ԱքԻԱՋ»
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ
ԱԿՆԱՐԿ
սոււէտ գ ր^ Կ սՆՈԻ(^ է ^Ն Կ.Րմ8
Աանչէաթրի
Համալսարանին
ււոլ.սւսկան գրա
կանութեան
գասախօսր,
՛՛Ի ճ"րճ Ր ի լի ,
երկար
յօգոլածով
մր կր վերլուծէ
խորՀրգային
գրակա
նութեան
այսօրուան
պաակերր։
կ՝ամփոփեմ
Հիմնական
մասերր •
կրնանք
վէճարանիլ
խորՀրգային
գրականու
թեան
նպաաաէ^երուձւ
կամ որակին
մասին,
ր՛"
յց
գմուար թէ կարենանք
քննել
անոր
պաամական
ղարգացումր
: Անոր
իւրաքանչձււր
նոր փուլը օգ
նած՜ է պարղե լու քԱ • Մ իութեան
անաեսական
,
կերա
յին եւ քաղաքական
կազմուածքը
։
Արեւմաեան
գի՚"՚"1յՐ,
րնականարար
կր փ լ ^ –
առէ
նախ որակ , ինքնատպութիւն
ել արտասովոր
րան
մը։ Բայց,
1932^^5՛
ի վեր մասնաւորարար
,
խորՀրգային
քննագաաութիւնր
գլխաւոր
շեշտը
գրած է « յեղափոխութեան
ղարգացման
ճշմարիտ
ցոլացումին
վրայ » , այլ խօսքով
գրականութեան
եւս վերապաՀած
է կոչում
մը ոշ միայն պատկե
րացնելու
լ
^կերային
րարեշրքռւյ
ի գլխաւոր
ձրգ—
առւմներր,
այլեւ
Օգնելու,
որ
այգ
ձգտումները
իրականանան
:
Հ կուսակցութեան
գիծր»
պա րտագրո
ւեցաւ
1946/5՛
րոլոր
գրողներու
Համ ար եւ
կատարուեցաւ
ա յ ն
ուշագրաւ
Հաստաաում
ր , թէ
«խո
րՀ րղա
յին
գրողները,
պետութեան
շաՀերէն զատ ուրիշ որ եւ
է
շաՀ չուևին» : Անցեալին
մ՛էք , րարձրէն
եկած
ա յսպիսի
յա յտ ա ր ա ր ո ւթ ի ւննե ր կր ձզտէին
աւելի
լայն
աքակցութիւն
ապաՀովել
կուսակցութեան
քաղաքական
ձեռնարկներուն
, քան ստիպել
որ
|Լ11—
լՈր
գրո՚լնե
ր ր
ան կո ւս ա կց ա կանն ե րն ալ
մէքն
Ր1լաւով
խստիւ
գռրծագրեն
գաղափարական
պաՀանքներր
(1920
եւ
1930
թուականներուն
կու -
սակցութեան
կեգր . կոմիտէն
մէկէ
աւելի
ան-
գամներ
միքամտած
էր
ծայրայեղ
կուսակցական—
ները Հակակշռելու
ել Հռ ւգե կիցնե ր ը» կամ՛
աւելի
շափալոր
տարրերր
պաշտպանելու
Համար) :
կեգր. կոմիաէի
14
Օգոստոս
1948
իմուակիր
որոշումր
պարղօրէն կր Հաստատէ
, թէ րացո
լած
է նոր շրքան մր, ուր պիտի Հետապնղուի
աւելի
գործօն
քաղաքականութիւն
մ ր եւ պիտի
քնքուի
սաՀմ անագիծ
ր « կո ւս ա կց ա կան
գրոզնե
րու
րքի -
ի ի ն
եւոչ - կ ուսակցական
գրռզներոլ
մ՛ եծամ
աս
նութեան
մ իքեւ : Շ եչտոլած էր նաեւ
յաւելուա -
ծական կէտ մր, թէ խորՀրգային
գրողներր
պիտի
չենթարկուին
քաղքենի
Արեւմուտքին» : Եւ վեր -
քապէս կր պաՀան
քո լէր , որ խորՀ րգա
յին
գրող -
ներր գռ րծագրեն
Լենինի
րանաձեւած
սկղրունք–
ներր :
« Լենին
կ՛՚ըսէ , թէ ղրականութիւնր
ապա -
քաղաքական
չի կրնար
րլլալ կամ չի կրնար
մշակ–
ուիլ
Հ. արուեստր
արուեստին
Համար»
սկզրոլն–
քով, այլ պէտք է գլուխ
Հանէ կարեւոր ել յա -
"–՚"քգիմ ական գեր մը րնկերա
յին կեանքի
մէք» ;
Արգ
1
որքան ալշատ յիշուած
րլլա
յ Լենինի
անու
նր,
անոր այս տեսակէտր,
մեր կարծածին Լ՚"փ
միշտ
շէ
կիրարկոլած
Խ • Միութեան
մէք։
Մինչեւ
Աթալինի
բա րձ րա ց ո ւմն էր որ Լենինեան
"կրղ ~
րո
ւնքնե ր ր յարաճուն
կի բար կում
մ ր ունեցան :
Լենին, իր « կուսակցական
պատմութիւն
եւ
կուսակցական
գրականութիւն»
յօգուածին
մէք
(1905)
կր պաչտպանէր
այն տեսակէտր
, թէ Հգը–
րականութիւնր
պէտք է ունենայ
կուսակցական
զրոչմ : Ատիկա
չի կրնար
նկատուիլ
րնչաղոլրկ -
նե րու
լ
^ղՀանոլր
ղատէն անկախ
ղործ մր։ Անկա—
րելի
է
ապրիլ
մարգկային
ընկերութեան
մէք եւ
անկէ անկախ
մնալ » :
՛հեռ
1905/5՛
Լենին նախատեսած
էր
աչխարՀի
րամ
անումր
ե րկու ճակատներու
եւ
բո րբո քում
ը
լ
^չաղուրկներոլ
գատին
։Ղ՚րողի
պա րտա կանո լթ
իւ–
նլ^ էր , իր կարծիքով,
միանալ
«յառա քգիմ ական»
կուսակցութեան
եւ իր գործէ
միացնել այգ գա
տին
յ
Լենինի
թղթակցութիւնը
ցո յց կուտա
յ , թէ
բաւական
իսնգիր ունեցած է Աս՚քսիմ
Կորքիի
Հետ,
անոբ Համակրանքր
կամ յարումր
առաւելութիւն
մր նկատելով
րնչաղուրկներու
գատին
Համար
%
«Ռուսական
մ ա ր քսականո
ւթեան
Հայր
Պլեխանո -
վին»
սլէս
Լենին գրական
քննաւլատ
մր չդ ր ,
Բ՚"յց
իր
րնկերային
եղրակաց
ո
լթ իւննե ր ր
արտակաբգօ–
րէն
իմաստալից
էին։
կորյւի,
1907/5՛
Հրատարա–
հ^Յ էբ ՚^էև Վհ՚ՂՐ
«Մայրր», որրնչազռւրկ գա -
սակարղփ
(պրոլետարիատ)
նիւթի
չուրք
գրուած
իր միակ
գործն
է ։ Պլեխանով
այս վէպր
նկատեց
չատ վէպապաչտ
ել զայն
րնկերային ու դեգաղփ -
տական
ձախողանք
մր Հռչակելով,
գրեց թէ «Կոր–
քի
բոլորովին
ան րնգունակ է րմ բռնե լու
Մ արքսի
վաբգապետոլթիւնր»
: Լենին
սակայն
, բոլռ
բովին
տարրեր
կարծիք
յայտնեց։
«ԱնՀրամեչտ
գիրք
մր»
կոչեց
զայն : « Մ"՚յրԸ»
պիտի կաբգան բագ––
մաթիլ
բանուո րներ ել մեծապէս
պիտի
օգտուին
անկէ »:
Մինչ Պլեխանով « Ա՚այրր » կր
քննագատէբ
ԽՄԲ՛
—Թուրքիոյ
վարչապետը, Ատնան Մեն–
տերէս, եետեւեալ յ ա յ տ ա ր ա ր ո ւթիւնն ըրա ծ է ա–
մերիկեան ա նթ ե լի թղթ ա կ ց ին ,
500
կ այաններու
լքիշոցաւ •
Հ ա ր ց ո ւմ -
1951/
րնթացքին
խաղաղռւթիւնբ
կ՚որելի՛^ է պաՀպանել,
ի՞նչ է ձեբ կարծիքր :
Պատասիյլսն
••
ՄԱԿի
իտէալնեբով
տոգոր -
ուած ագատ
աչիւաբՀբ
ամէն ինչ պիտի րնէ
19օ1/5՛
աշվսարՀ է խ ա ղա
ղռ ւթ քւ ւն ը պաՀ պանե լու Համար :
Զի բաւեր սակա
յն խաղաղութեան
ցանկալ
, ոչ ալ
բանէ
մ ր կր ծառա
յէ ա յս պարագան
Հռչակե
լը :
Պէտք է զօրանալ
, Հա ւա քա բա բ պտ յքարի
լ եւ Հա–
է աքա րա բ զոՀողութիւններ
կատարել
, չատ կարե
ւոր է այս պարագան :
քՏաղաւլութեան
սլաՀպանմ
ան
պա յքարր գա -
ման
պիտի
րլլտ
յ : Տ եղտեղ նախա յարձակներ
յոգ–
նեցոլցիչ
կռիւներ
պիտի
մղեն եւ միչտ
Հաւանա
կան է բռնկած
անխոՀեմ
կայհ
մր ՀրգեՀ
յառաք
բերէ :
Զափաղանց
լաւատեսութիւնն
ու
չափազանց
քոռետեսութիւնր
թ^ամի
են ողքամիա
միքոցնե -
բու։
1951/5՛
աղատ
աչխարՀին
կարգախօսր
պիտի
ըլլա
յ վտանղր
տեսնել
,
ՐԼԷ՛"Լ
աներկիւղ
, րլ -
լալ իրատես եւ ապագային
անՀրամեչտը
կատա–
Տնտեսական
եւ ապաՀովութեան
ի նչ տե
սակ
Հարցերոլ գէմ յանգիման
կր ղտնուի
ուր -
քիա :
Բ– աչխաբՀամարտր
վերքանալէն
ի վեր,
երր տեսանք ոբ աշխարՀ
ապաՀռվութեան
չէ Հա
սած
, ամենամեծ
կա բե ւո րո ւթեամ
բ մեբ
ազգ՛
ինքնապաչտպանութեան
գործին
լծուեցանք
: Այս
պատճառաւ ալ ինչպէս
պատերաղմի
տարիներուն
,
1945ք5ք /
վեր ալ մեր ելեւմուտքին
40
առ
Հարիւ–
րր յատկացուցինք
բանակին : Երբեմն
Հարիւրին
6 0 /
բարձրացաւ
մեր այս ծախքր։
Զէնքի տակ ե—
ղած
մեր ղինուորներուն
թիւր
Հասաւ
500.000/ է
Այս պատճառով իսկ չյ՚"ք
ողե ցանք
մ եբ
տնտեսա
կան վերե լքր ապաՀովե
լ : Արզ էն երկիրն ալ չէ
զարգացած
տնտեսապէս։
թուրքիա
այն
եւրոպա
կան
երկիրն է ո բ ղինուորական
մ եծագո
յն
ճիգը
կ՛՝րնէ եւ ուր կենցաղի
մ ակարգակբ
ամ էնէն ցա -
է–
Թուրքերը,
Հտ/չառակ
տնաեսա/լան
ՀարցԼ^,,^^
ղմռւարութեան
, կըքանան
պաՀպանել
գոնէ ի ^
րենց կեանքի
այսօրուան
մակարգակր։
Ասոր
մար ալ կը կարօտին
անՀրամեչտ
գբամագլոլխ^լ^^
բու,
Հողազործական
բերքերբ
աւելցնելու
^
մար։ Օաար
ղրամ ագլս ւխնե րու
մասամբ
պէ^^
ունինք։
ՎրստաՀ ենք որ այս օմանգակութեան
շը^
նորՀիւ
պիաի երաչխաւորենք
մեր
ապաՀովոլ^ ^
թիւնը
քանի որ մեր տնտեսական
քաղաքականու ^
թիւնր
առողք
Հիմեբու
վրայ գրուած պէտէ
ըլլայ.,
^
պալքաննե
րռւ
մէք
(Եուկոսլաւիա)
^թէ
խառնակութիւն
մր ծագի,
թուրքիոյ
վբայ թ՛^^
աղղեցութիւն
պիտի
րնէ :
^
Այս Հարցին
մօտենալու
է ռչ թէ
թրքական
այլ
աչիսարՀի
իսաղաղութեան
տեսակէտէն
. Եոլ -
կոս լաւիոյ
գիրքր
այնքան
կարեւոր է որ
անկէ
կամ
Պալքաննեբէն
ծագելիք
կռիւ
մը
՚ոեգ^լկս,^
Հանգամանքէ
գուբս պէտի եԱԷ :
^
ի՞՛նչ են Թուրքիոյ
փավւաքներր
Ատ
լան -
տ1ւանի
Ութ՛՛՛ին
մ էք առնուելու կամ Ամերիկ
ու յէ ն
երաշխիքներ
ուղելու
մասինւ
.
իլաղաղութիւնն
ալ պատերազմի
պէս ամ -
րողքութիւն
մր բլլալով,
անկատար
միքոց
մրն է
արեէ մտեան Ա իք երկրականի
ապաՀովութիւնր
ե -
րտշիսալորել
Աալանաեանէ
Ուխտով
I
Բորէայէ
պատե րազմ բ Հաստատեց թէ յարձակում բ եր ՚էո
ր–
ծուի
ւ.յն կէտին
վըայ, որ լաւագոյնս չէ կաղմա -
կերւցռւած։
Ամբողք
Աիքեբկբականի
ապաՀովու^
թիւնր
երաչիսաւորելու
է ։ Երթ
ապաՀովութեան
շ՚լթային
արեւմտեան
օղակը
կամրացնեն,
անՀ ր–
րամեչտ է սր Ամերիկայի
մասնակցութեամ
ր Արե–
ւելեան Աիքերկրականի
ապաՀովութեան
ցանցն
ալ
Հասս՛ ատուի նախա յա րձա
կին ճամ բան
կաբե լոլ ել
անթափանց
մ իացեալ ճակատով
անոր գէմ ե լլե -
լու Համար :
Վարչապետ
Ա էնտէրէս
խօսեցաւ
նաեւ Ա ար -
շրլի ծրաղրով
Թուրքիո
յ՛ տրուած
օմտնգակռլ -
թեան
՛էրա յ , ռրառաւե լապէս
յատկացուաՀք
է
Հանքածուխի
, երկրագործութեան
,
ճամբաներու
եւ
Հանքերու ու վւռիսագրութեանց
: Աակա
յն ա յս
օմանգակութիւնր
պէտք է աւելի մեծ չավւով
րլ–
լայ , քանի որմ ինչ
ուրիչ
երկիրներ
անտես
առած
են
իրենց
աղզ. պաչտպանութիւնր,
Թուրքիւ՚ւ
իբ
ումե րէն վեր ճիգեր կրթափէ
աղգ.
պաչտպանոլ–
էքէան Համար :
֊ –
քց. Ռ ուսիոյ
Հանղէպ
Լ՚՚՚նչ քաղարականոլ
-
գեղա ղիտական եւ մաբքսեան
վերացական
Հ իմ ե -
բու
վյւայ,
Լենին կը զատէր
զայն
զուտ գործնա -
կան տե սա կէտ
էն
, ա չքի
առքեւ
ունենալով
անոր
« խղճաՀաբիչ»
աղղեցութիւնը
բանուո
րնե րռւն վր–
բայ։
Աթալին
իւրացուց ել նո ւի բաւլո րծե ց այս
օղ տա սլաչտ գաաաստանր
:
1932/
կազմ ակե րպա -
կան բաբեկա
րգութ
իւններր
, Խ ո րՀ րգա
յին
՚լրող -
ներու
մ իակ Ա իութիւնր
,
բն կե ր վա րա կան իրա -
պա չտութեան
մ իակ
ծրագիբբ
, ինչպէս
նաեւ
Ժր–
տանռվիւ
1946/
պաՀանքներր
, որոնք գրականու -
թեան
մ էք քաղաքական
նկատումներու
նախա -
պատ
ուռ
լ
թիւն
կուտային
, աւելի
սերտ
յա րարե -
րութիւն
մր ստեղծեցին
կուսակցական
քաղաքա —
կան
ղործերու եւ զրական
աչխատանքներոլ
մի —
քեւ :
Այս պատճառով է, օրինակի
Համաբ,
ռր
«Լի–
թերաթուրնայա
կաղէթ»ի
(Գրական
Թերթ) ("Ը՛^—
րաղրական
կաղմր
էիոխուեցալ,
ղլիսաւոր պաչ -
տօններբ
յ անձն ռ ւե ց ան կուսակցական
ղործիչնե -
բու , բովանգակութիւնր
Հարիւրին
ութսուն քա -
ղաքական
գո յն առաւ եւ գրական
թերթ
մ բ լեց -
ուեցաւ
բացառօրէն
քաղաքական
նիւթերով
, ինչ -
պէս ճա րտա րա րո ւեստ
ի եւ կոլխոզի
մասին տեղե—
կութիւններ,
միքաղգային
լուրեր,
Բորէայի
պա–
սւերազմ
, Հակամերիկեան
քարռզռլթիւն
եւ «խա -
ղա
ղո ւթե
ան պա յքար» :
Այսպէս, « Լի թերաթուրնայա
կազէթ»ր
(1950
51 I
կր թուի
ըլլալ
իրենց , գրողներուն
/"^
« քաւլաքական
գաստ իա րակո
ւթե ան»
յատկաց -
ուած
թերթ
մր, քան գրական
անցքերու
օրագրու
թիւն
մր եւ քննագատական
մտքի բեմ մր։
Թերեւս
ասիկա
աւելի ապաՀով է գրռղ^ւերու
Համաբ , ո -
րոնք
, սխալելու
քիչ սլաաեՀութիւն
կ՝ունենան
:
Մեկնութեանց
գուռ րացած է՝ վերքի՛ն
երկու
երեք
աարինե
բու
րնթացքքւն
բացակա
յութիւնր
կարգ
մր Հանրածանօթ
ղբուլներռւ եւքննագատներռլ
եւ
մինչեւ
իսկ «Լիթ.
Կաղէթ»ի
մէք
1950/5՛
Հրատա–
րակուած է խմբաղրական
մր, որկր
գանղատէր
թէ «մասնագէտ
քննագատներ
գրեթէ
ոՀ մէկ
գործ
տեսան
վերքին
երկու
տարիներուն»
:
Ե րեւութապէս
, քնն ագա
տնե րր ղաղրած
են
գրախօսելէ
գիրքերբ
: ք^մբաղրականը
կ*ըսէ թէ
«քննադատներբ
աւելի քանզգուչաւռր»
եղած
են տ
Զարմանալի չէ այս , յ>անի որ
1944
45/5՛
Հակա
ռակ , բեմին
վբայ
կ՝իշխեն
ղաղափսքբական
գոր —
ծիչները :
Այ՚՚՚էէ"
էր կացութիւնը
1950/
"կիզբր,
րայց
ասիկա
չարգիլեց
րնզ գիմ ախօսռւթիւննե
ր ր եւ բե–
րանացի
վէճեր
տեղի
ունեցան
, մանաւանգ
194&—
47/5՛։
ժ ամ անակ
անցաւ
, մ ինչեւ որ Հերետիկո -
սութեան
ծուխլլ
բարձրացաւ : Եւ է
1950^
Տունէսէն
էր որ Աթալին,
պայթեցուց
Ն– Աառի
լեղուական
« սխալ » տեսութեանց
ռումբր։
Այս
պարագան
անգամ
մը եւս կը յիշե ցնէր թէ
գաղափարական
պայքարր
կը՝ չարունակուի
բոլոր
մաբղերու
մէք։
Գեռ վերքերս,
Տունուար
1ին , « Փրավտա»յի
մէկ
իսմ րաղրական
ր յարձա/լեցալ
խորՀրղա
յԼ՛ն աբ -
ուեստագէանե
բուն
վրա
յ եւ ձաղկե ց
«րնապաչտ՚ֆ
եւ «ձե ւապաչտ»
ձզտումներբ
։
Եթէ
քննենք
այսօրուան
խորՀրգային
վէպը
է
պիտի տեսնենք որ քիչ բաց առո ւթիւննե բով
, կը
բամնուի
Հետեւեալ
նա խասաՀմ անո ւած
գասա -
կարղե
բու •
պատերազմ ական վէպը
(ռաղմ աճա–
կատր
, արձակազէնները
,
ճարտարարուեսաական
թիկունքր)
, յեա - պատերազմեան
վե րա չինու
–՚
թեան
վէպը (ճարտաբարոլեստ
, կոլխոզ
, վերա -
յարմարռւմ
ընկերային
կեանքին)
զանազան վէ -
սլեր՝
(խորՀրղային
կենցաղփ
մասին,
ինչպէ"
Թբիֆոնովի
«Ուոանող^ւերր ») եւ
միքաղգային
վէպեր
(ղբաւուած
«եղբայրական»
երկիրներու^
« քաղքենի » երկիբներու
ել կամ խորՀրգային
ու
«քաղքենի»
գաղափարներու
բաիսումին
մասին)։
ք1նորոշ էբ « Փրավտա»յի
Տունուար
15/
թԼ՛՜
ւով
լոյս տեսած
երկար գրախօսականբ
Ն– Նիքի ՜
թինի
«Հիւսիսային
Արշալոյս»
վէպին
մասին, ոբ
կր պատմէ
Գաշնակիցնե
րոլ
մ իքամ տո ւթ իւն ր
Հ / ՛ ՜ ,
սիսա
յին
Ռուսիոյ
մէք,
-
20/5՛։
Պատմական\
վէպր
նորոյթէ
գուբս կր մնար
1946^5՛ /
վե Ր
եէ֊Հ
եթէ
՛սյսօր պիտի վերստեղծուի
, Նիքիթինի
վէպԸ.
անկասկած
Հիմնական
նիւթր
պիտի
գառնայ։
Ջրաելեկտրակայանի
կամ՛ քբանցքի
նոբ ծրա–՛–
գիրներր կր կազմեն
նռր նիւթեր,
որոնք
յանձնա–
ռռւքմեան
ե՝ են Թ
/./^Տ.. ^.
– ՚ •
• *
եոաւ
- ֊
լ. 4.
լ Լ.՛ ւ–ձ.–ք> ւ
քսան տարի առաք, Մակնիթոկոբսքի
եւ
Տնիէ՚իէ–
րի շինոլթեանց
աոթիւ։
Խ . Աիութիւնր,
յայտնօ–
րէն
, կ՝ոլղէ
աւելցնել
ելեկտրական
Հոսանքի իր
ումբ եւ այս պարագային
, ղրականութիւնր
պար–
տաւոր է ցոլացնել
այս ճիգր եւ իրաղեկ
պաՀել
խորՀրգային
քաղաքացիներր
:
Ներկայ
կացութեան
մէք մասնաւորապէս
աչ
քի կր զարնէ
յամառութէւնր
Համայնավար
կու-
սակցութեան
, որ կ՝ոլղէ
մնալ
ճա կատագի
րնե
ր ը
դարբնող
ղերագոյն
ել ամենաղօր
ումր։ Բէչ չէ
թիւր
այն վէպերուն
որոնց կարգին
են
նաեւ
կուսակցական
զրողներռլ
, ինչպէս
Ֆ՚ոտեյեւէ
«Ե՛
րիտասարդ
ՊաՀակ»
ել Բթ՚սյէվի
«Աովետներու
Ումին
Համար»
վէպերբ
որոնք,
իսսաօրէն
քրն՜
նագատուած
են՝ այն
ամ բաստանո
ւթեամ
ր թէ
չեչտած
չեն կուսակցութեան
ամենտզօր
դեբը–
իսկ
դրոզնեբբ
Հաւանած
են վերաքննել
արգէն
իսկ
Հրատարակուած
էբենց
վէպերը
. • •
Fonds A.R.A.M
