(ՄԱՀՈՒԱՆ
ՏԱՐԵԳԱՐԶՒՆ
ԱՌԹԻՒ)
ՎյադաԱանցը
ՆԵՐՇՆՉԱՐԱՆ
ԱԶԳԱՑԻՆ
ԶԳԱՑՈՒՄԻ
Մէծոլթիւննէրն
ունին
իրենց
առանձնանա
– յ ՚
աուկ
խորՀուրգշ,
Մարգ յաճախ վր
գմուարանայ
թափանցել
անոնց
էութեան
, րայց ենթագիաավ
-
ցաէլան
մգումով
մր վր ձգաի
զանոնք
Համեմաաել
ուրիշ
մԼձոլթիւններոլ
Հեա :
Այսսլէս է Աւեաիս
ԱՀարոնեան
։
Մէկ
Վայրէն
միւսր վարգալով
իր պաա ֊
մուածքներր
, մեր ազատագրութեան
նուիրուած
իր գործերր,
մենք մեզ վր գտնենք
Հայրենի աշ-
խարՀր, վր զգանք
իր անսաՀման
գեղեցվութիւն–
ներր, րու քու բորանին
սայլր
լեոն ի վայր
խոյա֊
ցող
գելին
մռնչիւնին
պէս։
Մռայլ
խրճիթներէն
ներս, ինչ վփչաեր , թնճոլ1լեեր եւ մտարախռւմ -
ներ
. . .
Վ^իշասլաձա
յն Հոգմ ե րէն
մամքի
վռւգան
Հի -
մունքէն
խոնարՀ
տնակները
Հա
յուն
, Վանտա
լնե
րր վր քան
գեն
, կր քարգեն
, կ՝այրեն
, կր մրկեն ,
րա յց ա յգ
բոլոր
արՀաւի
րքնե րէն վեր կր մ
նայ
Հալաաքր,
անվ1լանգ
Հաւատքր,
ռր կր ծագի
վփթ՜
խարի Ա ասիսի
րարձունքէն
:
Ա ասիսի
փառքին
ոսկերերան
ե րգի
շր Աւե -
աիս ԱՀարոնեան
, խորՀրգանիշն
է Աուրր
Լերան,
մ իշտ
Հղօր
, անտե ղիտա
լփ , յաւե րմական :
Աեծութիւն
մր, որ կ՝իքնէ
անշուք
Հիլզակնե–
րր , ականք կուտա
յ ցեղին
ձա
յնին
, աղնուականօ -
րէն
կ՝ ողբայ տառապանքր
Հտյ
մոզռփուրգին
:
Ցուզումով
կր Հետեւինք
ԱՐրԻԷԻ
ԱսւրբԼ՚ն
, կր
մ տնենք
շփնա կաննե
րո
լ Հոգիէն
ներս , մտիկ
կ՝ր–
նենք իրենց սրտի
Հեւքր։
Գարերու
Հալածանքներբ
եւ նախճիրներբ
շեն աղալ/տած
Արմէնին
նկարա
—
գիբԲ : ԱմենաիսոնարՀ
Հոգիին
մէք կր խլրտի ցե -
ղփն
Հպա րտո
ւթի
ւնբ
, որ նոզկանքով
կբ
մե րմէ
ճաշակել
գաւաճանին
մակաբգոփ
եփուած
Հացր
(«Արիւլւոտ Թթյսմորըյ.) :
ԶարՀուրելի
բան է ոճիրր , կբ ստեղծէ
Ա^ա -
րապ
^ 1
"Ր կը սաՀմռկեցնէ
մ՛արգս ;
՚իմոխային
ա յգ
զղա
յնութիւնբ
կ՝ունենա
յ
անմ
իտ
աքլորն
իսկ , երբ Թուրքի
եաթ ագանէն
անէացած
Ղ Ի՛՜՛ԼԸ֊
վեբ շի կանգնիր
իր քունէն
, մ եռե լա յին
լռութիւ
նր կր թագաւռ
րէ շէն աւանին
մէք
( «Աքա
ղա
ղր»
) :
Ոռնա կալութ
իւնբ ատե լի է
մոզո վուրգնե -
բուն
, ինչ անունով ալ գո բծուի
. ոբովՀետեւ
մար–
գոցմէ կր խլէ ա յն
Լ՚նչ
" ր ամ ենանո
լի
րական
է
ի–
րենց Համար : Աետեիսի
գմպՀի
բանաին
մէք , Ա -
Հարոնե ան մինշեւ
իր ոււլն ու ծուծբ
զգացած
է
ազատութեպն
տենչր
, մեզի
երկնած
ցարական
սարսափներէն
գրոլագ
մ բ , ոբ ամ ենա յն իրաւամ
ր
կրնայ
մ՛րցիլ
Լէոնիգ
Անղրյեւի
«.Համբուրէ
եւ
լռէ»ին
Հետ : Զենք կրնար անխռով
կարգալ
սլատ–
մ ութիւնր
անճար պառաւ
ին , ոբ կ՛՛ե րթա
յ
վերքին
անգամ
Համրսւրել
Աիպիրի գատասլարտռւած
իր
միակ
որգին։
Ցուղռւմր
էլ՚ուլողէ
մեր
հ-՚՚^՚՚է՚ՂԸ.
՚
ատամ՚ներր կր կճրտան
մ՛ոլեգնօրէն
, կր
սարսռայ
մեբ բովանգակ
էութիւնը
ու մեր բռունցքներբ կր
ցցուին
քաիսքախելռւ
անա րգա րութ
իւն կոչուած
ի–
մին
գլուխր
(«Լա՛ց, պառաւ,
լա՜ց՝») :
X
Գմնգակ
եղաւ ճանապաբՀր
ազատութեան
:
Արիւնաներկ
ոսկբա բուրգ ե բուն
վյ՚ա
յ
թաւիոլած
արցունքնե
բու
Հովիտէն
վե ր յառնե ցան
ոգիներր
գիլցագո
ւննե բուն : վ^րէմիսնղ իբ Արմ՚էննեբ
գբոՀ
տուին
վանտալ^ւերուն
վրտյ,
երեք օր
զարկին
թչնամին,
զարկին
աՀեղնամռունչ
մոլեգնռւ
—
թեամբ,
փուլ եկաւ բռնակալութեան
պատնէ
չբ :
Ազատութեան
արչալո
յո ի վաւլո րգայնին
, եր
քանիկ էր Հայ վշտի
երղիչր,
ինչպէս
պիտի
րԱաբ
աՀաւոր
փոթորիկէն
վերք խազազ
Հանղրուան
մբ
Հասած
նաւապետբ։
ՊոլԼ՚ս եկաւ Հպարտ,
յաղ —
թական
, իրրեւ
մ եծ պետութ
իւննե
րո ւն
Հարազատ
գաշնակիցր :
Թալէաթ,
էնվէր եւ իթթիՀատական
միւս
ոճ–
րագո րծնե ր ր
մ ա յ ր ա քա ղա
քէն փախած
, զաՀ
լիճին
գլուխր
անցած
է ր Իզգէ թ վւաշան : Պտտ րիա րքա -
րան
ղրկած էր ՖէթՀի
պէյր
(Օքեաբ)
,
որովՀե
տեւ մեծ կշիռ
ունէր
«Փոքրիկ
Գաշնակիցֆին բա–
րեկամոլթիլնր
այգ օրեբուն : Բախտի
ի՛նչ երքա -
^Ի^ գիպուած
, որ թուրք
ներքին
նախարարին կր
Հետեւէր
ԱՀարոնեանի
տ յցե
լու թիւնր : Երէկ՝
Օսմ •
կայսրութեան
գաՀ իճնե բուն
կողմէ
կեղեքուած ,
քարգուած եւ ճղակտոր
եղած
ցեղի մբ մէկ
զաւա
կբ, Լ՛ոկ այսօր ազատ
մողովուրղի
մր պատու
իբա–
լ
կութեան
պետր
Մինչել
այսօր
աչքի
ս առքեւն է իր պատկերր,
եբիաասարգ,
թուխ,
սեւ մսլտուն
աչքերով
եւ բա
րեձեւ արտաքինով
: Պատրիարքական
տեղապաՀ
Գտբրիէլ
արք. ճէվաՀիրճեան
սիրալիր
րնգունե -
լութիւն
մր բրաւ
իրեն, պատուասիրեց
, աղղ.կա
րեւոբ
Հաբցեբու
չուրք
մ տքե
բու
վ,ո խանակութ
իւն
մր ունեցաւ եւ Հուսկ
յետոյ
բնկերացալ
մինչեւ
ղ ուռը :
ԱՀարոնեան
վերյիչեց
որ իրմէ չատ առաք ու
րիչ վսեմ գէմքեր աշխատած
էին բան մր րնել այս
մողովուրգի
րարօրոլթեան
Համար։
Նաիսակաբա–
պետր եղած էր Գբիգոր
Օուեան , Ազգ. .ԱաՀմ՚անա–
ղբութեան
Հիմ1ւագիբր..
Իրմէ վերք մեծ ճիգ վատ–
451
ի վա րլէան անց
գիւցաղնամ
արտը
իրրեւ
կրօնական
գէպք եւ իբրեւ
Հայրենիքի
ու
ազգային
գո յութեան
պաՀ պանութեան
Համ ար
մ արտն
չում
նիւթ
Հայթայթած
է մեր մէք ին^^այատռւկ
տօ -
նախմրութեան
մր, ոբթէ կրօնական է եւ թէ ագ
գային։
Բացի իր րարձր
Հնոլթենէն
արգէն
Զ՛
գարէն
սկսած
տօնուած է (Հմմտ • Եգիչէ, պատ -
մութիւն
, վենետիկ
1Ց54,
էք
139
եւ
360) -
ան ե–
գած է մէկր մեր ազգային
ամենամեծ եւ ամենա–
ոիրելի
տօնախմբութիւններէն
: վարգանանցի
յա
տուկ նկարագրականր
ա յն է որ մ իա յն
եկեղեցա
կան ու ծիսական
տնօախմ րութեամ
բ սաՀմ՛ անա -
փակուած
չէ , այլ եգած է մ չտատել
ներ
^ ւ չա
րան
մ ր աղգա
յին
ոգիի եւ աղրիւր
մ բ անս սլա
ռ
ումի
ցեղային
գոյու.թեան
պաՀպանումի
:
Աեբ ագգա
յին սլատմ ութեան
մ ռա
յլ ու յու -
սակտուբ
օրերուն
մանաւանգ՝
վարգանանցր
ե—
զած է Հզօր խրախոյս եւյուսատու
փարոս մբ։
ԱՀա թէ ինչու
ա յնքան
մ եծ
խ ան գա վա
ռո
լ -
թ ի լ ն կր ստեղծէր
վարգանանցր
Հայ
երիտասար–
գութեան
մ էք նախորգ
գարու
40ական
թուական
նե րէն սկսած : Ջկար գաւառական
Հայ գպրոց
մ ր ,
որ վարգանանց
տօնին
մասնաւոր
Հանգիսութ
իւն
մբ չսարքէր : ինքնագիր
ճառեր ու
ռտանաւռրներ
կ՚արտաանուէ
ին , թատերական
ներկա յացումնե
ր
կբ տրուէին՝
յաճախ
վարգանանց
պատերազմէն
նիւթեր
քաղելով ;
1845
Փետրուար
22ին
Իգ՚^ԻրԻ
Մեսրոպեան
վարմաբանի
սարքած
Հանգէսին
առթիւ
կ՝ ոգեկո–
չեն
Հայ պատանիի
«րնտիր
րնտիր
նաՀատակաց
Հա յաստան
աչխարՀի քաք պարագլուխն
վար -
գան», որպէսղի
նայի
վեբէն«ի
վարատական
մ իա–
Հայր
Համ ամ այբ աղգ » ,որ « ցան աստ անգ
սվւռեալ
րնգ բնաւ
, յերկիր
աւտար» : կր
խնգբեն
որ
Հաճոլթեամբ
նայի
նաեւ
իբենց
վրայ\, որ կր
խմբեն
իր քաքու թեանց
յիչատակը.֊–
^Արրեալք
տնմեզ
ուբախոլ
թեամ
ր , խայտան
Հալրան
լինին
լ ^ ՚ գ քաքոլթիւնն
» ԼԱր՚Լ
՚ Արարատեան
,
1845
թ •
227)։
\Տ65ին
Տրապ|ւզււն^
Հայերը
խանութները
գո–
ցելով կր գիմ
էին
ՀանգիսասրաՀ
լսելու
Համ
ար
5 6
ճառախօոնեբ
, որոնք կր պանծացնէ
ին
«Հա
յ–
րենեաց
քաքազռւն
նաՀատակբ»
վարգան
(Աա -
սիս,
1865 ^ – 681) :
1367/՚5՛ կարնոյ
մէք կբ քարոզէ գ. Վ. Արր
ո լան
ձա եանց , Արծնեան
վարմարանի
աղաք գրպ–
բոցի
սրաՀնե
բու
մ էք կր թնգացնեն
«վարգանանց
յատոէմլ
երգեր»ի
ներկայութեան
քաղքին
«իչխան—
ներուն,
ա րՀ եսաաւո
րներուն
, ուսումնական
երի—
տասարգներուն
ու Հ իւպաաոսներ
ուն »
(Մասիս ,
1867
թ–
789) :
Նոյն տարին
Սերաստիոյ
մէք եւս «չքեզ
կեր
պի
լ »
կր տօնուի վարգանանց
տարեգարձր
: Երեք
մամ կը տեւէ եկեգեցւ
ո յ մ էք կատարուած
Հան -
գէսր
, րայց
«ուսումնական
պարոններուն
բազ -
ձանքր ասով չյագենալով»՝
մայր - գպբոցի
՚ ^ է ք
կր ներկայացնեն
Աամուէլ
Անացականեանցի
վար–
գանաց եւ վաս ա կայ
թատրե րգութ
իւնր
, ի ներ —
կա յռւթեան
80Օ
Հանգիսականներու։
Այս
առթիլ
թղթակիցր
կր գրէ
«Աեբասաիա
այսպիսի
ազ
գային
Հանգէս
մը չէր տեսած»
(Մասիս,
անգ) .
1869/5՛ Պրուսայի
Աղգ՛ վարմաբանի
մէք
նուա֊
գաՀանգէս կր տրուի
վարգանանցի
աոթիւ
ո լ
թղթակիցը
«բե րկրութ ե ամ բ կ՝աւետէ
որ • . . աղ ™
գային
սրաաչարմ
եբղոց
ղեղզեղանքր,
ել
այլել^
այլ
լեղուոք
կարգացուած
ճառից ու ատենախօ -
սութեանց
իմաստալից ու Համոզիչ
խօսքերն
կար~
ծես նռր սիրտ եւնոր ոգի
շ^ծայեցին
Համայն,
ունկնգրաց»
(Փունտ|, 1879
թ.
1351)։
1909/՚5«,
առաքփն անգամ
բյյալով
Օսմ՛. ԱաՀ–
մանագրութեան
աոթած
աղաա
չունչով ռւ անօ -
րինակ խանգավառութեամ
ր
կը
տօնուի
ՊոլիԱ
*
յԻչ՚"՚"հ(՚.
՚"ձ՚՛
՚ ^ " ^ Հայերուն
...որ
Հայաստանն
եւ Հայ աղղր վ1բկեցեն մեծ աղէտէ
մ ր»
( Րիւզան–
դիռն. 1909 թ ՛ 3758);
Բերայի
արուեստանոցին
մէք
խօսելով
Ակնունի՝
կը չեչտէ թէ վվարդան կր
մարմ՛նաւորէ մեծ գաղափարներու
Համար
Հայոց
մղած
պայքարներր
: Անիկա կատարեալ
Փհտային
էր։ վարգան
միչտ
ունեցաւ
իր յաքռրղներր
, ո -
րոնք Հակառակ
Հայոց
կրած
տառապանքներուն,
բաբձր
բռնեցին
գաղավւաբի
գբՕչը,
մամանակին
մեծ
ղազավւաբնեբոլ
պա չտպանութիւն
ը
»
(անղ՝
թ–
3759) :
Այ
՚"*Ր
1 Վարղանանցի
]500ամետկին
առթիլ
ալ, անխաքստ
Համողոէմ
ունինք թէ որքան
ատեն
որ Հայ աղղր իր զո յութիւնր
պաՀԷ՝
Վ^արղան ել
վարգանանցր
ներչնչարան
մբ պիտի բԱան
կրօնի
ել աղղային
ոգիի վառ պաՀպանոլթեան
:
Հ՛Ե–
ՊՕ՚ԼՈՍԵԱՆ
ԼՐԱՏՈՒ
ԱՐՈԻԵԱՏԻ
ՆԿԱՐԱՀԱՆԳԷՄ
Ապրիլ
\Օին բացուեցաւ
(Օէճոձշ
(1ճ
\շՈշ)
,
(214
Ր§. Տէ. աօռՕւշ)
Տիկին
էլիզ ՄեՀտէրեանի
նկարա -
Հանգէս
ր : Տ իկԼ՚նր կբ ներկայացնէ
աւելի քան
30
կտաւներ
, որոնք կր Հաստատեն
իր տաղանգր
իբ
րեւ
զգա
յուն գիտող եւ
յաքող
արտայայտիչ
;
Զգալի է իր ղործերուն
մէք
ււռբէՇՏՏւՕա&Հտագգեցոլ–
թիւն
մր որ լաւագոյն
ձեւռվ նպաստած է իր բնա
ծին
կոչումին :
Գեղեցիկ
1Տ1ՁէԱ16
ա01
\.Շ
%երոլ մէք, դոյնր ծա -
զիկն երուն եւ պտուղներուն
ե րեւան կբ բե
բէ
նեբ–
ղաչնակ
ամրռզքոլթիւն
մր ; իր ղիմավներուն
մէք
Տիկին
ԱեՀտէրեան
ցոյց
վուտայ
արտայայտու
-
թեան
ճվուն
ձեւ մր։ իր գծած
գէմ՛քերբ վը պաՀեն
կր աղուն
նա
յու ածք
մ ը : «Երիտաւ^արղ
Հա
յուՀին»
չատ
յաքող
ն վարնե
րէն
մ ին է ուր ա րուեստագի -
տուՀին
կրցած է տալ
Հա
յկ .աչքերու
տիսուր ար
տայայտութիւն
մր որ կարծես
միչտ
կ^ուզէ
տեսնել
անտեսանե
լվւ Հայրենիք
մրէ
Ան չուչտ
մեր Հայրենակիցները
պիտի օգտը -
լին
առիթէն
, իսրա իս ուսե լով
ղե զար
ուե ստա
կան
ձեռնա
րկ
մ ր ։ ՆվարաՀանգէսը
բաց՛ է մ ինչեւ ապ–
բիլ
25 ։
Ա.
ԿԱՐԳԱՑԷԲ ԵՒ
ՏԱՐԱԾԵՑԷԲ
<.Ց Ա Ո՚ԱԶ
1> Ը
նած էր Նե րսէս Պատրիարք
, Հայ մողովուբղր
վե–
լման
անաւո ԱՈլ
թեան
րաՀաստատե
լու
Համ՛ար իբ
մէք :
Խղճի պարտք
մբ ունէր ,
ուրեմն ,
Հանգէպ
Հայրենասէր
եկեղեցականին
, որ զինքբ
նախո
ր -
գած
է ր ղազափարական
մ արզին
մ էք : վճ ռա կան–
օրէն
ո ւղղո
ւե ց ա
լ
Աայր
Ե կե զե ց ւո յ աք գ աւիթբ
,
կանչեց
քաՀանանե
բր եւ Հողե Հանղիստ
լ^ե
լ տը -
լաւ
: կարծես
երէկ
րլլաբ , գեռ կը տեսնեմ
ղինքր
երաղկոտ
, երքանկալո
յս պատրիարքին
գամ
րանին
վրայ Հակած
, երկիւզածօրէն
կ՝ունկնղրէ
աղօթքի
մրմուն
քներր ;
Աեծ
զրաղէտին
կեանքր
այնուՀետեւ
եղաւ
աստանղական
,
մ էկ
քաղաքէն
մ իւսբ
, ինչպէս
իր
սեվւական
մողովուր
գինր : Հոս տեղբ չէ
խօսիլ
ղէպքերոլ
գմբախտ
ղասաւռրմս՚ն
մասին,
այնքան
չատ
յեղլեղուած
, մեբթ
նոյնիսկ
աեղի
տալով
թիւր
մ ե կնութիւններու
: Մէկ բան ճչմ արիտ է ,
"՚ յն թէ Աւետիս
ԱՀարոնեան
Գաչնակի
ցնե
բու
խորՀ րգամո գովէն
ձեռք
բերած է Ա եւռի
ղ աչնա–
գիբը,
որ
միակ շօշափելի մուրհակն է հայկ ա կ ան
իրասււնք ներու փաստարկման համար :
ԱՀարոնեանր
յաճախ
լսելու
րաիստն
ունեցած
եմ
Կրրնէլի
յ
Փ ր թ ի ժ ո ւ ռ ն ա լ ի
եւ Բառթիէ
Լաթէ–
նի սրաՀներուն
մէք։ կբ յիչեմ, ասկէ
23
տարի ա–
""՚^,ՒIօ^է^^ս1էս^շ/
մէք սարքուած
Մ եծ
Եղեռնի
սգաՀանղէսբ,
լուսաՀոգի
Թէոգիկի
նախաղաՀոլ–
թեամբ : Երիտասարղ.
քե րթող
մ բ ա յգ օրբ մեծ
ղգայնոլթեամբ
ողեց
«Ցարղանք
ք ե
՚ լ Ֆ ր ։
Զգիմա–
ցաւ
Իգաիրցի
բանաստեղծին
սիրտր, վեր
կեցաւ
տեղէն ու ճակտէն
Համ բուրեց արտա սանո
ղբ :
«Փրթի
Ժուռնաբի
մէք իր խօսած
ֆրանսերէն
ճառր երբեք մտքէս
պիտի
չեԱէ։
Զմայլելի
էր, իր
նուրբ եւ գունագեղ
գարձուածքներռվ
եւ փիլփս^
եան
պոռթկումներով,
չատ ետ պիտի
թողուր տե
զացի ակագեմականի
մր ատենարանութ
իւեբ։
Վերքին
Հանգիպումս
եղաւ Աոսիէթէ
Աավան–
թի
սբաՀր,
ուր Հրաւիրուած
էր իսօսելու
Լիրա -
նանի աղէտեալներուն
Համար։
ՇաՀմ
ուբատեանբ
Հոն էր, քանի մբ երգեբ
ղայլայլեց : Աենք ալ եր–
զեցինք
Աաքոյի
ղեկավաբոլթեան
աակ։
ԱՀարոն–
եան
այղ
Օ ր ր
գերազանցեց
ինքզինքր, վեՀ սրտին
եւ մաքին
գանձե
րր անխնայ
չռայլելով,
որպէս ղփ
Հայ
աղրրտիք
անյապաղ
օգնութեան
վէոլթան ի -
րենց զմրախա
Հայրենակիցներուն։
Երբ
ի՚0"ՔԸ.
՛Լեր քացուց , նկաաեց
ի ոբ յոգնած ել սպառած ե–
րեւոյթ
մը ունէր,
ճակտէն
քրտինքր կր
Հոսէր
ուղխօրէն
. . .
Բնական է թէ մարգկային
գոբծարաններբ
ի -
րենց
որոչ
տտրողոլթիլնր
ունին,
տնկից
աւելի
չեն
կրնար տոկալ մտքի, սրտի ել քիղի պրկումին
է
Եւ
այղպէս
, ղմրախտ
օր մը մչոլչը պատեց ԱՀա
րոնեանի
միտքը, պերճաւիառ
լեզուն
լռեց ի սպառ։
Ա եծանուն
գրագէտին
վախճանէն
երեք
տարի
վերք, աՀա կր զղանք
աՀաւոր պարապր որ կը
թողու
իր ետին : կր մնանք տխուր, կր
մնանք
անմխիթար : Աենք
աւելի քան երրեք կարօտր կբ
զգանք
իր տաք, թաւ ձայնին, ոբ տակաւ
կր
բարձրանար
, կ՚ալեկոծէր
սլանգոլխտ
Հոգինեբբ
յոյսով.
Հաւատքով եւ ցեղային
անվկանգ տեն -
չերով :
ՎեՀապանծ
Մասիսէն
առած էբ այս յու -
ռոլթքր^
Ակիլլայի
Հարցուկէն
զարնուած
ոսկե
բերան
Հռետո
ր բ ,
մինչեւ
վերքին
սլաՀն ալ իր
չարչաբակոծ
էռւթենէն
կր յորգէբ
բազմաստեղ
լոյսր
Հաւատքին,
Հաւատքր
իր
անիրաւուած
ցեզին
աՀաղնագղոբղ
յաղթանակին
:
ԱՐԱՄ
ՊԵՏՐՈԱԵԱՆ
Fonds A.R.A.M