€6
ԱՌԱՋ*
ԳՐՉԱնԿՍՐնեՐ ՊՍՐՏԻԶՍԿենյ
ՏասնըՀինգ
օբ է ամայացաձ–
ու ասերակ
գիւ
ղիս
մաեբիմ
էբքանակին
մէք կ՝սւսլրիմ :
Հակաոակ
անկէց
եբեսուն
եւ. վեց աաբինեբու.
բռնի
Հեոաց -
մանս , չաբժանկաբի
մը ժապաւէնին
նման
"՚չքե–
բուս առքեւ կը պաբղոլին
Պոյբաիղակի
բոլոբ
այն
ծանօթ
գէմքեբը,
գէպքեբն
ու վայբեբը,
ոբոնք
խանգավառեցին
մեբ մանկութիւնը,
օբօբեւլին
նա
եւ մեբ սլաաանեկութիւեը
\
ԱՀա նաՀապեաական
եբկյաբկանի
Հայբենի
աունս , ուբ խաղաղ
կ՚ապրէին
ծնողներուս
Հեա՝
մեծ
Հայրս, մեծ մայրս,
երկու
Հօրեղբայրներս՝
ղալակներով։
Ու աշնան Հովր, որ կը
" " ՚ - Լ Կ ր ,
սա րսելով
աունր
իր
Հ իմ երէն
ոբօրոցի
մ ր
նմ ան ,
երբ
խեղճ
մայրս լեղապաաառ
, ինքղինքը
կը
յանձ
նէբ
իբ անղրանիկ
ղաւկի
սլաշապանոլթեան
տ
Ալ որքան պարարտ է
սւան Հողր , ոռոգուած
մեբ^
եղեր եւ յուռթի
ա
յգ
1 ւրախոլթեան
ել գառ
նութեան
արցունքներով։
Ու երբ գժբախտ
օր մը
վայրագ
մոլուցքի
փոթորիկը
անցաւ
իր վբտ
յէն ,
տունը
կործանեց
Հիմնայատակ
, բտյց
ինք
մնաց
կանանէաղարգ
ուբարեբեր
է
Այգ Հողին վրտյ
կ՚ա
ճէր
մեր դրացի
Հանղուցեալ
ԱաՀակ
աղրարին
տնկած՝
եղիպտացորենը,
բաբձրուղէշ
ու
լեցուն
Հատիկներով
՚.
Ես , տ յո , ղժ բա խ տ ո ւթ ի ւն ը ունեցա
յ տեսնե -
լու Պաբտիղակր,
իր քանգուած
վփճակին
մ՛
էքւ
Բանի
մը ժամ թափառեցայ
անոբ
ամայի ու տր -
խուբ
փողոցներուն
մէք, ուր խոտը
կ՚աճէր սան -
ձարձակ
X
Ուր Հաղիւ
քանի մը տարի առաք
ղբախա
՚^ւ
՛լը. ժէէք
՝•
Վ^երագարձող
ժողովուրղին
ցանցառ
բեկոր -
ները , թերեւս
մ ո ռնա լու Համար
իրենց
՚Լ1՚1.՚"ր ,
Հոս
Հոն Հաստատած
Կին սրճարան
գինետուն -
ներ : Անոնց
մ էք սիրաերր ա յրած
տաքգլուխ
եբի
տասարգներ՝
Այլաղգինե
րէն
վեր ագր աւո ւած կովն
ու
ո էխա
ր ր կր շամ վա
լրէ
ին , Օղիի
շի շե բուն առ -
քեւ։
Զմերոլկ
Ակօն , Գանչիլ
ՎաՀէն,
կաննօ Ար -
թինը եւ ուրիշներ,
իւրաքանշիւր
ղիւղ
վերաղաբ–
^ողին կր ստիսլէին
գաւաթներր
պարպել,
«անո՛՛յշ
րլլա
յ » մաղթանքներով;
Եւ "՚լքօլի
աղգեցութեան
ւՀո
ւան.
տակ՝
երղեբ ու
ւքա|ն||ւ1ձ^Հյ ,
ու Հէ
ա՜խ
...
կուլա
յին
անոնք՝ պաարաստ մամ մ ը
վերք
պարե լու;
Գիւղր
վերաշինելու
եւ նոր րոյներ
կաղ
մե,
Ան ր տեւա կան
ութ իւնր
մ տառոոլԹեամ
ւ
՚. ե րժացնե
լւ
էասաատ
ւ1 ղրո լթեամ բ
Ո արե բախտա բա ր
՛լիւղին ա յղ աւե րակ
վիճակը
կնքուած է ե րեւակա
յո ւթեն է ս , ինշսլէս
տխուր ե —
մ
ւուցա -
րտղ մր; իմ մտքիս
մէք միշտ եւ յարաժ
ւորուած կր մնայ
երբեմնի
կանանչ ու
ծիծղուն
Պտրտիղակր
: Այո , իր խորտ ու բորտ
փողոցնե -
րոփ, իր Երքտնիկնեբոփ,
իր աղի ձուկով ու սո -
խով,
իր « չափաճի»ներոփ
ու
«սլէօճէքլիք^ներով,
իբ կապուտակ
երկինքով,
իբ կենսապաբղեւ
ա -
րեւով :
Այս
վերապրոլմներուս
Հաճո
յքր կը պարտիմ
ղիրքի
մր, որ «Գրչանկաբներ
Պաբտիղակ
գիւղին՝»
անունր կր կրէ
ւ
՝ կարդացի
ղայն ծայրէ
ծայր, ոչ քմէ մէկ շուն -
չոփ ,
արդարեւ
կարելի է դա
յն կա
րղա
լ մէկ
շունչոփ
, ինչպէս
Հետաքրքրական
վէոԼ
մ ը , ա
յլ
մաս առ մտս , «խաթեխ»
լզելով
, վախնալով
որ
չուա կր լրանայ;
Այս դիրքը
«^ճճձշ^'%.
1)ւ§ՏՏէ»/
դեր
կաաարեց ;
Այ , ինծի"՝ մնաց , ինծի՞ , ներկա յացնել
Պարտի–
ղակր եւ գբախօսել
անոր
մասին ;
Ո՞ւր են անոբ
մտքի ու գր չի տիտան
ղաւակներր,
որոնց
լոյսր
կը
ճաոաղա
յթէր
Հա
յա շվսարՀ ի րոլոր
ան կի ւնն ե
ր
ը
Հ
Եւ սակայն
պէաք է որ Հատուցանեմ
Համեստ
տուրքս
Հ Գբչանկարնեբ»ուն
Հեղինակն է
Պ՛Ա՛Ա՛
Պետիկեան
(Ապա)։
Անձամբ
չեմ
յիչեր
ղինքը՛։
Բայց
ինչպէս
ինք իր յուշերուն
մէք կր
պատմէ
լուսաՀոգի
Հօրս
մասին , ես ալ դի^քր կր ճանչ -
նամ
• «Հօբենական
բարեկամներու
Հարուստ մա–
ոանղոլթետնս
մէք բամին
մլ^ ալ պատուելի
Անդ–
բանիկն է»
է
Աեր տան մէք յաձախ
խօսուած է իր
մասին,
իբրել
պատուելի
Գիստկին
,
Հօրս
լաւ
բարեկամ
ին , ղաւակր
: Եբկար
տարիներ
սիրով
կարդացած
ենք իբ նուիրած
«կոչնակ»ներն
ու
«Թերթիկ»ներր
-.
Հեղինակին
նախաբանէն
կր տեղեկանանք
թէ՝
ղ իրքին
նիւթե րուն մէկ կարեւո ր մ ասր
նախապէս
լոյս տեսած է ամերիկաՀայ
օրաթերթի
մը մէք
(Պայքար) .
Պ • Պետիկեան
օմտուած է ղօբաւոր
յիչողոլ -
թեամբ, եւ դէմքերն ու դէպքերր
ներկայացնելու
վառ
երեւակա
յոլքմեամ
բ : ին չսլէս
կ՝ րսէ
ին ք , ե -
բանդտպնա1^ ու վր^ինր
ձեռքն առած՝ կը նկարէ
պատկե րնեբ ա յնպիսի
ղգա յուն ոճով
ե լ
Հա
յրենա–
բաղձութեամբ
, որ կր վարակէ
բնթեբցողրՀ
իր
դծած
նկարներր
թէեւ կր պատկանին
Պաբտիղա -
կի , բայց
իրականին
մէք, անոնք Հարաղատ վեր -
արտտգրութիւնն
են բոլոբ
Հայ ղիւղերոլ^ւ
,
միեւ
նոյն
ասլրոլմնեբով,
յոյղերով՛
նոյն դժբախա ճա–
Թռսւեոէէ
զաթպթը
ԱԱգւիպ դհմ
« ԲԱՐԵԿԱՄ ԵՒ ԳԱՇՆԱԿԻՑ ԿԱՐԾՈՒԱԾ
ԱԼՊԻՈ -
ՆԸ ԵՐԵԻԱՆ
ՀԱՆԵՑ
ԻՐ ՋԱՐԱՄՏՈՒԹԻՒՆԸ
»
իլէրբ
–Յունիս շշին ամփոփեր էինք քանի մը
թ ո ւ ր ք թե րթե ր ՛ ո ւ տրտունջները Անգլլայ գ է մ , որ
համաձայն չ է Ատլանտեանի դաշինքին մէ ջ ^նդոս–
նելւււ Թուրքիան :
Վ երջին թղթ ա ր ե ր է ն կ ՚իմանանք թ է պ այքարը
ա ւ ելի սաստկացած է եւ թ ո լ ր ք մ՛ամուլր ղ ա յ ր ո յ թ
կը յ ա յ տ ն է մ ի ա ձ ա յն ։ Ստորեւ՝ գ լխաւոր
գ րու -
թեանց ամփոփումր (17 Յու1նիս).—
Անդարայի
մէք կը չաբունակուի
քղագրդռու–
թիւնր,
Անղլիոյ
արտաքին
նախարարութեան
խօսնակին
յա յտաբարութեանց
առթիւ
, որոնք
վի
րաւո րած
են թուրք
աղդային
ղդացումներր;
Աբ -
ղէն անդլիական
չբքանակնեբր
բաւական
ատենէ ի
վեր վերապաՀ
՛լիրք
բոնած
էին թուրքիո
յ պա -
Հան^եբուն
Հանգէ պ , եւ չէին
ուղեր որ
թուրքիա
մաս կաղմէ Ատլանտեանի
Ուխտին ; Մէկ
Կ"ղմէ
սքանտինաւ
եբկիրներր
Համակիր
չէին
թուրքիոյ
մասնակցութեան
, միւս
կողմէ
Անգլիա
կրօնքի եւ
մչակո
յ թ ի խնգիբնեբ
յա րո լց ան ե լո վ՝
Հակառակ
կ՚արտայա
յտո
ւէր : Ա յմմ
կացութիւնը
լուսաբան -
ուած է , Անգլիա
յտ յտնապէս գէմ է
թուրքիո
յ
մ ասնակցութեան
Ատլանտեանի
Ուխտին
; Ա
իլս
կողմ է Հակաո
ութ իւններ
երեւան
կ՛ել ւեն
եւ կը
Հաստատուի
թէ սկանտինաւ
եբկիրներր
ամբոպքո–
վին Հակառակ
չեն թուրքիո
յ
մ ասնակցութեան
,
աւելի
Անգլիան է որ երկսայրի
րնթացք
մը
ցոյց
կուտա
յ :
^
Թուրք
թերթերը
ամենամեծ
լրքութեամբ
կր ղբաւլին
այս խնգրով եւ խմբաւլրա
կաննե ր ո վ կր
վե ր լուծեն
Անղլիո
յ րնթացքր
: «Կէճէ
Փօսթասը»
կր գրէ .
Անդլիա
նո րէն խաղ կր խաղա
յ Թուրքիո
յ
գլխուն
; Նոբվեկիա եւ Գանիա փափւաքեր են ոբ
Թուրքիա
րնդունուի
Ատլանտեանի
Ուխտին
մէք ,
բայց
անդլիական
դո րծակա
լութիւննե
ր ր եւ մա -
մուլր Հակաո ակ ձեւով
նե րկտ յացոլցե
ր են այս
փափւաքր ; Զտրմանտլի
բան։
Անղլիա պէտք է փո
խէ այս արտաոոց
րնթացքր, որ բնաւ չփ պատչա–
^իբ բարեկամ
ութեան : Կր պաՀան քենք որ արտա
քին նախարարութիւնր
Հակաղղ եցութեան
ձեռ -
1ւաբկէ :
Անդլիա
ուղէ թէ չուղէ , Թուրքիա
այսօբ կա–
տարելապէս
եւ րոպական
պետու
թիւն
մ ք^ւ է , եւ
Եւրոպան
Ասիոյ կապող
կամոլր^ին
՚էբայ,
ԱԱԿի
անխոնք
ել Հաւատա րիմ
պաՀասլանն է ,
Կրօնքի
,
աւանդութեան
եւ մ շակո յ թ ի խտիր
ղնե
լոփ , կա -
րելի,չէ
դիւանաղիտական
մանդոտած
ղէնքեր
գոր
ծածել
: թուրք
աղգը եթէ առանձին
իսկ մն
աէ, մեր անգլիացի
բարեկամներն
ալ շատ լ ^ ^
ղիՍն-Ա՚Սոի–
^""7
ք"ԴիՀԲ՚–՚Կ՛
՚^էեւեցաւ
Ա.ո,անտեանի ՈՓ՚"է
Ի^՚՚էւ՛^"
՚ ^ ^ ^ ՛
I–
՚"՚^^րամեշա
է որ կարճ մամանակի
՚էկք
սրր՚սղլ՚է
իր
սխալը.
Կր պաՀանքենք
որ անղլիական
արաաքին
նախարա–
րութիւնր
Համարձակութեամր
սլարղէ իր տեսա -
\Ա^Գ1ԻԱԻՆՋՈ^Ւ
ՐԱՏ
ՁԻ
ԽՕՍԻՐ»
« ՀԷր ԿԻ՛^^^ ^՚^"
—
-
Անգլիա
ինչո՞ւ րաց չի խօսիր , ինչո՞ւ ա–
ոաձղական
ճամբաներու
կր Հետեւի։ Ալ չենք կր.
նաբ ապաւինիլ
Անգլիոյ։
Մենք
ղայն
բարեկամ
կարձեբ
էինք,
իբր՛"–
Ղ՚"՚^՚"՚ւԻ՚մ
"//"՞/
րլլար
՛՛եղի,
մինչ
Հիմա
ամբողքոփին
երեւան
Հանեց իր
չտրամ տութիւնր։
Այս կացութեան
առքեւ,
մենք
ալ պարտաւոր
ենք ճշդել
մեր գիրքր : Արդէն
էիոլ–
սիան քաքալերողր
Անղլի՚՚յ
այս առաձգական քա
ղաքականութի՛լնր
չէ" : Կառավաբութենէն
բա -
ցաարութիւն
կր պաՀանքենք :
« Աօն Տագիգա»
եւս կր գրէ •
^ Զափաղանց
ղա յրացած
ենք Անղլիոյ արտա
քին նախարարութեան
խօսնակին
վիրաւորտկան
խօսքերէն;
Թո՛ւ գիտնան թէ մենք ի Հարկին
միս -
մինակ կր կռուինք
թչնամ
իին դէմ :
իսկ « Աօն Աաաթ » խմբագբակաւփ
մը մէք կը
խոբՀրգածէ
•
^
Ամէն անղամ որ Թուրքիա եւ Անդլիա բա
րեկամ եղած
են իրարու,
բարեբար
արդիւնքներ
ձեռք բերած
են։ իսկ երբ իրենց
յա բարե րութիւն
ներր ցրտած
են , աբդիւնքր
փնասակար
եղած էթէ
իրենց եւթէ աչխարՀի : Այս պարագան
ուրի^ե -
բուն ալ Հացին իւղ քսած է
է
Կ՚ուղենք
յիչեցնել թէ
թուրք
Հանրային
կարծիքը
սկսած է տակաւ
առ
տակաւ
կասկածիլ
Անգլիոյ
բարեկամոլթենէն
։
ԱՀմէտ
էմին Ետլման կր գրէ «Վտթան»ի
մէք^
« Անղլիոյ կըՀարցնենք»
խորագբին
տտկ.
Աեզի Համար
աղղայնական
ղատ մրն է այգ
թնդիրբ
: Անդլ. խօսնակր
կ՛ուղէ
անղունդ
մը բա
նալ
մեր միքեւ,
այն առաբկոլթեամբ
թէ մենք մր–
չակո յթի եւ քաղաքակրթութեան
տարբերութիւն–
ներ
ունինք
եղեր արեւմտեան
աշխարՀէն
, կրօնա
կան տեսակէտով ալ Հեռու
ենք եղեր :
Այն պաՀուն
ուր արեւմտեան
աշխարՀր
գո
յա–
մարա կը մղէ երկաթէ
վարագոյրին
գէմ , չենք դի
տեր որքան արսւմաբանական
է կրօնական
խնղիր
յարուցանելով
խմբակցական
անդունդներ
սաեղ -
ծել աղատ աղղե բու
միքեւ :
Անգլիացի
ղիլանադէտր
տրամաբանական
եւ
՚ ^ Ի ^ ^ Ժ աեսակէաներով
Հրապարակ
չիքներ,
Թուր
քիան ել Ցունաստանբ
Հեռու
պաՀելոէ. •Համար Ատ–
լանաեանի
Ուխտէն։ Ան տարբեր
խնգիրնեբ կբ յա
րուցանէ , կրօնական եւ
մ չակութային
, եւ կը
յանգդնի ոչ ֊ . եւրոպական
երկիր
մը
նկատել
կատագբով
:
Հակառակ
իբ վարակիչ
յո ւղա կանութեան
,
այս
՚էիբքր
՚ ք ՚ ր ե լ ի չէ կարդալ ու անցնիլ։
Հեղփ -
նսւկին
րնկերային,
կրօնա բաբո յական եւ իմաստա
սիրական
միտքերը
կր պարտաղբեն
ւ^թերցողը ,
իւրաքանչփւր
Հատուածէ
վերք,
՚ԼԱ՚՚-ի՚Ր
^եռքերոէնւ
մէք
առնել ումտածել։
Պ՚ստկերներու
պարղ շա —
բայաբում
մը չէ ան :
Պ ՚ Պետիկեան չէ ուղած
լալկան
եղերերգակ
մր ղաոնալ։ Անիր պատկերնեբր
կր նկարէ
յաւէտ
ղուարթ ու «ծուռ»
կողմերով։
Բուն
ողբերգու -
թեան
ապրում
ր կր թողու
լ^ւթերցողին
յ
Շնո
բՀիլ
Հեղինակի
վճիտ
Հա
յե րէնին ,
գրքին
700Հ^
աւե
լփ է քերուն
մ էք կենդան
ի շունչ կր ստա
նան Պտրտիղակի
Պարտիւլակց
ինե բուս
ըմբռնու
մով
նշանաւոր
ղաւա1լները,
իրենց
խոբՀրգով
ու սէրերով :
Նկա րաղե
ղ
րացատրութիւններ
ղանաղան
վայրերու,
պարտէւ^երոլ,
ծառերոլ,
ձոբեբոլ ,
ճամբաներու
եւն. :
Պիտի փափաքէի
սակայն ոբ ՛լիրքին
մէք նը -
լաղ
խօսուէ
ր «փա տանուն
ձո բ»ին եւ «Հոտ»
եբուն
մասին : Պտրտիղակի
անծանօթ
մր
պիտի տար -
ուէր մտածելոլ
թէ նեխած ուՀոտած
գիւղ մլ^ւ էր
ան : Արդեօ՞ք :
Ցոլշապատում
մլ^ է այս ՚էիրՔԸ եւ կը խօսի
բոլոր
Պտ րա իղակց
ինե բո
լ սիրտին,
նաեւ
այն շա–
աերուն որ ճանչցան
Պարտիղակբ :
Փակադիծ
մր այս առթիլ
:
Ամիսներ
առաք
-< Ցո՚ոաք »ի մէք կարդ մը յուչեր
տուած
էի Պար–
տիղակի
կեանքէն
: Եւ
գ ի ՚ ֊ ղ
կոչած էի Պաբտիղա -
կր : Այս
գէ^՚՜Գ
բ՛՛՛որ փիրաւորած էր Հայրենակից -
նե բուս
արմանապատուութիւնը
: Տեսէք թէ ա յգ
մասին
ինչպէս
1^
ա րտա յայտուի
«Գբչանկաբնե
-
ր»ուն
Հեղինակր ;
« Պարտիղակ
«ղի՛ւղ»
մըն
էբՀ
Եթէ աշիար–
Հադրական
ճշգրաոլթետմբ
խօսէինք
, պէտք էր որ
«ղիւղաքաղաք
» կոչէինք
ղայն,
քանի ոբ
տասը
Հաղաբ, եւ թերեւս
աւելի,
բնտկչութիւն
մր ու -
նէր,
ու^չմոռնանք
, քանի
մը անցորդ պաչտօնեա -
ներէ ղուրս,
ամէնն ալ
Հ ա յ :
Բայց ո՛չ.
գ իւ դ
կո
չել Պարաիզակր
անոր
արմանապատուութեան
դէմ
մեղանչում
չէ . րնգՀակառակն
:
Պտբտիղակի
ոգին
աւելի տպաւորիչ էբ քան իբ
ֆիզիքական
չափւն ու մեծութիւնը;
Այդ
Ոգին
անղիմ ագրե
լիօ
րէն
«դիւղ»
ըսել կուտար
բնիկին ալ, օտարին
ալ։
Եթէ տասր՝
քսան
Հաղար
իսկ րլլար
Պարտիզակ
"՛յգ
^ " յ ^
ո գ ին
պաՀելոփ,
նորէն
գիւղ պիտի
ըԼ -
լար
: Պարտիզակի
վ,առքր եւ պարծանքը
իր
գիւ -
զՈ լթի լ նն
էբ»։
կիրքէն
տասնեակ
մր Հատուածներ
նչանա -
ղրած էի, Հբամցնելոլ
Համար
րնթերցողներուն
իբրեւ
նմոյչ
վեր. Պետիկեանի
լեզուին եւ զաղա -
փաբնեբուն : Զանց
կ՚առնեմ
ակամայ,
օրաթերթի
մր սաՀմաննեբր
չանցնելու
Համար;
Աակայն չեմ
ղիմանաբ
փորձութեանս
, այստեղ
աբտտդրելու
Հետեւեալ
Հատուածը
Հայ
յե ղափո
ի,ո ւթետն մա
սին •
— . . . Անտեսելով ա յն ր՛ոլոր սխալները, ան^
հեոատես, յ ա խ ո ւյւն , եւ աղիտաբեր գ ո ր ծ ե բը ո -
բոնց կրնան պատասխանատու սեպուիլ մե ր « յ հ -
զափոխակա՚նները», ա(նոնք ամէ1ն՝ուս երախտ ա գի -
" ւ ^ ւ թ ի ւ ն ր պէտք է վ այե լ են սա հսկայ
իլազւււ -
թե ան համար թ է անանք էին որ ջա&՚ացին ե ւ ուղե–
ցին գերեալ ազգի մր հււդի՝ն ա րթո ւն կենդա|ն՚ի ե ւ
անվկանդ պահել : Յեղա փ ոխս ւթիւնր Հայւ՚-ւն հ ո
ղին՛ ուստի ե ւ կեանքր՝ փրկ ելու նախանձաւ5ւրու–
թե ան մը ծնոլւնդն է ր ե ւ ^ակաաաղրակա՚ն՚ութի-ւն։
մը հալքակերպումի դ է մ րնդվգող կ ամք մ բ » :
Ումդին ապտակ
մը
«աիրա տ էր»
պատոլելինե.՛
բուն եւնմաններուն :
Գիրքին
մէք կայ Պարտիզակի եւ չրքականե -
բուն քարտէսը։
Երկու
կողքերուն
՛իրայ կ
ոլբոլա–
ղծոլի
գիւղին
Հ ամա
յնա պատկե
ր ր ։ Աաքուբ տպա
ղրութեամբ,
լոյս տեսած Տէր Յտկոբեան
տպա -
րանէն :
Զեմ
ուզեր սովորական
գարձած
բառե րով
ներ–
բողել այս գիրքը , որպէսղի
Հայերր
դնեն անկէց է
Աեր
Պտրտիղակցինեբուս
կեանքի
գիրքն է ան
է
Պէտք է որՐԱտյ նաեծ ասլաղայ
Հայութեան
ղիր–
որ, եթէ կ՚ուգենք վառ պաՀել
մեր անցեալր
։
Ա–
ՀԱՐԷԼԵԱՆ
Fonds A.R.A.M