մ եծ պատերազմ բ , մեբ մի չարք զեկաէիար
լիւկեր–
ների Հեա
միասին մնաց Զ" ՚֊իցե բ իա ; Ա ի՛թէ
իրեն
Համա բ եւս պարղ չէ՞բ
որ մեր երկիրն է լ վե րած–
ոլե լու էբ մի նոր ո աղմ ագաչտ ի , Հ իմքից սարսե
լով
մեր մռզովրգի
ֆիզիքական
ւլո յոլթիւ1։ր ;
ԲԵՆՕ
կուսակցական
պայքարին^ սաստկոլթիւնր
ան
նկա ր ւս դ ր ե լի չափեբու
Հասած
էր վարքին
օրերր :
Երէ կ Հրատա րա կած
է ինք գեձ՛ ոկրատ
նախարարի
մ ր րուոՆ յարձակում
բ «Հալք՜ձի
վարի^ե
րունւ եւ
նաիսկին ւէա րչապետ
կ իւնալթայի
՚էէմ : Այս վեր -
քինն
ալ
իր կարգին կրակ տեգաց
գեմ ոկրատ
կ։։ւ–
սակցութեան
գէմ,
24
մամ վերքր– ԱՀաւասիկ
ամ–
։ի ո էի
ո
ւձ՛ր .
Մյդ կուսակցութիւնր
ֆաշակւ^^ն
կանոններ
կր կիրարկէ , Գարաօսմանօգլոլ
եւս անՀեթեթ
ել
Հակասական
սլո ռչտո լ^ե ր ո վ ինքղինքր
կր կրկնէ ;
Ւբ խօսքե րբ երր լսեցի , անզամ
մբ եւս
Հիացա ք
« Նօթրր
Տամ տր Փառի»ի
Հեզթնակին
Հանճարին :
Գարաօսմ անօւլլոլ
երէկ
1^'՚ղ-ղիմագիր
է ր •, ա յսօր
ի չիսանո լ թեան
մաս
կր կազմէ , բայց չէ Հրամա
-
բած
ալլւլային
թչնաձ՚անքի
ողիէն : Աւատապետի
ոգին մեռած
չէ իր մէք։
Ամէն անոնք ոբ
կ՝ռւզեն
գիտնալ
թէ ինչպիսի
գեմոկրատ
մր եղած է Գա
րաօսմ
ա՜Նօղլու
,
թող բարեՀաճ
ին անղամ
մր Աա -
նիսա
երթալ
ել լսել
զիւղա ցինե բուն գանգատնե
րր : Այնւսլիսի ոգրե բզո լթ իւնւնւեր լսեցի
ո բ վեր
յի
չեցի
Թանզիմաթէ
աււաք տեէլծռւած
չր^անւր , ա -
ւատա սլե տ-ութեան բռնւատ իրութ իւնւր :
Հարցնենք
ա յգ գեմոկրատ
էֆ էնտ իին . « ին։չո՚° լ սլէաք
կբ
ղղ ա յ կաււավա րութեան
մանաա րմ ս/նե րունւ միքո -
ցաւ
սլաՀ պանե
լ
իր աղա րակն եբր» : վճռա
րար
կ՝ րսեմ
իրե՝հ\. «Ոչ մէկ սսլաւէ^ւա լիք կրնա յ աՀա -
բե կել կիւնալթա
յբ ՝• Զէ"
Հ "
եցնւելոլ
Համ ար
մ իակ
Ի^.^Ց
՚^Ը ^՚"յ ՚ ^ւ՚հրԻ^
^է.
հՒՐ՚"Բհյ՚Լ
անւիստրա -
կան
մոզո վրղասլետութ
իւհ
մր եւ
.արղ տբաւլ
ատ
վարչաձեւ
մր։ Յորչավւ
այս ճամբուն։
չեն Հետե -
լիր , մենւք ալ կր պոռանք
եւ կր րուլոքենք , առանց
վախնալու
սպառնալիքէն
կամ
էլրսլարտութենէն :
ԳԵՐՄԱՆԱՑԻՆԵՐ
ԱՐԱԲԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿՒՆ
ՄԷՋ
ԿԱՐԳԱՑԷԲ ԵՒ ՏԱՐԱԾԵՑԷԲ
€ 8
Ա Ռ ԱՋ ^ Ը
Համ պոլրկէն
Հասած տեգե կութեանց
Համ ա -
ձա յն , զերմ ան ղեր~գնգապետ
կոմ ս^ոն
Հք թբախ
-
վից , ոլ։ անցեալ սլատե րազմ ին Հրամ անատա ր էբ
Հրասա յլա յին գունգե բո լ եւ ա բմանւացած
է ր ա -
ղամ
ռ
/1ւգակուռ
պատոլանչանին
, Համ աձա յնած է
ԱրարականԳաչնակցութեան
Հետ , արաբական
բա
նակի
մր մէք ծառա յե լու Համ ար :
Ատենէ մր ի վեբ կամաւոբ
կր Հաւաքեն
Գերմա
նիոյ
մէք արաբական
բանա կնւ երո լ մէք ծառայե
լու Համաբ I Ււրաքանչիւրր
500
մաբք
նախավճար
կր ստանայ : Ա անաւանգ
Համ պուրկի
եւ Հ իւս իսա
յին Գերմանիոյ
մէք բազմաթիւ են արձանա
-
զբուոզնւերր
: Ասոնք սլարտաւո ր են Հինգ
տարի
ծառայելու
տրաբական
րանակի
մբ մէք :
կ՚բսուի
թէ Աէուտի
Արաբիոյ
րանակին
մէք կբ
ծառայեն
ար։լէն
6000
Գերմաններ
, իսկ
Յորղանա–
նի մէք կան
4000
Գերմաններ
: Եղիպտական եւ
սուրիական
բանակներուն
մէք
ալ իբբեւ
մաբղիչ
կր ւլո բծեն
րաղմ աթիւ
ղերմ անացի
ս սլանե բ :
Գեբմ անական
՛նա ր
սաՀմ ան ագր
ութեամբ
ամէն ոք աղատ է եբթալու
երկրէն
եւ
ծառայելու
ուրիչ
տեզ :
«ՅԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(6)
ս ւ ն օ թ ի
Է Ի
Գրեց՝ 9֊.
ԵՒԱՆԳՈՒԼԵԱՆ
ԵՐԿՐՈՐԳ
ՄԱԱ
Նաել
Համաձայնում
է, թէպէտեւ
ոչ չաա սի
լ՛ով ու մենք քայլում
ենք քով
քուԼի :
«Խնղրե՛՛՛մ
արզեօք
իրենից
Հինղ ֆրանք պարտք,
Հաւանաբար
չմեբմի»,
մտածում
եմ ես։
Աենք
քայլում
ենք եւ ես ոչինչ չեմ ասում : «ԱՀա
Հիմա
պիտի ասեմ • - . աՀա
երբ Հասնենք
այն։ կրպակին ,
՚ս/հպտ յմ ան պիտի ասեմ» ; կ րպակբ վաղուց
անցել
ենք։ Վ^երքապէս փորձելով
մեծ ճիգ ել
զգալով,՝;
որ խօսռւլր ես չեմ, այլ մէկ
ուրիշն իմ
փոխարէն
այնքան՛ օտար, որ ես իսկ չեմ ճանաչում
իմ ձալ–
նր , սկսում
եմ
սլբոֆէսոր
, ես ցանւկանում
էի
ձեղ ասել , եթէ այղ ձեւլ չի։ ւմնՀանղստացնի
• • •
֊
Ինչթ :
Եթէայգ
ձեզ չի անՀս/1։գստացնի ...
Րայց երբեք,
թերեւս
ցանկանում
էք փո -
թե լ ձեր որռ շումբ
եւ ՝ուղ։ււմ էք ե լե կտ
րաքարչով
չարունակենք
մեր ճանասլարՀր :
^Ւ1Գ
՚"յԴ"1է" •> ՚է"^ լինելով,
որ
առիթ
չունեցայ
խօսելու
ղրամի
մասին,
չարունւակեցի
^իչզ
այղ, այգ էի ուղում աոաքարկել
ձեղ։
կա^նւլ ենւք առնում
ելեկտրաքարչի
մօտակա ք
կայանում։
Մօտենում է ելեկտբաքարչր
լեփ .
լեցուն ;
ԶարՀ ուր անքով
։։ւե սնում եմ , ինչւզէս
պբոֆէ–
սորր մտնում է առաքին
կաբգբ։
Հետեւում եմ
իրեն , մտաիվ։ Համբե լաի զր պան իս ղրամ ր :
Անցնւււմ՛ է ա։։մսավաճառբ
, ես ղիտմամր
եր
կաբ
փնտռում
եմ ղրամր
ղրսլանումս , Հան,ում եմ
մանրուք,
սակայն
պրոֆէսորբ
կանիսում է ինձ
է
Ներողամիա
եւլէք , ես կր վճա րեմ ձեզ Հա–
մ ար :
֊
ՕՀ , ոչ, ոչ մէկ գէպքում , ասում եմ , այգ
իմ գաղափարն
էբ եւ ես պարտաւոր
եմ վճարել ...
Ոչ , ինչո՞ լ Համ աբ , խնգրում
եմ . . •
Ոչ
I
ես պիտի վճա րեմ . • •
Ես
՚իճա բե ցի առ աքին կար
՛լի երկ։։ւ
տոմ
սերի
ղինր եւ րնկայ
ներքին
տոլայտսյնքի
մէք։
Ամրողք
ՃանապարՀին
մենք զբեթէ
ոչ մէկ խօսք փոխանա–
կեցինք։
Գիմացս նստած
էբ մէկ պարռն , բարձբ ,
կոչա
օձիքոէԼ , երկու
ձեռքերր գրած
Հովան։։ցին
:
Զեռքերր
երկար էին եւ նեարղախոլրձ
,
փունք -
վւունք ցցուած
մազեբով
: «Տոլրքեբի
Հաւաքիչ»
մաածեցի,
կամ ապաՀովազրական
լ^ւկերռւթեան
պաչտօնեայ
, նրա կողքին նստած
էր մի
գերռլկ
կթհ , զրոյցի
մէք էր քուիփս կնոք Հետ։
հքօսակցոլ–
թիլնր
գառնում
էր , ա յն մամ անակ Փաբիզբ , յ ո
լ–
զող սպանութեան
չուրք։
Ամուսինր
սպս/ննել էբ իր
կնոք սիրաՀարին։
Գեբոլկ
կինւր դաւաճանուած
ա–
մուսնոլ
կոզմն
էր, իոկ ՀարեւանուՀիս
սիրաՀա
-
րի։
Յիչեցի,
որ ղնել էի երեկոյեան
թերթր,
ինչ
պէ՞ս
չէ ի Հետա քրքրուած
սպանութեան
մ անրա -
մ ասնւութ իւնւնե բով , միթէ գուբս ի աշխարՀ րմե -
ււել էբ ինձ Համար ; Ակսայ
կա րգա
լ թեբթս
, երբ
Հասա յ նկա րագր ութե
Աքն
ա յն տեղր , եբր ամ ուսի–
նբ տեսել է սիրաՀաբի
սենեակում
Հբաչա լփ պատ–
րաստոլած
լ^՚թրիքլԼ
ւ
սկսա յ իսորՀի
լ ել
յօրիԽե^
այդ
քնթրիքի
ճաչացռւցակբ։
Երեւի
եղել է տա -
պտկած
Հալ,
մայօ՚հեւլ,
րտնքարեղէն
,
պանիր՛՛՛
Բ"՚յՅ
"չ–> րանքարեզէն
չէբ կտրող
լփնել,
բայց
անպայման
եզել
ենւ սլտոլզներ , գինի ել գինիի
ա–
ռաքնակա
րւլ տեսակցե բ :
Աենք
աբղէն։ Հասանք,
լսեցի
պրոֆեսորի
ձայնր
ել նա ելաւ ոտքի :
Գ"ւք պիտի
իքնէ՞ք։
Ո ՞ չ ֊
Ց՚ոեսութիւն
,
ցտեսութիւն
: Հեռախօսէ
նորից կր տեսնուինք
• . -
Շատ
գոՀ եմ ...
Թարդմ–՛ Ա– ի–
(Շար.)
ԼՐԱՏՈՒ
ԱՐՈԻԵԱՏԻ
՚Սիսէն կը դրեն մ եղի
Ամեբիկայէն
Նիս ե -
կած է Տիկին
Հելէն
Փոնս , ծնեալ
Վերմիչեան
,
(մա յրր
Ար։լոլթե։սն։ց
Ե բկա յնա բազուկ
իչիսա -
՝նական
ղ ե րւլ աս տա՛ն էն , իսկ Հա յրր
պա րենա լո ր -
մ տն նւաիսարար Հա յաստանի
Հանրապետութեան
ատեն ) ; Տ իկ ինր ծանօթ է ամ ե բի կե ան։ թատերա
-
կան չրքանակներու
, իբբեւ
կարուՀի
թատերա
-
կան Հաղոլստնեբու
, Հա լթայթած
րլէալով
թէ Նիւ
Եորքի
Աեթրււփոլիտբն
Օփեբայի^– , թէ
չարմա
-
նկարի
մեծ տուներուն
, մասնաւորասլէս
Ո՛ - Մա -
մ ։։լլե–անի
եւ թէ թա տե րա խաղե րռ ւ Համ ար
400
կտորէ աւելի
Հազուսսէհեր
: Աասնաւորաբար գբ -
նա Հատո լած
ե^ իր պատրաստած
Հանղերձներբ
Տոն\ Բաբլոսի , Բտ։ի ա լ իէ րա քիոլստիքանայի
եւն • :
«Տէ6քՈ61 1
ՀՕՅՃ»
մեծ նւեբկայացման
Հազարի չափ
Հաւլ ուստնւերր
մեբ տազանղ աւոր
Հայբենակցոլ -
Հին։ պատրաստած է մեծ
ճա բաա րութեամ բ եւ
ճաչակով
յ
Ա՛ Ե՛
Fonds A.R.A.M
