ՕՐՈԻԱՆ
ՇԱՐԺՈԻՄԻՆ
ՀԵՏ
Ի՚Ն2
Կ՚է1ն8նԻ ԿԸ ԴԱՌՆԱՅ
մՍՐՈՔԻ
և ՚ եձ
Օաար
օրագրույներոլ
կարծիքով,
գրեթէ
ան–՛
կարելի է յատակ գաղափար
մր կաղմել
Փտրիզի
մէԼ,
Աարոքի
կացութեան
մասին
ինշսչէս
ղիտե
լ կուտա
յ տեղական
թերթ
մ
ր,
Հասած
տեղե կութ իւններր
չվւոթ են եւ
մանաւանգ
միակողմանի
: Շփոթութիւնր
Հետեւանքն
է ղրա–
քսնութեան
, Ֆրտնսայի
ներքին
քաղաքական
անցքերուն
, Ատրոքի
կրօնական եւ ցեղային փէ -
ճեր
ուն եւ շատե
րու
գկսլքե րոլ
ղունաւո
րմ
ան :
՚իմուար է աղատկե րացնե
լ Ատրոքի
կա
ց ո
ւթ ե ան
Հակաղգե
ցութիւնր
ֆրանսաց
ի ժողովյււրգին
վր -
րայ։
կարելի է սակայն
վստաՀօրէն
ըսել,
թկ
րանսա
լրԼօրէն
կը ղբաղի
արա րական
երկիրներու
մէԼ
տիրող
այս
ձղտոլմով։
իրարու
տրամագծօրէն
Հակասող
երկու տե -
սակէտներ
կը աիրեն
Փարիղի
մէԼ։
Մէկր
ֆրան
սական կառավարութեան
տեսակէտն է, իոկ
միւսը
Մ արոքի
«Իսթիքլտթ
(Անկախութիւն)
կուսակ -
ցութեան
տեսակէտը :
Վէճը ծանրացաւ
այն որը, երբՄարոքի
զին
ուորական
կառավարիչը,
գոր՛
ԺիւՀն
սչաՀանԼեց
Աուլթան
Աիաի ԱոՀամմէտ
Պ ին
Եուսէֆէն
ժխտել
Իոթիքլալը եւ անոր
ղո րծունէ ո ւթ
իւն
ր
։ Այս սլա -
ՀանԼին
վյւայ
երկու
շաբաթ
տեւեցին
բանակցու—
թիւնները
ղօր՛ Ժիւէնի
եւ Աուլթանին
ւէիԼեւ,
բայց
գրեթէ ոչ մէկ աբղիւնքի
յանզ եցան : Ա աաց
ուած
տեղե կութեանց
Համ
աձա
յն
, Ա ուլթանը
մ եբժած է
սլախաբակել
ազգայնական
շարժումը :
Երկու
շաբաթ
վեբԼը
, սակա
յն , /՚րերր
ալելի
աբագ
ղաբղացան : Չորս օր անց՝ Ա ուլթանը
յայ
տարարեց
, թէ Համ
աձա յնած է Ֆրանսայի Հետ եւ
շնոբՀ ակա
լութ
իւն
յա յտնեց
Ֆրանսացիներուն
ա
յն
վեՀանձնութեան
Համար , որով տնտեսական
օգ -
նոլթիւն
սլիտի
ըլլայ
Մարոքին
ել լձւկեբային բա
րեկա րգո
ւթ իւննե
ր սլիտի կատարուին
ա
յնտեղ
Միամամանակ
, Աուլթանի Աեծ Վեղիրն ալ
Հբատաբա
կեց
յա յտաբա բութ իւն
մը, որ կ ըսէր •
« Կ ր գատա սլաբա
ենք
մ եթոտներբ
որոշ
կուսակցութեան
մը ,որ վախցնելու
ձեւով եւ բռնի
մ իԼոցնե բով կր գիմ
է քաղաքական
խափանաբա -
բութեան
ե ւ կ՝ անգամ ա լուծ
է առոզԼ եւ
ղոբծոլն–
եայ
Հիմնարկոլթիւննեբը
:
« Որոշ կուսակցութիւնը
», յայտնօբէն
, <(,իս–
թիքլալն
էր, որ ասլօրինի է եւ ոչթէ Համայնա -
վար
կուսակցութիւնը
, որ օրինաւոր է :
Ա ուլթան ի այս Հետ - ղաբձ»ի
միակ
կարեւոր
տրգիւնքը
եղաւ
լուծում
ը
մ արոքեան
ղաՀլիճին ,
որուն
անգամնե
րէն
ոմ անք
Հիսթիքլալ՝»ին
ալ ան
ղամ
էին եւ Համ ակրանք կր սնուցանէին
աղգա
յ -
նական
շաբմման
Հանգէպ :
Աւելորգ է ըսել, թէ Ֆրանսայի
պաշտօնական
շրԼանակները
շատ գոՀ մնացին
Աուլթանի
այա
գիրքէն
, ոբ այն ատեն
նկատուեցալ
Հաշտարար
շարժմ
ան
մ
ը առաԼին
քա
յլը :
ՎերԼեբս
Փարիղ
ղտնուած է
Հ.իս թիքլա
լ»ի
պատասխանատու
վարի^երէն
մէկը
, որ Հեռա -
ձա
յնով տեսնուած էր ղաՀ
լիճի
անղամներուն
Հետ
եւ
անոնցմէ ստացած էր Հետեւեալ
բտցաաբու -
թիւնր
. Ա ուլթան
ր
, ինք , լուր անղամ
չունէր
գաՀլիճի
ցրւում՛էն։
Նա
իւա բա
րնե
բո
ւն
Հաղոր —
գոլած
էբ
, թէ ութ օրուան
լնթացքին
պէտք
է
վարչական
պաշտօններ
ստանձնեն
Մ արոքի այլ
շրԼաննեբուն
մէԼ եւեթէ մեբմեն
, այն ատեն
ֆը–
բանսական
ի շիւ
ան
ո
ւթ ի ւնն ե ր
ը կրնան
զիրենք
բոնի
Հրաժարեցնել
յ
Այգպէս ալ եղաւ
, որպէսղի
պարապութիւն
մը
ղո յանա
յ Ա ուլթան
ին
շուրԼ եւ ատով
,
յտԼորգ
օրը
, Ֆրանսաց
իւնե րը
կարենան
Համ
աձա
յնութիւն
մը
կորզել վեՀապետէն
։
•Ֆրանսաց
ի պա շաօնա կան
անձնաւորութիւն
մը
Հբացա րձակ սուա»
կո չեց
այս
պատմութիւնը
:
Ա ուլթանը
ըմ բռնեց որ լուրԼ վտանգի
տակ է
խաղաղութիւնը
Մարոքի
մէԼ։
Լեռնաբնակ
ցեզա -
խում բեբոլ պատկանող
Հազարաւոր
ղինեալ
ձիա -
ւոբներ , լեռներէն
իԼնելով
կը սպաոնա
յին
պաշտ–
բել
քիասլաթը ել Ֆէոը,
բողոքելու
Համար
ՀԻԱ -
թիքլաթի
գէմ : Այս ռազմիկները
անմ
իԼապէս
Հե
ռացան
, երբ Աուլթանր
յայտնեց
, թէ ընգունած է
ֆրանսական
տեսակէտը :
« Իսթիքլալ
՝»ի վարիչր
սակայն
կ՝բսկ , թէ
զ օ ր ֊ Ժիւէն
, իրենց
գիբքերը
պաՀել
ոլզոզ եւ փա–
շանեբոլ
ե ւ ^քա յիա»նեբու
միԼոցով է որ սաբքած
է այս ցոյցերր :
Ֆրանսացիները,
կ՛՚ըսեն
Հիսթիքլաթի
մար–
ՂՒԿԸ.
՚
ԿԸ. դա տապար տեն մեր
կաղմ ակեբպու -
թեան
մեթոաներր
: Ը՞ր մեթոտնե
րուն Համար
է
խօսքր :
Մ
ենք
, ոչ ռում
բ նետեցինք
, ոչ ալ
ոեւէ
մէկր
սպաննեց
ինք
:
Մ ե ր ամ էնէն ականաւոր ան -
գամնե
ր ր
, առեւտրականներ
են կամ ուսուցիչներ
է
Օրուան
վարիչները
ամէն ինչ րրին, ոբպէսգի
կը–
ռիւ
ստեղծեն եւ աաով՝
ՀԻ
ս թ իքլա
լ»ր
բռնի
ուժով
մէԼտեդ^ն
^ցնելոլ
պատրուակը
ունենան :
^8առաջփ 2Ա տաքիԱէւդ
ԲսանըՀինգ
տարիներէ
ի վեր է որ
Փտրիզի
՚^է^
Լ՛՛յ" ԿԸտեսնէ ^ԱառաԼ»
օրաթերթը,
խմ
բա–
գրոլթեամբ
Պ • Շալաբշ
Աիսաքեանի :
^(ձառաԼ»ի
ներՀուն
խմբագիրը
զայն կը Հրա
տարակէ
անձնական
միԼոցնեբով,
նուիրումով
եւ
քրտնաԼան
ա
շիւ ա տանքով
, վառ պաՀ ելու
~,ամաբ
Հայ
տարաղիր
բաղմ
ո
ւթ իւննե րուն մէԼ Հայ
լեղուն
ել
մ շակո
յթը
1
Մեր
պատմութեան
մէԼ շատ գժուար է գանել
թերթեր
, րլլան
անոնք
օրաթերթ
,
շաբաթաթերթ
եւկամ
պարբերաթեբթեր
, որ լոյս տեսած
րլլան
Հինգ կամ տասը տարիներ : Անոնք չկրնալով տո
կալ
նիւթական
ծան
րո
ւթ իւննե
րո
ւն՝
կարճ
կեանք
եւ կարճ արեւ
ունենալով, կէս
ճամբան
մ՛նա -
ցած
են
:
ՇնորՀիւ
ՀՏառաԼ^ի
արժանաւոր
իսմբագրի
ճիդեբուն եւ Լանքերուն՝
ՀէձառաԼ»
կրցած
՛է ապ
րիլ
քառորդ գար
լո
յս սփռե
լու եւ
արիութիւն
նե
բ
չն
չե
լո
լ թափառական
ել պանդուխտ
Հա
յոր -
գիներուն :
Հա
յրենի ազատական
չունչով
սկսած
ՀԱառա–
Լ»Ր պաՀած է եւ կը պաՀԷ իր դիրքն ու ուղղու -
թիւնր եւ կր դրա
լ
է բացառիկ տեդ մը մեր լրա -
գրութեան
պատմութեան
մէԼ ;
Անոր
լեղուն
յստակ է , ոճր պարղ եւ սիրուն
եւ
երբեմն ալ Հեգնոտ
, բայց
միշտ
ումեղ եւ ցք^–
ցող ;
Լակոնական
, շքեղ կառո լցուածքով
պարբե–
բութ իւննե
բն ու նա իսագա
ս ո ւթ իւննե
ր ը կր խտա -
ցնեն ա յնպիսի
պատկերներ
, որոնց
լ^թե
րցում
ը
Հիացոլմ եւ ղմայլանք
կ՚ազդէ :
<ձՏառաԼթ ոչ միա
յն Հայ դիրն ու մ շակո
յթ/Լ
վառ պաՀած եւտարածած է, այլ ել
պաՀպանակը
եղած է Արե
ւմ տաՀա
յ դեղեց
իկ
լեղոլին
ել բաբ -
բառին : Անխնայ
Հարուածած
եւ աբՀամարՀած
է
այն
բոլոր
անՀատներն
ու
խմ բակցութ
իւննե
բ
ը,
ո–
րոնք արդիականութիւն
իսա դա
լու
մ արմա
Լէն
տարուած՝
վարձած
են աղճատել
եւ
գունատել
Մեծասքանչը
; Տիրական
պաՀակի
մը պէս գիտակ
իբ պարտականութեան
ել կոչումին՝
Հետեւած
է
Հայ եւօտար
բո
լո
բ չա
րմո
ւմ՛նե բուն
ո րոնք
կապ
ել
յարաբերութիւն
ունին մեր ղատին Հեա :
« ԱառաԼ»
քա Լա լե
բ ած եւ զարկ տուած է նո
րաՀաս
սե բունղի
ա
յն աբմէքներուն
որոնց
մ
ԷԼ
տեսած է շնոբՀք եւ կարողութիւն
: Անոր կը պար
տինք շարք
մ ը նոր սե րունդի
ա
րմ
է քա
լո
բ գրա -
ղէանե
բու եւ բանաստեղծնե
բու երեւում
ը : Եթէ
«.ՅառաԼ^ը
չբլլաբ , անոնք
լո
յս ա շփւա բՀ
չպիտի
գային
Հտյ գրին ու դրքին
վրայ
նոր փառքել, ա -
ւելցնելոլ ;
«.ՏառաԼ» Հայ գրին ու մչակոյթին
Հետ Հա -
լաստ րասլէս
Լերմօրէն
փարած է աղգա
յին
աբ - •
մէքներուն
եւայն րոլոր
աւանղութիւննեբուն
, ո–
րոնք կապուած
են
մ
եբ
դեղեց
իկ
լեզուի
օղակով
ւ
ՀէԱառաԼթի
վբայ
չենք նայիր որպէս
պարզ
թերթ
մբ,
շաՀու ել ասլբուստի
միԼոց,
այլ որպէս ա -
ոաԼնորդ
թերթ
մր ոբ
25
տարիներ
իրեն կապած է
Հ ին եւ նոբ սերունդնեբր
ել ներ
շնչած է
զանոնք
մեր
ցեղի
անուանադիր
Հօր շունչովն
ոլ ոգիով :
Որպէս Համեստ
Հայ թեբթի
մշակ, ղիտենք
թէ
անՀատական
թեբթի
մր իսմբադիրը
որքան
գմուա–
բութ իւննե
բու
ենթակայ է : Եւ ո րովՀետեւ ^Տա -
ՓԱՐԻՋԱՀԱՏ
ԹԱՏՐՈՆ
€ՏօԱ ժուաԱ»
Մարտ
\2ին Իէնայի
թատրոնին
մէԼ Պ– Տէր–
վիշեան
ներկայացուց
Աոլիէռի
ծանօթ թատերա -
իսազե՚րէն
<ձՏօն
ժուան»ը։
Եթէ
միչտ վերապաՀու
թիւննե րով է որ կը
խօսինք
Հայկական
ներկայացումներու
մասին ,
պատճառը
այն է որ անոնք յաճախ
աններելի
թե–
րոլթիլններ
ունին։
Աններելի,
որովՀետեւ
կը
ղտնոլինք
աչխարՀի
այն բացառիկ
քաղաքին
մէԼ
որ
ունի աւելի քան
յիսուն
թատրոն եւ ուր թատե
րական
արուեստր
Հասած է բացառիկ
յեղաշյչյ, -
Լումի
մը եւ ուր ներկայացուած
ամէն
իսաղը բան
մը
կրսորվեցնէ
,նրբութիւն
մրկ՝աւելցնէ,բարձրա–
ցնելով
թատրոնր
մինչեւ
իրաւ արուեստը;
Ներելի
չէ որՀոս մնանք
երեսուն
տարի եւ բան մը չսոր.
վինք։
Այս
րնդՀանուբ
մտածումներէն
վեբԼ,
քանի
մը խօսք, անցեալ
Բչ. Օրուան
ներկայացման
մա
սին։
թարգմանութիւնը
(արեւե
լաՀ
այե
րէն)
տկար
էր, եւ դերասանները
ԸԱալով
մեծամասնութեամբ
արեւմտաՀայ
դմուարացած
էր իրենց
արտայայ
տութիւնր;
Միեւնոյն
պատճառով
ներկայ
նոր սե
րունդը, որ գմբախտաբար
Հազիւ
կր
Հասկնայ
սովորական
Հայերէնը,
աւելի
գմուար
կ՝րմբռնէր
;
կ՝ոլղէի
օր մը կարենալ
ըոել թէ բոլոր գե -
բասանները շատ լալ գիտէին
իրենց
դերերը։ Տա
կաւին
Հեռու
կ՝երեւի այդ առաւօտը։
Այս պատ -
ճառով ալ, միայն
Հայկական
ներկայացումներուն
է որ կարելի
նոյն
ղինով
երկու անգամ
լոել թա -
տերաիսագր,ա
մէկը
յուշարարէն
,
երկրորղը
դերակտտա րնե րէն \
Այս
թերացում
ը
ո բուն կարեւո
րութիւնր
չեն
Հասկցած
տակաւին
մեր դերասանները,
պատճառ
եղաւ
որ շատ տկարանա
յ Տօն ժուանի
լալադո
յն
տեսարանը
: Տեսարան
մը որ Հերոսը
(Գ
.
Տէր–
ղ իւշեան
)
մ ԷԼտեղը կենա
լով
երկու
օր
իո րդնե բու ,
որոնց
առանձին
առանձին
ամ ուսնո ւթիւն
խոստա
ցած է, ղնդակախսւղի
նման
զրոյց
մը կր կաաարէ
եւ կարդով կր Համոզէ
ամէն
մէկր թէ ինք
միակն
է ։ Ջեմ ուղեր
յիշել
Ժուվէն
, որովՀետեւ
անար -
դար է բաղդատել
ֆրանսական
բեմբ
Հայկական
թատրոնին Հետ ուր կըպակսին
միԼոցնեբը,
բայց
չատեր
կը յիշեն ՎաՀրամ
Փափազեանր որ մեծ
ճարտարոլթեամբ
ներկայացուցած
էր այդ տեսա
րանը :
Գիտեմ
նիւթական
միԼոցնեբոլ
պակասը,
՚սէք^ -
տեսական
գժո
լա
րո
ւ թ իւննե
ր ը
, տոմսակ
Հտեղա
՝-
ռաԼ»ի
խմբագիրը
անիսառն սէր եւ ծառայելու
ու
օգտակար
դառնալու
գիտակցութիւնն
ունի, ան
լծուած է այգ ծանր
բայց
Հաճելի
գործին
։
ԳաղթաշիարՀի
ե լ առաւելապէս
Եւրոպայի
՚ ^ է ւ ցրուած
Հայ բեկոբներր չատ բանպիտի
կոր–
սըեցնէին
օտար կեանքի
կազմալուծող
եւ մաՀա–
ցնող
չունչի
աղդեցութեան
տակ եթէ Հ ՈառաԼ >
չըԱար ;
«ԱառաԼ»
որպէս լուսատու
ԼաՀ թող միչտ վառ
ե լ
մ
իչտ
պա յծառ
մնա
յ
յ
Ֆ ր է զն օ , 16 Փետր.
Խմրագրսւկան ՄՇԱԿի (աՏկախ)
Այս ալ ուրիշ սուտ , պատասիսանեց վե -
Ը՚՚յէշյ՚"՚լ
ֆրանսացի
պտշտօնաաարր;
քիասլաթի
եւ
Ֆէսի
առԼեւ կատա րուած
ցո
յցե
բ ը անղամ
մ
լէն ալ
Հաստատեցին
, թէ ցեղապետերը
աւելի
մօա են
ութ
միլիոննոց
մարոքցի
ժողովուրդին
, քան Հ Ի Ա –
թէքլաթր
կամ Աուլթանր,
ինքը;
յ
Շփո թոլթիւնը
սակա
յն Հասաւ
իր գագաթնա–
\
կէտին
, երբ «Իսիմիքլաբի
պետր
, Ալլէէ է լ Ֆասի , ՚
Ր՝անճէ
րի
մ
ԷԼ
յա յտա բա րութիւննե
ր րրաւ օբա -
ղ րողներուն
ել իր կուսակցութեան
կարեւորոլ
-
թիւնր
շեշտ
ելո
լ
Համ
աբ ըսաւ թէ անցեալ
Հոկ -
տեմբե
րին
, ա յսինքն Ա ոլլթանին
Փարիղ կատա -
րած
ա յց ե լո ւթենէն
ասգին,
Հձիսթիքլաթի
30.000
անդամներ
ձերբակալուած
են :
Այս
յայտարարութիւնն
ալ անմիԼապէս
Հեր–
քո
ւե
ց ա լ ֆրանսական
ի շխանո
ւթ եանց
կողմ
է , ո -
րոնք ծիծաղե
լի
ղ տան պատմ ութիւնը եւ
աւելցու
ցին
, թէ տասր
Հողի
միա
յն ձերբակալուած
են
ցարդ
, թռուցի1թւեր
ցրուած կամ ապօրինի
ղոր -
ծեր
տեսած
րլլալնուն
սլատճառով
:
Այս
անդամ
, «Իսթիքլարի
Փտբիղի
ներկայա
ցուցիչը
Հերքեց
, թէ է լ Ֆասի
խօսած է
30.000
ձերրակալո
ւթեանց
մ ասին : օւ
Հ րատարակեց
Հե -
ռադրով
ստացուած
զեկուցում
մր, որուն
Համա -
ձա
յն
, կո
ւս ա կց ո
լ թ ե ան
պատկանող
ուսուց
ի չ
մ
ը
միայն
բանտարկուած
ել
300
Հաղաբ
ֆրանք տոլ–
գանքի դատապարտուած
ըլլալը
ըսած էր է լ Ֆա–
սի։
Փաբիզեան
երկու - երեք թերթեբ
, որոնց մէԼ
եւ
՚ՀԼ՝Օպ»
(Ժողովրդական
կուսակցութեան
պաշ–
տփնա^ե^^^)
, ոչինչ
գրեցին
ձեբբակաչութեանց
մասին։
Ամերիկեան
Հեռագրական
դործակալու
-
թիւն
մրն ալ, թանճէրէն
Հեռադրեց
պատմութիւն
մր,
ուր եւս ձերրակալո
ւթեանց
չուրԼ ոչ մէկ յէ՜
չատակոլթիւն
կ՝ՐԱար
՚,
իսկ
ֆրանսական
Հեռագրական
դոբծակալու–
թի՚-նր
է լ Ֆասիի
րերանր գրած
էր
Հետեւեալ
խօսքը
«Զօր՛
ժիւէն
Ֆրանսան
չի ներկայա -
ցներ» : Ասոր ի պաէոասխան
Ֆրանսացի
արտաքին
նախարարութեան
մէկ ներկայացուցիչր
ըսաւ
թէ
ղօր
. ժիւէն
կը վայելէ
կառավարութեան
միաձայն
եւ ամբողԼական
վսաաՀութիւնը
:
Ու
դարձեալ,
«Իսթիքլաթի
Փարիզի
ներկա -
յացոլցիչր
յայաարարեց
, թէ ղօր . ժիւէնի
մասին
էլ Ֆասի
այգպիսի
իսօսք չէ ըսած; «Այ"
իսօսքերր վեբագրուած
են է լ Ֆասիին,
որպէսզթ
արտաքին
նախարարութիւնր
կարենայ
Հերքել
այս
կարգի
յիմարական
յա յտա բա
րո
ւթ իւննե
ր : Այ"
իսաղերը,
Հաւանաբաբ
թանճէբի
մէԼ
ներշնչուած
են պաշտօնապէս
Ֆրանսայի
կողմէ»;
Ասոր ալ ի պատասխան
, ֆրասնական
կառա
վարութեան
ներկա յացուց
իշը
յայտարարեց
•
« Որեւէ
պաէոմութեան
«Իսթիքլաթի
կողմէ
տրր–
"՚ած
ձեւր կախում
ունի
աղգոլթենէն
այն թըղ -
թակցին , որուն Հետ կր
խօսին անԼատական -
ները : ՎստաՀ
կրնաք
րլլալ , սակայն,
որ ա–
նոնք պիտի
չրսեն
երբեք
ճշմարտութիւնը
ԱՀա թէ ինչու,
ի լուր
^յլյ
Հ ա կա
ս ա կան տե -
ղեկութԼանց
, դմուաբ է Ֆրանսացիներուն
եւ
մանաւանգ
Օտաբնեբուն
Համաբ
ճշդել, թէ ինչ
1լ անցնի կր գառնայ
Աարօքի
մէԼ :
թ՛
Ա՛
Թ–
Fonds A.R.A.M
