HARATCH, du 1er juillet au 31 décembre 1950 - page 158

ՆԻՒԹԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՐ
Պ^ԱՐԻ ԴՍՇՏԻն ^ԱէմԱՐ
Պւ՚ճարէն Հեոսւնսւչէն չրր" օր յեսւոյ Հասանք
ՊՀար է դա շար ուր՝ մեղի էլր սսլասէ ին անգլիա -
վան քանէ մր վաչաերր։
Վանէն, Աալմասաէն եւ Ուրմիէն գաղթած
Հայերէն եւ Ասորիներէն ամէն մարգ տխուր յի -
շատակներ ունի այդ գաչտէն ;
Համատան քաղաքէն քիչ մ ր Հեռու. այդ գաշ–
տը լՐւգարձակ է , աւաղուտ եւ անքրգի :
՚իաչաին մօտիկ ՊՀար գիւղաքադաքր ունէր
յարմար բնակարաններ , սլարտէւլնեբոՎ շրքա -
սլատուած ՚. Հակառակ Անգլիացիներու արգելքին ,
տեղացի Պարս իկներր տեւլ տուին ե րկու Հաղարէ
աւե լի Հա յերու եւ Հ ի ւր ա ս ի ր ե ց ին :
Աակայն , Լ՚"քո չանցած Ան՚լլի">ցինե ր ր ստի–
սլե ցին որ Հեռանանք դիլդա քաղաքէն ել ե րթանք
ՊՀարի գաշտը եւ մեղ բոլորս սլա շար ելով , Հ րա–
Հանգե ց ին տեղա լոր ուի լ Հոն X
Տաքորգ օրր Հոն Հասաւ անգլիական դաշտա­
յին Հ իւանգանո ցը իր կաղմ ածով ել ւգիտո յքնե -
րով :
Անգլիացիները մեզի տուին բարտիի ճիւզեր
ել թելադրեցին ծածկո յթներ սլատրաստել, այգ
վբանաձեւ տնակներու մէք Հիւանգներ ել վիրա ~
ւորներբ տեղաւորելով ւ
Տերեկներբ տաք, ԿԷՂԷԼ արեւի տակ, աւաղ -
ներոլ մէք , իսկ գէւիրներբ այգ շբքանին յատուկ
վատառոզք գաղք քամիներուն ենթակայ, եբկաբ
ճամբանեբ կտրած , յողնած , Հիւծած, մերկ եւ
անսնունդ մեր գաղթականութեան մէք ծայր տալ
սկսան տիֆն ու տիզենտերիան , մալաբիան ու խօ–
լեր ն :
Երբորգ օրը մեւնողներու թի՚֊ը շատցաւ ւ
Հարիւրնե բով կըթաղէ ինք մէկ խոր եւ լ ն -
գարձակ փոսի մէք ;
Ամէն մարգ կր ծախէր իր զարգեղէնները եւ
որեւէ գին նե րկա յացնող իբերբ : Պարսիկ շրքուն
մանրավաճառներր մեղի կը բերէին թ է յ , շաքար ,
պանիր , թել , ասեղ , կօշիկ , ճերմակեղէն , օճառ
եւա յլն :
Աեղի Համար ոբոչոլած սաՀմանէն գուբս գա­
լը խստիւ արղիլուած էբ՛՛ Ջուրբ անբաւաբաբ էբ,
վառե լիք , ուտե ստե ղէն ե լ ամ անե զէննե ր չկա յին :
Գաւաթ մր տաք ք՚՚՚֊րէ , ՂՂ"՚Լ Ը. ապուրի կարօտ
է ին մեղմ է շատեբը ;
քՏոլմբ մր Հայ «չէբչիներ» բարեգործական
զիմակի տակ, յաքողած էին արտօնութիւն ստա —
՛ե "II եւ ՊՀարի գա շլոր գալ :
Անոնք կո ղո սլտե ց ին մեբ դաւլթականութ իւնր
օղ տուե լով Հայ րլ լա քու իրենց Հանղ ամ անքէն մե­
զի նե րշնչած վստաՀութենէն յ
ՊՀարի դա շար Հասնե լնուս Հ"ՐՐ"/՚Գ **1՚է՛
Անղլիացիներր մեղի Հրամայեցին Համախմբել մեբ
ղինուորներր , որոնք Համ արեա յ բոլորն ալ իրենց
Հիւանգներ ել վի ր աւո բնե ր ր խնամ ե լով ղբաղած
էին կամ իրենք Հիւանգ էին :
Ի վերքո յ քոկաա մ ր Անգլիաց ինե բ եկան եւ
սկսան զրաւել մեր զէնքերն ու ձիերբ։
՛Ր ա ղա քա կի ր թ աղղե բու անվա յել տեսաբան -
ներ ոլարզուեցան , խիստ զատապարաելի անա -
խորմութիւննե ր տեղի ո լուեցան :
Տղի կիներ , երախանեբ վար ղլտորուեցան եւ
ձիերր զ րաւո ւեց ան ; Տզամ արգիկ ծեծուե լով խ"
տանղուելով բաժնուեցան րնտանիքներէն եւ քբշ–
ուեցան գէպի զինուորական կայաններր ։
Գրութիւնր պարզե լու եւ մեր յուսաՀ ատա -
կան վիճակին վերք տալու Համ ար Վանի ղեկա ~
վա բնե բէն Արմ ենակ Մ տքսասլեաեանր Համ ատան
զրկուեցաւ , տեղին Հա յերուն Հետ խորՀ րզ ա կցե­
լու եւ ճար մր ղտնելու Համաբ, բտյց յէշեալբ
բանտարկուեցաւ Անգլիացիներու կողմէ ՝:
Նոյն վիճակին ենթարկուեցան նաեւ այն
կարզ մր Հայերբ, որոնք յաքողած էին գաղտնի
ճամ բանե րով մ տնե լ Համ ատան ;
Գաղթականներուն օղնե լու նսլատակով, Հա —
մ ատանի Հա յ վաճառականնե րէն , աւլղեց իկ Ասո -
Բ իներր եւ ամ երիկեան ներկա յաց ո ւց ի չնե րէն
յանձնախում բ մ բ կազմ ուեցաւ , որուն քանքերուն
^որՀիւ Հնարաւոր դարձաւ կարդ մր Հայերու եւ
Ասորիներու Հտմատան մ ուտքբ դիւրացնել :
Անգլիաց ինեբբ մաՀմ է աականնե րբ սիրտ շաՀե­
լու իրենց քաղաքա կանո ւթիւնր երբեմն ալ չավւա­
զանց ութ իւենե բու տանե լով , անտես կ՝ առնէ ին
մեր տառապանքն ու զրկանքբ եւ մեղ ծանր կո -
րուստնե բու կբ մատնէ ին :
ՊՀարի զաշտի մեր վիճակր անոնք սաոնարիւն
կր զիաէին , կարծես անարժէք ժիքատներ էին ոբ
կոտո բուէ ին ժեր Հ իւանղ նե րր :
Վե րքին կարղադրոլթեաժբ Հ,աժ ատան ժ րտ–
նելու արտօնութիւնր կրնա յին ստանալ ժիայն այն
Հայեր եւ Ասոբիներր, որոնք կրնային Հաստա -
տել թէ՝ (՛րենց անձնական միքոցնե բով կրնան
Հա յթա քթե լ իրենց ապրուստ ր եւ անախո բժոլ -
թեանց տեզի չեն տար :
իսկ այգպիսինեյլ^ սակաւաթիւ էին ;
Շրքանի լնգՀ • Հրամանատարի քարտուղա -
րոլՀ ին ոբ Ասորի մ բն էր Լոնտոնի մ էք ուսում
ստացած, Համատան մտնելու արտօնագրեր պատ—
բաստոէլն էր եւ տ րամ ագրե լի ունէր ստո րաղրոլած
բազմաթիւ անցաթղթեր , որոնցմէ օգտուելով,
Հաբիւրէ աւելի լնտանիքներ տեղաւո րուեցան Հա–՚\
մատանի ժէք : I
Շատեր ալ քազաքին Հիւսիս - արեւելեան 1
կողժր ղանուող Շիվարին զիւղր գացին։ \
Վարակիչ Հ իլանգութիւննե ր ը գեռ կր շարոլ–՚\
նակէ ին իրենց Հունձքբ :
Տեղացի Հայե բու եւ մեբ քանքե րբ անզօր է ին
մեղմացնելու չարիքը :
1918 Օզոստոսի վերքերր մաս մր Հայեր
ղրկուեցան Աուլթանապատ , իսկ անկէ առաք Հա–
ղարաւոլնեբր մեզմէ զրկուեցան ղէպի ՚Րիրման -
շաՀ եւ ապա Պազատտ :
Աո աքում ր տեզի ունեցաւ անակնկա լօբէն :
Րեռնատար ինքնաշարժերը եկան եւ անգլ .
զինուո րները այգ ինքնաշա րժնեբր լեցուցին ձեռ­
քբ ինկած գաղթականնեբով :
ՐԳաանիքի մր մայրր ղրկւած էր, Հ՚՚՚ձՐՐ մ բ–
նացեր, ուրիշի մը Հայրն ու մայրը ղրկուած էին,
ղաւակնե րն անտէր մնացած : Այսպիսով Համ ա -
տան մնացած էին 250^5՛ աւե լի ե րկսեռ անտէ ր ե–
րախանե ր , ո րոնց մէկ մ ասր իրական որբեր է ին •,
իսկ մնացածր ծնողքէն բոնի բաժնուած անտէր—
ներր :
յգ օրերուն՝ էնղիլիի գիծ ուէ Րագո լ ւլր կուե­
ցաւ իսրայէլի Հարիլբակբ որ՝ ժեր ձիաւորնեբու
օր ինակե լի Հարիւրակներէն էր :
Այ՛է Հա ր իլրակբ Րագուի գո յաժ արտի օրե -
բուն նշանակալից ՛լեր կատարե լէ վերք , նաՀա -
աակուած էր արդէն, երբ լսեցինք որ մեղմէ Հա­
ւաքուած ղինուո րնե բն ալ մ օտ ատենէն պիտի
զրկուին Րագու :
Այգ 1"՚–Բ11 չիրականացաւ ել Բագուի անկումի
լ1"–րը կսկծացոլց մեզ։ Աեր զինուոբներու առա­
քում ը ձգձգելր եւ ձ ա խո ղո ւմ ր գիտումնաւր էր :
Աեսլտեմբեր 1ին , արդէն պարպուած էր ՊՀարի
գաշտբ եւ ղրկուած է ին մեր գաղթականնե ր բ :
Պարպուեցան նաեւ Շ ի՚իաբին գի՚՚գր եւ Համ ատան
քաղաքը :
Աւշինայի մէք Հաւաքուած Հայ եւ ասորի ղին -
ուորնեբր, որոնք կաղմ ուպատրաստ կր սպասէին
Բաղռլ մեկնելու Համար, նոր ՀրաՀանգ ստացան
Անգլիացիներէն ել ցբոլեցան :
Ո՚րմիէն մինչեւ Համատան ու Պաղտատ Հաս—
նիլր Ասորիներու եւ մեր պարաղաներր կր տար —
բերէին յաչս թէ Ամերիկացինեբու եւ թէ Անգլիա–
ցիներու. Հետեւեալ պատճառներով՝
1) Ասոբիներր տրամագրելի գռրծիքներ էին
Անգչի՚սցիներռլ եւ Ամերիկացինեբու Համաբ :
2) Անոնցմէ շատերբ Ամեբիկա ապրած րլէա -
լով, անղլիերէն ղիտէին եւ իրենց Համար նպաս­
տաւոր պայմաններ կբ ստեգծէ ին նո յնիսկ կեղծ
ժոլրնալներ պատրաստելով Հայերու մասին :
՛ձ) Անոնք քաղաքական Համ ողում չունէ ին :
4) Ասոբիներր իրենց տարազով , արտաքինով
եւ ապբե լակե բսլով աւելի գութ կբ չարժէ ին եւ
արժանի կբ Համարուէին նպաստի եւ ողորմ ու -
թեան :
5) Որոչ գեբ կբ խաղային նաեւ գաւանական
խնգիրներբ , Ասոբիներր բողոքականութիւնն րն­
գունած էին է
Մինչգեռ մենք՝ ունէինք քաղաքական յսաակ
Համողումներ , Հակամէտ չէինք գալանավւոխու -
թեան, ՚չործիք չէինք գաոնար ուրիշներոէ քաղա­
քական շաՀերուն ել գաւերուն : Մանաւանգ որ՝
մեր ու թնամսեայ կոիւներոլ րն՛թացքին մենք քա­
նիցս իսաբուեցանք եւ լքուեցանք աշխարՀի Հ՚լօր–
ներէն :
Ի ՚ 1 ^ " է * խորին շնորՀակալութեամբ եւ երախ–
տաղիտոլթեամբ պէտք է յիշաատկել պարսից կա­
ռավարութեան կողմէ մեր վեբա բերմ ամբ ցոյց
տուած ժ ա րդաս ի րո լթ իլն ր , որուն նժանր Հազ -
ուաղիւտ է աղգերու սլատժութեանց մէք :
Բանգոլի անկումէն վերք, երբ՝ Աւշինայի մէք
Հաւաքուած մեր ղինուորներր ցրուեցան եւ գացին
միանալու իրենց լնտանիքնե բուն , սլարղուեցալ որ
ՊՀարի գաշտին ել շրքաններու մէք, մենք ձզած
ենք մօտ երկու Հազաբ մեռեալներ :
ՃանապարՀին՝ զանազան յարձակումներու
մեր ղոՀեբն էին 4500^^5՛ աւելի, իսկ կռիւներու
Րն՛թացքին նաՀատակոլած էին 1700, մեծ մասամբ
Ասորիներ
ք^այց եւ այնպէս , բաւական թիլով Հայ լն -
տանիքներ մնացին Համատանի եւ մերձակայ գիւ­
զերուն մէք, ոմանք գացին Վաղուին , էն՚լիլի ել
էիաշտ , ամենուրեք վայելելով պարսիկ կառավա–
բութեան խնամքն ու բա րե ացակամ ութ իւնբ :
Ա ալմ աստի ՚լինոլորական մ արմնի անդամնե -
րէն՝ Ա.Աղա բէկ եան , գ. Թաղէոսեան , ես, ինչ­
ւգէս նաեւ Վանի մ տաւո րականնե րէն՝ Արմենակ
Մտքսապետեան ել ուբիներբ մնացինք Համա -
տան, ուր՝ կր ղտնոլէին մեբ մօտ երկու Հարիւր
երկսեռ որբերբ տ
ԱԶԳԻՆ
ՀԻՆ ԷՋԵՐ
ՄԽ օտաոԱմուոՆթիէնը
Զեմ կրցած ըմբռնել, թէ օտարին թերութիքնն
իբրեւ առաւելութիւն , եւ տղեղութիւնն իրրեւ
զեղեցկութիւն տեսնելու աշքի տկարութիւնբ ինչ­
պէս մուտք զտած է մեր մէք։ Ընգունիմ , որ մաբ–
գրս կ՝րնդՕբինակէ ուրիշներէն ինչ ոբ բ՛որի է ,
գեղեցիկ է , ճշմարիտ է , ելասիկա օաա րաս ի րու­
թիւն չի սեպոլիր, բայց կարծել, թէ ինչ որօ -
տար է՝ րարի է , գեգեցիկ ու ճչմ արիտ , ա յս է աՀա
օտարամ ո լութիւնբ , որ կարծես մեր արեան մ էք
մեծ բաժին ժր ունի :
Փարիզի Ազդ՛ս յին ժողովո յ ժ էք երե սփո խան­
ներ ժիժեանց նախատալից խօսքեբ կ՚ուղղեն ,
ժէկղժէ կու խօսք էլ լնզմիքեն , ժողոփյր կր խան -
զարեն : Այս նիստին նկարաղբութիւնր կբ կար —
դանք լր՚Ա՚լրաց ժէք, եւ կր սկսինք իրարու վաղել՛
կարդացի՛^ ք Գաղղիացլոց աղզա յին ժողո­
վո յ վերքին նիստին նկաբագրռլթիւնր : Ի՞նչ ազգ
է այո » եզրայր •
՝ Տաքարիւն տղգ է :
ինչ ծանր խօսք ուղղած է իր րնկերին :
Բայց լնկերն ալ ի՚^նչ ազուոբ պատասխա—
նած է :
Վերքապէս պերճախօս են մարգիկ ;
Մ եծ աղգ է , մ եծ :
Միեւնոյն գէ՚ԳՔՐ տեղի կ՚ունենայ մեր ազ-
գային ժողովո յ Ժէք է
Եղբայր , ժեր աղգային ժողովո յ երէկուան
խա յտաո ակութիւնր ի՛՛՛նչ էբ է
Գոցէ , գոցէ , օտա րնե րէն ամ չցա յ :
Ան ի՞նչ խօսքեբ, կր վայելէ՞՝ :
իքօսիլ չիյտեն որ :
- Ատենաբան չունինք արզ էն Հ
• ֊ – Տիրացու ազգ մրն ենք, ես ան ղիտեմ :
Օտար վարժարանաց ժէք ժեր տղայոց չի
տաբոլիր այնքան խնաժք , որքան ժեր աղգային
վարժարանաց ժէք։ Օտար վարժարանի մբ մէք մեբ
տզան կբ ղանակռծուի • կր Հտնզուրժենք՝ օտարն
արղաբացնելով :
Թո՛ւ գանտկոծուի , որ Ժաբգ րլլայ, ծեծի
արժանի յանցանք ժր գոբծած է անչուշտ . անոնք
լաւ ժանկավարժ ու դաստիաբակ են , չեն ծեծեր ՝
եթէ իրաւոէնի չունենան : ՕրՀնեալ րԱայ տղաս
ծեծող ձեռքր : I
Ա՚լղային վարժարանի ժր ՚Դք տղայ մր թեթեւ \
ապտակ մր 1^լնգո էնի :»
Տ՚լաս ծեծել– • • ծեծբ անբան անասուննե -
բուն Համաբ է, ի՞նչ է րբեր տզան որ անանկ գա–
զանարտրոյ ծեծեր են • • • Պ՚սրաւղ րան է– պարապ՛
մեբ մէք ոչ մանակաւէաբժ կէսյ , ռչ գաստիարակւ
Վաղր կառա վարիչր գ պ ր ո ց է ն Հանել կուտամ , եւ
լրաղրի մբ մէք ալ կբ խայտաո ակեմ անպիտանր Տ
Օտար վարժա բանէն ժեր տզան կ ելլէ չրքտ -
նաւարտ եւ գլուխր պարապ :
Վտրժաբանն ի՚^նչ յանցանք ունի , տզաւէ
րժ բռնելու յատկութիւն ու տրաժ ագրութիւն չու–
նէր :
Ազ՚լային վարժարանէն կ՝ելլէ բաւական ուս -
եալ ։
Ս՚եղք տուած ստա1լեեբուս , մեղք տղուս
կոբսնցուցած ժաժերուն , րան ժր չէ սորված , տր­
գէն մեր վա րժա բ անաց ժ էք բան ժ ր չեն սոբվե -
ցնեբ որ։ •
Միեւնոյն կօշիկր թէ Հայր կր ծախէ եւ թէ
օւոարր :
Օ՚ոաբէն կբ ղնենք ժեր կօշիկներբ , որ երկու
աժիսէն կր պատռտին
- ի՞նչ ընէ մաբգբ , կօչիկին մէք չէր ա , թող
որ այս երկու ամիսբ ես ալ շատ քալեցի։
Ա՛ւ՛ւտ յիննե բէն կր դնենք եւ կր Հասնինք ե–"
րեք ամիս ։
Ես արզէն եբգում բրած էի Հայէն առու -
տուր չրնելոլ, ինչ ոբ է, սխալեցայ : Անպիտան
մարզ , ինծի ասանկ խաբել.՛. Մարգ ըլլալիք չու­
նին մերիննեբր, չունին մարգ ՐԱալիք, յաճախորդ
բռնելու ճամբան չիյտեն 1
Միեւնոյն օղին թէ Հայր կր վաճառէ եւ թէ
օտարր :
Օտարէոց ղինեէոուններր լփէ ենՀայերով, մո­
լութեան մէք մոլութիւն։ Հայոց դինետուններուն
մէք օտար բնաւ չերեւիր. մոլութեան մէք առաքի­
նութիւն : Օտարին օղին անո յշ է :
ինչ պատուական օղի կուտայ թշոլառա–
կանր, այս արուեստն ալ ասոնց էորուահ է, մ ե–
րիննեբբ յաճախորգնեբուն Հետ չեն կրնար վաբ -
ուիլ :
Ա՛ւ՛ւ՛" յին օղին լեղի է ,
Աս ինչ օգի է , աղբաբ , կր խմուի՞ աս • ՚ •
փեբցոլր ասիկա , Աստուածդ սիրես :
Օտարին զինեէոան մէք մուկ կր դաոնանք ,
Հայու մր գինետան մէք՝ առիւծ կր կէորինք :
՛Օաար բժիշկր սխալ գեղ մր կուտայ եւ Հի–
ւանդր անգիի աշխարՀ կր ղրկէ :
- Ի՞նչ լնէր մարգը։ Աստուծոյ Համար ^
Fonds A.R.A.M