ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ
աաԱՆ
եԻ^ԻՐ "ԲՈԳԵՐԸ
ՇաՀեկաւն
յօգու-աձաշարքի
մր մէ^.
Լք 1\/1օոճ6/՛
աշիասյակիցր նախ կր նե րկա յացնէ այս
նորա -
կաղմ սլետութիւնր,
որ կոչուած է մեծ ղեր մր
կատա րե լու
Միշին
Արեւելքի
մկշ :
Այղ
շրշանին մէշ , Տորղանանի
պետու -
թիւնր կէա մրն է, որ րոլորուԼին ինքնատիպ
կազ
մութիւն
մր ունի եւ կր ներկայացնէ
ռազմագի -
աական
րացաքւիկ
կարեւորութիւն
մր
Առաշին ա շիարՀամ արտէն
վերքն էր որ ա յս
պետութիւնը
ստեղծուեցաւ
Անղլիա ց ինե
րոլ
կող
մէ,
որոնք անշատեցին
ղայն արարական
Հողա -
մասէն։ Ատացաւ
անուն մր
շնորՀիւ
Տորղանան
գետին։
իշխան
մ ր՝
շնորՀիւ
Հաշիմեան
նշանաւոր
գերղաստանին
, որ Ֆէյսաչ Ա. թաղալորր ԼԱպ -
տոլչբսՀ
թագաւորին
եղրա յրր) տուած էր իրաքի։
Եւ րանակ
մ ր՝
շնորՀիւ րրիտանական
աշակցու -
թեան եւ ՚Րչըոչ փաշայի շանքե րուն :
Իրրեւ
Հ ո ղատա
րո ւթե ան ենթակա
յ ե րկիր
մ ր ,
Անղրյորգանանր
ինչպէս կր կոչուէր նախա -
պէս
տեսակ
մր յետամնաց
անապատային եր —
կիր
մ քն էր անգլիական
Պաղեստինի
մէշ եւ սաՀ–
մ անակից
Իրաքի
, Ա ուրիո
յ եւ սէուտական Արա -
րիո
յ ան ւէե ր շան ա լի ալաղուտնե
րուն ; Ա էկ կէտի
վյւայ, Աքապա
գէ՚֊զէ՚ն
մէշ, կր միանար
կարմիր
ծուէէւն : Րացի Լիրանանէն
, որ անբաղղատելի
կեր–
պոէէ աւելի Հարուստ է,
Անգրյորղանանր,արաբա—
կան ամ ենափոքր
պետութիւնն
էբ : Ո՚նէր սակա
յն
երեք յատկութիւննեբ
,
ԱպտուլլաՀ
թաղաւո -
րր
, արաբական
լեգէոն
ր եւ
ււաղմ ագիտական
գիրք :
Այնու ամ ենա յնիւ
,
Անղր յո րգանան
սկսաւ
քայլ նետել : էմ է։ ր էւ մր կողմէ կառավարուող եւ
Հոգատարութեան
ենթակայ այս երկիրր,
\^4։^էւն
,
անկախ եւ ինքնի չիսան պետութիւն
մ ր գաբձաւ %
Աոյն տարին
, էմիբ ԱպտուլլաՀ
, որ երկու
աշ -
խարՀամ արտներու
մ էշ ալ Մ եծն
Ր րիտանիո
յ Հա–
լատարիմ բարեկամ
ր եղած էր ,Հռչակուեցաւ թա
գաւոր
, իր գերգաստանին
անունով :
ԱյնուՀետեւ
11)48/՚1 , 20
տարուան
տեւողոլթեամբ
գաշնագիբ
մր ստորաղ բուե ցաւ
Մ եծն
Ր րիտանիո
յ
Հ եա : Ա յս
գաշնա գրով
, Ր րիտանաց
ինե
րր
իրաւունք
ստացան
վարելու
յ որ ղան ան ե ան բանակր եւ ղինուո րական
»գանաւեր
պաՀելու
մայրաքաղաքին՝
Ամմանի
մատեր ր ;
Պաղեստինի պատե րազմր,
1948/5/,
նպաստա–
լ
որ նոբ պա աե Հութ էււննե ր րնծա
յեց
ԱպտուլլաՀ
թաղա լորին : Առանց ա յս վե րշի՚նր
՛իամ աս կոսին–
մ օտե
ցնե
լու
, ինչ որ շատ կ՝ուղէ ր , .այգ պատ1ւ ՝՝–՜՝
րաղմ ր
թո յլ տուաւ
իրեն
ղ բաւելու
Պաղեստինի
մէկ
մասր,
մէշն րլլալով
նաեւ Եբուսաղէմի Հին
քագաքսւմ ասր : ^Անղր յորղանան»
անունր ա յլեւս
պատմութեան
կ՝անցնէր։
Անոր տեղ կր կազմուէր
Տորղանանի
թ ագաւո բութ իւնր
, որ կր տարածուի
Համանուն
գեաին երկու կողմերր :
Ակիզբներր
, Անգրյորգանանի
րնակչոլթիւնր
,
մեծ
մ ասով
Հովիւներ
, Հողագործներ եւ վա չկա -
տուն Պեաեւիներ
, Հաղիլ
ՅՕՕ
Հաղարի կր Հասնէր
,
թ է ե ւ երկիրը
, Պելմիքայէն
երեք անղամ
աւելի
մեծ
տարածութիւն
ունէր–. Պաղեստինի մէկ մասր
կցելով
, բնակչութեան
թէ՚՚֊Ր կբկնապատկուեցալ
:
- ^ – -
€Տ
ԱքհԱՋ>
Միամամանակ
, այս վեց Հարիւր
Հազարին
վրայ
աւե լցան կէս միլիոն գաղթականներ
, որոնք Հե -
ռացած
էին Պաղեստինի
Հրէական
մասէն։
Այս բո–
լ"ՐՐ
կատարուեցան
երկու տարուան
րնթացքին ,
եւ քանի մը ց եղա էսում բե րու թագաւորր,
Ապ -
տուԱաՀ , մ՛էկ անղամէն գտնուեցաւ
գլուխր "չե -
տութեան
մ՛ը, որուն մէկ մէւլիոնէն
աւելի բնա -
կիներուն
կէսր վրաններու աակ կը բնակին եւ կբ
կերակրուին
ՄԱԿի նպաստով :
Տորղանանի պա շտպանո
լ
թ իլն ր վստաՀուած է
էւր բանակին
, որ Պետեւիներէ
կաղմուած
նչանա -
լոր արաբական
լեղէոնն է : Տասներկու
Հաղաբնոց
այս
բանակին
ստեղծիչն է անգլիացի
ղօրավար մը,
՝ՐլՐ"1
I
որուն
անունին կցուած է փաշա տիտղոսբ
:
Այս
ղօբավարն է որ յաշողած է աբղիական եւ լաւ
մ ա րղուած բանակ
մ ր կաղմել վաչկատուն եւ ան–
կարղասլաՀ
Պետելիներէն։
Զոր– ք-լրպին,
1948/1
շնո րՀ ուեցաւ
յս րգանան եան Հպատակութիւն
, է՛ոկ
բանակը
,
Րր իտանաց իւնեբուն
կա րեւո րւսգ"
յն յե՜
նա րանն է այսօբ
Մ իվին Արեւելքի
մէշ :
Եթէ
սակայն
, Տ՚՚ր՚^անան
երշանիկ է իմաս -
տուն ել փո րձառու
թաղաւո
բ
մ բ եւ արարական
մի՛ւս պետութեանց
ունեցածէն
աւելի՛ ումեւլ բա —
նակ մը ունենալուն
Հ ամ ար
, իրեն կը պակսի՛ իր
ղօրու թիւնր
ամրասլնգող շատ կարեւոր
աղգակ
մր,
ա՚լղտյին
եկամուտ
գրեթէ
չունի։
8արղ,
այս
բացր կը գոցուէր
բրիտանական
գանձէն
ամէն
տարի տրուած վեց մ իլիոն
սթերլինէ։ նպաստով ,
որ առաւելապէս կբ յատկացուէր
՝ՐԱԼՈԼ վ""չա
յի
բանակին
: Ասկէ զատ , Տորղանան
, ոչմէկ կարե
ւոր եկամուտ
ունի։
թ է ե ւ եբկբի՛ն
ամբողշ
արեւ–
մսւե •ւն մասը բարեբեր է, կ^օւլտաղոբծուի՛
ռմէնէն
գի" րի՛ն մ շակե լի տա ր ած ո I թ ի ւն
մ ր
մ իա յն : Րնա -
կիչներր շատ աղքաա են եւ յետամնաց : Ներա
—
ծոլւ1ներր
, արտածումներէն
տասն
անղ ամ
աւելի
շատ
են : Երկրտղո բծու
թ իւնր Հաղիւ կր բաւէ կե -
րակրելոլ
բնակչո՛
թիւնը : Մեծ ծաւալ
ստացած
է ՚քւսքսանենւլոլթիւնր։
Այս ձեւուէ
կատարուած
տռեւտոլրը,
պատերաղմի
րնթացքի՛ն
բաւական
կա րե ւո ր եւ անու՚լ՚լակիկ
շաՀեր ապաՀովեց
պե —
տութեան։
Առեւտրականներէն
շատեր,
շքեղօրէն
կաՀսււորուած
վիլլաներ
կառուցած
են
Ամմանի
մէշ, ոբՀակառակ
իր շատ վ՚"քբ տարա&ոլթեան
,
կր ՝,աշուէ այսօր մօտաւոբապէս
200
Հաղաբ րնա—
կի՛չ : Մերձակայ
ղիւղաբնակ
շբշաններէն
բաղմա—
թ րւ անղո րծնե բ ալ կր թավւին
մա յրաքաղաքը ,
ա շիսա տե լո լ
Համ ար շինութեանց
մ էշ նոր վի՚էլա -
ներ
՚ւլ^^
որոնք շարունակ կը կաոուցուին
շյ՚շակայ
բ լուրնե
ր
վբայ
Ամման, Հելլենական
մամ անակա շբշանի
5)/ -
լաաէ րիիան
, ունի
Հն ա ղա ր ե ան շքեղ յիշատակա -
րաններ : Ջորս Հաղար
Հողի
աււնւ՚ղ իր պատմական
ամ ւի իւթատրոնր
, ՛որ աչխարՀի
գե ղե ցիլաղո
քննե^էն
է, խճողուած է ղաղթա
կան1ւե
րով
, որոնք կ՝"ղո
—
՛լեն շրշակայ
ղաչտերր։
Անոնք կր
ք1ւանան
ամփի–
թաարոնի
նր րանց քէ՚ե րո ւնւ մէշ, ուրկէ
ատենօք,
վայրի դաղանեբ կրկէս
կ՝իշնէին ու Հեռու էն կը
գիտեն տա րօ ր ինա կօ ր էն ա րգիական
եռա
յտ
րկ
շէն–
քերն ու ճոխ խանութներր
, որոնք կր
՚լոՀացնեն
առեւտրական
գասա կարգի
պաՀանշները եւ ուր
կարելի է գտնել
ամ էնէն Հաղուաղիւտ
ուտելիքնե~
րր
,
բրիւաանական
ուտեստի
Հբաշա լիքնե
րէն
մինչեւ
Տանրմ տբքյւ
յէն
նե րածոլած
խավեարի
տուփերը :
՝•• ՜–
՛հեռ վերշերս աւարտեցաւ
չինութի՚ւնր աբ -
նոէ Սեաէճդի Օդ
Փա^իզՒ
վկ
Ապրիլ
15/1,
կիրակի,
Փարիղի Հ–
Տ
Գ-Նոր
Ա երունղր
տօնեց իր օրր բացառիկ
փայլով
մը–.
Այգ օրը ուբիչ
Հանղէսնեբ ալ կային,
բայց սրա
Հր
լիքն էր եւ չատ մր Հանղիսակտննե
ր ոտքի
վը^
րայ
մնացին։ Եր է՚աասա րղնե ր ը
մեծամասնութիւն
կը կազմէին
Հոծ բաղմութեան
մէշ։
Նոբ
Աերունղի
Փարիղի խմբավար
ընկերը,
Աղամեան,
բացումը կատարեց
յայտարարելով.
Հ Նոր Աերունգին
Օրը բացառիկ
նչանակոլ
–|
թիլն
ունի
մեղի Համար։
կը Հաւատանք թէ նոր՛,
սերունգով
նոր չրշան մը պիաի սկսի X Ե՚լիչէ
կը^
յիչէ Վտրղանանցի
օրերուն,
պարսիկ
մողպետին\
էսօսքերր Վասակի՛ն. « այս Հայերր ոչ բանտէն,՝^
ոչ շղթտներէն
կը վախնան
, կարծես կր սիրեն
մա
Հը աւելի քան իրենց կեանքր»։ Այս սէրն էբ որ
մի՛նչեւ
այսօր սլաՀեց
Հայութիւնր
եւ մենք
պիաի
աշիսատինք
իւրացնել այգ
ոգին»։
Ըկւկեբ Ժ • Գատալորեան
, խօսք առնելով
յա
նուն կեգր՛
վարչութեան
րսաւ.
.
ՀՀ
Այսօրուան տօնակատա
րութիւնր
բացա
ռիկ
Հան՚լտմանք
մ՛ր ունի, որովՀետեւ
Հայ երի -
աասարգր-կր
տօնէ
զայն օտար եբկնքի
մը տակ -
Ան չէ տեսած
իր Հայբենի
Հողր եւ Հասակ նետած՝
է օաար ավւերու վրայ,
բայց կ՝րմբռնէ թէ մեբ
մողո՚էուբգին
ապագայ
Հողերուն
ծանբոլթէււնը
պիտի
իյնայ
իր ուսերուն
վբայ : Այս
բախտորոշ
օրերուն
, ամէն Հայ եբիտասաբղ
պէտք է ւլիաակ–
ցի
իբ պարտականութեան
: Հքնողքներն ալ պէաք
է աշակցին :
Ընկեր Ա. թորոսեան,
իբրեւ
ծնողք ել երէց
1՚աշ^ւակցական
, որ օրուան
բանաէսօսն էբ էսօս -
քր ու ՚լգելով
խաղակցութեան
իտէա^եբով
տո -
ղոբ ուած ե լ՛ի տ ա ս ա ր ղո լթ ե ան , շեչտեց .
« Այս օրուան առթիւ,
իւրաքանչիւր
երի -
տասա
րղ սլէաք է Հարց աա յ իրեն թէ որքան
յա–
ռաշ ղացած է , որքան լրացուցած սա երեք
Հիմ–
նական
սլա բտականու
թիւններր՛
Առաշին, ու
սումնասիրել
մօտաւո
ր անցեալը
, պատ րտ ստե
լու
Համար
ապաղային
գէպքեբուն
Համաբ : Ր) Ջրա–
ղիլ աղղային եւ Հանրայէ,ն դործեբով,
փրկել
մեր
՛է շակո I թային
մառանղո
լթ իլն ր ,
ներ
շնչուելով
եւ
ղինուելով
անով շարունակել
զայն ։Գ) ՛Րաղա–
քականր
չարունակել կէս մնացած
գործր , ի–
քա յական պալատին
, ամենաբարձր
բլուրի գագա
թին։ կր սլաամոլի թէ ամբողշ պալատը
կա՚ւոլց–
ուած է առեւ՚որականի
մը կողմէ, ել նուիրուած
թագաւորին
։ թագաւորն
ալ , իբրեւ երախտագի -
տական
նշան, արտօնած է որ առեւտրականը,
իր
սեւիական րնակարանն ալ շէ՛նէ սլալատին չատ
ւ^թ–
տիկր
, տբքայա1՝լան
պարտէփերունւ
մէշտեղբ^
է
Այս
բսլ՚֊ՐՐ
մանրամասնութիւններ
են ։ Պ^՝^
տութեան
վրայ
ճնշող
մեծազոյն
ծանրութիւնը ,
կէս
միլիոն տարաղիրնեբոլ
Հարցն է։ Տարագիր -
ներր ցրուած են վրանաքաղաքներոլ
ւՐէշ , իւրա
քանչիւրր
5էն մինչեւ.
25
Հազար
բն՚սկչոլթեամբ։
Անոնք յուշարարն
են եղերական
կացութեան
մր ,
որուն բարելաւումը, ոչ
միայն
յորգանանեան
կառավարու
թեան
, այլեւ բրիտանական
պետու -
թեան ու նաեւ ՄԱԿի զլէսաւոր
մտաՀողոլթիլննե–
րէն
մէկր կր Հանղիսանայ •
Թ– Ա. Թ–
ԷՋԵՐ ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ
ՊԱՏՄՈՒԹԵՆԷՆ
Լ ֊
ՎԱՀԱՆ
ՎԱՐԳԱՆԵԱՆ
կուսակալը
միեւնոյն
ատեն կ՝ազգարարէ
.
Զղուշացիր
մանաւանգ
սպաոնա լիքնե րով
կաշառ առնելէ : Եթէ տառապէս
չգոբծագրես
խորՀուրղներս
, այս
6սւհ|ւլ1էՀք41
առաշ,
պիտի
կրես պատիմ մր որուն ծանրութեան
մասին զա -
ղափաբ իսկ չունիս» :
Ոստիկանական
տեսուչլ՛
, որ ա յդ տարին
յա
շողած ^" Աեբաւ։աէւոյ
ւ/օրանսցին
միւս
Հայթայթե
լու պա յմ անաղրո
ւ, թիւն
ձեռք
բերել Ա ե բաստացի
մ սա՚իաւ^առ
ՓիթօԼան
Սիմօն
աղային Հետ (անոր
անունով)
, անոր կը Հաղորդէ
կուսակալին
Հրա -
Հանղր,յանձնարարելով
որ տեսնէ սա
ճաՀիլներէն
մէկ
քանին եւ անոնց Հաղորդէ
կուսակալին
Հրա -
Հանդները,
այլապէս
կաիսաղանր պաարաստ է :
կուտայ
անոր բռնուած
ցանկէն
քանի մր անուն -
ներ,
՚լլոլէսն
րլլալով ՎաՀան Վարդանեանր
։
Աիմոն աղա կր պատաՀի Արամ
Երանոսե՚սնէւն
ոբ նոյն ցանկին մէշ արձանադրու ած է , կր կար–
ղայ
անոր երկար բարակ
ք՚սրո՚լ
մբ,
^ոտքդ
պագնեմ
, Արամ վաղ անցէք սա ձեռնաբկէն
, ամ–
բողշ Հտյ ազզ
ը ձեռքէ կ՛՚երթայ»
:
Ընկեր
Ար՚սմ կր տեսակցի
րնկեբ Պօղոս Թէլ -
լալեանէ՚ն եւ ՎաՀան Վարղանեանին Հետ :
Եթէ կուս՚սկալբ
մեզ ձերբակալել
տայ ,
մ էկ
օրէն
միւսը մեր կազմին
անդամները
պէ՛տի
եռապատկոլին
։ Ա՛ենք ՛լագանի
կը գործենք
ու չա–
՚իաղանց
ղ՚լոլշոլթեամբ
կ՝աբձանաղրենք
մեր րն–
կերներր։ Աեր ւէրայ դործաղրելի
խստ"
ւթ էււննե ր ր
դործր պիտի Հրասլարակեն եւ պետութիւնը աշ -
խատած
սլիտի րլլա յ մ ե՚լի Համար
յ
կուսակալր
"(էաք է ՚էաէսնայ
մեղմ՛է աւելի։
Ուրեմն
աոաւել
քան
երրեք պէտք է լծուէ՚նք տենգադին
աշէսա -
տանքի : Լուր ւչրկեցէք Եաբասաբ եւ քԱորսան՚ս ,
"Ր"(Է
Ս
Ղ/՛
՛քեր ձերբակալութեան
պա բա՛լա յէ՛ն լ^ -
ղ ո ւնա կնե ր ր գան մնան քաղաք
, մեր գործր չա -
ր ո ւնա
կ ելո
լ •
Ընկեր Վարղանեան
բոլոբովի՚ն կր լքէ իր Հօր
օ՚լնելոլ
ղբաղումներր եւ էւր գէ՚շերն ու ցերեկը կր
նուիրէ
կաւլմ ակե
ր պական ա շխատանքնե
բու
, մեր
րնկեբնեբու
թիւր
80^1
բարձրացնելով
120/՛,
քա
նի մը ամսուան
մէշ։
Այս
անցքէն
15
օր մը վերշ ՎաՀան Վարդան -
եան կը պատաՀի ճ– Ա –է՛ն ։
- Ո՛՛ւբ ես
15
օրէ մէշտեղ
չկտս, երբ այն
քան պէտք
ունէւնք քեղէ՛ ;
Րանտա րկո լած (, է՛ , կր պատաս էսանէ ճ –Ա •
— ինչո՛՛ւ
ձեւով մր լուր մր չգրկեցիր •
Ոստիկանութեան
ընգՀ • տեսչէ՛ տանը պար -
աէղէ՚ն
աւազանը կը նոբոդէ ,
թշուառականը
թուէս
15
օր մը առաշ շուկան ինձ
պատաՀելով
րսալ
%
ճ • , կռունկներբ
կը թռչթն կոր • • •
ՄտածԼցի թէ շունը իմ կեղծանունիս
կ՚՚ակ -
նարկէր եւ կարծեցի թէ ղիս պիտի ձերբակալէր
,
րա յց ւիոէսան ասոր ըսաւ ։
Ծեր տան պաբտէզին
աւաղանը
նոբոգու -
թետն կր կարօտի
, կր սպասեմ որ Հարկ
եղած՛ը
ընես։
Կ՚նեցէ։ աւաղ, կիր, քաբ, մնացի
իրեն տու
նը աշիսաաելով
առտուն
մթնշաղէն
մինչեւ երե -
կոյ, երբ այլեւս
անկարելէ։
կ՝րչլար տեսնել, կե -
բայ
իրէսոՀանոցէն ու Հազիլ պրծայառանց
բլ^իոն
մը գանձելու
։
Հոգդ
մի րնեբ, կ՝րսէ ՎաՀան
, երբ Գաչ -
նակցութիւնը
գանէ ոսկի Հանքեր
, քեղ պիտի Հա–
ւոուցանէ քու
15
Օրուան
այս ձեւի բանտարկու -
թիւնդ
...
Վրայ կր Հ ասն է՛ Օսմ՛ • ԱաՀմ անադրութ իւնը :
՛իա շնակցութ
իւնր կուտա
յ իր առաշին
Հբապա րա
կա յէւն
րան ա իսօս ո
լթ
ի ւն ր , ուր կր իսօսին Վա -
Հան
, ինչպէս նաեւ րնկե ր Ա . Ե րանո սեան եւ Գ •֊
Ջարմանեան
: Րանա խօ՚ա ւթիւն
ր
Հ՚սղիլ
լրացած ,
քանի մր անձեր
, րնկեր
ՎաՀսւ՚1ւ
Աեծ^ատուբեանի
առաշնո
րդոէ
թեամ
ր կր ներկայանան
ՎաՀան Վա բ–
դանեանին եւ կր յայտնեն թէ իրենք ալ Գաշնակ–
ցականներ
են եւ ունին
60
անգամնեբ
,
անշատօրէն
զաղմակերպոլւսծ–
ել կ՚՚առտշարկեն
իրար
միանալ։
Այս անշատ
կազմին
, վրայ, ոբ կբ կոչուէր
«կցորդ
Գաշնակցականներ»
պիւտի
իսօսիմ առան
ձին
:
խանղավառոլթեան
օրերր կր սկսին : Մեր
անգամնե
բու
թիլը կր բարձրանա
յ , մ իա յն քաղա–
քիւն մկշ,
850/;
Բարսեղ ՇաՀպաղ եւ
Հիւսէյնիկցի՜^
կարօն կուդան Աեբաստիա
, շրշանա
յին
մողովներՀ
իրարու կր յաշո րգեն
, մեր րնկե րնե
բու
ող I,
լորու–\
թեան չավւ չկայ։ Այդ ոզեւորութիւնր
վառ պա -
Հե լու ա շխատանքնե
րուն
գլխաւոր մէկ մասը
կը
ծանբանայ
ՎաՀան Վարգանեանի
ուսերուն
։
(2)
ԱծԲԱԱՏԱՏԻ
Մէլ ,
Fonds A.R.A.M
