HARATCH, du 3 janvier au 30 juin 1951 - page 274

ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄՒՆ ՀԵՏ
ՊՆաա խլրտ ոԻմնեՐ
ԿԱՐմԻ1 ՃԱԿԱՏԻՆ Կ.Ր113
Միքազգսէյին Հարցերոլ մասնագէա մր գիտել
կուտա յ թէ՝ մողովրգավար ու Համ ա յնավար ա չ–
խարՀներու ումր չտփելու մամանակ , կարեւոր ի–
րողութիւն մր գրեթէ ամրողքովին անտեսուած էւ
Այն է՝ անցած տասնե րկու ամիսները որքան աչ
գառն ու տագնապալի եղաՆ մողովրղապետոլ ^
թեանց Համար , նոյնքան եւ աւելէ յարաճուն
գմգոՀութեան չրքան մը Հանգիսացան Ա ոսկուա–՛
յի վարած լայնածաւալ կայսրութեան ււաՀման -
ներուն մէք :
Համ ա յնավար պետութեանց սաՀմ աններէն
ներս եւ գռւրս, գարնան եղանակր, րնղՀանրա -
պէս անՀանգարտ ուխռովա յո յղ վիճակի կը մ՛ատ­
նէ Հաւատացեալներու րազմ ո ւթ իւննե ր ր : Այս
ղարնան , Հերթական խռովոլթեանց թատերարեմը
Հանգիսացան Ւտալիան եւ Զե խոս լովաքիան :
Ւտալիո յ Համ ա յնավար կուսակցութեան ա յմ–
մու պառակտում ր գասական ձեւ մը առած է վեր­
քին երկու տարիներուն , Արեւմ տեան Եւրոպա յի
4(.ազատ՝» Համ ա յնա վա ր ռ ւթե ան ծոց ին մ էք : Այս
Հերձուածները , լնգՀանրապէս , էլ ա րտա յա յտեն
Համայնավարներու մօտ զարթռւմը այն գիտակ -
ց ութ եան , թէ ղեկավ արներր ղիրենք կ՝օգտագոր–
ծեն ոչ թէ տարածելու Համ ար Համ այնավարու -
թիւնր, ռրռւն տակաւին Հաւատարիմ կր մնան ,
ա յլ պարզապէս ապաՀովելոլ ռուսական աչխար -
Հակա լութեան պա չտպանո ւթիւնր : Հերձ ուածա -
յին ա յս չա րմո ւմնե րր մեծ մ ասով կր ղ տնուին
Եւրոպա յի Եուկոսլաւ գեսպանատուներու ումեղ
ազղեցութեան տակ ;
Հերետիկոսներէն քի^եր միա յն կը մ իանան ա -
րեւմ տեան զե կա վա ր ո ւթ ե ան կամ իրենց սեփական
կառավա րութ իւնւնե րուն : Մ եծ մ ասը , Հոգեպէս
խո րտակուած կամ չփոթութեան մ ատնուած , չի
կրնար ունենալ քաղաքական որեւէ ղործունէ ու -
թիւն եւ կր մեկուսանայ ; Այս եղած է , անցեալ
գարունէն ի վեր, Արեւմտեան Աւրոպս՚յի Համայ -
նավար կռւսակցութեանց չատ մր է"*–րք է ^է^ւ–
փոքր պառակտ ումնե րուն մ իօրինակ արգիւնքր
Ւ տա լա կան պառակտում էն առաք , խո րապէս
պառակտ ուած էին նորվե կեան եւ արեւմ տեան ՚
գերմանական Համայնավար կո ւսակցութ իւննե ր ր ;
Նորվե կեան պառակտում ր գ ե ռ կը չա րո լնա կո ւի ,
իսկ արեւմտեան — գերմանականր արմած է աւելի
քան 30.000 չարքա յին կարմ իրնե րռւ կորուստր հւ
կուսակցութեան թիւ 2. մարգը , Բուրթ Ա՝իւլլէր
առեւանգուած եւ րանտարկռլած Արեւելեան
Գերմանիոյ մէք ։ ;՜՝՝՛
Ամէն ամիս մաքրագործումներ կր կատար -
Ուին Արեւմ տեան Գերմ անիո յ Համ ա յնավար կոլ -
սակցութեան մէք։ թեթեւ պառակտումի մր են -
թարկուած է Աաարի փոքր Համայնավար կոլ -
ս ա կց ո ւիմ ի ւն ր : Պե լմ իո յ կա րմ իր զեկավարութիլ -
նր ստիպուեցաւ արտաքսել իր կարեւոր անգամ ՚–
ներէն մէկր։ Ւսկ չաըաթներու Հարց կր նկատուի
Զ"*–իցերիո յ Համ ա յնավար կուսակցութեան մ էք
սպասուող խռռվութեանց պայթոլմը :
Ւաա լաց ի Հե րետ իկռ սնե ր ր կր սպառնան , ա -
ււաքին անգամն րէլա լով Հրասլարակ նետհլ մ րցա­
կից ուրիչ կո ւս ա կց ո լթի ւն մ ր, որ Հ իմնուած պի­
տի րլլայ՝ Մոսկու.այէն զատուած Հաղգային^ Հա–
մ ա յնավ արո ւթե ան ս կղրռւնքն երուն վրա յ : Այ՛*
Հերձուածին ղեկավա րներր , Ալտօ Բուքքի եւ
վալտօ Մակնանի, որոնք պատերաղմի մամանակ
գիմագրական ճակատի վարիչներ էին եւ այմմ ե–
րեսփոխան են , մեծ Համրալ կը վայելեն Հիւս՛ Ւ–
տալիոյ կարմիր չրքանակներուն մէք։ Անոնց Հետ
կռւսակցռլթենէն Հեռացան աչքի զարնող "՚՜րԻչ
Հարիւրաւորներ եւ քանի մր տասնեակ ըմբոստ
բքիքներ կազմուած են արգէն կուսակցութեան
մէք :
Եւրոպայի մէք, Երկաթեայ վարագոյրին այս
կողմր, ամէնէն տոկունւ Համայնավար կուսակ -
ցութիւնր կր թուի ըլլալ ֆրանսականը։ Թէեւ ա–
ւե լվւ փոքր քան իտա լական ր , մ անաւանղ որ վե ր՜
քին երեք տարիներու լձւթացքին կորսնցուց րաղ­
մաթիւ անգամներ , ձրանսայի Համայնավար կու­
սակցութիւնր. Արեւմտեան Եւրոպայի մէք, չատ
տոկուն ու Հաւատարիմ գործիք մըն է կոմինֆոր­
մի ձեռքին մէք ։
Ձէրանսա յի Համ ա յնավար կուսակցութեան ղե–
կավարութիւնր կլ՛ կազմեն խումր մր տարէց մար­
զիկ, որոնք Հալատարմօրէն Հետեւած են Մոս­
կուայի գծին, վերքին քսան տարիներու րնթաց -
քին։ վսերին խալի այս ղեկավարութեան անմիքա­
կան գործակիցն է երիտսարգ վ ա ր ի չնե ր ո լ բաղ -
մոլթիլնր։ Յէրանսայի Համայնավար՜ կուսակցու -
թեան վերքին լձւգՀ . մողովի սլատգամաւռրներունւ
աին 80^ 35
էին։ Կ աղմակերպոլած Հերձուած մը Յէրանսայի
մէք ալ կայ եւ նոյնիսկ մէկ էքով եւ «Լա Լիւթ Ֆ
անունով թերթ մր կր Հանէ, րայց ոչ մէկ գեր
կրնայ խաղալ ցորչափ գլուխը չի գտնուիր Հին ել
ԶատկակաԱ ասոզիս
Հրաչադործ Զատիկ , չուրք երկու Հազար
տարիէ ի վեր 1լ ա յցե լես մեզ, վեՀափառօրէն ,
ճիչղ այն եղանակին , ուր անմաՀական բնութիւնր,
նման րումուած անդամալոյծի մը կը զօրանայ ,
կը զա ր դա ր ո լի եւ նորափետուր դեղեց կութեամր
կ՚ոգեւորուի
Աւանդական յարութիւնր՝ խինդով եւ յոյսով
կր տոգորէ տաոապակոծ մարգկութիւնր , որուն
ամենաՀին եւ– լնտիր անգամներէն՝ Հայութ իւնը կր
սպասէ իր արգար րամ ինր ա յգ Համա յնա պատ ում
եւ ցնծա րեր տօնէն
Աակայն, Բարէ , քանի մր Հարիւր եւ մանա­
ւանղ. քանի մ՛ր տասնեակ տարիներէ ի վեր, Հակա­
ռակ անլուր ղոՀո ղութ եանց ել փառաւո ր յաքո -
ղութիւններոլ , արամեան ցեղին դիրքն ու ճակա­
տագիրը կը մնան անստո յգ ել կսկծալի :
Բիւրալոր կործանած տաճարներ ել սրբա -
սլրզծուած խորաններ կը պաՀեն իրենց խորՀրգա­
ւոր լռութիւնր եւ մանգռտած զանգակներ կր մ ր–
մնքեն իրենց սարսռազդեցիկ նղովքր :
Հակառակ անո ր որ Արարատ մ աս չի կազմ եր
Հայաստանի ու կր Հեւայ սրբապիղծ մականի ներ­
քեւ , իր բարձունքէն կր ղօղանքէ խո րՀ րգա չատ
զանղակ մր :
՚ Հ-Աբի , արթուն , ես միչտ կանգուն եմ , ;
մ չտն քեն ական երիտասարդն եմ : Աարսափելի՛–
Ջ ր Հեղ եղէն փրկեցի մ արգկու թեան րեկորներր : ;
վարձատրութիւնս կր սպասեմ , արգարոլ թիւն կը \
պաՀան քեմ , իրաւունքիս յաւե րմական տէ րն եմ» :
Մ ասիսի վեՀ ղլոլխէն արձակուած այս ձայ–
նալիքներր , Հպելով Տաւրոսի բարձրաքանդակ ճա­
կատին , կ՚երթան խառնոլիլ Ա իքերկրականի պրզ՜
տոր քուրե րուն եւ կ՛ա ր տագր են ալեկոծութիւն :
Հա յու թիւնր կ՛ռ րոնէ նաւաՀանգիստ մ ր ;
վան տ ալա կան ումերն անկարոգ են քանգե լու
Տ իգր աններ ո լ ել Լեւոններոլ ցեղին անվկանդ ո -
գին ել լռութեան դատապարտել անբեկանելի ղան–
գ ակներր
ԱշխարՀ ի Հ ինղ մ ասեբուն մէք եռանդով եւ
Հոգե չր ւն չ աղօթքով կբ Հնչեն Հա յկական դան -
գակներ : Զա յնական այգ ալիքներուն կր խառ -
նուին Հ ին ել նո ր բո լո ր նուիրական երգեր : Ա -
նոնց մէք րամին ունին վարգան , Նարեկացի ,Զա–
պէ լ ) ՇնորՀալի , Լամրրոնացի , է ւֆէլի Աչտա բա­
կին ներքեւ երգող Հիլկօն եւ Լամ արթին , Շի/լէր
եւ կէօթէ, Տանթէ եւ Պայրրն, ինչոլէս ել նոր Աչ­
խարՀին րա րձ բագ ոչ գանդակատո ւ1ւե ր ր :
Այո, Հրաչունակ Զատիկ, երկար մամանակէ
Ի Վ^Ր կուգաս մեղ ձեռնունայն ու կր վեբագառ -
նաս խոստումներու ողկո յղ մ ր՝ դեղազարգ պատ–
մ ուճանիգ ծալքերուն մ էք , սակա յն , ափսոս , ի
գուբ կր սպասենք սլտուզին : Եթէ յամենայ իաս -
Ցետադիմւսկսէճ շաէժուՍ
թոնքքիպ Վկ
ԳԼԽԱՐԿԸ ՆԵՏԵԼ. ՖկԱ ԳՆԵԼ– ԿԻՆԵՐՈՒ
ԶԷ^Ն ^՝Բ0%) ՎԵՐԱՀԱԱՏԱՏԵԼ— ԼԱՏԻՆԱԿԱՆ ^
ՏԱՌԵՐԸ ՋՆՋԵԼ
իյԱԲ՚– Պպսոյ թ ե ր թ ե ր է ն կ ը քաղէնք հե տ ե ն ֊
եալ տ ե դ ե կ ո ւթիւնները (15 Մարտ) . ֊
Գոնիայի մէք մոլեռանգական եւ յետագիմա­
կան դէպքեր պատաՀեցան եւ լուրը տարածուեցսւլ
երկրին բոլոր կեգրոններուն մէք։ Ավւ մր իսաւա -
բամ իտներ սկսան ղովքբ Հիւսել ^վւէչէ՚^ին , փաթ­
թոցին կամ Հչարչաֆ»ին , նողկանք եւ զայրոյթ
պատճառելով երկրին լուսամիտ եւ յառաքաղՀմ
տարրերուն : Պաչտօնական չրքանակներբ չափա -
զանցո ւիմ իլն կբ ղտնեն դէպքին մէք, բայց Հանրա­
յին կարծիքր չի ծածկեր իր վրղովռլմր :
Առաքին տեղեկութեանց Համաձա յն , Գոնիա­
յի չրքակայքր քանի մր խաւարամիտներ այսպիսի
ելոյթ մբ ունեցած են , եւ երկու երեսվախան ում
տուած են ա յգ չարմում ին : Զարմ անալի է որ
գէպքր զոլզադիպած է Գեմ ոկրլստ կուսակցու -
թեան Համ ամողովի գում արմ ան , եւ քանի մ ր Հո­
գի դատարանի յանձնուած են : Գոնիայի մէք մո­
լեռանդ մր, որ ծանօթ է Փօսթալճր ՐաՀ իմ Հօճա
անունով, քարռղած պաՀուն րսած է՛
Անոնք ոբ արգելք կ՝ՐԱան մեբ կրօնական
սլաՀանքնեբուն, կ ե ա վ ո Ն ր են : կ՚ուղենք որ Աէ -
՜^էլլէն վերաՀաստատոլի , կիները «չարշաֆֆնե -
բու մէք ծածկուին , եւ քօղով ծակեն իրենց երես–
ներր :
Հօճա յին գէմ դատական Հետապնդուէ^ ի ձեռ­
նարկուած է, բայց մզկիթի ունկնդիրներբ մեբ -
մած են վկա յել ։
Գարձեալ Գոնիայի մէք, քարոզիչ մբ, թաՀիբ
Պիւյիւքքէօրիւքճիլ , դատարանի յանձնուած է
իբր գաղտնարաբ արաբերէն ու սուցանոզ , ել գա -
տապարտոլած է I–
տռւմին իրագործումը, Հա յութիւնր պիտի բմ -
բոստանայ մարդկութեան եւ րհութեան տարրե -
բուն գէմ, պիտի այլավւռխէ իր անդորր ու ապա–
Հով գիբքր ել կազմելով աՀեղ Հրաբուխ մր, պի­
տի Հրդե Հէ ամբողք աշխաբՀբ • • ՚
Փութա, սիրելի Զատիկ, փարատել Հայու -
թեան ճակատին կնճիռներր ու սեւ Հաւկիթներբ
վւռխանակել ծիածանի դո յնե րով։
Զատիկ , մեր խնդրանքր մեկին է եւ աբդար :
Ոսկեձռ յլ՝ Հա յկական զանգակ մբ, Ա ասիսի վբայ ,
որպէսղի քու տօնախմբութիւնդ կատարեն՜ք ^ ՜ –եէ^
նոյն րարձռլնքին վերեւ, գբօչակ մբ Հայկական է
ականաւոր գէմքերէն մէկը։ Իսկ այգ գէմքերբ կբ
մնան Հաւատարիմ :
3)րանսացի Համայնավարները, իտալիոյ Հա -
մայնավար կուսակցութիւնը կընկատեն ճմտաւռ -
րականնե րոլ^կո ւսակցութ իւն մ բփնչպէս չինա կա­
նր I Ւ տա լա կան կուսակցութիւնր , սակա յն , ոչին­
չէն ստեղծուեցաւ պատե րազմ էն վերք ել ե րկու
տարուան րն թացքին դա րձաւ Ւտալիո յ երկրո րգ
մեծ կո ւս ա կց ռ ւթ ի ւն բ ; Ւաա լաց ի Համ ա յնավար
զեկավարներր րմրոստ խառնուածք մր ունին եւ
գիւրութեամ ր չենՀետեւի ր ռուս Համ ա յնավա ր -
ներում ;
Արե ւմ տեան աչխարՀր քիչրան գիտէ Ջեխռ–
ս լովաքիո յ անցոլգարձերուն մ ասին : Բա յց ինչ ոբ
կ՝իմացուի իրրեւ վստաՀելի տեղեկութիւն , կբ
պարզէ ա ր բանեա կնե րո լ լձււոանի քաղաքականու -
թեան մը պատկե րր : Ամբողք ձմ եոնա յին եղանա­
կին , չեխ Համ ա յնավար կուս ակց ութ իւնբ խիստ
քննադատութեան առարկայ ղա րձաւ եւ ատոր յա­
քո րգեց նա խ կին արտաքին նախարար Բլեմենթիսի
եւ ուրիչ կարեւո ր գէմ քերոլ շնորՀ աղր կումն ու
ձե բրակալռւթիւնր :
Արեւելեան Եւրոպայի Համայնավար կուսակ–
ցութեանց մէք տիրող գմգոՀութեան էռւթ իւնր
ա յն է ինչ ռ բ է Արեւմ տե ան Եւրոպա յի մ էք ,
աղգայնականութիւն , որ Իիուսերու կողմէ կ ո–
րակոլի նաեւ Հթիթռյականութիւն» կամ «թրոց -
քիականոլթիւնֆ : Այս գմդոՀութիւնր րնգՀանբա -
պէս կր յայտնուի առեւտրական յա րա րե րո ւ թեանց
մէք : Առեւտուրի ռուս պետական մենա շնո րՀի
կաղմակերպռւթիւնբ այնպիսի Հիանալի ղործ կր
տեսնէ անօղնական շա^ագիցներոլ Հետ , որ ամ է -
նէն Հին - ղլուխ գբամաւոէբն անղամ նախանձէն
պիտի պայթէր :
Զեխոսլովաքիա , իրրեւ արգիւնաբե րող երկիր
ինչպէո Աեծն Բրիտանիան եւ Պելմիան, իսադա ֊
ղութեան չրքանին կախում ունէր արեւմտեան աչ­
խաբՀէն, Հում նիւթեր ճարելու եւ սսլաոման չու–
կանեբ ապաՀովելոլ Համար : Խ– Միութիւնր, որ
չի կրնար այս Հում նիւթերը Հայթայթել , մեծ
քանակութեամբ կ՝ իւրացնէ Զեխռսլովաքիոյ ճար­
տարա րռ ւե ստական արտագբութիւն բ ։ Ա եքենա -
ներն ալ կր մ ա չ1ւն եւ կարելի չրԱար մինչեւ իսկ
անոնց աւրա ած մասերր փոխե լ։ էւ. , ամէն անգամ
որ առեւտրական նոր Համաձայնութիւն մբ կր
1լնքոլի , Ո՚ուսիա նոր պաՀանքներ կբ դնէ չեխո–
սլովաք ճաբ տարա րուեստ ին %
Ու տակաւին , աչքէ անցնելով Համայնավար
քարտէսր Հիւսիսէն գէպի Հարաւ, կացութիւնը կբ
պարղկ Հետեւեալ պատկերր .
ԼեՀաստանի մ էք , (1,աղղա յնական՝^ ճեղքբ գոց–
ուեցաւ ւ948/ ամ րան ել աչնան , երբ ^ռ րՀաղբր– •
կուեցաւ կոմ ռւլքան
: Ու աԳին, խորՀրդային
մարաքախտ Ո՚ո քո սովս քին ,լեՀական դա Հլիճին մէք
մ տնե լով , բոլորովին իրթաթին տակ առաւ լե -
Հական քաղաքականութիւնը
« Աղղա յնական՛^ շարմումր նոյնպէս քախքախ–
ուեցաւ Հունղարիռ յ մէք, երբ 1949/՛ ամառր կա -
իսաղան Հանուեցաւ արտաքին նախարարր , Ռա յք 1.
Ո՚ումանիոյ մէք ուչագրաւ խլրտոլմներ չկան,
մինչ Պուլկարիոյ մէք Համայնավար մաքրագոր -
ծոլմնեբր աւելի անողոք եզան քան որեւէ ուրիչ
արբանեակ երկրի մէք, 1950/՛ սկիզբէն սկսեալ,
երբ կախուեցւսլ կուսակցութեան րնգՀ ՚ քաբտու–
Ղ՚"ՐԲ.՝ ^ Բ ՚ " յ չ ° ՚^ոսթովւՀա չուե յարդարի ենթար–.
կուած է Համայնավար կուսակցութեան յետ պա -
տերազմեան կեգր՛ կոմիտէի անղամ՛ներուն երկու
երրո րգը , իսկ պետական մեքենա յի եւ բանակի
զեկավարռւթիւնր ամբողքութեամ ր կը ղտնուի
ոուս եւ պուլկար վ ստաՀ ե լ ինե րոլ ձեռքր։
Ալսլանիռյ մէք կացութիւնր անՀանգարտ է •
Հրոսախումբեր կբ վխտան լեռնային շրքաններու.
՚^էքէ Ին՛չպէս աոՀասարակ եզած է այնտեղ ամէն
մամ անակ
Արեւելեան Եւրոպայի գիլղացիական պետու–
թեանց մէք, ղարունր, առ Հասարակ , անՀան -
գարտ շրքան մրն է ։ վ^երքին Հունձքէն սլաՀեստբ
կր սպառի միշտ եւ ուտելիքի նեղութիւնր կբ շեշ–
տուի։ Ու կր սկսի աւար մր ղանազան շրքաններու
մէք ։ թ.Ա–թ՝՛
Fonds A.R.A.M