"^11ե
՚ԻՍԼՍ1մՈԻ1
»ԻԻն ԿԸ ՔՍՐՈԶեն
իմացաք
արգէն
« իսլամ ր սարան
ԹէՀլիւ–
քէ վէ Սիք՚նիզմ՝»,
^յ՚սլամր
շբԼասչաաող
վտանգր
ել. Աիոնաղանոլթիւն»
անունով
թուրքերէն
գէրք
մր
լ " յ " տեսած է
՚կ՚՚լ""յ
մէԼ
Հեգինակին
անունր՝
ճէվատ
Րիֆաթ
Աթիլ -
Հան,
ինչպէս
կր
գրէր ՎաՀԷ
^ բան մ
ր
չի խօսիր՛.
Վկայոլթիւններ
չկան
իր մասին,
րայց
իր իսկ
գործին
մէԼ կր գտնենք
խո ստովանո
ւթ
իւննե ր , ո–
րոնք
լո յս կր սփռեն
իբ կեանքին եւ
նկարագրին
վրայ :
%ախ,
Հեղթնակին
աոյսԼյքն գործր չէ այս։
Ու
բիչ
Հրատաբակութիւննեբ
ալ ունի՛
Հ.Թ՝րքական
բանակին
սլայքարր Ա իոնա կաննե
րո
ւն գէմ», եւ
« Հրեայ
լրտեսներր
Պաղեստինի
ճակատին
վրայ»։
՛Լեր Լին երկու
ա շխատ
ութ
իւններր
չենք տեսած :
ճէվատ
քիֆաթ
ԱթիլՀան
նախկին
սպայ մըն
է % Պալքանեան
պաաերաղմին
, իբրեւ
Հազարա -
պետ
, կր մասնակցի
էտիրնէի
պա շա րմ ան կռիւ -
ներուն : ԱռաԼին
Ա՝ եծ Պատերաղմ
ին
կր
գտնուի
Պաղեստինի
ճակատին
վբայ ել երկու
անգամ կր
վիրաւորուի
: Տետոյ
կր
նշանակուի
Գամասկոսի
պատերաղմական
ատեանի նախագաՀ :
իր պաշ
տօնն էր ձերբակալել
ել գատել
Հրեայ
լբտեսներրՀ
ի վերԼոյ կր գառնայ
չորբորգ
բանակի
րնղՀ
. Հը–
բամանատաբ
ել Աուրիա ֊ Պաղեստինի
վւոխաբ -
քայ՝ Հռչակաւոր
ճէմալ
փաշայի
թիկնապաՀր :
1928^՛
ա^ան,
էլ ենթարկուի
Աիոնականնեբու
վրէմխնգրութեան՝
վԹուրք
թատերական
անա -
նուն
լ^կերոլթեան»
անօրէն՝
Ալպէռ
Աալթիյէլփ
կողմէ:
Ասկէ աւելի
բան
մր
չենք գիտեր
իր
մասին։
ԱթիլՀան
մոլեռանգ
Հալաաացեալ
մրն է։
Միւսլիւման
եւ • • ՚ կատաղի
ՀակաՀրեայ
:
Գիրքին
ներքին
երեսին
վրայ
ղեաեղոլած աբ–
ձանագրոլթիւնր
, սա ձեւով կր բնո
բո
շէ իր բո -
վանգակոլթիլնր
.
« Այո գիրքր
I
է"Լ"*մութեան
Հիմնագբոլ
-
թեան
թուականէն
մ ինչեւ
ա յոօր , իսլամնե
բուն ,
Թուրքերուն
եւ Համ ա յն աչփւաբՀ ին Հանղէպ Ա իո–
նականնեբուն
Հետապնղած
վնասարար
ղործո
լ -
նէութեան կր Հետեւի
քայլ առ քայլ, եւ կբ փաս
տէ ղա յն » :
Եթէ
ուշաղրութեամ
բ քննենք
անոր
րովան
ղակոլթիւնր
եւ տիրապետող
ոգին , պիտի տես -
նենք որ Հեղինակր կր ձգտի
աւելի
Հիմնական
ն^^
պատակի
մը՛
Համ իս լամ
ութ
իւն
՚էթւ.
Շատ
Հաւանական է ոբ
176
ԷԼերէ
բաղկացեալ
ոէյ՜ս– Հատորր,
սերտ կապ– ունի փերԼեբս
թուրքիո՜յ
մէԼ ծագած
կրօնական
շարմումին
եւ
իսլամակա՛ն
աւանղ ութեանց
վերաՀաստատման
Հետ :
ԱռաԼին
գլուխր
նախաբան
մրն է եւ կր մասՒ^
ն՚անչէ
0 իոնա կաննե բուն ^ոճրապարտ
աբարքնե -
ՐլԼ՝» ՜ Այո առթիլ կր գործածէ
բառեր
եւ ոբա–
կումներ
, որոնք
թունգ
մոլեռանղութիւն
կ՛՚ապա
ցուցանեն
: իր վկա
յո ւթ իւննե ր ր կր սկսին
Գո լրա–
նով - պայքար՝
Ա՛արգարէին
եւ իսլամին գէմ :
Անշուշտ չէքսպաս եր որթարգմ՛անեմ
ցեղային
ատելութեան
ա յգ
նմ ո յշնեբր :
իր
Համ սղումով,
Ասմ . կայսրութեան
փլուղ -
ման եւ անղամաՀատման
միակ
պատասխանատու
ներր Ա իոնականնե
րն են :
Այս
Համ ողում ր
Հ իմնալո րե լու
Համ ար , կ՛՛ու
ղէ
Հ ամ ողե
լ
թէ խալիֆա
էօմ
էր
3
)ա
բուքէն
մ
ինչեւ
Ա ուլթան Ա ԷՀմ էքո Գ • չարաչար
սխալեցան
իրենց
պաչտպանութեան
աակ առնելով Ա պանիա
յէն եւ
Փորթուկալէն
վտարուած
Հրեաներր, եւմիայն՛ • •
Աուլթան
Համիտ
«րմրռնեց
վտանգր»։
ԱյնուՀետեւ
կր պատմ է թէոտոր
Հեբտլի
եւ
Պոլսո
յ խախամ ա պե տ ին
մ էկ
տեսակցոլթիլնր
Համ՚իաի Հետ, իբրեւ թէ Ա իոնա կանո ւթեան
Հիմ -
նագիրր
ա ո ա Լա ր կած
կ՝ րլլա
յ րնգաբձակ
Հողեր
գնելոլ
Պաղեստինի
մէԼ,
բայց
Աուլթանր կր մեր–
մէ ։
Այո
մերմումին
վրայ,
Աիոնականներր
ոխ
կապելով
, կ՝ որո շեն
մէԼտեղէն
վերցնել
Համիտր։
Զորս գլխաւո ր ձեռնարկներ
կր
կատարուին
Աուլթանր
գաՀրնկեց
րնելու
Համար։
ԱռաԼինր
Երլտրզի
մաՀափոբձն
է։
ՎաՀէն
,
իբրեւ նախաճաշակ
եւ ղոլարճալիք
, «՛Օրր Օրի -
ն»ով
մր պատմեց
արգէն։
Թոյլ տուէք ոբ
ամբող–
Լացնեմ
, որպէսզի
անղամ
մր եւս
Հլուսաբան -
ուիք »•
« Մեղմէ չատեր,
1լ^րսէ ԱթիլՀան
, այս մա -
Հափորձր
վերադրած
են Հայերուն
։ Հայ
անիշփւա–
նականնեբուն
միակ
դերր
այն է եղած
որ, երա -
զին անձնատուր եւ դրամի
փոխարէն
,
Հրէական
դաւաճանութեան
գործիք
եղած
են : Անոնց
գերր
ասկէ
անղին
չանցնիր :
.
« Այս
մ աՀափո
րձր
ա յնպիսի
նր րութեամ
բ ել
է
^աբտարոլթեամր
սլատբաստուած
էր որ , յաԼո -
ղոլթիլնր
Հարիլր առ Հարիւր ապաՀով
էբ
% ք^այց
ինչպէս
կ՝րսեն. « Աստուծոյ
չմեոցոլցածր
մարդ
չի կրնար
մեռցնել»։
Նախախնամական
ում մր,
Աիոնի
ոճրագործներուն
այս առաԼին
Հարուածր
ի դերեւ
Հանեց:
*
^ԸԼ՚"Րզի
մաՀափորձին
մանրամասնութիւն
-
ներր պիտի տանք, մեր ՎՀբեանեբոլն
գաղտնի ո -
« = -
-
«6 ԱՌԱՋ»
՝՝-
Հիւաճդճեոքէւ. քաղաքը
Հիւանգ
բարեկամի
մբ Հետ կ՛՚երթանք
Մաբ
սէյլի
ծանօթ
սանաթօբիոմր,
ԲշԱէ
ճ ւ ե 0 1 Տ Տ
ԿԱ
մտ
նենք սաՀմանէ
մր ներս , ուր՝ խիստ կարգապա -
Հու
թի
ւն կր տիրէ :
Ընգարձակ
տարածութեան
մր մէԼ,
մ՚եծ ու
գեղեցիկ
շէնքեր
իրենց
մասնաւոր
ձեւեբով
ուշա
դրութիւն
կր ղ բաւեն գ ե ռ Հեռոլներէն
:
Կ՚՚անցնինք
մաքուր եւ ողորկ
ճամբէն,
որուն
եղեբքր
եզեւինեբու
շոլքին տակ յատուկ
նստարան
սեղաններ
զետեղուած
են , Հիւանդներուն
Համաբ։
Տեղ
մր պաշտօնեաներու
բնակարանր
, ՔԷԼ
սքնգին թատերասրաՀր
եւ՜ շարմանկաբի
ներկա -
յացմ ան վայրերր։ Ապա րնդարձակ
գետնայարկ
սրաՀ մր, ուր՝
Հիւանգներ եւ իրենց
այցելոզներր
կիրակի
օրսրր կր տեսակցին
ել միասին
1լ^անց(ծւեն
մինչեւ
մամր
4ւ
Հիւանղա
քաղաքր
ե ր թա
լո լ Համ աբ երեք օբ
առաԼ պէտք է օթօքարի
տոմսեր
ապաՀովել, ո -
րովՀետեւ
երկու
օթօքարնեբ
միայն
կիրակի
օրեբքլ
կ՝եբթեւեկեն
, տանելով
այցելուներր
:
իսկ
յատուկ
ինքնաշարմ
մր էք"ի
մէԼ
որոչ
մ ամերոլ կր սպասէ
նորեկ
Հիւանդներուն
փոխա -
ղրութ
հան
Համ ար :
Երկու
Հսկայ եւ երկարաձիգ
շէնքերու առ -
Լեւի մաքուր
Հրապարակին
վրայ
խռնուած
են բո
լոբ այսՀիւսւնղներր
(200^^
աւելի)
որոնք
շէնքէն
դուրս
ելլելու
արտօնութիւն
ունին :
Հարիւրի չափ այցելուներու
Հետ կ՝իԼնենք
օ–
թօքարէն :
Տեսարանը
սրտաճմլիկ
է :
Հարաղատները
կ՝.ողԼադոլբուին : Արցունքը
կը լճանայ
ակնաղ -
բիւրնեբուն
մէԼ։
Հիւանդն ու այցելուն
իրար կը
մխիթարեն
փոխադարձաբար
:
Ամէն
Հիւանգ կըԼանայ
աչիւոյմ եւ կայտառ
ե րե ւա
լ , մպտիլ
, ղուարթ
ձեւանալ :
կան՝
յաղթանդամ
, կարմբաթուչ
եւ դէր ե -
բիտասա րդնե ր : կան՝ տաբէցնեբ
, ոսկրացած
այ
տերով
I
կան՝
տմդոյն
, պղտոր
աչքերով
, նիՀար ել
կաշին
ոսկորներուն
փակած
, կոք֊բծքը
ուսերուն
մէԼ
կորսոլածներ
, ոտքի
վբայ
երերացողներ
:
Շատեր կր Հաղան , չոր Հաղով
մը, որ տախ -
տակնե
բու
ձա յներու կր նմանի
է
Ամէն
Հայեացքի
մէԼ կսկիծ
մը,
յուսաՀատու–
թիւն
մը
կայ։
Ու կը թուի թէ՝ անողորմ
մաՀը
իր
աբիւնա–
մանդ
գերանդին
ձեռքը՝
կլւ սաւառնի
այդ. գյ^՛^ ՜
բ՜ախտներոլ
դլուխներռւն
վրայ։
կան՛՝ ոբ կր սարսավւին
, յոռետես
են : կան
նաեւ
Համ ակեբպածներ
ել լաւագո
յն ապագա
յին
Հաւատացողներ
;
ԱնմիԼապէս
բազմութիւնը
խումբեբու
բամ -
նուելով
կը խումէ
յատուկ
սբաՀը
ել
իլրաքանչիւ–
րը իր ոեզանր
կը գրաւէ ;
Այցելուներու
պայուսակները
կը
պաբպուին
սեղաններու
վբայ եւ ճաշը կը սկսի։
Նոյն
սբաՀթւ
մէԼ
կը ղտնուի
նաեւ
խանութը
, որմէ
իրենց
ան
Հբամեշտ
զնումները
կը կատարեն
Հիւանդնեբը
,
իսկ
կիբակի
օրերն ալ այցելուներր
:
Հիւանղնեբու
եւ այցելուներուն
տարբեր դա–
ւտթնեբով
սուրճ եւ ուրիշ
րմպելիներ
կը
տրուին։
ճաշէն
վերԼ,
խումբերէն մաս մը գուբս
կ՝ել–
լէ անտառին
մէԼ պատելու։
ք\ւբի^երբ դեռ գամ
ուած կր մնան
սեղաններուն
, Հեռուն,
տունր
ձր–
ղաձ
իրենց
Հաբաղատներու
մասին
մանրամասն
աեղե կութ իւններ ստանալով :
Տաոադիր
Հայր
այստեղ ալ ներկայ է :
Ատեն
մր երեսունէ
աւելի
Հայ Հիւտնղնեբ
զա
նուած
են Հոս, թոքային
տկա բութ իւննե բով։ Աեծ
մասը տոողԼանալով
տուն վերադարձած
է :
կը Հանգիպինք
ութ ^այ
Հիւանղնեբու,
որոնց
մէկը, աարէց
մը, անկոզնի
մէԼ կր գանուի։ Ալ ,
րախ
են , ոբ՝ իրենցմէ
չորսը
մէկ սենեակիմէԼ
տ ե ֊
ղալո րուած՛
են :
ԱաՀճակալներոլ
քով եբեւցոզ
Հայերէն
թեր -
թերէն կր Հասկնանք որ տարրեր
Հոսանքներու
կը
պատկանին
Րայց
սիրով
են իրարու Հետ, կը
զռլբգոլբան
իրարու
վբայ։
Ցաւը
ընդՀանուբ է եւ անոնք
Հո -
ղեպէս ալ իրարու
կապուած
են :
Միւս
չորսը
" ՚ ֊ ր ի չ
էէԿ՚Ի
՚^Ը. ՚^էէ ԿԸ. բեակին :
Մէկը աարէց
անձ մըն է , Հինաւուրց
բարեկամնե
րէս մին, որուն
Հանդիպումս
դմբախտ
անակնկալ
մրն էբ ինծի Համար :
ԱմբողԼ
օրը միասին
կ՝անցընենք : կը
խօսինք
բոլոբի
Հետ։ Շուտով կր մ՛տերմանան
, կը խօսին^,
կը պատմեն
՚.
Գմուար է մի առ մի արձանագրել
իրենց ցա
ւերն ու կսկծալի
պատմ ո ւթիւննե
ր ը :
Հոս քար պէտք է դնել
Արտերուն
, միշտ
ու -
րախ,
միշտ յուսատու
պէտք է ըլլալ, պէտք՛է
մը–
խիթարել,
սրտապնզել
զիրենք։
Բարեկամս
երեք տաբիէ
ի վեր Հոն է : կը տա
նի մեզ ներսր,
աչքէ
կ՝անցրնենք
Հիւանդներու
քանի
մր սենեակներ
, կ՝անցնինք
եբկար
միԼանցք–
ներէն
։՜
Կր Հանգիպինք
Հիւանդներու
որոնք
անկոզնի
մ ԷԼ նստած
ձեռական
աչխաաանք կը կատարեն ,
բարձի
երես , սեղան
ե լ
այլն
կը շինեն : կան ար -
ձանաղործնեբ
, նկաբի
^եր
, Հիւսու^եբ
եւն • :
ԳոՀ
են
իրենց տրուած
ուտելիքէն
, առողԼա -
պաՀական
խնամատա
րո
ւթենէն
% ԳոՀ են
նաեւ
պաչտօնեաներէն
։
Մեր Վալանսի
ընկերներէն
Գ՛
իքաչիկեանի
դուստրը
ՀիւանդասլաՀուՀի
է : իր մասին
զովես–
տով կր խօս ին Հա յեբն ու օաարներր
:
Այգ
օրը աբձակուրդով
մեկնած
էր
ծնողնե -
բուն քով :
Կ՝առաԼնորդոլինք
գրագաբանր
:
Տիկին
մրն է , կ՝րսեն դբադաբանապետը
, ^բա–
րեխիղճ է : Ափսոս որմենք
ֆրանսերէն
կարդալ
չենք ղիտեր,
կ՝րսեն տարէց
Հայ
Հիւանդնեբը :
Հայքէն
դիրք
չկայ
որ կարդանք,
ժամերը
գըմ -
ուարոլթետմբ
կ՝անցնին»
:
*՝՛՛՛՛՜ ԳոՀ
են
որ Մարէյլի
կապոյտ
եւ ՚Կարւքքր ^ա–
չեբր
երբեմն
կ՚այցելեն
իրենց , առանձին
Հպաբ^–
տանքով է
որ՝
կր յիշատակեն
այս պարագան
ու
կ՝աւելցնեն
թէ
ամէն բանէ
աւելի
Հ այու
կարօտն
է "Ը ԿԸ աառապեցնէ
զիրենք
։
« Բանի պէտք
չունինք,
միք
^յն թկ
մեղ մո
ռացութեան
չտան
մեր
Հա յրենակիցնե
բ ր» , կ՝ըսէ
երկրորգ
Հիւանգը
՚
Հայերն ալ սորված
են
սքանչելի
բարձի
եբես–
նեբ պատբաստե
լ, բայց
որո՞՛ւ ծախեն,
երբ
այն
քան սակաւաթիւ
են
իրենց
այցելող
Հայերր։
ժամը
4ին , այցելուները
կը
պատրաստուին
մեկնելու ;
Այսօր
ներկայացումը
տեղի
պիաի
չունենայ
,
կ՝ըոէ
Հիւանդ
մը։ Գեբասաննեբր
Հիւանղ
են , չեն
եկած ։
1
Շաբաթը
անղամ
մը ներկայացում
կը
տրուի
ճիրնեբր»
անուն
ղիբքին
մէԼ» :
Պատմութիւնը
չարունակելի
է ուրեմն ; Հետա–
քրքրական
պիտի
րլլար կարդալ այգ
«մանրամաս–
սո ւթիւնները»
։
Այս « զղա
յա ցունց »
առասպելր
կարդալէ
վերԼ, կրնաք
որոչ գաղավւար
կաղմել
ուրիչ
ձեռ
նարկներու
եւ առ Հասարակ
ԱթիլՀանի
վկա
յ ո ւ -
թեանց
մասին : Օ՛՛մ • ԱաՀմանադրութեան
Հռչա -
կումէն
մինչեւ
Աուլթան
Համիտի
գաՀընկէցոլ
-
թիւնը,
Պալքանեան
պատերաղմր,
մինչեւ
Աեծ
Պատերազմը եւ Լոզանի
մողովը
, մ իչտ Ա իոնա -
կաննեբն
են որ կը ղործեն
, ի վնաս
Օսմ • կայս -
րութեան •
« Երեք
Հբեանեբ
ճավիտ
, Բարասօ եւ
մ ե թր Ա ալէմ
Եւ րոպա
յի մէԼ
պատրաստուած
ա յս ողրերդութեան
(Օսմ • Ա աՀմ անա
ղբո
ւթիւն)
Թ" ւրքի"
յ գո րծ ա կա
^ ե ր ը
ն չանա կո լե ց ան :
« Այս երեք
«.մասոն»ներր
յեղավախական
Թուրքերը
մասոնականութեամբ
վարակելով
, ի
րենց աղղե ցութեան եւ Հ րամ անին ենթարկեց
ին :
ԻթթիՀատ—Թէրտգդրի
բոլոր
պարագլուխները
,
անէստիր , Աղատ
Որմնազիրնեբու
օթեակներէն
նե րս
մ տան
ծիծաղե
լի ա րա րո
ղո ւթ
ի ւննե ր ո վ » :
Հեզինտկին
վկայութեամբ,
« 1 9 0 9
Մարտ
31//
յետտղիմական
շարմումն ալ պայթեցալ
(ՀԱիոնա–
կաններոլ
ղրամով
ել
կազմ ակե րպութ համբ ;
ԽորՀիլ եւ դատել
գիտցող
մաբղոց
Համաբ,
երկու
անդամ
երկու
չորս
կ՝ընէի պէս
Հաստատուած
ճշմարտութիւն
մըն է այս» :
Թեբեաւ
առիթ
ունենամ
անգամ
մը ելօ
անղ–
րադաոնա
լու
ա յս
դրքին
նշանալո
ր
Հ յա յտնու -
թեանց » ;
ՎեբԼարանին
մէԼ,
Հեղինակը,
դառնօրէն
կ՚ողբայ
խալիֆա
յութեան
ԼնԼումր,
Հանբապետա
կան իրաւակարդին
Հասաատումբ
, կրօնի եւ պե -
տութեան
բամանումր
,
միշտ
իբրեւ
Հետեւանք
Հրէական
աղդեցութեան
: «Ֆէսր
փոխարինուեցաւ
գլխարկով
, շս՚լվաբր՝
տավւատով
,
արաբական
տտռերր
լատինականով
» :
« իսլամական
աշխաբՀին
պարզած
ողբալի
պաակերր
, անմ իա րանո
ւթ իւնր
,
աշիբէ
թական
մտայնոլթիլնր,
ցեղերու
Հա կամ ա րտո
ւթիւննե
ր ր ,
եւ այս բոլորին
Հետեւանք
, արաբական
բանակնե–
բոլ
ամօթալի
ան յաԼողոլթ իլննե բ ը
(սաՀմաննեբն
իսկ
անորոշ
իսրայէլի
դէմ)»,
խորապէս կբ յ ո ւ ֊
զեն
ղինք :
, Հետեւաբար
կր թելադրէ
.
— « Վերւսդարձ դէսւի կրօնք,
ի ս լ ա մ ս ւ կ ս ւ ն
«ւ–
ւ ա ն ւ յ ւ ւ ւ . թ ե ա ն ց
վ ե ր ա հ ա ս տ ա տ ո Ն ւ ք
,
իսլամական հղ–.ւ
ր ա յ ր ո ւ թ ի ւ ն ե ւ
Մի ո ւ թի ւ ն :
»
I
« Հիւսիսային
Ափրիկէկն
մինշեւ Եդիպաոս »•
Արաբական
թերակղզի,
տնկէ կնտոնէղիա եւ Փա
քիստան,
Աֆզանիստան,
Թիւրքիստան
, Պարս -
կաստան եւ Թուրքիս,
աեղաւոբոլած
են Հինգ
Հա
րիւր
միլիոն
աոաքինի
իսլամներ, Ա իոնականո
ւ -
թեան
յարձակումներուն
, եւ քտղաքակր
թո
ւթ
իւն
կոչուած
ընչաքաղցութեան
ղէմ պա շտպանուե
լու
միակ
միԼոցր, այդ զանդուածին
իսլամական
ներ
շնչումներ
պատուաստեւուն
մէ9 եո եա ւանա I »:
ՀԱԱԿԱԲԱՀ
Fonds A.R.A.M
