« & Ա Ռ Ա Ջ »
Զայն մը ^աԱԽուԱհն
•քԱՄԷՐՈՒՆ
(սեգր. Ափրիկէ)– ֊
Տուալա,
կեդրոՆ
՝Բամ էրոլնի
, աՆհ՜անօթ
նսւլսւՀանգիսա
մ ր
շւձւէոերուն
Համար,
աննչան կէա մր
ափրիկեան
քարաէսին
վ ր " ՚ յ , Համեսա
գիւղաքաղաք
մր
եւրո
սլական ակնոցոփ,
սակայն
սիրտր
ամբողք
Հասա–
րակաէէային
Ափրիկէի
I
Այո
, րարաիսոէ% սիրտր :
Աիրելի
«Յաոաի
,
այստեղ
գմուա
ր է
գտնել
որեւէ պատմ ական
Հետք , ոչ ալ
չքեղութիւՖ ,
փ^սն
ղփ գեո. նոր աոնու ահ՜ են իր
կաղմակերպու–
թեան առաքփն
քայլերը
։
Բաղաքր
աւելի ուչագրաւ է իր վաղուան
մե–
ձութեամր
քան ներկայ
կերպարանքով։
Ընգարձակ
քաղաքներ
րուսաձ՜ են
Ծ՛ոյրագոյն
Հարալա
յին Ափրիկէի
մէք, այն վա յրերուն
վրա
յ
որոնք մէկ գար առաք ճաՀիճ կամ անապատ
էին։
Այոոչէ" աչ պիաի
րլլայ
վաղուան
Տուալան ;
ք՛ր ներկայ
վիճակին
մէք, Տուալան կր մարմ
նացնէ
ամրողք
Բամէրունր
ել Հասա րակած
՚Ավւր ի–
կէն
: Անէ միակ
նաւաՀանղիստր
ուր կր
Հասնին
էւրոպայի եւ մանաւանգ
Յէրանսայի
ուտեստեղէ–
նր ու ապրանքներր
, որոնք
բեռնակիր
ինքնա -
շարմներոլ
միքոցաւ կբ փոթաղբուին
երկրին
թո -
րերր եւ ուրիչ
երկիրներ :
Բնակիչներ կան այլաղան
աղղե ր է : Տուալա
յի
մէք առաւելապէս
կր գանենք
Ա՛երձաւոր
Արե -
օգտագործման
մէք իրենց
զղայնոլթեան
արտա -
յայտութ
իւնր ինչ գոյն է ստացած
%
Գալով
նորագոյն
դպրոցին
, ատենէ
մր ի վեր
աւելի
կեղրոնախոյս
չարմում ի մբ
Համ ամ իտ է ,
րսել կ ոլղեմ թէ աստիճանարար
կր
Հեռանայ«թո–
նալիթէ^ի
դրոլթենէն
: իւ գ ե ռ չեմ խօսիր
մոլե
ռանդներու
մասին
որոնք այգ գրութեան
դէմ կա
աարեալ
պատկերաքանդի
գեր մրն են
ստանձնած,
իրենց
պայքարր
անրմբռնելի
ծա
յրա
յեգութիւն
-
ներու
տանելու
աստիճան
։
Հետեւարար
կբ աեսնէք թէ նորագոյն գրպ -
րոցր առ Հասարակ
իր արտագրռւթիւեներով
չէր
կրնար ծառայել
իմ բուն նպատակիս
: Ա՛ենք ի տես
այգ
երեւոյթին
յաճախ
կարօտի
ղգացումռվ
մրն է
որ մեր նա յուածքր
կր յառենք
դարձեալ
դէպի ետ,
գէպի Պաիս , ՊէթՀովրե կամ Աքառլաթի
եւայլն,
որոնք արգիական
գպրոց
ին ի գռբծ գրած
գաչնտ–
լո րմ ան բացառիկ ուղարտռլղի
ձեւերէն
չատերր
արգէն
կի բաբ կած
է ին ատենօք
րա յց
Հանճարեղ
ճարտարութիւնով
մր ել իր բուն
տեղէն
: Պաա–
ճառներէն
մին ալ այգ է որ Պախ, օրինակի Հա -՝
մ ար , որ Հակառակ
երկու
Հարիլր
տաբի
առաք
ստեղծագռրծած
րլլալուն,
այսօր
աւելի
քան եբ––
րեք արդիական է մեղի
Համար :
յ՛մ այս ծրագիրս
ինձ առիթր
ստեղծեց
նաեւ
ձեռնա րկե լու
ա յգ
ուղղութեամր
24
կտո
րնե
բու,
Հեղինակութեան
որոնցմէ
կարեւո
ր մաս մբ աւար
տած
եմ արգէն :
Հրամեչտ
առնելէ առաք
քերմօրէն կբ չնորՀա–
ւորեմ
զինքբ,իր
րաղմակռղմանի
տաղանգր ոչ մի
այն
իբրեւ
՚էայելք
մեղի մատուցած
, այլեւ ակա -
գեմ ական օգտակար
զազափար
ի
մ ր
մ
իացուցած
րլլալուն
Համար
է
գ.
ԲԷՐԷԱԹԷՃԵԱՆ
՚-^ԼՔՅէներ,
Արաբներ
(Լիբանացի ու
Առւբիացի)^
Տոյներ
, ռրռնք կարծես
առեւտուրի
մենաւոր
Հն
ունին : Ասոնք
իրենց
երկրին
մէք Համեսա աչ -
իսաաաւորներ
էին, մին քորեպան
, միւսր
բեռնա -
կիր
: Եկած
են Տ
ռւալայի
ճաՀճային
ափերուն
վր—
րայ ու զոՀողոլթիւններոլ
ու խիսա
խնայողու -
թիւններու
չնորՀիւ
դարձած
են փոքր վաճառա -
կաններ , չատեր ալ՝ փարթամ
ռ ւն ե ւո րնե
ր : Հա-
կառակ
իրենց
Հարստութեան
, մնացած
են
թերա–
Կ,էրթ։
Հարստութիւնր
ե՞րբ կրցած է չտկել ռա -
միկին նկարագիրր.
, ,
Բամ է րռւն
զերմ տնական
ղ աղթավա
յր
մ րն էր
նախապէս
, իսկ այմմկր
գտնուի
ֆրանսական
թե
ւարկութեան
տակ :
ք՚՞նչ
կ՝րնեն
Ֆրանսացիներր։
ինչպէս
Փարիղի
մէք.
Հոս աչ մեծ մասով
կարեւոր
Հաստատու -
թիւններու
դլխաւոր
պա չտօնե անե րն են :
Տ եսակ
մր մենա էնորՀ՝
իբենց
Համար :
Ունին
մեծաՀարուստներ
, տէր պանանի ան -
ծայրածիր
դաչտերոլ,
քաքայոի,
սուրճի
ու ձգա–
թէմի
, երկրին
խորերր
:
Թէ
Հինուց եկոգր, թէ նորեկր րախտ
վւնտռե–
լու
կուղ ան Հոս : Անոր այլուր
Հաստատուն եւ ո–
րոչ
գիրք
ռւնի, ոտք չի գներ
այստեղ,
այս տա -
մանելի եւ վտանգաւոր
կլիմայի տակ, ուր օգբ
նեգացոլցիչ
է իր սաստիկ
խոնալու
թեամ
ր :
Բ–
ՈԻԶՈԻՆԵԱՆ
ՄԵՌԵԼՆԵՐՆ
ԱՐԹՈԻՆ
ԵՆ
ԶԱեՂԿՐ
ԳԱԻԱՌԷՆ
ԱՊՐԻԼ
\\–24Ը
ՎԻԷՆԻ
ՄԷՋ
Ապրիէ ամիսն
երբ որ կուգայ
մեր սրտերէն
ալ
արիւն
կ՝երթայ
...
Այս
քանի
Ասլրիլներ կր
սաՀին
կ՚երթան,
րայց
մեր ցաւերն
միչտ կր մնան
• • •
Որքան տարիներ
անցնին
ու ՀԼւննան , մեր Աեծ
Եղեռնի
օրերն ալ կարծես
ա յնքան կր նո րոգո
լին
կր թարմ անան
• • •
կր յիշենք
ա յն զարՀուրելի
անցքերր
, ո–
րոնց ղոՀ գացին
տարաղիր
կա րաւաննե
ր ր ,
իրենց
գլուխն
ունենալով
մեր րնտրանին
, լուսաւոր
գէմ
քե րն ու տտգանդներբ,
դբչփ ու լեզուի վարպետ -
ներր
.. .
Մ ոխիր դարձաւ
մո
ղռ վո լր դ
մ ր ամ րողք , քա
ղաքներ
ու գիւղեր
Հոծ րնակչոլթեամբ
, գողգո -
քուն
ծերունիներէն
մԼւնչեւ
երախաներր
,
բոկոտն
օրեր ու չաբաթներ
ռւ ամ իսներ , կա յանէ
կա
յան
,
անօթի ու ծարաւ
չատեր
ենթակա
յ վա յրագ ու
լպիրչ
կիրքերուն
թրքական
վոՀմակներռւ
, քանի
ներ
ճամբան
ինկան, անտէր
եւ ան/լենգան
...
Աստուած
կա՞ր թէ չկար ա յգ
օրերուն :
Մոնկոլ
ցեղն
ուզեց
չտփուիլ
Հայկեան
ցեղին
Հետ,
անոր բնաքնքոլմովր
տիրանալու
Համար
մեր
Հռղերուն
։
Ու գ ե ռ նոր կ՚արթննան
աչխարՀի
վարի^եբբ
լ
ցեղասսլանութեան
մասին
օրէնքներ
Հանելու
Հա —
մար, տառապած
, գաղթական
ԼեՀի մր
քանքերուն
չնո
րՀ
իլ
...
ԵԼ
Թուրքն
անգամ կր ստո րագրէ
թո
ւղթ
ր , իր
ալէիւնոտ
ձեռքե բով :
՝
Ո՞ ւր է Լ՛ն երբ
աչխ՚սրՀ
մ բ արիւն
արցունք
կուլար
, երբ երկինքն
իսկ կարմրած
էր , երբ
Հա
յոց
աղիողորմ
Գիչերր վեր կր բարձրանային
...
Բալց եւ այնպէս
մեր ղոՀերբ
միչտ
արթուն
են
եւ
Հաչիւ կր պաՀանքեն
, միեւնոյն
ատեն
յաքորդ
ՎԻԷՆ (Ցառաք).–. Եթէ չեմ սխալիր, մեր
գաղութր
միչա
ալ առարութիւնբ
չաՀած է Հա -
մաղգային
տօնա կատա
րո
լթ
Լւանց կազմ ակերպու -
թեան
մէք։
Այս
տարի
ալ, չաբաթ
իրիկուն,
\4 Ապրի
էին
,
Աէրքլր
կաթոլիկ
սրաՀին
մէք , նախաձեռնոլ
-
թեամբ
Հայ կամաւորներու
եւՄարտիկներու
Մի
ութեան
տեղի
ունեցաւ
կոկիկ Ագատօն
մր :
Բեմին
խորքին
վր այ
մ եծատառ
«Տարգանք
Ապրիլեան
նաՀաաակնեբուն»բ
ել մեբ
չողչռղոլ1ք
եռագոյնի
սեւաղարգ
պա րղո
ւմր
նաՀատակնեբու
իսորանին
առքել,
սրաՀին տուած
էին
խորՀբդալոր
երեւոյթ
մր
Հ
« Արաքս » երգչախում րի «Տէր
Ոողոբմեա–»էն
վերք. Հանդէսին
նա/սագաՀր,
կ.
Տէրմոյեան ,
քանիմր
խօսքով
պարղեց
օրուան
իմաստր
եւ Հրա
ւի րեց
երկիւղած
րագմ ութիւնր
յոտնկա
յս
յարգել
մեր
րաղմաչարչար
մարտիրոսներու
անմաՀ
յի -
չատակր ;
ՀեաղՀետէ
ել բստ յայաագրին
մեներգ ՚^Ր
(Կոյբ
Աչուզր)
երգեց
բեմին
ետեւէն
Նոր
Աերուն–
դի կողմէ՝
Բէկէլեան
։ Տաքող
արտասանութիւն
մր
րրաւ
Աիամանթոյէն՝
Տ– Աաթոսեան
(Հ. Ա. Ը՛
Մ •) , Վ^ասպոլբականցիներոլ
կռղմէ »Աեւ քցաւա -
ր»բ արտասանեց Պ– Ա՛ հ)լոյեան , եւ ապա
խօսք
առաւ
Հ.
Տ՛ Գ– կռմիտէի
նե բկա քացուց
ի չր Ա.
Գա
լո
լս
տ ե ան ռբ արգա
ր գաոնութեամ
բ
ձադկեց
գաս
մր մարգոց
բացակա
յութիւնր
: Տիկին
Վ–
Ռրստիքեան
մելամաղձոտ
ձայնով
երգեց
«կռուն–
կՖր ։Իսկ
ԱանուՀիներու
եբգչաիսումրր
Հ . Տ • Լե
ւոնեանի
ղեկավա րութեամ
բ օրուան
պատ
չաճ
եր
գե ր ե րգե ց ո րոնք խո ր տպաւո
րութիւն
ձդեցին
ներ1լաներուն
վրայ
ւ
Օրուան
բանաիսօսր Պ • Կ • Փօլաաեան
ղրաւոր
ճառով
մր, կուռ
եւ կրակոտ
, ո
լն1լնղի
րնե
րոլ
առ—
քեւ
պա րգեց Ադատօնին
վեՀութիւնր
, նաՀատակ -
ներու
մ եծ ա րման
իքր , յուղուած
չե չտե րով պա -
Հանքեց երախտտգիտռւթիւն
, քանի որ «անոնք
մե
ռան ո րպէսղի
մենք ասլր ինք , անոնք
զոՀոլեցան
ո րսլէսզի
ապրի
Հայ մռզովռւրգբ.
.
.» I
Ա գատօնբ
վերքացաւ
երգչախում
բի
կոգմէ
երդուած
Տ է ր ո ւնա կան
աղօթքով
( Եկմ ա լեան) ;
Ա. Րիւղանդացի
սեբունգներուն
փոխանցելով
քաՀր։ •
Անդամ
մր եւս , խոնաբՀելով
անոնց
անծանօթ՚
Հողակո յտե րռւն առքեւ , նո բոգենք
մեր ուիստր :
ԵԼ փոխանակ
ծաղիկներու
եւ խունկերու
, ա–
կանք տանք անոնց
աղերսին
, վերքին
սլատուիրան
քին
, կտակին
. . •
Եթէ
մոռնանք
իրենց
մեր ուխտր,
պիտի
չու–
չանա
յ անոնց անէծքբ
յ
Անոնք
թէեւ
մարմնով
կան , բայց
Հոգիով
մԼ՚չա
արթուն
են ու կր Հսկեն
մեր վբայ ;
Ա՛ղբիւ ամիսր
սեւ գիծ մրն է Հայոց
Ագգե
պատմ ութեան
մ էք :
Աուգի
օր է այսօբ
ամէնռւս
Համար,
ուր ոբ
ալ գտնուինք ։
ՄԷՆ - Աէ
«8ԱՌԱՋ»Ի
ԹԵՐԹՕՆԸ
(35)
կ. ՊՈԼՍՈՑ "(ՐԱԻՈՒմԸ
Հազիւ
ութ Հազար
պատերազմիկներ
ունէր
մզռններով
երկայն այգ պատնէչներուն
վյւայ ցի -
րոլցան
։ Այս Համբաւաւոր
պաշարման
բոլոր
պատմ ագի րներր
զարմ ացնոգ
տարօրինակ
պարա
գան
ճիչգ ու ճիչգ այս է աՀաւասիկ
; Բոլոր սլատ–
մաբաննեբբ
Համաձայն
են այգքան
անՀալանական
ա յս իրողութեան
մ ասին
. Ֆրանցէս
ալ
աւելի
փոքր
թիլ–
մր կուտայ եւ կ՝րսէ թէ ճիչղ. ու
ճիչգ
չորս Համաղար
ինբ Հարիւբ
եօթանասուներեք
յոյն
սլա տ ե բ ազմիէլնեբ
կա
յին , մ էքն
րլլալով
նաեւ
կրօ–
նաւորներբ,
աբեղաներր եւ ամէն
կարգի կամա —
ւոբնքքբբ, եւ ատոնցմէ զատ մօտ երկու
Հազար օ—
տարներ
: Բայց
կ՚երեւի
թէ այս վերքինր
իրակա -
նէն
քիչ մբ վար է :
Այգ
փ՚՚ՔՐէ^
բանակին
ամենալաւ
տարրբ
ա—
պաՀովաբար
կազմ ուած
է ր Վենետիկէն եւ ճենո–
վա
յէն եկած
երեք Հազար իտալացի
կամ աւո
բնե -
րռւ
գունդէ
մր, նաեւ քանի մր կրետացի,
Հռոմա–
յեցի , սպանիացի
վարձկաններէ
: Միքին
Գարու
լատին
Արեւելքի
պաամութիւնբ
րնե
լու
պէտք
*
չկայ
րացաւորելու
Համար թէ ինչո՚^ւ
ճենովա
եւ
Վենետիկ
գոնէ
Տո յներուն չափ չաՀ
ունէին ոբ
Պոլիսր
Թուրքերուն
ձեռքբ
չիյնայ :
Անգամ
մր որ Բիւզանղիոնբ
եւ
Նեղուցներ
ր
Ա ուլթանին
լուծին տակ
իյնային՝
Աբեւե
լքի
երկու
մեծ
Հանրապետռւթիւններուն
Աեւ Ծովու
եւ Ագ -
ր իական
ի առեւտրական
ի չիսանո
ւթ Լււն ր եւ
ռւմր
ա յլեւս կր վերքանար
% Այս
Հերոսներու
Լսմբակին
եթէ
աւելցնենք
ՈոկեղքԼււբի
մէք դիզուած
նաւե -
բուն մօտ երկու
Հազար նաւաստիներր,
պաչտպա—
նու թեան
ումին
վբա
յ գրե թէ կատաբեալ
գաղա–
վւար մր կ՚ունենանք :
« Այսպէս
ուրեմն,
կ՝րսէ Պ՛ Փիրս,
մէկ
կող
մէն
Հրաչալի
բանակ
մր եօթանասուն
խոչոր
թլ^—
գ անօ թն ե ր ռ վ եւ Հարիւբ
յիսուն
Հազար
զինուոր -
ներով,
որոնց մէք գոնէ
12.000
Ենիչէբի, այգ մա–
մանակին
քալագոյն
զինուորներր :
Մ իւս
կոզմ է՝ ա յգ
անՀուն քագաքր
սլա չտ սլա–
նելու
Համ ա ր
ղբե թէ տասն անգամ
աւե
լի
պղտիկ
ումմր,
մօտ
ութր Հագար
Հոգի,
ազնուականներ ,
քաղքենիներ
, աբեղաներ,
օտար
վարձկաններ ,
ղինուորներ
, վ աճառ ա կաննե
ր եւ վենետիկց
ի կամ
ճենռվացի
նաւաղ^ւեր :
Մինչ
Պ՚՚լԼ՚՚՚ր
պաչտպանելու
Համար
Հազիւ
Հազ
ինր Հաղար
քր
ի ս տ ոնե անե ր գտնուե
ր
էին՝
սլա չա րող
բանակին
մ՛էք ե րեսուն
Հազար
քրիստռն–
եաներ
կա
յին , մ եծ
մ ասով
Ա երպ , Պուլկար
, Հո
ռոմ
, Հայ :
Պաչտ պանո գական
կա
ր գա գր ռ ւ թ ե ան ց մէք
կա յ՛՛եր
խո րՀ րգա կանր ,
գլխալո
ր
օգն ա կան
ր ,
ճԼ՚ուսինեանի
ճենովացին
եղաւ : Ինք անձամ բ կր
Հ րամ ա յէր
պա չտպան
բանակին
չարմուն
ումերուն
Հետր բերած
եօթր
Հարիւր
զինուո
րնե բուն
,որռնց–
մէ
երեք
Հարիւրր
նաւազներ
էին ել չորս
Հարիւ
րր
«ղրաՀապաա»
ղփնուորներ :
Առաքին
օրերր այդ զԼւնուոբներբ
պաչտօն
ու
նէին սլաԼապանելոլ
պարիսպին
այն մասր, որ կը
տարածուի
Ա. Պոլսոյ
գռնէն
մինչեւ
Պլաքէբննե -
րր : ԱյնուՀետեւ
Լիկուսի
Հովիտր
ղրկուեցան ա–
նոնք՝
ամէնէն
աւելի
քաք
Տոյնեբու
Հետ,
ռբռվՀե–
տեւ պաչտպան
ւթեան
ամէնէնտկար
կէտր
Հոն էր
եւ Հոն կեգքոնացան՝
թուրք
մ ա րտկոցնե
բու
Հաբ–
ուահր : Աեր բոլոր
պատմելփքր
Պարպաբօի
յ ո ւ -
չատետրէն
առնուած է ։Այգ
անձր որ
այնքանթան–
կաղ
Լւն պաշարման
օբաղբոլթիւն
մբ ձգած է մե -
զի,
բմիշկ
էր , կամ աւելի
ճիշդբ,
վիրաբո
յմ ,Թ րե–
վիղանի
նաւերէն
մ էկուն
՛իբա յ : ի րպատմ
ութիւնր
այսպէս կր սկսի.
«Ես
անձամ
բ գտնուելով
Պոլսո
յ
գմբախտ
քաղաքին
մէք, քանացի
թուղթի
վրայ
պառկեցնել
րռլոր յետագա
յ գրածներս
, Հանգուցեալ
Ա ուրա–
տէւ ղաւկին՝
թուրք
Մ ԷՀմէտ
սլէյին
րրած պատե
րաղմին
վբայ,
պատերաղմ
, որով
տիրեց
վերո -
գրեալ կ . Պոլիս
քաղաքին
• . . իմ պատմ
ութեանս
՚ ^ է ք պի՛ոի կարդաք
օրր օրին բոլոր
պատերազմնե–
բուն
նկարագրռւթիւնր,
առանց
րնգմիքումի
, րս -
ԷԻԴԲէ^
մինչել
քաղաքին
դժնդակ
ել տխուր առ -
ման
վերքր » :
Ըստ
այս սլտտմագբին
ուրեմն
,
կոստանգին
կայսրր
իր պալատէն
մեկնեցաւ
ապրիլի
վեցե -
րորգ
օրր եւ իր րնգՀ • բանակատեղին
գնաց
Հաս–
աատեո
Լիկոսի
Հռվտին
մէք , Բարիսիոսի
դրան
մ օտ :
Fonds A.R.A.M
