ԵՐԲ ՎՍՐԴՍնՕնՑԸ Կ՚ԱՐԳԻԼԷին
((\. ե ւ վերջին մաս)
Վարդանանցի
առտուն
եկեղեցին
լեցոլյսծ
էր
ղոլէձականներով։
Հոն էին անոնք առանց
յա ՜
բանուանական
խտրութեան
: Եկած
էք
չոլսաւոր՜
չականը,
բողոքականր
եւ կաթոլիկը
:
Երբ
մամեբգութիւնբ
վերլացալ,
անոնք
եկան
լեցնել
աղղային
լսարանի
շէնքբ :
Ժողովուրղէն
Հազարաւորներ
եկած
էին լսելու
ղոլէճական
բա
-
նախօսներբ։
Ընկերներ
8– Տ– հ)որէնեան,
Աար
-
զիս
Տէմիր-ձեան
եւ ուրիշներ
աւոլր
սլաալաձի
ի–
րենց րանախօսութ
իւննե րով
այնսլիսի
մթնոլորտ
մր ստեղծե
ցին
որուն
նմանր
քիչ անղամ եր տեսած֊
եմ
. ժողովուրղին
յուզումր
գերագոյն
աստիճա
-
նին Հասած
էր ։ Շատեր
չէին
կրնար
ղսսլել
իրենց
արցունքր
:
կէսօրէ վերք դոլէճի
չբքափակին
մէք
սկսան
խրախճանութիւ-ններր։
Բանախօսութիւններ
,
եր–
զեր,
պարեր,
տեւելով
իրիկուան
մինչեւ. ուչ
ա–
տեն
I
Ու֊րբաթ
առտու
բոտ
սովորութեան
զացինք
ղոլէձ։
Ուսուցիչներուն
կողմէ
ոեւէ ակնարկ
չե -
ղալ նախորգ
օրուան
գէպքերու
մասին։
Ա՛իտյն
/՚–
մացանք
թէ մեր բացակա
յած
գասերուն
Համար
ստացած
էինք մէկմէկ
զերօ , որով անկարելի
պի
տի
ըլլար կարգ փսխել
ւ
Գպրոցական
կեանքր
իր բնականոն
վիճակր
ստացած
կ՝երեւար
, սակայն
կբ զղայինք
թէ Գաչ–
նակցական
ուսանոզութիւնբ
խիստ
Հսկողութեան
աակ
է ր կարզ
մ ր լրտես
ուսանողներու,
մ իքոցաւ
,
որոնք
օրր օրին իւրաքան
չիւր
« կասկածելի
» ու.–
ոտնողին
, ղասերէն
գուբս
ինչ
տեսակ
դէրՔ^Ր
կարգալր,
ինչ նիւթի
մասին
իօսիլբ
կը
աեզեկա–
ընէին
ուսուցչական
մողովին
:
Մ ենք վստաՀ
է ինք
թէ Տ ե ս չո ւթ ի ւե ր
պիտի
չմարսէր
վարգանանցի
աււթիւ
տեղի ունեցած
մ ի–
քագէսլր
եւ օր մր պիտի
գիմէր
փոխ
վբէմի,
րայց
տար
բե ր սլատրուակով
:
ԵԼ այգ
Օրր չուչացաւ;
Ա՚աբտ
ամսուան
երկ
-
րորղ
կէսին
էր : Ոմ ացանք
թէ
ո րո չուած
է վտա–
րել
երեք Ղ՚աչնակցական
ուսանողնե
ր
երկուքր
Հազրլ
| Օ
տա րեկան պատանիներ
" Հ ^ ^ չ յան -
– – – Տ – Տ « – » ^ <
& Ա Ռ Ա Ջ >
ՕՐՈՒԱՆ
ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ
ՀԵՏ
ն
մաս^
՚֊որա^
նքներոլ
Համւ
՛ՐՀ
Այգ
բեկերներն
էին–—
Տարուիմիւն
թափ
-
թավւեաե
Հ11ւրֆացր)
, խաչատուր
Փէլթէքեան
(Տէօբթեօլցի)
, քօ^ովմաս Ոսկերիչեան
Լծրզրա
-
նակե րաց
) •
Այս
որոչումր
Հաղիւ
թէ յայտարարուած
էր , եւ
ուսանույութեան
ւ^ե& Աասր
կր գտՍուէր
սեբաո
-
.ղութեաե
սրաՀին
մէք, ներս կր Սանէ
մեր
աենման
^րնկերներէն
8արուիմրւն
^
խոբէնեանբ
,
բոլորո.-
վին
այլայլած
ղէմ քով
մր եւ իր խօսքր
"՚-՚Լդեէով
ուսանուլեեբուն
կ՝ըսէ •
« Ընկերներ
, բոլորգ
մէկ մարգու
պէս
գէմ
պիտի կենաք
եւ
թ ո յ լ պիտի չտաք
որ, մեր
երեք
անմեղ
լ^կերներբ
քաւութեան
նոխազ գառնան։
Ի
Հարկրս
բոլորս
յրասին
պէտք
է ձգեեք
գոլէճրֆ
:
Օաքորգ առտու
վարմարանի
գր"ի
գրան
վրայ
փակցուած
էր Հետեւեալ
յա յտա բա բութ
իւն ր •
« Ուսուց չական
մողովյւն
որո չում ով
ղպրոց ր
փակուած
է
անո րո
Լ
մամ տնակով
:
վաղուլւեէ
սկսեալ
ուսանռղներր
պէտք
է ղիմ
են քարտոււլսւ
-
րութեան
, կարգագրեն
իրենց
Հաշիւներբ
ու վե
-
րագաոնան
տուներնինւձ
է
Մենք ցերեկօթիկներս
երբ օր մր վերք
գսլր"3
վերագարձանք
մեր Հաչիլներբ
կարգագբելու,
գո–
լէճբ գտանք ոստիկանական
պաչարման
տակ
: //"–
տիկաններբ
մեզմէ
իւրաքանչիլրր
կր
իսոլզարկէին
զէնք փնտռելու
պատրուակով
եւ մամ եր պէտք
ե–
ղալ
որ կարենանք
ներս
մ տնել
:
Գիչերօթիկ
ուսանոզներր
այգ
գիչեր,
իրենց
կրցած
կամ
Հասկցած
ձեւով
փռխվրէմի
գիմ
ած
էին
իրենց
զզոլանքբ
յայտնելու
Համար
ւորուած
որոչման
գէմ ։Ջարգուփչուր
բրած
էին չէնքին
բՈ–
լոր ապակիներր,
սեզաններր,
ծեծեր
էին
լրսէես
ճանչցուած
կարգ
մ
Հ/
ուսանոզներր
, անոնց
եբես–
ներր ներկե լով, վերքապէս
էչ մբ
սանղոլղներէն
վեր Հանած
ու կապած
էին փրօֆէսէօրնե
րէն
ամե–
նաաարիքոաին
սենեակր,
գրասեղանին
առքեւ
:
Բանի
մր օր վերք գոլէճրպաբպռւածէր
•.$ղս,^շվե–
րագարձած
էին իրենց
տուներր։
Ոմանց
ճամ բոր–
գութիւնր
Ատանայի
քարգին
զռւգաղիպած
րԱա
՜
լով,
իրենց
կեանքր
վրայ
տուին
քաւելու
Համար
վա բ գանան ց բ տօնած
րլլալու
յան ց ան քբէ
, , ,
Մէկ
ամիս վերք
իւրաքանչիւր
ուսանող
կը
ստանար
երկտող
մր Տեսչութեան
կողմէ.
Հետեւ
եալ պարուեակութեամ
բ
է
« Գռլէճր
կր րացուի
այսինչ
թուականին
, ձեղ
1^լ^ղունինք
իբրեւ
«.ուսանող՝»
եւ կամ
Հակ,
կր , «Զենք
կրնար
լ^ղունիլ»
Հ
Այսպէս
ամբողք Գա^ակցական
ոլստնո,
ւառա–
^
--
-
ւզու -
թիւնր վտարուած
կ՝րլլար
Գոլէճէն։
Ոչ
միայն
լուսաւո
րչա կաննե րբ այլ բռ ղո քա կանն ե րն ալ միա
սին։
Հազիւ
քանի
մր Գա ^ա կց ա կաննե րռ
լ խ%,^ ^
յած
էին որոնց կարզին
Զ՛ Նալպանտեանի
ռր
նոյն
աարին
ալ չբքանաւարտ
եղաւ : Ընկեր
^ .
Նալ -
ԻաղաղոէթիէԱ
կը
1աո(ւզհճ
միՍչեէ ակռաՌեդ
զիԱոէեւով
Պալքանեան
ղո րծե
բու մասնագէտ
մբ,
Ա ի–,
խայիլ Փատեւ,
չաՀեկան
տեղեկութիւններ
կը
Հա–
ղորզէ արբանեակ
երկիբներոլ
զինուորական
սլաարաստութեանց
մ ասին
:
II՛իքազգա
յին
մ՚ամոլլբ
մ եծ
կա րեւո
րռւթիլԱ
կ^րնծա յէ
ա յս տեղեկութեանց
, ռրռնք անգամ
մը
եւս կբ բանան
ի) • Մ իութեան
քարոզած
«խաղա
֊-
ղասիրութեան»
ներքին
ծալքերբ
:
Եւրո սլա յի
բ" լրր
խո րՀ րգա
յին
ար բանե ակնե
-
ԲԸ՝
"՚յ՛^՛^
1
րնգունած
են օրէնքներ
«խաղազութիւ
նր պաչտսլանե
լու
Համ ար»
յ
Հունգարական
օրէն
քր,
օրինակի
Համար,
Կ^աբղիլէ
«.պատերազմի
քարոզութիւն
մ գե
լ բե րանացի
կամ
ղրաւո ր , մա
-
մ ուլով
կամ
ձա յնասփիւռով
, չա րմ անկա ր ո վ
կամ
ուրիչ
որեւէ
միքոցով»՛.
Երբ սակա
յն
մ օտէն
քննենք
ա յս ե րկի
րնե
բուն
նե րկա
յ սլա յմ աննե ր ր , աչքի
կբ զարնէ
անոնց
յա
րաճուն
զինուորական
ումբ , որ պատկառելի
է
ւ
Անոնք,
բոլորր
միասին
կր ներկայացնեն
մ օտաւո–
րապէս
մ է կո լկէ ս
մ իլիոննռց
ում
մ ր ։
ԼեՀասաան
ունի
կէս
մ Լւլիոն
զինուոր
, Ռումանիա
եւ Ջեխռ
-
ս լովաքԼւա
250
Հաղարական
, Հո լնգա ր իա եւ
Պուլ–
կարիա
150
Հաղարական
եւ Ալպանիա
60.000 :
Ա–
սոնց վրա
յ սլէտք
է աւելյյնել
ապաՀռվութեան
ու
մերր
( ոստ իկանո
ւթիւն
, մ ասնաւո ր քազաքա
պաՀ
ումեր , սաՀմ անա պաՀ
ղօրամ աս եր , եւն .) , որոնք
բոլորն
ալ լաւ մարզուած
, լալ զԼւնռւած
եւ մոլե -.
ռանղօրէն
կո ւս ա կց ա կան ա ց ո լած
750
Հաղար
Հո -
գԼԷ կր
՛բաղկանան
; Հաստատուած
է
նո յնպէս
,
"/՚
՚Ս՚Ըք-է^
՚Լ^9 ամիսներու
լ^թացքին
, Աովետնե—
ՐԲ \ այս արբանեակ
երկիրներռւն
ղրկած
են կա —
րեւո ր թիւով
Հրասա
յլեր
եւ յատկապէս
^34
Հ րա
սա
յլր , զո ր կարմ իրնե րր
կր գործածեն
Բորէա
յի
Արբանեակ
պետութեան
մբ լալ զինուած
մէկ
էլօրաբամինբ
ունի
2504՜
աւելի
Հրասայլ։
կարելի
չէ սակայն
զբաՀապատ
զօ րա բամ իննե րո
ւ
թիլով
գաղափա
ր մ ր կաղմ ե լ բանակներոլ
Հրասա
յ լա յԼւն
ումին
մ ասին , ո րովՀետեւ
գրե թէ
բո լո ր
ղօրարա–
մ Լւննե բու
մ էք կան
Հ րասա
յլա
յին
գում արտա1լներ
։
Պուլկարիա
, օրինակի
Համ՛ար , մ էկ ղրաՀա
-
պաա
ղօրաբամին
ունԼւ : Բա
յց ա յս ե րկրի
ա յմմ
ու
Հրասայլային
ումր
կր բաղկանայ
400
ու
թերեւս
5Լ՚0
Հ րասա
յլե րէ
է
Մ իւս կողմ է լեՀ ական բանաէ^բ , .
որ
սլո
լ լկա ր ա կան
էն եռա սլատ իկ
աւե
լի
մեծ
է ,
եւ առնուաւ^
Լ"V" ղրաՀ ապատ
զօրաբամիններ
կր
պաՀԷ , Հաւանաբար
5
6Օ0Հ՜
աւելի
Հրասայլեր
չունի
։ Այս
Լւրո ղո ւթ իւն ր կարե լի է բացատ րե լ
ա–
նով,
որ մինչ
խորՀրզա
քին զբաՀապատ
մեծ
ում
մ ր կայ ԼեՀաստանի
մ էք , Պուլկարիո
յ
մ էք , զուտ
խորՀրղային
ում չի գտնուիր
:
Կ Ր կա բծուի
իմէ Ռում անիա
ոլնի երեք
զրա
-
Հասլատ
զօրա բամ Լւննե ր ,
Հունգարիա
երկու
եւ
Զեիսռս լովաքիա
ե րկու
յ
Ամ էնր
մ՛իասին , արբանեակ
բանակնե բ բ , ան -
կասկած
,
շՕՕՕք
աւելի
Հրասայլեր
ունին
:
Այս
բանակներր
չատ
քիչ փռխագբական
մԼւ
քոցներ
ունԼւն
։ Կր թուի
թէ Համայնավար
քարռ
-
զի^երր
լալ գիտեն
այս պարագան
% Եւ յատկա
—
նչական
է որ գիտնալով
այս
իրո գո ւթ Լււն բ ,
յայ
տարարեցին
, թէ
Հիւս
. Բորէացիներն
ու,չին
«կա–
մ աւո
րնե ր ր» կր գործածեն
«թչնամ
իէն
գրաւուած
փոխաղրակառքեր
։ Այս պատճառով
ալ, մամա
-
նակէ մբ ի վեր, արբանեակ
երկիրներու
մէ՜ք մաս–
նաւռրապէս
կ՝ուսուցուի
ամերիկեան
Հբասայլե
—
բու,
բե ոնակառքե
րռ
լ եւ ինքնա չա րմե
բու գործա—
ծո ւթ իւե ր :
Մինչեւ
1950,
արբանեակ
օգանաւային
ումե–
րբ չատ տկար
էին եւ ունէին
միայն
Հնաձեւ օգա
նաւեր
։ կացութիւնր
նոյնն
է այսօր
ալ Պուլկա
-
րիո
յ , Ռում անիո
յ եւ Հունգարիո
յ մ էք : Լե Հաստա–
նի եւ
Զե Լսո ս լո վաքիո
յ օգանաւային
ումերր,
սա-
կայն,
անցեալ
տարուան
չրքանԼւն ,յանկարծ
եւ
ա-
րագօրէն
զօրացան
: Այմմ
անոնք
ունին
խորՀրր
-
գային
նռր ձեւի Հետապնգիչ,
որսկան
օգանաւեր
:
Ասկէ զատ
, օգանաւա
յԼւն Հետապնգիչ
մ եծ ում մբ
կր գտնուի
Արեւելեան
Գերմ անիո
յ մ էք :
Ամ րողք Արեւելեան
Եւրոպայի
մ էք
վերազին
ման
ոգին բացէ
ի բաց
կր
քաքալերոլի
:
Զեխ
պաչտպանութեան
նախարարբ,
Տոքթ՛
Ա՛
Ջէփիչ–
քա , յա՚յտարւսրեց
անցեալ
Հոկտեմբերին.
«Մեր
զինուորական
վա
րմա
բանն ե ր ր ,
գպրոցնե
բն
ու
պանտեանբ
ուսման
բացառիկ
բնգունակռլթիլն
ունենալուն
Համար
էր թերեւս
ռբ չէր մաքրագո
բ–
ծուած
:
. . . Գա^ակցոլթիլնր
Հալածելու
ձախաւեր
փորձ
մր, որ կէս գարէ
ի վեր
կբ
չարունակռւի
զանազան
ձեւի
խա չակրո
լթ իլննե րով
յ
(Մարսէյլ)
Գ– ՊԱՂՏԱՍԱՐ ԵԱՆ
) «Շւ պաս.
՛յքարին
^
՚է-գՀ^յ^
սպաներ
չէին աուած
–.Զինռլորս,^
՚^է7ա7^ասլաՀկէ՚~՛^^
^ ՚ ^ ^ ՚ ^ Պ Է ^
Գ^Ը՚^Տ՚՚^ած
է
ւքաէակ՚^^օբէն
\բ
րաբձր-՚^՚ան
մեր
բ^,^լ^^^
մունակ
յաակութի՚-ններր
»։
ք– ե2 լւա^աարելսվ
«իսաղաղութեան
պ
^
)րակՏն
Լանակուիպ.ւ^ը.Կը
. ^ ֊ ր է .
թէ ատիկա
էխաղաղասիրութԼ՛^^
,
՚ ^ ՚ ՚ ք Ղ
նՀ
Ւ
՚ " ^ ^ ՛ ՝
յ
կամ պաաերաղմէն
անառնական
փախուսա
»
"ե նչանակեր
: Ոչ "՛Լ խաղաղութեան
անունով
պայ^
արր
ուղղուած
է «րնգՀանրապէս
ել
աեսականօ–
՝էւ1 պաաերազմի
գէմ»
։ Աաիկա
ուղղուած
է մի^
այն
«աչիարՀակալ
ումերու
պատերազմական
պաարասաութեանց
գէմ»։
Պուլկարիոյ
վարչապետր,
Հրլքօ
Ջէրվէնքով
աւեւի
անկեղծ
եղած
էր՝
անցեալ
Աեպտեմբերին
խօսած
իր ճառին
մէք, երբ կ՝րսէր
•
^
^ Համայնավարներր
խաղաղութիւն
չեն
խնղրեր,
այլ կը կռուին
զայն
ձեռք
ձգելու
Հա ,
մար» :
Ամէն
տեղ, երիտասարգական
եւ
մարզական
կազմակերպութի՚^ներբ,
ղինուորական
մեքենայի
ճիւ՚լերր
գարձած
են ։
Պուլկարիոյ
մէք, գպրոցական
աղաքր
կր
ԱԱ^^
վին
զէնք,
մինչեւ
անգամ
ղփնամ եքենա
յ գործա
-
ծել։
ԵԼ լաէ-ագռյններբ,
իբրեւ
«ազգայԼւն
նչանա–
ռուներ»
զարգակոճակնեբ
կր
ստանան։
ԼեՀաստանի
մէք, իւրաքանչիւր
նաԼսկին
զին -
ուոր
կր պատկանի
«Զինուորին
Բարեկամ
Ընկե
-
րակցութեան»
, որուն
նտիսագաՀն
է
մ արաքախտ
Ռոքռսովսքի
: Ընկերակցութեան
նպատակն
է
պա
Հել զինուորական
ոգին
ու
կարգապաՀոլթիլնր
քաղաքային
կեանքի
մէք
է
Զեխռսլովաքիոյ
մէք,
ս ք ի /
ակումբներուն
րո–
լոր անգամներր
կր սորվին
կրակել
ել
ձեռնա
-
ռումբեր
նեաել
:
Հունգարիոյ
մէք, «Գոբծելու
ել
կռուելու
Պատրաստ
Շարմռւմ»
անունով
կաղմ ակե րպո
լթ
իլ
նր,
մինչեւ
50
տարեկան
այրերն
ու կԼւներր
կը
մ արզէ փռղոցա
յին կռիւներու
, խավւանա րա րական
գործ երռւ
ել ոստիկանական
պա րտականո
ւթեանց
Համար։ «Շապատ
Նէբ»
կր պարծենար
, ռր
մինչեւ
1950/
Գեկաեմբերր,
մէկ
միլիոնէ
բաղկացեալ
քա
ղաքա
յին
«արձակազէններու
բանակ՛^
մբ մար
-
զուած
է
1
Պատերազմ
ի ա յս ամբողքական
պատրաստուէ
թեանց
լրացուցիչ
մասր
կր կազմէ
ծաւալուն
քա
րոզութիւն
մր,
թ՚՚րՀ
րգ • զէնքերն
ու զինուո բա
-
կան
գիտութիւնր
տարփոզելոլ
Համար
:
իլոբՀբգ՛
զի-նուոբական
տարեգարձներբ
կրտօնոլին՝
Ռուսիոյ
մէք կաաարուած
տօնակատարոլթեանց
չքեղու
-
թեամբ
: Բլոր արբանեակ
բանակներռլ
մէք
լմւ -
գունոլած
է երգումի
բանաձեւ
մր, որ,
չաա
մը
սլարագաներոլ
տակ,
բացէ
ի բաց
Հաւատարմու
-
թիւն
կր խոստանա
յ քց . Ա իութեան
:
Պուլկարիոյ
մէք,
Աոֆիայի
Ա՛
զօրաբամինր,
որ սերունղներէ
ի վեր
կր ճանչցուէր
իբրեւ
«Եր
կաթեայ
զօբաբամին»,
այմմ
կր կոչուի
«Աթալի
նի զօբաբամին»։
Աթալինի
անունր մեծատառ
գրր–
ուած
է այս զօրաբամնի
բոլոր
գունգեբոլ
գրօչնե–
րուն
վրայ
:
ԽորՀրգային
զինուորական
Համաղգեստր
կր
գործածռւի
բոլոբ արբանեակ
բանակներու
մէք ՚.
Զինուորական
ծածկագիրներն
ալ նման
են խոբ
-
^ՐԳ՚՚՚յԼ՛^
^ածկաղիրներուն
: Բանակի
Հրամանա
-
տարներն
ու ղին. նախա րա րութեանց
եւ
րնգՀաուր
սպայակոյտերու
բոլոր
բամանո,.մներուն
պետե
-
րր, կամ
խորՀրգային
սպաներ
են եւ կամ
մամա
նակին
կարմիր
բանակի
ել ոստիկանութեան
մէք
ծառայած
Հպատակները
յիչեալ
արբանեակ
եր -
կիրներուն
,
Թ՛ Ա*
Թ՛
Գաղոէթհ
գաղոէթ
ՏւօՐՈՒՆՒ
Ընկեր
ԶաբեՀ Տէրպապեան
յան -
կարծամաՀ
եղած
է Տիթբռյթի
մէք Նոյեմբեր
23–
ին։ Ծնած
էբ Աեբաստիա
\աին
: ]9\5ի տարա
-
զրութենէն
մազապռլրծ
ազատած
եւ Այնթապ
ա–
պասատնելռվ,
կր մասնակցի
քազաքին
ինքնա
-
սլաչտ պանո ւթեան
կռիւին
:
1920^5/
ի վեր
Հաս
-
սւատոլած
էր Տիթրռյթ
ուր անգամ
էր Հ. 8 • Գ՛
^Աղատամարտ»
կոմիտէին։
Եղած
է յաճախ
պա
-
տ՚ս՚՚ի՚անատռլ
պա չտօննե
րոլ
վյւայ,
ընտրուած
է
պատգամաւոր
: Փոիսան
ծաղկեպսակի
ի նսլաստ
Հ՛ 0– Միութեան,
Աեբաստիոյ
Հայր.
Միութեան
նուէրներէն
գոյացած
է
600
աոլար : Ւր քանքե
-
րուին էր որ կազմուած
է Աեբաստիռյ
Հայր,
միու
թիւնր
:
X
Ը՚եկեր Ցակոր
Գափուսւէւղեան
մ եռած
է
թօր՚սնթոյի
մէք (Բ անատա
) , ծնած
էր
թրակիոյ
Տիմօթիքա
քաղաքր։
\925ին գացած
է Բանաաա,
Ո՛Ր
մինչեւ
իբ մաՀր եղած
է Գաշնակցական
, «ո–
րովՀետեւ
կր խռրՀէր
թէ
միայն
Գա Չնակցո
ւթեան
միքոցով
կրնայ օգտակար
րլլալ
ազգին
» :
Հ Ց
Ա Ռ ԱԶ
» Ը
ԿԱՐԳԱՏԷԲ
ԵՒ
ՏԱՐԱԾԵ8ԷԲ
Fonds A.R.A.M
