*3
Ա Ռ Ա ^
Մամիկո%էանները
էնչպէս
Արչականէներոլ
ՊՈԻՏ՝Մ
ԾԻԾԱՂ
•րով, սպարապետն
էին երկրին՛
Ա՚^՚՚Ր
Կ.1Լ ՎԻ^"՚կ֊
ովր
ուրեմն
պաՀապանր
ղաոնաէ
Հ ՚ " յ ո ց
Հոգեկան
թագին
, Հա յ . եկեղեցիին
է
Տոաակօրէն
կ՚ուրուագծուի
նաեւ այո աոՀ ,
մին քաղաքական
գիծր
Աեկախ
պաՀել
Հայոց
թաղաւո
րութ իւնր; Ով որ ալ րԱ^յ արտաքին
թչ..
նամին,
քրիստոնեայ
Հռովմ թէ՝ Աասանեան Պար^
սիկներր,
Մամիկոնեաններր
անողոք
պատոլՀա–
ոողներն ենօտար բռնակալին է
« Երանի ո՛վ Հ ա յ ո ց գԱդին .^"էր էցէ».
Ր"ած
ԲԱԶՈՒՄ
ԱՀՄՈՒԿ՝
ՎԱԱՆ - •
է ՇապուՀ
Պարսից
թազալոբԸ,
(Փ • Բիւղանղ գ.
Պապ թագաւորի
մամանակ
Աուչեգ
Մ ամ ի -
կոնեան
բնո րոչած է արյ^ո/յին
քս^ղաքական
ուղե–
գիծր,
Հոչ կարեմք
Հեթանոսաց իՊարսից իծա ֊
՛յութիւն
մանել եւ թշնամի
առնուլ
ղթագ աո ա
լորն Տունա ց ել ոչ ղե րկոսեան
թշնամի
առնել,
ել
ոչ առանց
մ իո
յ թեկանց
կարեմք
կեալ
ԼՓաւստ.
Ե– ԼԳ)։
Ըոել
կ՝ոլղէ
Զենք
կրնար Պարսից
Օգնել,
անոնց Հպատակի
լ կամ ղինուորական
ծառա
յու ֊~
թեան
մէք մտե
լ, ոչ ալթէ Յունաց թէ
Պարսից
ղէմ
թչնամանալ,
առանց
մէկը կամ միւսը
մեղի
թիկռւնք
ունենալու
, չենք կրնար ապրիլ, մեր գռ–
յութիւնր
սլա չասլանե
լ ։
Ասիկա
Հաւասարակչռոլթեան
քաղաքականու
թիւնն էր, որ գարե
ր չարունակ
սլաՀեց
Հա յաս -
աանի
անկախութիւնր։
Ներքին
ճակաաին
՚Լրայ
Հաւատարմութիւն
Հայոց
արքային
,
արտաքին
ճակատի
վրա
յ մէքլբ կամ մ իւսը
թ իկունք
ու՛նենա
ւ
անկախութեան
սլաՀպանում
, աՀա Մ ամ իկոնեան -
ներու
կոչումը
։
՛ԲԳ՛
՚րիքր
Օոռւէ1ա
ղօր
վար
մրն։
էր––
կորիւն կր յիչէ
ղայն, երբ Ա. ԱաՀակի
մասին կր
խօսի
«Մալքիկոնեան որեարը իվարժս վար -
դապետութ-եան պարապեցուցեալ, որոնց աոաջ ֊
նոյն Վ արդան անուն
էր եւ Վարգկան
կոչուէր^
(կորիւն,
էք
1 3 –
14) :
Ա՛ ԱաՀակ
իր գուստրը,
ԱաՀականոյչ
կնու -
թեան տուած էբ Համաղասպ
Մամիկոնեանի,
որմէ
ծնւ
՛ ծ
էր Վ
Աաաօա
՛ՐԳ՛
ւլա րապետր
բազմ
աթիւ
մասնակցած
էբ արգէն
։
Իբրեւ
պատերազմներու
Հ րամ
անատարր
Հայկական
Արուձիի
, օգնած էր Պարսից
բանա
կին , լ^գգէմ Բռ ւչաննե
ր ո
լ
, բարբարոս
աս իական
ցեղեր , ո րոնք Պարսից
աբեւե լեան
սաՀմ
անները
ոտքի
կոխան
կ՝լ^էին։
՛Հ. Փարպեցի
, Եղիչէ եւ
Վարգան
պատմ
իչ կր յի չեն
անո ր քաքագո
բծու -
թիւէւնեբը,
անոր կր վերագրեն
42
ճակտտամարտ–
ներ (Վաբգան
պատմիչ
53) ՝՛
՝
Երր Վարգան
Տիղբոն կր ներկայանայ
նախա
րարներու
Հետ՛
կ՚ըսէ՛
«Բաւ
լիցի, ոչ ղվաբղա–
պետութիւն
եւ զՀաւատս
Աւետարանին
, ղոր ու
սոյց, եւ Հաստատեաց
յիս ճչմարիտ
Հաւն իմ տէր
ԱաՀակ
մերմեցի
յինքն • • ;
\ . Փարպեցի
կ՝րսէ Վարդանի
մասին՛
Յոյմ
Հմուտ էր ել լուտել գրոց վարգապետութեան
ուս
եալ իւրացեալ
Ա. Հայրապետէն
ի ԱաՀակայ Հա–
լոյն
իլրմէ
. . .՝ֆ •
Տիզբռնի
մէջ՝
ճնշումի տակ ,
նախարտրներոլ
Հալատոլրացոլթենէն
վերք, Վարգան
Հայոց աչ
խարՀր կր վերագառնայ։
Իր Հոգին
լեցուած
՝ է
խռովքով։
Ան արքաց
արքային
տուած է
յախուռն
պատասխաններ
, ան այլեւ տեղ չունի
Հայոց Աչ
խարՀի
մէք : իր րնտանիքր
առած
կ՝որոչէ
խո
յս
տալ
Յունաց
աչխարՀր։
Գիտէ որ Ա ամ իկոնեանք
միչտ
կռուած են
Հայկ. թագի եւ Հայ կրօնքի
թ քամիներուն
գէմ ,
եւ ամէն անգամ ալ մ իութիւնը
կատաբեալ չէ ե—
զած։ Գիտէ ռր այս անգամ ալզինքը մինակ
պիտի
թողուն
, աՀեղ Պարսկասաանի
գէմ ։
Եւ Վասակ
, մարզպան է Հայոց
աչխարՀին ,
ան ռր իր ձեռքն
ունի
վերին քաղաքական
վարչու–
թիւնը
, գիտէ ասիկա , մ արգ կր ղրկէ
Վարգանի
ետեւէն :
Առանց
Մ ամիկռնեան
տոՀմի
մասնակցութեան
եւ ղեկավարութեան
կարելի չէ ղո րծ
կատարել
Հա յոց ա չիսարՀին
մ էք ։
Վարգան
բարի է եւ
ուղիղ
զինուորական
:
Գիտէ որ այս անղամ ալ պատմ ութիւնր
պիտի
կրկնուի
, մինակ պիտի
մնայ
թշնամիին գէմ, ստ
կայն կր Համակերպի
գառնալ
իր կա յքր , պատ —
րաստոլիլ ու ւլիմ ագրաւե
լո ւ Համար
գալիք փոր-
ձոլթ իւննե բուն
I
Ու ո րպէսզի
ապստամրութեան
գործի
մէք
մ աբզպանի
մ ասնա կցո
լ թիւնր ապաՀով
է , զ ազտնի
կը սարքէ ապստամ
րութիւնր
իր
Համ ախոՀնե
րուձւ
Հետ, կր քալէ Արտաչատի
պալատին
՚էր՚"յ 1
(մարզպանին
կա յքր) , կըսպառնայ կամ
սապննել
Վասակր ել կամ միանալ ապստամբութեան
։
Յետոյ Վասակ
ղերին է իր երգում
ին, այս
« ակաւքայ աասաաւքբր»
ստեպու ած է
սաորագրել
թուղթեր
, որոնք պարզապէս
ղալաճանո
ւթ իւն
են
իր տիրոք, արքաց
արքային գէմ, ուրկէ
սյտչտօն
ռւնի կառավարե
լ իրեն
յանձնած
երկիր
մր ։
Գիտենք թէ ինչպէս Վասակ
, կ՛ուղէ
փրկուիլ
այս
անելէն։
Ուրիչ
ելք չունի։ Ան ապստամբ
մրն
է՝ Հակառակ
իր կամքին։
Այլեւս չի կրնար
մ իք -
Որոշուած
է ։ Ո՛չ, տակաւին այս չաբաթ պի
տի որո չուի։
Ցանկերը
կաթեցին։
Պիտի կաթէին :
կախելոց
էին
. , .
Ընտրելեաց
ցանկր պատրաստուած
է : Ատ
ցանկր
Սերրնր չէ , մ իլսնե բունն
է ։
Աքականներուն
I : Աախ - աչա
յիննե բունն ալ պատրաստ է եղեր
I
Այ-օր ,
ընտրՍ
լԼաց օմանղակ
յանձնա
իսո ւմ բի
կեղ–
րոնր խս
րակցութիւնր
որոչած է • • •
Կողւէ երու
, սչայքարախումբի
պաՀեստինեբր
մարզանքի
սկսան՝
քոլէի
սնաոլկնեբուն
չ՚՚՚֊րէ
պատրաստ
գանուելու
Համար ։
Վերքապէս,
յոյս մեծ է ։ Այս տարի
քուէներր
լոյսի պրտի գան եւ յաղթանակր
պիտի
Հռչակուի
պա չտօնապէս • • •
ՄԱկչ, լուրեր
րսելով
պիտի
անցնիք
թերեւս է
Բայց շատ աւելլ։ կարե լոր եւ լուբք է ի՚նգիրը որ
Կւ
՛թ՛ Ր՚"րե
ր ի Հայոց մեծ ազգին
Ն.ակատւսղրին եւ
ապագայրն : Փարիզի
Հայոց
մամին,
վարչութեան
Հխնցած
մասերր
փոխելու
խնղիրն է :
Տասն
Լրկռլ Հատիկ
նոր կտորներ
պիտի
աւել
ցուին
Հին վարչակաղմին
վրայ
։
Այս
առթչ
,լ
, առէի
կիրակի
,
լեփլեցուն
էր
Փարիղի
Հայոց
եկեղեցին։
Կ ոլչտ
— կուշտի,
Ուս -
ուսի, կռ՛նակ ֊ կռնակի,
քի թ - քիթի
թխմուած
էին սլատոլարման
քուէարկուները
:
«Եկեղեցի
%
բառն իսկ նոր լսողներ
Հոն էին։ Արիներկայա -
ցում ...
Մե՜ղք որ Հողա բա րձո
ւթ իւնր
խելք չէր րրած
մուտքի
գրամ
գանձել կամ գոնէ պնակ
ոլտտցնել
։
Ամսուան
մը եկամ՛ուտ
կ՚ասլաՀովէբ
անպայման :
Խօսք ծաիսոգ,
խօսք
գնռզներէն
ետքր. Վար–
չութեան
ճկռւն մէկ անղամր,
թուաբանական
աղ
ուոր կտո
ր
մ ը արտասանեց
յ
« Պ ստկեցինք։
Ակրտեցինք։
թաղեցինք։
Գբ–~
մոխքէն
արքայութիւն
փոխագրելու
Համար
Հոգե
Հանգստեան
աղօթքներէն
գանձած
գբամնեբէն
մուտք այսչափ •
Այո
գրամները
կրնային
մնալ մերմօա, սա -
կայն
մենք
ազնուօրէն
յարմար
տեսանք
նուիրել
եսլիսկոպոսին
, տէրտէրներուն
, վարգապետնե
-
րուն , տիրացունեբուն
, սա րկալագնե
րռ ւե , քաբ—
ւո II լ ւյ սւ ր ի՛ն , մամկոչին։
Անոնք ալ մարգ ենապ -
բուստի
պէտք
ունին
։ Նո րոգե
լ տուինք
մամ
ուՖ
վառարաններն
ու խոգռվակներր
:
0՝ի1թւաթոռներ
զն ե ցինք վարչական
անգամներուն
Հանգիստը
«# - ,
պաՀո վե լու
Համ ար , եւն . եւն
. ;
Այս
թուաբանական
գեղեցիկ
արտասանու -
թիւնր
իբրեւ
տեղեկագիր
, որոտրնգոստ
ծափե -
Ր՚՚վ վաւերացուեցաւ՝
Հ րե չւոա1^ե րն իսկ զմ
այ
լանքի
մ ղե լով ։
կաթողիկոս
րնտրելռւ
Համ ար
էքմ իածին
մ եկ–
նողներր,
աասը հաղար տոլարի
չզթայ մրկա -
խած եկած
էին կաթողիկոսի
վզին, այս
մասին
ձայն — ծպտուն
չկար
այղ կարղացուած
« մտաւ -
ելաւ%ի
թռւղթին
մէք։
Այգ «վաքբիկ՝»
գումարը
մտած էր պատգա -
մալորներոլ
գրպանը ու ելլելու
միտք
չունէր
։Արգ,
պարապ բան էր մարսուած
կտորի
վրայ
ծսւնօթռԼ/–
թիլն
տալը։
«Անուչ
ըԱայ»
րսենք
անցնինք
։
Այգ պարոններր , անչուչտ
չիչ մր միւռոն
բե—
րած
կ՝րլլան
էքմիածինէն։
Այգ չիչ մր
սրբազան
իւղով գիտէ՞ք
քանի
մանուկ
կրնայ
կնքուիլ.
Հայ
քրիստոնեայ
գառնալ։
Բանի
պարզ
անՀատներ
,
Արմանապատիլ
տէր պապայի
կրնան
վերածուիլ
:
Եթէ
Հաչիլ
րնենք,
քանի մր տասր Հաղար
տոլար
կը վասակի
եկեղեցին ։
Ուրեմն
կաթողիկոս
Հայրիկր
թող
ներողամիտ
ՐԱայ եւ մտքէն
Հանէ այղ գումարին
գանձումը ։
Աեր
մ էք կան եպիսկոպոսներ
որ քսան
Հաղար
տոլւսրը
սիրով
պիտի տա
յին ,Լուսաւո
բչի
աթոռը
ձեռք անցրնելոլ
Համար :
« Ազգային
Տուն »/ վրայէն ալ մեր տեղեկա -
տոլն չմչկեց
, սաՀեցաւ
անցաւ ։
Ե" իրաւունք
կուտամ : Շէնքր կր
պատկանի
ազգին , ազգն ալ կը պատկանի
չկնքեն :
Երկուքին
մէք
կարգւսգրուելիք
խնգիր
մբն է : ինչո^ւ խճո -
զել
սւ եղե կագի
րր աւելո րգ եւ չպիտո
յ նիւթերով
յ
Արգէն տասնեակ
մր մանչոլկներ.
Հայ սիրե -
լոլ եւ «Հառա չգիմ ութիւն»
սո րվելու
մ աբզանք
նորգ մր գառնալ
ապստամբներոլ
եւ Պարսից
սւ ր–
Ք՚"յ/՚ն
է^եւ , ինչ որան ուզած էբ րլլալու : Վա
սակի ծրաղ իրր քուրր ինկած էր : իրեն կր
մնար
զարտուղի
ճամբայ մր րնտրել :
Լքնացեալը
ծանօթ է : Վասակ ճակատ
ղրկեց
Վ.արգսւնր, ու մինչգեռ
Վարգան կը կռուէր,
ինք
իշխաններու
մողոտէի մր մէք որոչեց
«ապստամբ
Հռչակել
Վարգանըֆ ու գործակցիլ
թշնամի պե -
աոլթիան :
Բօ՛ ւց մեր նպատակը
պատմութիւն
զրել չէր :
Վ ՚
ՄծԼԻ-ԲեԱՆ
Այն եեոո.՚ս, մ թ ի ն ոս վաղնջական
Վ ա ղ ռ ր դ ա յնի ց յ ե րբ աղեղը Հայկ ե ան
1ւետահարեց մ ե ծ ու ա նյ ա ղթ Րելին՝
Գծ ելո վ ցեղիս պ ա տմութե ան ուղին. ֊
֊
Այղա բ ա ցից ա յ դ ծնեցան բ աղո ւմ ,
Թէ ղոյ , թ է ան գ ոյ հս կ այք հայկաղուն
Եւ որպէս աւանդ, մ ե ծ ու սրբագան .
1'րար յանձնելով աղեղն ա յ դ Հայկ ե ան , —
Վասն ա գ ա տութեան ինկսւն ձոր ո ւ լեո.
Եւ աստւածացա՜ն պ ա տմութե ան մէ ջ մեր • • •
Եւ այսպէս անվերջ ո ւ յա ջ որդ ա բ ար ,
Մինչ ե ւ տասնեակ դար՝ մին չ ե ւ Աւարայր ,
Ուր ծնաւ Վ արդ ան՝ ծ ո ռն իր պապերի
Ու ա է ՚ ր ն ու ժառա ՛նգն Հայկ ե ան աղեղի,
Որ իմա ս ս ա ւթե ամբ ո ւ մի նո՛բ ոգով,
Այլ պ այծ ա ռ ա տ ե՚ս , խ ոհո ՜ ւն հայե ա ցք ո վ ,
(Նայելո՜վ հ ե ո ռ ՜ ւ , անցեալի մ ո ւ ժ ի ն ,
Ներկայի՛ն մ ռ ա յլ ո ւ դ ե ո գալիքին,
Ու խորր խոցւ ա ծ իր երկրի դ իրք ին,
Ե
՛Լ
դ է մքին մա ր դ ո ւն, սրտին ո ւ վէրքին) ,
Ըմր ռնե ց վ ա յր կ ե ա ՚նն ա յն օրհասական ,
Որ պիտի վ նռ է ր Հ ա յ ո ՜ ց ապագան • • •
Ըմր ռնե ց ե ւ ե թ (Յողվեց մի քանի
Հարիլրե ա կ Հ ա յ ո ց ա յր ու ձիերի
ԵԼ
Տղմո ւ տ ի մօտ, իյաչով ու սրով ,
Վահանի՜ց էլ կ ո ւ ռ ՝ Հ ա յի ՛ հաւատքով ,
Հաղռր դ ւ ա ծ ,, ե ր դ ւ ա ծ ո՛ղջ բանակի հհտ • • •
Վարդանը՛ Հ ա յ ո ց մ ե ՜ ծ սպարապետ -
« Վ աս,ն կրօնի՛, վասն հայր ենե ա ց »
Լոյս բ ա ց ւ ե լ ռ ւն պէս «յ ա ո ա ՜ ջ » որոտաց ;
Որոտաց «յա ռ ա ՛ ջ » ո ւ անցաւ առաջ •
Ցետոյ ամէն ինչ դ արձաւ շա՚չ , շառա՛՛չ,
Ձիերի խրխի՛նջ, մե ռնողի հառաչ • • •
Մին չ ե ւ ՝ « յ ա ղ թ ե ց ի ՜ ն ք » • • • ձայնե ց այս անգ ամ •
Զայ նեց ու ինկաւ գի՜րկն անմահութե ան – ՚ –
ԵԼ
այնո ւհե տ ե ւ րն դմի՜շ տ յաղթա կ ա ն ,
Իր դարից այս կ ողմ որպէս հայութհա11
Առաջնո՛րդ մարտիկ ու փ ր կ ի ՚ չ ր քաջ ,
Վարդանը անմ ան՛ գ ն ո ՜ ւ մ է աոաջ
.. .
ք
ՔԱՏԱՆԻԿ
կ՚՚րԿւեն
եղեր
Հոն,
միեէնւոյն
ատեն
պաՀականոլ
-
թեան
պաշտօն ալ կատա րե լով , որպէսզի
տարբեր
գոյնռւէ մարգեր
չմտնեն
ներս
տ
Զր"յց կր չրքի թէ այգ տզաքը օբմբ, սեն
եակները
մաքրելու
ազգանուէր
գործն ալ
յանձն
պիտի
առնեն
եզեր եթէ աւել գտնեն ։
Ուրեմն
մենք կբ չնռրՀաւորենք
նոբ ել
Հինլ^և–
աիր Վա ր չո ւթ իլն բ որ մամ
ուն
գործը
թեթեւցու–
ցած է , ինքզինք
նռւիրելռվ
մ ոմ ավաճառութեան
,
կնունքի
, պսակի եւ թաղումի պէս
աստուածաՀա–
ճո
յ գործերու :
— Բարեկամ
, այգ գործերր
երկու
քաբաէէլ -
զարի ել երկու
աէրտէրի
գործ են • • •
%.
ՊԵՏՈԻՇ
«ՅԱՌԱՋԷԻ
ԹԵՐԹՕՆԸ
(62)
ԼՐՏեՍ ԿԻԿԵՐՈն ՍնԳււՐՍՑԻ մ ե ձ
(Գրեց՝ գերմաՏ դեսպաճաաոՏ կք**քԳ ՄՈ81է^Տ)
ԿՐԲ ԵՐԵՒԱՆ
ԿՈՒԳԱՅ
ԳՈՐՆԷԼԻՆ
Գո րնէ
լիի Հա յրր գիւանագիտական
Հ ին
գրպ՜
բոցէն էր եւ կարեւոբ
պաչտօն
մը ունէր
Աօֆիա–
յի գերմանական
գեսպանատան
մէք։
Գռրնէլին^
լալ
լ^տանիքի
աղքիկ , քարտուղար
էր գեսպանա
տան
մէք եւ սաստիկ կր վախնար ոբզոՀ
կ՝երթայ
օղա
յին
յարձակում
ի մ ր , ա յնքան երիտասարգ էր
խեղճ աղքիկր : Գո րնէ
լի ի Հա յրր խնգրեց իբ երի -
տասարգ պա շտօնակից
Զա յլէրէն որ Անգարա
յի
կամ
իսթանպուլի
գերմ ան
Հ իւպատո սա բաննե
բուն
մ էք տեղաւորէ
ազքիկր ել փրկէ
զա
յն ա յգպէսով
,
ռմբակոծումներու
սարսափէն
է
Անգարա
վերագարձին
, Զայլէբ որգիտէր թէ
քարտուղարուՀի
մը կըփնտռէ է , ըսաւ
ինծի այօ
պարագան
։
Ի՛՛նչ
էլոլզէի ատկէ
աւելի :
Կ՝առաքարկուէբ
ինծի
ազքիկր
գերման
գիլանտզէտի
մը, որ պաչ–
տօնի վրայ էր տակաւին : Ե ր իաասա բգուՀ ի մը, որ
որոշ
փո րձառութիլն
ունէ ր արգէն
, ծանօթ
էր
բազմ աթիւ օտաբ
լեղուներու
ել լուբք ու պար -
կե շտ անձ
մ լ ^ էբ անշուշտ
, տրուած
րլլալով իր
ծագումն ու գաստ իա րակութ
իւն ր : Այս
՚Լերքին
պա րագա
յին
մ եծ արմէք կուտա
յի , ա յն
օրէն ի
վեբ , ոբ կիկերոն
մբ կաք1 կեանքի" մէ^ ;
(Շար>>
Fonds A.R.A.M
