ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈԻՄԻՆ
ՀԵՏ
• յ
֊0
ԿԱՐեԻՈՐ ՔԱՅԼ ՍԸ ԴԷՊԻ
ՏնՏ17ՍԱԿ11ն ՑեՂԱ&ՐձՈԻմ
ինչպէս
ՀաղորդեցէՆք
արդէն
,
երկ,,լ,արթի
օր,
19
Ա՚ւսրա,
Ֆրս՚նսս՚յի
^ Արեւյքաեան
Գևրմւս -
նիո
յ , իաալիոյ
, Պելժիքայի
,
Հոլանաայի եւ.
Լիւքսէմպուրկի
վեց նե ր/չա յացուց
ի չնե
րր
նչանա–
դրեցին
Հանքածուխի
եւ պողպաաի
Համաձա
յնա -
գիրր, որ անաեսական
եւ քաւլաքական
աննախրն -
թաց
յեղաչրչումի
մը սկզրնաւորութիւնր
կր նչա
նակէ :
Արեւմաեան
Ե՚–ր"պ"*յի
մէ^։
Համաձայնագի–
րը
« Շումանի
ծրագիր »
կը բաղկանայ
20
Հաղար րառերէ :
ինն ամսուան
անվՀատ
աչխաաանքի
մը պը -
աուղն է ա յս պա
յմ անաղի
րը , եւ , ինչսլէս
յս, բու»–
րարեց ֆրանսական
ներկա յացուցիչը
, Պ • Ժան
Մոնէ , որուն կը պատկանի
ծրաղրին
Հայրու֊թի՛––՜
նր , կաաարեալ
Համաձայնութիւն
գոյացած է ա —
նոր
բոլոր
մ անրամասնութեանց
չս*–ր^–
Աոաջին
անղամն է որ վեց պետու
թ իւններ կըղի^ին
իրենց
աղղային
— վոՀապետական
իրաւունքներուն
մէկ
մասը. Հասարակաց
ղետնի
վրայ
ղարգացնելու եւ
Հաւաքաբար
օգաագո
րծե լու Համաբ
իրենց
Հան -
քածուխի
ել պողպատի ա րգիւՖա բե բութ իւնր
է
Այմմ
, յաշորղ
քայլր
պիտի
րչլայ վեց ար -
սւաքին
նա յարա
րնե
բու
Հանգիպում
ը ,
ԱսԼՐէ էէ
սկէգբնե ր ր ; Այգ մողովին
մէ^ պիաի
վերչանան
նաեւ այսպէս
կո չուած
քաղաքական
կաբղաղրու–
թիւններր : Պիտի
ճշղոլի
, օրինակի
Համ ար , թէ
քանի
անղամներ
պիաի
ունենա յ մ իացեալ
աբղիւ–
նաբեբութեան
գե րագո
յն
մ արմ ինր , քանի
երես -
փոխաններ
պիաի
ունենա
յ խոբՀրղարանը
, ոբուն .
Համաբատոլ
պիաի
ըլլայ
գերագոյն
մարմինր, որ
քաղաքր
պիաի
րլլայ այս մաբմնոյն
կեգրոնը եւ
ո րր պիտի
րլ լա յ պա Լաօնական
լեղուն ;
Երրորգ
քա յլր պիտի
կաղմ է
Համ աձա
յնագբին
վաւերացումը
վեց խո բՀ րգա րաննե բու
կողմէ :
Պէտք է նկատի
ունենալ,
որ
Համաձայնաղբին
Ասկէ ղատ, նախապատրաստական
այս ^/»^««–,
նին,
գեբագոյն
մաբմինը
պիաի ճչգէ վեց պեաոլ.^
թեանց
գիրքր
Եւրոսւայի
Տնտեսական
Գործակ ^
ցութեան
կաղմակերսլոլթեան
ԼՄարշրլի
ծրադիր)
Հանգէպ։
Ջնջելով
մաքսային
պատուարներր
ի
րենց
միչեւ,
միացեալ
վեց եբկիրներր,
ինքնին
գործաղրած
պիտի
ըլլան
իրարու
մի^եւ
խարոլ ^
թիլն
չղնելու
սկղբունքր
, ղոր րնղունած
են՝ յիշ~.
եալ կաղմակե րպութեան
անղամ պետութեանց
Հես,
իրենց
կնքած
Համաձայնաղրով։
Այս Հիման
վրայ
ալ պիտի Հաստատուի
Հասարակաց
շուկան
։
Անղամ
մը այս շուկան
Հիմնուելէ
վերչ,
պի՛֊
աի
չնչուին
ղա^ւագիր վեց պետութեանց
միչել
Հաստաուուահ
մաքսային
պատուարները,
ներա ֊
հումներու
եւ արտածումներու
սեղմումնեբր,
ուր^
աաղբուլնեբու
, ղնողներոլ
եւ սպառողներու
միչեւ
խտրութիւննեբը
, պետական
յատկացո
ւմնե բ ր ել
վեբչապէս
արուեստական
Բ"լ"Ր
Հէսյկա Օփեբայի եէհք չէշաԱԱկդ
Եթէ
Հինէն ի վեր երգի եւ կրօնական
եբաժ ,
տութեան
արուեստը
ծաղկած էր
Հայոց
մ ե^
Հասնելով
մինչեւ իսկ նախանձելի
կս՚տարե ^
թեան
մր, շատ ուչացած է Հայկական
օվ,եբ
թե
ձ^նունգր եւ ղ
Մինչ գ
՚րգտցումը
ուսաննեբէն
Նովայի,
Աշուղ
ճիւանիի եւ Շերամի
անուններր
եւ կրօնական
երամշտութեան
մկչ ալ եբգաՀան -
ներ Պապա
Համբարձումի
Այտրնեանի
, Եկմալեա
նի,
էմի Աբ՚լարի,
Հիսաբլեանի,
Կաբա
Մոլրղտյի
եւ կոմիտասի, ոչ մէկ անուն կայ կապուած
0 ֊
փերտյի
ստեղծագործութեան
Հեա, մինչղեռ
Հայ^
կական
պատմութիւնր
բաղմաթիւ
առիթներ
ունե
ցած է ստեղծելու
Օփեբա ։ Եւ այս ստեղծաղոր.
ծութիւններէն
ոչ մէկը
իր մէչ կը կրէր,
մինչել
իսկ
Հեռաւոր
կերպով
ստուերը
Հայկ. երամշաոլ ,
թեան։
Իր օփեբաներէն
երկուքը
ղրոլած են նշա
նաւոր իտալացի
երդաՀաններու
կողմէ
ճիուղէփփէ
Աառթի
(Օթշքտ Րօտբշստ ւո ձոո€ա&)
ել Ակնասի
Փինօթինի
(ՕբշքՅ €ւա ւո ^քաշու&) :
էւ վեբչապէս
ստղեծուեցալ
Հայկ.
առաչին
մողովրդական
օփերան
<ձԱնուշ»ը զոր Արմէն
Տիգ–
րանեան
յօրինեց
ԱովՀաննէս
Թումանեանի
բանաս
տեղծութեան
ւիրայ
։ Արմէն
Տիգրանեան
սորված
էր իր ուսուցիչ
Մակար
Եկմալեանէն
, Հտյկա -
կան
երամշտութեան
Հաստատուն
Հիմքերր : Ան
թափանցեց
Հայկ. կրօնական
երամշտութեան
ա -
ռեզծուածին
րնգմէչէն
Հայկական
րանտՀիւսոլ
-
թեան
աարօրինակ
եւ Հրապուրիչ
մասնա
յատկու֊
թեան ։ Եւ տուաւ
իր աոաչին
օփերան ել ղլուխ
ղոբծոցին
<Տ.Անուչ»ին մողովրգական
կնիք մը :
Այս
օփեբա
յին
երեւումը
աղղային
ղէպք մ^
էր ել բաոացիկ
շաՀաղրղռութիւն
աբթնցուց
Հայ
կական
ամէն մէկ խաւի
մէչ, եւ իր
յաղթոլթիլնր
ապացոյց է թէ Հեղինակին
նեբշնչումր
Հայ
մողո
վուրգին
ցանկութեան
ել պաՀանչներուն
Համա ֊
պատասխան էր ։ Եւ արղարեւ
, ՀԱնոլչ»
օփերան
Հայկական
մեզեղիի
Հարուստ
ղանձ
մրն է։ Այս
օփեբա
յին
ե բամ չտ ութ
իւնր
բոլորովին
Հայկական
է, եւ այգպէս է որովՀետեւ
իր խոր
աբմտանեբով
կր մխրճի
ազգային
բանաՀիւսութեան
ճոխոլ -
թեան
մէչ, այգպէս է նաեւ
իբ լեղոլին
մասնա -
յատկութեան
պատճառով
ել մանաւանղ
, շնոբ -.
Հիւ իր ողիիձ։ եւ էական
նկարաղրին : Իր պարղ
յ օ – \
րինուածքր
յաճախ
կոչԱ1ծ են Հնաբարոյ
, սակայն–)
այս
Հարցր
օփերայի
պաամոլթեան
տեսակէտէդ՝.
քննելո,ի.
Հնաբանութիւն
չէ այլ ^գարնանային
Հ
թարմութիւներ
Հայկական
օփերային՝.
Արղաբեսձ
Արմէն
Տիղրտնեանի
Հ<,Անռլշ» օփերան
պէտք
է ^1
գասուի
նաիսնական
օփերայի
կարզբ,
առանց ե -.
րամշտական
գրուածքի
խճողումի
ել ուր մողո -
վրդական
տաբրր
ղերակշիո
է թէ նիւթին եւթէ
երամշտութեան
մէ9 ։
Արմէն
Տ իգրանեանի
բոլոր
յետագայ
այս
կարգի
փորձերր
«Լէյլի եւ Մէճն ուն» ել
ՀԳալիթ
Ւէկ»
օվւերան
իր փառաւոր
գափնիներուն
վրայ ո–
յ
"Ր՚ւելքները
Հանքածուխի
եւ պողպատի
ղոբծաոնոլթեանց
մէչ%
Փոխանցման
շրչանին
,
ազատ
առեւտուրի
կարգ մր բացառութիւններ
պիտի
րլլան,
որպէսզի
ճ արտա րարո ւեստակտն
Հ իմնա րկո
լ
թիւննե ր բ մա -
մանակ
ունենան
առանց մեծ ցնցումի
յարմարելու
նոբ
կացութեան
: Պելմիա կան
Հանքածուխն
ու ի–
աալական
պողպատը
մասնալորաբաբ
պիտի
վայե
լեն որոշ պաշտպանութիւն
ալս փոիսանցման
շբչա–
նին։
^
Պիտի Հաստատուի
ղինե բուն
Հաւասարեցմ
ան
Հիմնագբամ
մբ, Հանքածոլիսի
Համաբ
։ Ասոր
նպա֊
աակն է Հնարալոր
ղարձնել, որ պելմիական
ած֊
խաՀանքե
րն ալ կարենան
աստիճանաբար
մ տնե
դէմ
գիրք
բռնեցին
անձնապէս
տ^ագրգււուաւ
ղեբմանացի
, ֆրանսացի
եւ այլ
ղո րծա րանատէ բ–
նե բ , ինչպէս
նաեւ
Գերմ անիո
յ
Ընկերվարական
կուսակցութիւնը,
բայց Պ՛ Ժ՛ Մոնէ
յոյս
յայտ -
նեց , թէ բոլոր այս խոչընգոտներն
ալ
մօտերս
պիտի
Հարթուին
:
Այս
լաւատեսութեան
պատճառներէն
մէկն է
այն յստակ ու վճռական
գիրքը Գ"Ր ընգունած
է
Արեւմ տեան
Գերմ անիո յ վա ր չա պե տ ր , Տ ոքթ • Ա–
տրնաոլրբ
, ամերիկեան
մարզպան Պ • Մէք
՝Բլ"յէ
ուղղած
իր մէկ նամակին
մ՛էչ։
Վարչապետր
կ՝ըսէ թէ իր կառավաբութիւնր
,
զփտնա
լով
Հանղերձ որ Համ աձա յնագիրր
զոՀո -
ղութիւննեբ
կըպարտագրէ
Գերմ անիո
յ ,
ընգառաչ
գնաց
անոնց , որուիՀետել
անՀրամեչտ
էբ այգ
մ իացեալ
Եւրոպա
յիւ ստեղծմ ան ճամ բուն
Վր"՛
/
գործնական
քայլ
մր նետելու
Համար :
Գեբմ անիա յ ներկա յացուց
իչ փրոֆ •
Վալթըր
Հալշթայնն
ալ, որ այնքան
նպաստեց
Համաձայ—
^՚ագբի
խմբաղրոլթեան ՚ յ ա յ
ա ւտա
ո ա
՛րարեց .
էճիչգ
- . լ I ս
— 1
է– լ
է թէ զմոլարութիւննեբ
կան տակաւին
, բայց պի
տի
չնշանաղրէինք
Համ աձա յնադի ր ը , եթէ
յոյս
չունենա
յինք
ո բ Պոնի խորՀ րղա րանին
մ եծամ
աս
նութ իւնը պիտի վաւերացնէ
ղայն» :
Համ աձա
յնաղրի
վաւերացում
էն վե րչն
ալ ,
սակա
յն , ա բւլփւնա բե րո ւթ եանց
մ իացումր ղործ -
նապէս սկսե լու
Համ տր , պիտի
բո լո բուին
երկու
չրչաննեբ : Առաչինր՝
((նախապատրաստական
չըբ–
չանն » է , որ պիտի սկսի վ աւե րացումնե
րո
լ թուա՛
կանէն եւ պիտի երկաբի
մինչեւ
Հասարակաց
շու–
կա
յին Հաստա տ ո ւմ ր ։ Ասոր պիտի
յաչո րգէ « փո–
խանցման
շրչանը»
, ոբ պիտի տեւէ
Հինգ տարի :
Նախապատրաստական
շրչանր պիտի տեւէ վեց
ամիս։ Այս մամ անակա շրչանին
, դեբաղղային
ղե–
րագո
յն
մ արմ ինր , ոբ սլիտի վարէ
\
50
մ իլիոն
սպառոզնե
բու յատկացուե
լիք
մ իացեալ
արգիլ -
նաբերութիւնր
, պիտի
Հաւաքէ
աեգեկոլթիլններ
եւ կապեր
պիտի Հաստատէ
շաՀակից
գործարա -
նատէրներոլ
, աշխատալորական
ներկայացուցիչ
֊
ներու եւ կաոավարական
պաշտօնատարներու
Հետ :
Ասկէ ղատ րանակցութ
իւննե ր պիտի
վարէ սչ -
անղամ
ուրիշ
երկիրներու
եւ յատկապէս
Աեծն.
Բրիտանիո
յ Հետ, որպէսզի
անոնք,
իրենց յարա
-.
բերոլթեանց
մէչ նկաաի
ունենան
ստեղծուած
տնտեսական
նոր կաղմ ակե րպութիւն
ր , որմէ եւս
պիտի ստանան՝ առեւտրական
երկկողմանի
Համա––
* ՚ ւղրեբով
իրենց վայելած աո աւելոլթիլններր
։
Լ–
...»
ո
I
^ է.
I
<• •
•
Հասարակաց
շուկան ; Պե լմ իական
Հանքածուխի
ծաիւքեբր
աւե
լի շատ ենքան Եւրոպա
յի
մ իւս
Հ ան քած ո
լ
խ
ե
ր ո ւն ր : Ասկէ ղատ Պե լմ իա պէ տք է
բաբելաւէ
արտաղբութեան
մեթոտներր,
փակէ
քիչ արտաղբող
Հ անքեբր եւ ամանցնէ
ճարտա -
րարո ւեստակտն
Հանքածուխը
:
Հասարակաց
շուկան
պիտի
րԱայ իրապէս ա–
զատ , մր ց ա կց ո ւթ ի ւն ը պիտի վերնա
յ եւ արգիլ -
նա բեր
ութ
իւնր պիտի
աւե ^ա
յ յօգուտ
ընգՀ
անուր
բարօրութեան
։
Գերագոյն
մաբմինը
Հակակշիռ
պիտի Հաստա
տէ այս ամէնուն
վբայ եւ եթէ Հարկ
ըլլայ,
պիտի
նշանակէ աո աւելազ ո յն եւ նուաղա
ղո յն
գինեբ ,
պիտի տուգանէ
զանոնք սաստս
ղնե ր ր կամ Հա -
մաձայնաղբին՝
կաշկանդումէ
ղերծ տրամագրու
՛է–
թիւննե
բր ոտնակո խողներ
ը է
Նախատեսո
ւած է պաչտ պան
ել
պետութեանց
աղղային
չաՀեբր
Հոն, ուր ղերաղոյն
մարմնի ո -
րոչումնեբր
կրնան
Լրչ^րէն
ազգել
Հանքածուխի
ել
պողպատի
ճա բատ
րա բուե ստնե րէն
գուբս
՚^՚՜ՐԷԼ
արւլիւ1։տրերութեանց
վլւայ
։Այս նպատակով
պիտի
ստեղծուի
յատուկ
գաՀլիճ
մը կամ նախա րա րա -
կան
իսորՀոլրգ
մը : Այս գաՀլիճն է ոբ
վհռական
ձայն
սլիտի
Ունենայ
, երբ, օրինակի
Համար , Հան
քածուխի կամ պողպաաի
գե րա րտտգբութեան
տեղ
անրաւաբարութիւն
առաչ
գա
յ :
Պ՛ Ժան Մոնէի
Համաձայն,
միացեալ
կաղ -
մ ակե րպո
ւթե ան
ամբողչ
մեքենա
կան
ութ
իւնր
Հասաաաուած
է մողովյւղավար
Հիմ երու
վրա
յ եւ
մենաաիրական
Հանղամանք
չունի
I
Գերտգոյն
մ արմ ինր , ամ էն տարի
իր
տեգեկադփրը
պիտի
ներկա յացնէ
^Շում անեան
խորՀ րգարանի»
մ ր, որ
պիտի բաղկանա
յ վեց պետութեանց
երեսփոխան
ներէն։
Պիաի, յանձնարարուի
որ այս
երեսփոխան–
ներր
րնտբուին
այն անձերէն,
որոնք
այմմ
կ՝ան–
ղամակց
ին Եւրոպա
յի 1(քոբՀուրգի
իսո րՀ րգակցա -
կան
մո էլո վին :
Պիտի
կազմուի
նաեւ
եօթը
ղատաւո
րնե րէ
բաղկացած
ղա տական ատեան
մ ր , ոբ պիտի
ն շա–
նակուի վեց տարուան
Համ ար : Գաաարանր
պիաի
ունենա
յ իրաւ ագի տական
լիազօրոլ
թ իւննե ր
ե լ
պիտի
կրնա
յ չեղեա
լ Համ՛ արե
լ գե բաղո
յն
մ արմնի
ո րո շում ը ա յն պա րագա
յին միա
յն , երբ նկատէ
,
թէ
մ արմ ինը անցած է իր ի բաւա սո ւթե անց սաՀ -
մ անները
։ Անղամ
պետութիւննեբր
կտմ
առանձին
Հաստատութիւննեբ
կրնան
գիմել այս գատարա -
նին։ Անգամ
պետութիւն
մր կրնայ
ղիմել դատա–
րանին նաեւ այն պարաւչային,
երբնկատէ թէ գե
բաղո
յն մարմինր
իւր այս կամ այն
կաբղաղրու
թեամբ
Հիմնովին կր խանգարէ իր
անտեսոլ
թիւնր։
Անղամ
մր որ վերչնապէս
գործի
անցնի,
մի
ացեալ
կազմ ակե բպութիւնբ
սլիտի գառնա
յ
աշ
խարՀ ի ամ էն է ն ում եղ տնտեսական
ձեռնա րկնե
րէն
մէկը։
կաղմակե
րպութիւնր
իր ձեռքին տակ
պիտի
ունենա
յ տարե կան
218
մ ի՛լիոն
թոն
պողպատ
(Մե ծն Ր րիտանիո
յ
տարե կան ա րտաղրո
ւթ իլնն է
218
միլիոն,
Մ. ՆաՀանզներոլնր
433
միլիոն
ե լ
իք . Ա իութեան
ել աբբանեակնեբունր՝
330
մի ֊
լիոն) :
Թ– Ա. Թ.
չիկ
՛ԼՑ՛
ւցին....
«։Անուշ»ը
պիտի
մնայ
աււա,–
ջին հայ ժողովլւդական օւիերան:
Ասիկա
Հայկա -
կան
ազղա
յին օփեբա
յի ծագումն
է եւ
առաչին
Հ անգր ո լան ր :
քհուսական Աեծ Ոեղափո խութեան
առաչին
տարիներուն
կ՝երեւայ
((.Ալմաստ» օփերան
, Հան -
ճարեղ
Հայ երղաՀան
Ալեքսանտր
Ապենղիաբեանի
կողմէ , սլսակալո
ր Փե թե րսպո լրկէն եւ աշակեբ–
տր Աիքոլա
Ռիմ՚սքի
Բօրսաքոֆի
; / ՚ ^ յ
ղործը
սկսած ատեն , Ապենղիարեան
ունէր
արղէն երա -
մշտական խոր Հմ տութիւն եւ կատա րեալ
արՀես–
աագիտութիւն
մ ր ; Ան կրցաւ
իր գործին տալ իբ
մաբգկային
, րնկեր
՛ււյին եւ երամշտական
փորձա–
ււոլթիւնը։
Տիղբանեանի
պէս, ան ալ յայանի
ազ
գա
յի՛ն բանաստեղծ
8ովՀաննէ
ս թում անեանի բա–
կ՝երզ է ր
Թմ բկաբեբղի
առում ր պարսիկ
ՇաՀին
կողմէ ։Ա պենղիաբեանի
մեծ առաքինո
ւթ իւն բ
եղաւ
կողմ՛է : Ապենգիարեան
մեծ աոաքինութիւնր
եղաւ
կուրօրէն
չօգտագործել
Հայկական
մողովրգական
-
մեզեգինեբր
, Հեռանալով
ազգային
երամշւ
պի՛
պի՛
Վեց
պետութիւնները
միացեալ
գիրք
բոնեն
այն երրորգ
պետութեան
դէմ , որ
չուզէբ
ճանչնալ
միացեալ
կազմ ակե րպո ւթե՛
պա յմտններբ
իրենց
յաոս՚չիկայ
գո րծառնոլ -
թեանց
մէչ։ Եթէ կարելի
չրլլայ
Համաձայնիի
այն ատեն պիտի
չնչուին
երկկողմանի
աոեւտրսւ–
կան
Համ աձա յնտղբերը
:
ՏԻԿԻՆԸ
(Բաբկոլթեամբ
լուսանկարիչի
յ–^
արՀեսաանոցր
մտնելով)
: Այս ինչ է^ պարոն, ա–
մուսինս
նկարին մէչ ճիշգ կապիկի կր նմանի -
ԼՈՒԱԱՆԿԱՐԻԶ—
Տիկին,
քոան տարիէ
ի վեռ
ամուսնացեր
էք, ել նո"բ կ՝անգբագառնաք ատոր..
թեան
ղաբաւոր
ալտնգո
ւթիւննե
րէն ,անկբ
ներկա
յացնէ
Հայկական
բանաՀիլսոլթիւնր
իբ
Հմայիչ
զեղեցկութեան
մէչ, բանաՀ
իւս
ութ
իւն
մբ
Որ
-
միչա
ներկայ է առանց
ի՛նքզինքր տառապէս
ցոյց
-
տալու : Համ աձա
յն ականաւոր
ռուս
եբգաՀան
կ/աղունօֆիւ
^Ալմաստ»
օփերան
քմ շոտ
Համ ա յնա–
դիտարան
մրն է Հայկական
Մէ է Օ սի
եւրոպական
գրոշ՚Տ՚ով։
Ա պենղիաբեանի
մէչ ե րամ շտութ
իլն ր եւ.
Համանուագր
Հրաշալի
կերպով կը Համապատաս–
իսսւնեն թատե րական
գործողութեան
կենդանոլ -
թեան եւ իր բեմական
ազգեցոլթիլնր
եւ մանա
-՚
ւանդ
խումբեբունր
Հ իանալի
են : ղԱլմաստ»
օվւե
րան պիտի ապրի եւ երկար ատեն պիտի
խօսի Հա ք
մողՈէէոլրղին եւ իր գերազանց
յաակո
ւթ իւննե բո վ,
պիտի նկատուի
առաչին դասական
Հայկական օ -
փերան : <(.Ալմաստ»ր
Հայկական
օփեբա
յին երկ -
բորդ
Հանգրւ
Ալեքսանղր
Ա պենդիա րե ա՛հէն
վեբչ
սարդ երդաՀաններ
դուրս եկած
են :
Հաղիւ տասր տարի
վեբչ Ապենգիաբեանի
մա
՛նն է ։
երի.
Fonds A.R.A.M
